Moksha Marg Prakashak-Gujarati (English transliteration). Adhikar Bijo; Sansar-avastha Niroopan; Karmabandhan Roganu Nidan; Karmano Sambandha Anadikalathi Chhe; Karmona Anadipanani Siddhi; Jiv Ane Karmoni Bhinnta; Amoortik Aatmathi Moortik Karmano Bandh Kevi Rite Thay Chhe; Ghati-aghati Karma Ane Tena Karya; Nirbal Jadkarmo Dwara Jivana Swabhavano Ghata Tatha Bahya Samgrinu MaLavu; Navin Bandh Kevi Rite Thay Chhe; Yog Ane Tenathi Thavavala Prakruti Bandh, Pradesh Bandh; Gyanahin Jadaparamanunu Yathayogya Prakrutiroop Parinaman; Karmoni Bandh, Uday, Sattaroop Avasthanu Parivartan; Karmoni Udayroop Avastha; Dravayakarma Ane Bhavkarma; Nokarmanu Swaroop Ane Teni Pravrutti; Nityanigod Ane Itarnigod; Karmbandhanroop Rogane Nimittathi Thati Jivni Avasthao; Gyan-darshanavarankarmodayjanya Avastha; Mati, Shrut Ane Avdhigyanani Paradhin Pravrutti; Shrutgyanani Paradhin Pravrutti; Avadhigyan, Manahparyay, Kevalgyanani Pravrutti; Chakshu-achakshudarshanani Pravrutti; Gyan-darshanopayogadini Pravrutti; Mithyatvaroop Jivani Avastha; Charitramoharoop Jivani Avastha.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 20

 

Page 13 of 370
PDF/HTML Page 41 of 398
single page version

udyot karyo. vaLI jem dIpakane dIpak joDavAthI dIpakonI paramparA pravarte chhe, tem e grantho
uparathI AchAryAdikothI anya grantho rachAyAn. vaLI tenAthI koIe anya grantho rachyAn. e pramANe
granthothI grantha thatAn granthonI paramparA pravarte chhe. tem hun paN pUrva grantha uparathI A grantha banAvun
chhun. vaLI jem sUrya vA sarva dIpako mArgane ek ja rUpe prakAshe chhe, tathA divyadhvani vA sarva grantho
mArgane ek ja rUpe prakAshe chhe, tem A grantha paN mokShamArgane prakAshe chhe. vaLI netrarahit vA
netravikAr sahit puruShane prakAsh hovA chhatAn paN mArga sUjhato nathI, tethI kAI dIpakano
mArgaprakAshakapaNAno abhAv thayo nathI, tem pragaT karavA chhatAn paN je manuShya gnAnarahit vA
mithyAtvAdi vikAr sahit chhe tene mokShamArga sUjhato nathI, tethI kAI granthano mokShamArgaprakAshak-
paNAno abhAv thayo nathI. e pramANe A granthanun ‘mokShamArgaprakAshak’ e nAm sArthak jANavun.
prashnamokShamArganA prakAshak pUrva grantho to hatA ja, tame navIn grantha shA mATe
banAvo chho?
uttarajem moTA dIpakono udyot ghaNA telAdikanA sAdhan vaDe rahe chhe, paN jene
ghaNA telAdikanI shakti na hoy tene nAno dIpak saLagAvI ApIe to te tenun sAdhan rAkhI
tenA udyotathI potAnun kArya karI shake, tem mahAn granthono prakAsh to ghaNA gnAnAdi sAdhan vaDe
rahe chhe paN jene ghaNA gnAnAdikanI shakti na hoy tene laghu grantha banAvI ApIe to te tenun
sAdhan rAkhI tenA prakAshathI potAnun kArya karI shake. mATe A sugam laghu grantha banAvIe chhIe.
vaLI kaShAyapUrvak potAnun mAn vadhAravA, lobh sAdhavA, yash vadhAravA ke potAnI paddhati sAchavavA
hun A grantha banAvato nathI, paN jene vyAkaraN
nyAyAdik, naypramANAdikanun vA visheSh arthonun
gnAn nathI tenAthI mahAn granthono to abhyAs banI shake nahi tathA koI nAnA granthono abhyAs
bane chhatAn teno yathArtha artha bhAse nahi evA A samayamAn mand buddhimAn jIvo ghaNA jovAmAn
Ave chhe, temanun bhalun thavA arthe dharmabuddhipUrvak A bhAShAmay grantha banAvun chhun.
vaLI jem koI mahAn daridrIne avalokan mAtra chintAmaNinI prApti thAy chhatAn te na
avaloke tathA jem koI koDhIAne amRutapAn karAvavA chhatAn paN te na kare tem sansArapIDit
jIvane sugam mokShamArganA upadeshanun nimitta bane chhatAn te abhyAs na kare to tenA abhAgyano
mahimA koN karI shake? tenun to honahAr ja vichArI potAne samatA Ave. kahyun chhe ke
साहीणे गुरुजोगे जे ण सुणंतीह धम्मवयणाइ
ते धिट्ठदुट्ठचित्ता अह सुहडा भवभयविहुणा ।।
arthasvAdhIn upadeshadAtA guruno yog maLavA chhatAn paN je jIv
dharmavAkyone nathI sAmbhaLato te dhITh ane duShTachitta chhe. athavA je sansArabhayathI shrI

Page 14 of 370
PDF/HTML Page 42 of 398
single page version

tIrthankarAdik DaryA te sansArabhayathI je rahit chhe te moTo subhaT chhe.
vaLI pravachanasAramAn jyAn ‘‘mokShamArga adhikAr’’ kahyo tyAn paN pratham AgamagnAn ja
grahaN karavA yogya kahyun chhe, mATe A jIvanun to mukhya kartavya AgamagnAn chhe. e thatAn tattvonun
shraddhAn thAy chhe, tattvashraddhAn thatAn sanyamabhAv thAy chhe ane te AgamathI AtmagnAnanI paN prApti
thAy chhe, jethI sahaj mokShanI prApti thAy chhe. dharmanA anek ango chhe temAn paN ek dhyAn
vinA AnAthI Unchun anya koI dharmanun ang nathI em jANI harakoI prakAre Agamano abhyAs
karavA yogya chhe. vaLI A granthanun vAnchavun, sAmbhaLavun ane vichAravun ghaNun sugam chhe, koI
vyAkaraNAdik sAdhananI paN jarUr paDatI nathI, mATe tenA abhyAsamAn avashya pravarto. ethI tamArun
kalyAN thashe.
e pramANe shrI mokShamArgaprakAshak granthamAn
pIThabandh prarUpak nAmano pratham adhikAr samApta

Page 15 of 370
PDF/HTML Page 43 of 398
single page version

adhikAr bIjo
sansAr-avasthA nirupaN
karmabandhAn roganun nidAn
mithyAbhAv abhAvathI, je pragaTe nijabhAv,
te jayavant raho sadA, ehI ja mokSha upAv.
have A granthamAn mokShamArgano prakAsh karIe chhIe. tyAn bandhanathI chhUTavun tenun nAm mokSha
chhe. A AtmAne anAdikALathI karmabandhan chhe, te bandhan vaDe dukhI thaI rahyo chhe. dukh dUr
karavAno ja nirantar upAy paN rahe chhe, parantu kharo upAy pAmyA vinA te dukh dUr thatun nathI
tathA sahyun paN jatun nathI ane tethI ja A jIv vyAkul thaI rahyo chhe. e pramANe jIvane samasta
dukhanun mUL kAraN karmabandhan chhe, tenA abhAvarUp mokSha chhe ane e ja param hit chhe. vaLI
sAcho upAy karavo e ja kartavya chhe mATe teno ja ahIn tene upadesh ApIe chhIe. have jem
vaidya rog sahit manuShyane pratham to roganun nidAn batAve ke
A pramANe A rog thayo chhe.
tathA e roganA nimittathI tene je je avasthA thatI hoy te batAve jethI tene nishchay thAy ke
mane evo ja rog chhe. vaLI e rogane dUr karavAno upAy anek prakAre batAve ane e upAyanI
tene pratIti aNAve eTalun to vaidyanun kAm chhe tathA jo te rogI tenun sAdhan kare to rogathI
mukta thaI potAnA svabhAvarUp pravarte; e rogInun kartavya chhe. e ja pramANe ahIn karmabandhanayukta
jIvane pratham to karmabandhananun nidAn darshAvIe chhIe ke
A pramANe karmabandhan thayun chhe. vaLI e
karmabandhananA nimittathI tene je je avasthA thAy chhe te darshAvIe chhIe ke je vaDe jIvane nishchay
thAy ke mane e ja pramANe karmabandhan chhe. tathA e karmabandhanathI dUr thavAno upAy anek prakAre
batAvIe chhIe ane te upAyanI tene pratIti aNAvIe chhIe; eTalo to shAstrano upadesh chhe.
have A jIv tenun sAdhan kare to karmabandhanathI mukta thaI potAnA svabhAvarUp pravarte, e jIvanun
kartavya chhe.
karmano sambandhA anAdikALathI chhe
tethI ahIn pratham ja tene karmabandhananun nidAn batAvIe chhIe.
karmabandhan hovAthI nAnA prakAranA aupAdhikabhAvomAn jIvane paribhramaNapaNun hoy chhe, paN
ekarUpatA rahetI nathI. mATe karmabandhan sahit avasthAnun nAm sansAraavasthA chhe. e sansAr-
avasthAmAn anantAnanta jIvadravya chhe. teo anAdithI ja karmabandhan sahit chhe. paN em nathI

Page 16 of 370
PDF/HTML Page 44 of 398
single page version

ke jIv pahelAn nyAro hato, tathA karma nyArAn hatAn ane pAchhaLathI temano sanyog thayo. to kevI
rIte chhe? jem merugiri Adi akRutrim skandhomAn anantA pudgalaparamANuo anAdikALathI
ekabandhAnarUp chhe, temAnthI koI paramANu judA paDe to koI navA maLe chhe, e pramANe maLavun
vikharAvun thayA kare chhe. tem sansAramAn ek jIvadravya tathA anantA karmarUp pudgalaparamANu e
banne anAdikALathI ekabandhAnarUp chhe. temAnthI koI karmaparamANu judA paDe chhe tathA koI navA
maLe chhe. e pramANe maLavun
vikharAvun thayA kare chhe.
karmonA anAdipaNAnI siddhi
prashnapudgalaparamANu to rAgAdikanA nimittathI karmarUp thAy chhe, to anAdi
karmarUp kevI rIte chhe?
uttaranimitta to navIn kArya hoy temAn ja sambhave, anAdi avasthAmAn nimittanun
kAI prayojan nathI. jem navIn pudgalaparamANuonun bandhan to snigdharukSha guNanA ansho vaDe
ja thAy chhe tathA merugiri vagere skandhomAn anAdi pudgalaparamANuonun bandhAn chhe tyAn nimittanun
shun prayojan chhe? tem navIn paramANuonun karmarUp thavun to rAgAdik vaDe ja thAy chhe tathA anAdi
pudgalaparamANuonI karmarUp ja avasthA chhe, tyAn nimittanun shun prayojan? vaLI jo anAdi viShe
paN nimitta mAnIe to anAdipaNun rahe nahi, mATe karmano bandh anAdi mAnavo. shrI pravachanasAr
shAstranI tattvapradIpikAvRuttinI vyAkhyAmAn sAmAnya gneyAdhikAr chhe, tyAn kahyun chhe ke
‘‘rAgAdikanun
kAraN to dravyakarma chhe tathA dravyakarmanun kAraN rAgAdik chhe.’’ tyAre tyAn tarka karyo chhe kee pramANe
to itaretarAshray doSh lAge chhe arthAt te tenA Ashraye ane te tenA Ashraye em thayun, kyAy
thambhAv rahyo nahi. tyAre tyAn evo uttar Apyo chhe ke
‘‘एवंसतीतरेतराश्रयदोषः न हि। अनादिप्रसिद्धद्रव्यकर्माभिसंबद्धस्यात्मनः प्राक्तनद्रव्यकर्मणस्तत्र
हेतुत्वेनोपादानात्’’pravachanasAr, a0 2 gAthA 29 (saLang121)
arthae pramANe itaretarAshray doSh nathI, kAraN anAdino svayamsiddha dravyakarmano
sambandh chhe tene tyAn kAraNapaNAvaDe grahaN karyo chhe. e pramANe AgamamAn kahyun chhe. vaLI yuktithI
paN em ja sambhave chhe. jo karmanimitta vinA jIvane pahelAn rAgAdik kahIe to rAgAdik jIvano
ek svabhAv thaI jAy, kAraN paranimitta vinA hoy tenun ja nAm svabhAv chhe. mATe karmano
sambandh anAdi ja mAnavo.
prashnajo nyArAn nyArAn dravya chhe to anAdithI teno sambandh kem sambhave?
uttarajem mULathI ja jaL ane dUdhano, suvarNa ane kiTTIkano, tuSh ane kaNano
tathA tel ane talano anAdi sambandh jovAmAn Ave chhe, teno navIn meLAp thayo nathI, tem
jIv ane karmano sambandh paN anAdithI ja jANavo; parantu teno navIn meLAp thayo nathI. vaLI
4

Page 17 of 370
PDF/HTML Page 45 of 398
single page version

tame kahyun ke‘‘te kem sambhave?’’ paN anAdithI jem koI judAn dravyo chhe tem koI maLI rahelAn
dravyo paN chhe; eTale evA sambhavamAn koI virodh to bhAsato nathI.
prashnasambandh vA sanyog kahevo to tyAre ja sambhave ke jyAre pahelAn judAn
hoy, ane pachhI maLyAn hoy, paN ahIn anAdikALathI maLelAn jIv ane karmono sambandh
kem kahyo?
uttaraanAdithI to maLelAn hatAn, paN pAchhaLathI judAn thayAn tyAre jANyun ke
judAn hatAn to judAn thayAn. mATe pahelAn paN judAn ja hatAn. e pramANe anumAn vaDe vA
kevaLagnAnavaDe te pratyakSha bhinna bhAse chhe; e vaDe teonun bandhAn hovA chhatAn paN bhinnapaNun jaNAy
chhe. e bhinnatAnI apekShAe teono sambandh vA sanyog kahyo chhe. kAraN navA maLo vA maLelA
ja ho, parantu bhinna dravyonA meLApamAn em ja kahevun sambhave chhe. e pramANe jIv ane karmano
anAdi sambandh chhe.
jIv ane karmonI bhinnatA
have jIvadravya to dekhavAjANavArUp chaitanyaguNanun dhArak chhe; indriyagamya na hovA yogya
amUrtik chhe, tathA sankochvistArashaktisahit asankhyAtapradeshI ek dravya chhe. tathA karma
chetanAguNarahit jaD, mUrtik ane anant pudgalaparamANuono punj chhe; mATe te ek dravya nathI.
e pramANe e jIv ane karmano anAdi sambandh chhe topaN jIvano koI pradesh karmarUp thato nathI,
tathA karmano koI paramANu jIvarUp thato nathI paN potapotAnA lakShaNane dharI banne judAn judAn
ja rahe chhe. jem suvarNa ane rUpAno ek skandh hovA chhatAn pItAdi guNone dharI suvarNa judun
ja rahe chhe tathA shvetAdi guNone dharI rUpun judun ja rahe chhe tem e banne judAn jANavAn.
amUrtik AtmAthI mUrtik karmono bandhA kevI rIte thAy chhe
prashnamUrtik mUrtikanun to bandhAn thavun bane, paN amUrtik ane mUrtikanun
bandhAn kem bane?
uttarajem vyaktaindriyagamya nathI evA sUkShma pudgalo tathA vyaktaindriyagamya
evA sthUl pudgalonun bandhAn hovun mAnIe chhIe tem indriyagamya na hovA yogya evo
amUrtik AtmA tathA indriyagamya hovA yogya mUrtik karmo
e bannenun paN bandhAn chhe em
mAnavun. vaLI e bandhAnamAn koI koIne kartA to chhe nahi, jyAn sudhI bandhAn rahe tyAn sudhI
e banneno sAth rahe, paN chhUTA paDe nahi; tathA paraspar kArya
kAraNapaNun teone banyun rahe
eTalun ja ahIn bandhAn jANavun. have mUrtikamUrtikanun e pramANe bandhAn thavAmAn koI virodh
nathI. e pramANe jem ek jIvane anAdi karmasambandh kahyo te ja pramANe judA judA anant
jIvone paN samajavo.

Page 18 of 370
PDF/HTML Page 46 of 398
single page version

ghAAtiaghAAti karma ane tenAn kArya
have te karma gnAnAvaraNAdi bhedo vaDe ATh prakAranAn chhe. tyAn chAr ghAtikarmonA nimittathI
to jIvanA svabhAvano ghAt thAy chhe. temAn gnAnAvaraNdarshanAvaraNavaDe jIvanA gnAn
darshanasvabhAvanI vyaktatA thatI nathI, paN e karmonA kShayopasham anusAr kinchit gnAndarshananI
vyaktatA rahe chhe. mohanIyavaDe jIvanA svabhAv nahi evA mithyAshraddhAn vA krodh, mAn, mAyA
ane lobhAdik kaShAyonI vyaktatA thAy chhe. tathA antarAyavaDe jIvano svabhAv dIkShA levAnA
sAmarthyarUp je vIrya
tenI vyaktatA thatI nathI, paN tenA kShayopasham anusAr kinchit shakti rahe
chhe. e pramANe ghAtikarmonA nimittathI jIvanA svabhAvano anAdithI ja ghAt thayo chhe. paN em
na samajavun ke pahelAn to svabhAvarUp shuddhaAtmA hato, parantu pAchhaLathI karmanimittathI
svabhAvaghAtavaDe ashuddha thayo.
prashnaghAt nAm to abhAvanun chhe. have jeno pahelAn sadbhAv hoy teno
abhAv kahevo bane, parantu ahIn svabhAvano to sadbhAv chhe ja nahi to pachhI ghAt kono
karyo?
uttarajIvamAn anAdithI ja evI shakti hoy chhe ke jo karmanun nimitta na hoy
to kevaLagnAnAdi potAnA svabhAvarUp pravarte, parantu anAdithI ja karmano sambandh hoy chhe tethI
e shaktinun vyaktapaNun na thayun. eTale shakti apekShA svabhAv chhe teno, vyakta na thavA devAnI
apekShAe, ghAt karyo em kahIe chhIe.
vaLI chAr aghAtikarmonA nimittathI AtmAne bAhya sAmagrIno sambandh bane chhe.
tyAn vedanIyavaDe to sharIramAn vA sharIrathI bAhya nAnA prakAranAn sukhdukhanA kAraNarUp
paradravyono sanyog joDAy chhe. AyukarmavaDe potAnI sthiti sudhI prApta thayelA sharIrano sambandh
chhUTI shakato nathI. nAmakarmavaDe gati, jAti ane sharIrAdik nIpaje chhe, tathA gotrakarmavaDe Unch
nIch kuLanI prApti thAy chhe. e pramAN aghAtikarmo vaDe bAhya sAmagrI ekaThI thAy chhe,
je vaDe mohanA udayano sAth maLatAn jIv sukhIdukhI thAy chhe. vaLI sharIrAdikanA sambandhathI
jIvano amUrttatvAdisvabhAv potAnA svaarthane karI shakato nathI. jem koI sharIrane pakaDe to
AtmA paN pakaDyo jAy chhe. vaLI jyAnsudhI karmano uday rahe tyAnsudhI bAhya sAmagrI paN
tem ja banI rahe chhe paN anyathA thaI shakatI nathI. e pramANe aghAtikarmonun nimitta jANavun.
nirbaL jaMkarmo dvArA jIvanA svabhAvano ghAAt
tathA bAıAsAmagrInun maLavun
prashnakarma to jaD chhe, jarAy baLavAn nathI, to e vaDe jIvanA svabhAvano
ghAt thavo vA bAhya sAmagrInun maLavun kem sambhave?

Page 19 of 370
PDF/HTML Page 47 of 398
single page version

uttarajo karma pote kartA thaI udyamathI jIvanA svabhAvano ghAt kare, bAhya
sAmagrI meLavI Ape tyAre to karmamAn chaitanyapaNun paN joIe tathA baLavAnapaNun joIe, paN
em to nathI. sahaj ja nimitta
- naimittik sambandh chhe. jyAre te karmano udayakAL hoy tyAre
AtmA pote ja svabhAvarUp pariNaman karato nathIvibhAvarUp pariNaman kare chhe tathA je
anya dravyo chhe te te ja pramANe sambandharUp thaI pariName chhe. jem koI puruShanA mAthA upar
mohanadhUL paDI chhe tethI te puruSh pAgal banI gayo, have tyAn e mohanadhULane to gnAn paN
nathI tem temAn baLavAnapaNun paN nathI, chhatAn pAgalapaNun e mohanadhUL vaDe ja thatun jovAmAn
Ave chhe. mohanadhULanun to mAtra nimittapaNun ja chhe, paN te puruSh pote ja pAgal thaI pariName
chhe, evo ja nimitta
naimittikabhAv banI rahyo chhe. vaLI jem sUryodayakAle chakavAchakavIno
sanyog thAy chhe tyAn koIe dveShabuddhithI vA baLapUrvak rAtri viShe temane judAn karyAn nathI tem
koIe karuNAbuddhipUrvak divas viShe lAvIne meLavyAn nathI paN sUryodayanun nimitta pAmIne pote
ja maLe chhe, tathA sUryAstanun nimitta pAmIne pote ja chhUTAn paDe chhe. evo ja nimitta
-
naimittikabhAv banI rahyo chhe. e ja pramANe karmano paN nimitta - naimittikabhAv jANavo. e
pramANe karmanA uday vaDe jIvanI avasthA thAy chhe.
navIn bandhA kevI rIte thAy chhe
have navIn bandh kevI rIte thAy chhe te kahIe chhIe. jem sUryano prakAsh chhe te
meghapaTalathI jeTalo prakAsh vyakta nathI teTalo to te kALamAn teno abhAv chhe, tathA e
meghapaTalanA mandapaNAthI jeTalo prakAsh pragaT chhe te e sUryanA svabhAvano ansh chhe; paN
meghapaTalajanit nathI. tem jIvano gnAn
darshanvIrya svabhAv chhe, te gnAnAvaraNdarshanAvaraN
antarAyanA nimittathI jeTalo pragaT nathI teTalAno to te kALamAn abhAv chhe tathA e karmonA
kShayopashamathI jeTalo gnAn, darshan ane vIryasvabhAv pragaT varte chhe te jIvanA svabhAvano ansh
ja chhe, karmodayajanya aupAdhikabhAv nathI. have e pramANe svabhAvanA anshano anAdithI mAnDI
kadI paN abhAv thato nathI. ane e vaDe ja jIvanA jIvatvano nishchay karI shakAy chhe ke A
je dekhavA
jANavAvALI shaktine dhAraN karanAr vastu chhe te ja AtmA chhe, vaLI e svabhAv
vaDe navIn karmono bandh thato nathI, kAraN ke nij svabhAv ja jo bandhanun kAraN thAy to bandhathI
chhUTavun kem thAy? vaLI e karmanA udayathI jeTalAn gnAn, darshan ane vIrya abhAvarUp chhe te
vaDe paN bandh thato nathI, kAraN ke jyAn pote ja abhAvarUp chhe tyAn te abhAv anyanun kAraN
kem thAy? mATe gnAnAvaraN, darshanAvaraN ane antarAyanA nimittathI UpajelA bhAvo navIn
karmabandhanA kAraNarUp nathI. mohanIyakarmanA udayavaDe jIvane ayathArthashraddhAnarUp mithyAtvabhAv thAy
chhe. tathA krodh, mAn, mAyA ane lobhAdik kaShAyabhAv thAy chhe; te joke jIvanA astitvamay
chhe, jIvathI judA nathI, jIv ja teno kartA chhe ane jIvanA pariNamanarUp ja e kArya thAy

Page 20 of 370
PDF/HTML Page 48 of 398
single page version

chhe topaN enun hovun mohakarmanA nimittathI ja chhe, paN karmanimitta dUr thatAn teno abhAv ja
thAy chhe. mATe e jIvano nijasvabhAv nathI paN aupAdhikabhAv chhe. tathA e bhAvo vaDe navIn
bandh thAy chhe mATe mohanA udayathI utpanna thayelA bhAvo bandhanA kAraNarUp chhe.
aghAtikarmanA udayathI bAhya sAmagrI maLI Ave chhe, temAn sharIrAdik to jIvanA
pradeshothI ekakShetrAvagAhI thaI ekabandhanarUp ja hoy chhe, tathA dhankuTumbAdik AtmAthI bhinnarUp
chhe tethI e badhA bandhanA kAraN nathI, kAraN ke paradravya kAI bandhanun kAraN hoy nahi paN
temAn AtmAnA mamatvAdirUp mithyAtvAdibhAv thAy chhe, te ja bandhanA kAraNarUp
jANavAn.
yog ane tenAthI thavAvALA prakRitibandhA, pradeshabandhA
visheShamAn em jANavun kenAmakarmanA udayathI sharIr, vachan vA man Upaje chhe, tenI
cheShTAnA nimittathI Atmapradeshonun chanchalapaNun thAy chhe, te vaDe AtmAne pudgalavargaNAothI
ekabandhAnarUp hovAnI shakti thAy chhe, tene yog kahe chhe. tenA nimittathI samaye samaye karmarUp
hovA yogya anant paramANuonun grahaN thAy chhe. tyAn alpa yog hoy to thoDA paramANuonun
tathA ghaNo yog hoy to ghaNA paramANunun grahaN thAy chhe. ek samayamAn grahaN thayelA
pudgalaparamANuo gnAnAvaraNAdi mUl prakRiti vA tenI uttar prakRitiomAn siddhAntamAn kahyA pramANe
svayam vahenchAI jAy chhe, ane te vahenchaNI anusAr te paramANuo te te prakRitiorUp pote ja
pariNamI jAy chhe.
visheSh e chhe ke yog be prakAranA chhe, shubh yog ane ashubh yog. tyAn dharmanA
angomAn manvachankAyAnI pravRutti thatAn to shubhayog hoy chhe tathA adharmanA angomAn tenI
pravRutti thatAn ashubhayog hoy chhe. have shubhayog ho vA ashubhayog ho, parantu samyaktva pAmyA
vinA ghAtiyAkarmonI to sarva prakRitiono nirantar bandh thayA ja kare chhe. koI paN samay koI
paN prakRitino bandh thayA vinA raheto ja nathI. parantu ATalun samajavAnun ke
mohanIyanA hAsya
ane shok yugalamAn, rati ane arati yugalamAn ane traNe prakAranA vedamAnthI ek kALamAn koI
ek ek prakRitino ja bandh thAy chhe.
aghAti prakRitiomAn shubhayog hoy to sAtAvedanIy Adi puNyaprakRitiono, ashubhayog
hoy to asAtAvedanIyAdi pApaprakRitino, tathA mishrayog hoy to koI puNyaprakRitiono tathA
koI pApaprakRitiono bandh thAy chhe. e pramANe yoganA nimittathI karmanun Agaman thAy chhe.
mATe yog chhe te Asrav chhe em kahyun chhe. vaLI e yogadvArA grahaN thayelAn karmaparamANuonun
nAm pradesh chhe. teono bandh thayo ane temAn mUL
uttar prakRitiono vibhAg thayo tethI

Page 21 of 370
PDF/HTML Page 49 of 398
single page version

yogavaDe pradeshabandh vA prakRitibandh thAy chhe em samajavun.
vaLI mohanA udayathI mithyAtvakrodhAdirUp bhAv thAy chhe te sarvanun sAmAnyapaNe
‘‘kaShAy’’ e nAm chhe. tenAthI karmaprakRitionI sthiti bandhAy chhe. tyAn jeTalI sthiti bAndhI
hoy temAn abAdhAkAL1 chhoDI te pachhI jyAnsudhI bandhasthiti pUrNa thAy tyAnsudhI samaye samaye
te prakRitiono uday AvyA ja kare chhe. tyAn dev, manuShya ane tiryanchAyu vinA bAkInI sarva
ghAti
aghAti karmaprakRitiono alpa kaShAy hoy to thoDo sthitibandh tathA ghaNo kaShAy hoy
to ghaNo sthitibandh thAy chhe. tathA dev, manuShya ane tiryanch e traNe Ayuno, alpa kaShAyathI
ghaNo ane ghaNo kaShAy hoy to thoDo sthitibandh thAy chhe.
vaLI e kaShAy vaDe ja te karmaprakRitiomAn anubhAgashaktinA (phaladAnshaktinA) bhedo
thAy chhe. tyAn jevo anubhAgabandh thAy tevo ja udayakALamAn e prakRitionun ghaNun vA thoDun phaL
nIpaje chhe. tyAn ghAtikarmanI sarva prakRitiomAn vA aghAtikarmonI pApaprakRitiomAn alpakaShAy hoy
to alpa anubhAg bandhAy chhe. ane ghaNo kaShAy hoy to temAn ghaNo anubhAg bandhAy chhe.
tathA (aghAtikarmonI)
puNyaprakRitiomAn alpa kaShAy hoy to ghaNo anubhAg ane ghaNo
kaShAy hoy to thoDo anubhAg bandhAy chhe. e pramANe kaShAyo vaDe karmaprakRitionA sthiti
anubhAganA bhedo paDe chhe, tethI kaShAyo vaDe sthitibandh ane anubhAgabandh thAy chhe em
jANavun.
ahIn jem ghaNI madirA hoy chhatAn temAn thoDA kAL sudhI thoDI unmattatA upajAvavAnI
shakti hoy to te madirA hInapaNAne ja prApta chhe. tathA thoDI paN madirA hoy chhatAn temAn
Ayukarma sivAy sAte karmonI
jaghanya abAdhA pot potAnI
jaghanyasthitithI sankhyAtaguNI
alpa hoy chhe. tathA Ayu-
karmanI jaghanya abAdhA
AvalInA asankhyAtamA-
bhAgapramAN tathA koI
AchAryanA mate ek antarmuhUrta
paN hoy chhe.
1. ATh mUL prakRitionA utkRuShTajaghanya sthitibandh ane abAdhAkALanun koShTaka
mUL prakRitio u. sthitibandhja. sthitibandh u. abAdhAkAL ja. abAdhAkAL
1. gnAnAvaraN 30 ko.ko.sAgar1 antarmuhUrta 3 hajAr varSha
2. darshanAvaraN 30 ko.ko.sAgar1 antarmuhUrta 3 hajAr varSha
3. vedanIy30 ko.kosAgar12 muhUrta3 hajAr varSha
4. mohanIy70 ko.ko.sAgar1 antarmuhUrta 7 hajAr varSha
5. Ayu33 sAgar1 antarmuhUrta pUrvakoTIvarShatribhAg
6. nAm20 ko.ko.sAgar8 muhUrta2 hajAr varSha
7. gotra20 ko.ko.sAgar8 muhUrta2 hajAr varSha
8. antarAy30 ko.ko.sAgar1 antarmuhUrta 3 hajAr varSha
(shrI gommaTasAr karmakAnD gAthA 127, 139, 156, 157, 158.)anuvAdak.

Page 22 of 370
PDF/HTML Page 50 of 398
single page version

ghaNA kAL sudhI ghaNI unmattatA upajAvavAnI shakti hoy to te madirA adhikapaNAne prApta
chhe, tem karmaprakRitionA ghaNA paramANu hoy chhatAn temAn thoDA kAL sudhI thoDun phaL devAnI shakti
hoy to te karmaprakRiti hInapaNAne prApta chhe tathA karmaprakRitionA thoDA paramANuo hoy chhatAn
temAn ghaNA kAL sudhI ghaNun phaL devAnI shakti hoy to te karmaprakRiti adhikapaNAne prApta chhe.
mATe yogavaDe thayelo prakRitibandh
pradeshabandh baLavAn nathI, parantu kaShAyo vaDe karelo sthitibandh
anubhAgabandh ja baLavAn chhe. eTalA mATe mukhyapaNe kaShAy ja bandhanun kAraN jANavun.
jeone bandh na karavo hoy teo kaShAy na kare.
gnAnahIn jaMparamANunun yathAyogya prakRitirup pariNaman
prashnapudgal paramANuo to jaD chhe temane kaI gnAn nathI to te teo
yathAyogya prakRitirUp thaI kevI rIte pariName chhe?
uttarajem bhUkh lAgatAn mukhadvAr vaDe grahaN karelo bhojanarUp pudgalapinD mAns,
shukra ane rudhirAdi dhAturUp pariName chhe, e bhojananA paramANuomAn yathAyogya koI dhAturUp
thoDA vA koI dhAturUp ghaNA paramANuo hoy chhe, temAn paN koI paramANuono sambandh ghaNA
kAL sudhI tathA koIno thoDA kAL sudhI rahe chhe. vaLI e paramANuomAn koI to potAnun kArya
nIpajAvavAnI ghaNI shakti dharAve chhe ane koI alpa shakti dharAve chhe, have em thavAmAn kAI
bhojanarUp pudgalapinDane to gnAn nathI ke ‘‘hun Am pariNamun’’
tathA anya paN koI
pariNamAvanAro nathI, parantu evo ja nimittanaimittikabhAv banI rahyo chhe je vaDe e ja
pramANe pariNaman thAy chhe. tem kaShAy thatAn yogadvAr vaDe grahaN karelo karmavargaNArUp pudgalapinD
gnAnAvaraNAdi prakRitirUp pariName chhe. e karmaparamANuomAnthI yathAyogya koI prakRitirUp thoDA
vA koI prakRitirUp ghaNA paramANuo hoy chhe, temAn paN koI paramANuono sambandh ghaNo kAL
rahe chhe tathA koIno thoDo kAL rahe chhe, e paramANuomAn koI to potAnun kArya nipajAvavAnI
ghaNI shakti dhAre chhe tyAre koI thoDI shakti dhAre chhe, em thavAmAn koI karmavargaNArUp
pudgalapinDane to gnAn nathI ke ‘hun Am pariNamun’ tathA tyAn anya koI pariNamAvanAro paN
nathI, parantu evo ja keval nimitta
naimittikabhAv banI rahyo chhe je vaDe e ja prakAre pariNaman
thAy chhe. lokamAn paN evAn nimittanaimittikabhAv ghaNAy banI rahyAn chhe jem mantranA
nimittathI jalAdikamAn rog dUr karavAnI shakti hoy chhe tathA kAnkarI vageremAn sarpAdikane
rokavAnI shakti hoy chhe, tem jIvabhAvanA nimittavaDe pudgalaparamANuomAn gnAnAvaraNAdirUp
shakti thAy chhe. ahIn vichAravaDe potAnA udyamapUrvak kArya kare to tyAn gnAnanI jarUr kharI,
paN tathArUp nimitta banatAn svayam tevun pariNaman thAy tyAn gnAnanun kAI prayojan nathI. e
pramANe navIn bandh thavAnun vidhAn jANavun.

Page 23 of 370
PDF/HTML Page 51 of 398
single page version

karmonI bandhA, uday, sattArup avasthAnun parivartan
have je paramANu karmarUp pariNamyA chhe teno jyAnsudhI udayakAl na Ave tyAnsudhI te
jIvanA pradeshothI ekakShetrAvagAharUp bandhAn rahe chhe. tyAn jIvabhAvanA nimittathI koI prakRitionI
avasthAnun palaTAvun paN thaI jAy chhe. koI anya prakRitionA paramANu hatA te sankramaNarUp thaI
anya prakRitinA paramANu thaI jAy chhe. vaLI koI prakRitiono sthiti vA anubhAg ghaNo hato
tenun apakarShaN thaI thoDo thaI jAy chhe tathA koI prakRitiono sthiti vA anubhAg thoDo hato
tenun utkarShaN thaI ghaNo thaI jAy chhe. e pramANe pUrve bAndhelA paramANuonI avasthA paN
jIvabhAvanun nimitta pAmIne palaTAy chhe. nimitta na bane to na palaTAy, jemanI tem rahe. evI
rIte sattArUp karmo rahe chhe.
karmonI udayarup avasthA
vaLI jyAre te karmaprakRitiono udayakAL Ave tyAre te prakRitionA anubhAg anusAr
svayam kArya banI jAy chhe. paN karma tenA kAryane nipajAvatun nathI, eno udayakAL AvatAn te
kArya svayam banI jAy chhe. eTalo ja ahIn nimitta
naimittik sambandh jANavo.
vaLI je samayamAn phaL nIpajyun tenA anantar samayamAn e karmarUp pudgalonI anubhAg
shaktino abhAv thavAthI karmapaNAno paN abhAv thAy chhe, te pudgalo anya paryAyarUp pariNamI
jAy chhe. enun ja nAm savipAkanirjarA chhe. e pramANe samay samay uday thaI karmo kharI jAy
chhe. karmapaNun nAsh pAmatAn te paramANu te ja skandhamAn raho vA judA thaI jAo, enun kAI prayojan
ja nathI.
visheShamAn ahIn eTalun jANavun kesansArI jIvane samaye samaye anant paramANu bandhAy
chhe. tyAn ek samayamAn bAndhelA paramANuo abAdhAkAL chhoDI potAnI sthitinA jeTalA samay
hoy te sarvamAn kramathI uday Ave chhe. vaLI ghaNA samayamAn bAndhelA paramANu ke je ek
samayamAn uday AvavA yogya chhe te badhA ekaThA thaI uday Ave chhe, te sarva paramANuono
anubhAg maLatAn jeTalo anubhAg thAy teTalun phaL te kALamAn nIpaje chhe, vaLI anek samayomAn
bAndhelA paramANu bandhasamayathI mAnDI udayasamay sudhI karmarUp astitvane dhArI jIvathI sambandharUp
rahe chhe. e pramANe karmonI bandh, uday, sattArUp avasthA jANavI. tyAn samaye samaye ek
samayaprabaddhamAtra paramANu bandhAy chhe, ek samayaprabaddhamAtra nirjare chhe tathA doDhaguNahAnivaDe
guNit samayaprabaddhamAtra sadAkAL sattAmAn rahe chhe. e sarvanun visheSh varNan AgaL karma
- adhikAramAn lakhIshun tyAnthI jANavun.

Page 24 of 370
PDF/HTML Page 52 of 398
single page version

dravyakarma ane bhAvakarma
tathA A pramANe e karma chhe te paramANurUp anant pudgaladravyothI nipajAvelun kArya chhe,
tethI tenun nAm dravyakarma chhe. tathA mohanA nimittathI mithyAtvakrodhAdirUp jIvanA pariNAm chhe
te ashuddha bhAvathI nipajAvelun kArya chhe, tethI tenun nAm bhAvakarma chhe. dravyakarmanA nimittathI bhAvakarma
thAy chhe tathA bhAvakarmanA nimittathI dravyakarmono bandh thAy chhe. pharI pAchho dravyakarmathI bhAvakarma
ane bhAvakarmathI dravyakarma
e ja pramANe paraspar kAraNkAryabhAvavaDe sansArachakramAn paribhramaN
thAy chhe.
eTalun visheSh jANavun ke tIvramand bandh hovAthI vA sankramaNAdi thavAthI vA ek kALamAn
bAndhyAn anek kALamAn ane anek kALamAn bAndhyAn ek kALamAn uday AvavAthI koI kALamAn
tIvra uday AvatAn tIvra kaShAy thAy chhe jethI tIvra navIn bandh thAy chhe; tathA koI kALamAn mand
uday AvatAn mand kaShAy thAy chhe jethI navIn bandh mand thAy chhe. vaLI e tIvra
mand kaShAyonA
anusAre pUrve bAndhelA karmonun paN sankramaNAdi thAy to thAy. e pramANe anAdi kALathI mAnDI
dhArA pravAharUp dravyakarma vA bhAvakarmanI pravRutti jANavI.
nokarmanun svarup ane tenI pravRutti
vaLI nAmakarmanA udayathI sharIr thAy chhe te dravyakarmavat kinchit sukhdukhanun kAraN chhe,
mATe sharIrane nokarma kahIe chhIe. ahIn ‘no’ shabda iShat (alpatA) vAchak jANavo. have sharIr
to pudgalaparamANuono pinD chhe tathA dravyaindriy, dravyaman, shvAsochchhvAs ane vachan e
sharIranAn ja ang chhe, tethI ene paN pudgalaparamANunA pinD jANavAn. e pramANe sharIr tathA
dravyakarma sambandhasahit jIvane ekakShetrAvagAharUp bandhAn thAy chhe. je sharIranA janmasamayathI mAnDI
jeTalI AyunI sthiti hoy teTalA kAL sudhI sharIrano sambandh rahe chhe. Ayu pUrNa thatAn maraN
thAy chhe tyAre te sharIrano sambandh chhUTe chhe arthAt sharIr ane AtmA judA judA thaI jAy chhe.
vaLI tenA anantar samayamAn vA bIjA, trIjA, chothA samayamAn jIv karmaudayanA nimittathI navIn
sharIr dhAre chhe tyAn paN te potAnI Ayusthiti paryant te ja pramANe sambandh rahe chhe. pharI jyAre
maraN thAy chhe tyAre tenAthI paN sambandh chhUTI jAy chhe. e pramANe pUrva sharIranun chhoDavun, ane
navIn sharIranun grahaN karavun anukrame thayA ja kare chhe. vaLI te AtmA joke asankhyAt pradeshI
chhe topaN sankoch
vistAr shaktivaDe sharIrapramAN ja rahe chhe. visheSh eTalun kesamudghAt thatAn
sharIrathI bahAr paN AtmAnA pradesho phelAy chhe tathA antarAl samayamAn pUrva sharIr chhoDyun hatun
tenA pramANarUp rahe chhe. vaLI e sharIranAn angabhUt dravyaindriy ane man tenI sahAyathI jIvane
jANapaNAnI pravRutti thAy chhe tathA sharIranI avasthA anusAr mohanA udayathI jIv sukhI
dukhI
thAy chhe. koI veLA to jIvanI ichchhAnusAr sharIr pravarte chhe tathA koI veLA sharIranI
5

Page 25 of 370
PDF/HTML Page 53 of 398
single page version

avasthAnusAr jIv pravarte chhe, tathA koI veLA jIv anyathA ichchhArUp pravarte chhe ane pudgal
anyathA avasthArUp pravarte chhe. e pramANe nokarmanI pravRutti jANavI.
nityanigod ane £taranigod
have anAdikALathI mAnDI pratham to A jIvane nityanigodarUp sharIrano sambandh hoy chhe.
tyAn nityanigodasharIrane dharI Ayu pUrNa thatAn marI pharI nityanigodasharIrane dhAre chhe. vaLI pAchho
e Ayu pUrNa karIne nityanigodasharIrane ja dhAre chhe. e pramANe anantAnant pramAN sahit
jIvarAshi chhe, te anAdi kALathI tyAn ja janma
maraN karyA kare chhe. vaLI tyAnthI chha mahinA ane
ATh samayamAn chhaso ATh jIv nIkaLe chhe. teo nIkaLIne anya paryAyo dhAraN kare chhe. teo
pRithvI, jaL, agni, pavan ane pratyek vanaspatirUp ekendriy paryAyomAn vA beindriy, teindriy,
chaurendriyarUp paryAyomAn vA narak, tiryanch, manuShya ane devarUp panchendriy paryAyomAn bhramaN kare
chhe. tyAn keTalAk kAL sudhI bhramaN karI pharI pAchhA nigodaparyAyane prApta thAy chhe, tene itaranigod
kahe chhe. tyAn keTalok kAL rahI tyAnthI nIkaLI anya paryAyomAn bhramaN kare chhe. have e paribhramaN
karavAno utkRuShTa kAL pRithvI Adi sthAvar jIvomAn asankhyAt kalpamAtra chhe, beindriyathI panchendriy
sudhI tras jIvomAn k kadhik be hajAr sAgar chhe ane itaranigodamAn aDhIpudgalaparAvartan
mAtra chhe. e paN anant kAL chhe. vaLI itaranigodathI nIkaLI koI jIv sthAvar paryAy pAmI
pharI pAchho nigodamAn jAy
em ekendriy paryAyomAn utkRuShTa paribhramaNakAL asankhyAt
pudgalaparAvartanamAtra chhe ane jaghanya kAL sarvano ek antarmuhUrta chhe. e pramANe jIvane ghaNun
to ekendriy paryAyonun ja dhAravun bane chhe. tyAnthI nIkaLI anya paryAy pAmavo e
kAkatAlIyanyAyavat chhe. e pramANe A jIvane anAdi kALathI ja karmabandhanarUp rog thayo chhe.
karmabandhAnarup roganA nimittathI thatI jIvanI avasthAo
have e karmabandhanarUp roganA nimittathI jIvanI kevI kevI avasthAo thaI rahI chhe te
ahIn kahIe chhIe. pratham to A jIvano svabhAv chaitanya chhe eTale sarva dravyonA sAmAnya
visheSh svarUpane prakAshavAvALo chhe. jevun emanun svarUp hoy tevun potAne pratibhAse chhe enun
ja nAm chaitanya chhe. tyAn sAmAnya svarUpapratibhAsananun nAm darshan chhe tathA visheSh
svarUpapratibhAsananun nAm gnAn chhe. have evA svabhAvavaDe trikAlavartI sarvaguNaparyAyasahit sarva
padArthone pratyakSha yugapat sahAy vinA dekhI
jANI shake evI shakti AtmAmAn sadAkAL chhe.
gnAndarshanAvaraNakarmodayajanya avasthA
parantu anAdi ja gnAnAvaraNdarshanAvaraNano sambandh chhe, jenA nimittathI e shaktinun
vyaktapaNun thatun nathI, e karmonA kShayopashamathI kinchit matignAn vA shrutagnAn varte chhe, tathA koI

Page 26 of 370
PDF/HTML Page 54 of 398
single page version

veLA avadhignAn paN hoy chhe. vaLI koI veLA achakShudarshan hoy chhe to koI veLA chakShudarshan
vA avadhidarshan paN hoy chhe. have enI paN pravRutti kevI rIte hoy chhe te ahIn darshAvIe chhIe.
mati, shrut ane avadhiAgnAnanI parAdhAIn pravRutti
pratham to matignAn chhe te sharIranA angabhUt je jIbh, nAsikA, netra, kAn ane sparshan
e pAnch dravyaindriy tathA hRudayasthAnamAn ATh pAnkhaDInA phUlyA kamaLanA AkAravALun dravyaman
enI sahAyatAvaDe ja jANe chhe. jem mandadraShTivALo manuShya potAnA netravaDe ja dekhe chhe, parantu chashmA
lagAvavAthI ja dekhe paN chashmA vinA dekhI shakato nathI. tem AtmAnun gnAn mand chhe, have te potAnA
gnAnavaDe ja jANe chhe, parantu dravyaindriy vA manano sambandh thatAn ja jANe chhe, e vinA nahi.
vaLI netra to jevAn ne tevAn ja hoy, parantu chashmAnI andar koI doSh hoy to dekhI
shake nahi, thoDun dekhe vA anyathA dekhe. tem kShayopasham to jevo ne tevo hoy, parantu dravyaindriy
vA mananA paramANu anyathA pariNamyA hoy to te jANI shake nahi, thoDun jANe vA anyathA
jANe. kAraN dravyaindriy vA manarUp paramANuonA pariNamanane tathA matignAnane nimitta
naimittik
sambandh chhe. tethI tenA pariNaman anusAr gnAnanun pariNaman thAy chhe. tenun draShTAntajem
manuShyAdikane bAlvRuddha avasthAmAn jo dravyaindriy vA man shithil hoy to jANapaNun shithil
hoy chhe. vaLI jem shItavAyu AdinA nimittathI sparshanAdi indriyonA vA mananA paramANu anyathA
hoy to jANapaNun na thAy, thoDun thAy vA anyathA paN thAy.
vaLI e gnAnane tathA bAhya dravyone paN nimittanaimittik sambandh hoy chhe. tenun
draShTAntajem netraindriyane andhakAranA paramANu athavA phUlA AdinA paramANu vA pAShANAdinA
paramANu ADA AvI jAy to dekhI shake nahi, lAl kAch ADo Ave to badhun lAl dekhAy
tathA lIlo kAch ADo Ave to lIlun dekhAy. e pramANe anyathA jANavun thAy chhe. vaLI dUrabIn
chashmA vagere ADAn Ave to ghaNun dekhAvA lAge; tathA prakAsh, jaL ane kAch AdinA paramANu
ADA Ave topaN jevun chhe tevun na dekhAy. e pramANe anya indriyo tathA mananun paN yathAsambhav
jANavun. vaLI mantrAdikanA prayogathI, madirA
pAnAdikathI vA bhUtAdikanA nimittathI na jANavun,
thoDun jANavun, vA anyathA jANavun bane chhe. e pramANe A gnAn bAhya dravyane paN AdhIn
chhe em samajavun.
vaLI e gnAnavaDe je jANavun thAy chhe te aspaShTa jANavun thAy chhe. jem dUrathI kevun jANe,
najIkathI kevun jANe, tatkAl kevun jANe, ghaNA vakhate kevun jANe, koI padArtha sanshayarUp jANe, koIne
anyathA prakAre jANe tathA koIne kinchitmAtra jANe, ityAdi prakAre nirmaL jANavAnun banatun nathI,
em e matignAn parAdhInatApUrvak indriy tathA man dvArA pravarte chhe. tyAn indriyovaDe to jeTalA

Page 27 of 370
PDF/HTML Page 55 of 398
single page version

kShetrano viShay hoy teTalA kShetramAn je vartamAn sthUl potAne jANavA yogya pudgalaskandh hoy tene
ja
jANe chhe.
1 temAn paN judI judI indriyovaDe judA judA kALamAn koIk skandhanA sparshAdikanun
jANavun thAy chhe. vaLI manavaDe potAne jANavA yogya kinchitmAtra trikAl sambandhI dUr vA
samIpakShetravartI rUpI
arUpI dravya vA paryAyane atyant spaShTa jANe chhe. te paN indriyovaDe jenun
gnAn thayun hoy vA anumAnAdik jenun karyun hoy tene ja jANI shake. kadAchit potAnI kalpanAvaDe
asatne jANe. jem svapnamAn vA jAgRutimAn paN je kadAchit kyAy paN na hoy evA AkArAdik
chintave chhe vA jevA nathI tevA mAne chhe
e pramANe manavaDe jANavun thAy chhe. e indriyo tathA
manadvArA je gnAn thAy chhe tenun nAm matignAn chhe. tyAn pRithvI, jaL, agni, pavan ane
vanaspatirUp ekendriyone sparshanun ja gnAn chhe. iyaL, shankh Adi beindriy jIvone sparsha ane
rasanun gnAn chhe. kIDI, makoDA Adi teindriy jIvone sparsha, ras ane gandhanun gnAn chhe. bhamaro,
mAkhI ane patangAdik chaurendriy jIvone sparsha, ras, gandh ane varNanun gnAn chhe. tathA machchha,
gAy, kabUtar Adi tiryanch tathA manuShya, dev, nArakI Adi panchendriy jIvone sparsha, ras, gandh,
varNa ane shabdanun gnAn chhe. vaLI tiryanchomAn koI sangnI chhe tathA koI asangnI chhe. temAn sangnIone
to manajanit gnAn hoy chhe paN asangnIone nahi. tathA manuShya, dev ane nArakI jIvo sangnI
ja chhe te sarvane manajanit gnAn hoy chhe. e pramANe matignAnanI pravRutti jANavI.
shrutagnAnanI parAdhAIn pravRutti
vaLI matignAn vaDe je arthane jANyo hoy tenA sambandhathI anya arthane je vaDe jANIe
1. pAnche indriyonA utkRuShTa viShayanA gnAnanun tathA tenI AkRutinun yantra.(gommaTasAr, jIv. gAthA 170171)
indriyonAnekendriydvIndriytrIndriychaturindriyasangnipanchendriysangnipanchendriypratyekanI
nAmdhanuShdhanuSh yojan dhanuShyojan dhanuShyojanAkRuti
sparshan40080016000 32000 64009anek prakAranI
rasanA064128025605129khurapA jevI
ghrAN0100020004009kadambanA phUl jevI
chakShu02954 05908 047263 7/20masUranI dAL jevI
shrotra00 800012javanI nAlI jevI.
noTaayodhyAno chakravartI Abhyantar paridhimAn AvelA sUryanA vimAnane 47263 7/20 yojan dUrathI
joI shake chhe. tethI chakShu indriyano utkRuShTa viShay teTalo chhe. upar pramANe indriyaviShayonun gnAn maryAdit hovAthI
te mahAparAdhIn chhe. upar pramANe ja pratyek indriyanI viShay jANavAnI labdhinI pragaTatA utkRuShTapaNe hoy chhe.
indra je AtmA tene jANavAnun je chihna te indriy chhe. athavA indra je karma temAnthI nIpajelI
dIdhelI te indriy
chhe. uparanI maryAdAthI adhik jANavAnI AtmAnI game teTalI ichchhA hoy topaN tethI adhik indriyadvArA te
jANI shakato nathI. tethI ja indriyajanya gnAn parAdhIn ane kunThit chhe.
anuvAdak.

Page 28 of 370
PDF/HTML Page 56 of 398
single page version

te shrutagnAn chhe. e shrutagnAn be prakAranun chheakSharAtmak tathA anakSharAtmak. tyAn jem ‘‘ghaT’’
e be akShar sAmbhaLyA vA dIThA te to matignAn thayun. have tenA sambandhathI ghaT padArthanun
jANavun thayun te shrutagnAn chhe. e pramANe anya paN jANavun. e to akSharAtmak shrutagnAn
chhe. vaLI jem sparsha vaDe ThanDakanun jANavun thayun te to matignAn chhe ane tenA sambandhathI ‘‘A hitakArI
nathI, tethI chAlyA javun’’ ityAdirUp gnAn thayun te anakSharAtmak shrutagnAn chhe. e pramANe anya
paN samajavun. have ekendriyAdik asangnI jIvone to anakSharAtmak ja shrutagnAn hoy chhe tathA
sangnI panchendriy jIvone banne gnAn hoy chhe. e shrutagnAn chhe te anek prakArathI parAdhIn evA
matignAnane paN AdhIn chhe, vA anya anek kAraNone AdhIn chhe tethI mahAparAdhIn jANavun.
avadhiAgnAn, manaparyayagnAn, kevaLagnAnanI pravRutti
vaLI potAnI maryAdA anusAr kShetrakALanA pramANapUrvak rUpI padArthone je vaDe spaShTapaNe
jANavAmAn Ave te avadhignAn chhe. e gnAn devo ane nArakIomAn to sarvane hoy chhe
tathA sangnI panchendriy, tiryanch tathA manuShyomAn paN koI koIne hoy chhe ane asangnI sudhInA jIvone
to A gnAn hotun ja nathI. have A gnAn paN sharIrAdik pudgalone AdhIn chhe. avadhignAnanA
traN bhed chhe
deshAvadhi, paramAvadhi ane sarvAvadhi. e traNemAn thoDA kShetrakALanI maryAdApUrvak
kinchitmAtra rUpI padArthane jANavAvALun deshAvadhignAn chhe, te koIk jIvane hoy chhe, tathA paramAvadhi,
sarvAvadhi ane manaparyay e traN gnAn mokShamArgamAn ja pragaTe chhe. kevalagnAn mokShasvarUp chhe, tethI
A anAdi sansAraavasthAmAn teno sadbhAv ja nathI. e pramANe gnAnanI pravRutti hoy chhe.
chakShuachakShudarshananI pravRutti
vaLI indriy vA mananA sparshAdik viShayono sambandh thatAn pratham kALamAn, matignAn pahelAn
je sattAmAtra avalokanarUp pratibhAs thAy chhe tenun nAm chakShudarshan vA achakShudarshan chhe. tyAn
netraindriyavaDe je darshan thAy tenun nAm chakShudarshan chhe, te chaurendriy tathA panchendriy jIvone ja
hoy chhe, tathA sparshan, rasanA, ghrAN ane shrotra
e chAr indriy tathA man dvArA je darshan
thAy tenun nAm achakShudarshan chhe. te yathAyogya ekendriyAdi jIvone hoy chhe. vaLI avadhine
viShayono sambandh thatAn avadhignAn pahelAn je sattAmAtraavalokanarUp pratibhAs thAy chhe tenun nAm
avadhidarshan chhe. jene avadhignAn hoy tene ja A avadhidarshan hoy chhe. chakShu, achakShu ane
1avadhidarshan chhe te matignAnavadhignAnavat parAdhIn jANavAn thatAn kevaladarshan mokShasvarUp chhe
teno ahIn sadbhAv ja nathI. e pramANe darshanano sadbhAv hoy chhe.
1. shrutadarshan ane manaparyayadarshan hotA nathI kemake shrutagnAn matipUrvak thAy chhe (tattvArthasUtra a0
1 sUtra 22). tathA manaparyay gnAn matignAnanA bhedarUp ihAmatignAnapUrvak thAy chhe (dravyasangrah gA0 44
nI san0 TIkA) matignAn darshanopayogapUrvak thAy chhe tethI shrutadarshan ane manaparyayadarshan
evA be bhed
darshanopayogamAn hoI shake nahi.

Page 29 of 370
PDF/HTML Page 57 of 398
single page version

gnAndarshanopayogAdinI pravRutti
upar pramANe gnAndarshanano sadbhAv gnAnAvaraNdarshanAvaraNanA kShayopasham anusAr hoy
chhe. jyAre kShayopasham thoDo hoy tyAre gnAndarshananI shakti paN thoDI hoy chhe. tathA jyAre
ghaNo hoy tyAre ghaNI hoy chhe. vaLI kShayopashamathI shakti to evI banI rahe paN pariNaman
dvArA ek jIvane ek kALamAn koI ek ja viShayanun dekhavun vA jANavun thAy chhe, e pariNamananun
nAm ja upayog chhe. have ek jIvane ek kALamAn kAn to gnAnopayog hoy chhe vA darshanopayog
hoy chhe. vaLI ek upayoganI paN ek ja bhedarUp pravRutti hoy chhe. jem matignAn hoy tyAre
anya gnAn na hoy. vaLI ek bhedamAn paN koI ek viShayamAn ja pravRutti hoy chhe. jem sparshane
jANato hoy te veLA rasAdikane na jANe. vaLI ek viShayamAn paN tenA koI ek angamAn ja
pravRutti hoy chhe. jem UShNa sparshane jANato hoy te veLA rukShAdine na ja jANe. e pramANe
ek jIvane ek kALamAn koI ek gney vA drashyamAn gnAn vA darshananun pariNaman hoy chhe. em
ja jovAmAn Ave chhe.
jyAre sAmbhaLavAmAn upayog lAgyo hoy tyAre netranI samIp rahelo
padArtha paN dekhAto nathI. e ja pramANe anya pravRutti paN jovAmAn Ave chhe.
vaLI e pariNamanamAn shIghratA ghaNI chhe tethI koI veLA evun mAnI le chhe keanek
viShayonun yugapat jANavundekhavun paN thAy chhe, paN te yugapat paN thatun nathI, kramapUrvak ja thAy
chhe. sanskArabaLathI tenun sAdhan rahe chhe. jem kAgaDAnA netramAn be golak chhe paN pUtaLI ek
chhe. e eTalI badhI shIghra phare chhe ke je vaDe te banne golakanun sAdhan kare chhe. te ja pramANe
A jIvane dvAr to anek chhe ane upayog ek chhe, paN e eTalo badho shIghra phare chhe je
vaDe sarva dvAronun sAdhan rahe chhe.
prashnajo ek kALamAn ek ja viShayanun jANavundekhavun thAy chhe to kShayopasham
paN eTalo ja thayo kaho, ghaNo shA mATe kaho chho? vaLI tame kaho chho ke kShayopashamathI
shakti hoy chhe, paN shakti to AtmAmAn kevaLagnAn{darshananI hoy chhe.
uttarajem koI puruShane ghaNA gAmomAn gaman karavAnI shakti to chhe, paN tene
koIe rokyo ane kahyun keA pAnch gAmomAn ja jAo ane te paN ek divasamAn koI ek
ja gAmamAn jAo. have te puruShamAn dravya apekShAe ghaNA gAmomAn javAnI shakti to chhe, anya
kALamAn tenun sAmarthya thashe, paN te vartamAn sAmarthyarUp nathI. vartamAnamAn to pAnch gAmothI adhik
gAmomAn te gaman karI shakato nathI. vaLI pAnch gAmomAn javAnI sAmarthyarUp shakti vartamAnamAn
paryAy apekShAe chhe. tethI te teTalAmAn ja gaman karI shake chhe. ane gaman karavAnI vyaktatA
ek divasamAn ek gAmanI ja hoy chhe. tem A jIvamAn sarvane dekhavA
jANavAnI shakti to
chhe, paN tene karmoe rokyo, ane kShayopasham eTalo ja thayo kesparshAdik viShayone jANo vA

Page 30 of 370
PDF/HTML Page 58 of 398
single page version

dekho, parantu ek kALamAn koI ekane ja jANo vA dekho. have dravya apekShAe e jIvamAn sarvane
dekhavA
jANavAnI shakti to chhe paN te anya kALamAn sAmarthyarUp thashe. vartamAnamAn sAmarthyarUp
nathI, tethI te potAne yogya viShayothI adhik viShayone dekhIjANI shakato nathI. vaLI potAnA
yogya viShayone dekhavAjANavAnI paryAy apekShA vartamAn sAmarthyarUp shakti chhe tethI tene dekhI
jANI shake chhe. parantu vyaktatA ek kALamAn koI ekane ja dekhavAjANavAnI hoy chhe.
prashnae to jANyun, parantu kShayopasham to hoy chhatAn bAhya indriyAdikane
anyathA nimitta maLatAn dekhavunjANavun na thAy, thoDun thAy vA anyathA thAy chhe, have
em thatAn karmanun ja nimitta to na rahyun?
uttarajem rokavAvALAe em kahyun kepAnch gAmomAnthI ek divasamAn koI ek
ja gAmamAn jAo ane te paN A chAkarone sAthe laIne jAo. have e chAkar anyathA pariName
to javun na thAy, thoDun thAy vA anyathA thAy. tem karmano evo ja kShayopasham thayo chhe ke
ATalA viShayomAn koI ek viShayane ek kALamAn dekho vA jANo. ane te paN ATalAn bAhya
dravyonun nimitta thatAn ja dekho vA jANo. have tyAn e bAhya dravya anyathA pariName to dekhavun
jANavun na thAy, thoDun thAy vA anyathA thAy. e pramANe A karmanA kShayopashamanA ja visheSh
chhe, mATe tyAn karmonun ja nimitta jANavun. jem koIne andhakAranA paramANu ADAn AvatAn dekhavun
thAy nahi, parantu ghuvaD ane bilADAn Adi prANIone ADAn AvavA chhatAn paN dekhavAnun bane
chhe; e pramANe A kShayopashamanI ja visheShatA chhe. arthAt jevo jevo kShayopasham hoy tevun tevun
ja dekhavun
jANavun thAy chhe. e pramANe A jIvane kShayopashamagnAnanI pravRutti hoy chhe.
vaLI mokShamArgamAn avadhimanaparyayagnAn hoy chhe te paN kShayopashamagnAn ja chhe. tene
paN e ja pramANe ek kALamAn koI ekane pratibhAsavArUp vA paradravyanun AdhInapaNun jANavun.
vaLI je visheShatA chhe te visheSh jANavI. e pramANe gnAnAvaraN
darshanAvaraNanA udayanA nimittathI
gnAndarshananA ghaNA anshono to abhAv hoy chhe tathA tenA kShayopashamathI thoDA anshono sadbhAv
hoy chhe.
mithyAtvarup jIvanI avasthA
vaLI A jIvane mohanA udayathI mithyAtva tathA kaShAyabhAv thAy chhe. tyAn darshanamohanA
udayathI mithyAtvabhAv thAy chhe, jethI A jIv anyathA pratItirUp atattvashraddhAn kare chhe. jem
chhe tem mAnato nathI, paN jem nathI tem mAne chhe. amUrtik pradeshono punj prasiddha gnAnAdi
guNono dhArak anAdinidhan vastu pote chhe, tathA mUrtik pudgaladravyono pinD prasiddha gnAnAdirahit
navIn ja jeno sanyog thayo chhe evA sharIrAdi pudgal ke je potAnAthI par chhe
enA
sanyogarUp nAnA prakAr manuShyatiryanchAdi paryAyo hoy chhe te paryAyomAn A mUDh jIv ahambuddhi

Page 31 of 370
PDF/HTML Page 59 of 398
single page version

dhArI rahyo chhe, svaparano bhed karI shakato nathI. je paryAy pAmyo hoy tene ja potApaNe mAne
chhe; tathA e paryAyamAn paN je gnAnAdik guNo chhe te to potAnA guN chhe ane rAgAdik chhe
te potAne karmanimittathI aupAdhikabhAv chhe, vaLI varNAdik chhe te potAnA guNo nathI paN sharIrAdi
pudgalanA guNo chhe, sharIrAdimAn paN varNAdinun vA paramANuonun palaTAvun nAnA prakArarUp thayA
kare chhe e sarva pudgalanI avasthAo chhe, parantu te badhAne A jIv potAnun svarUp jANe chhe.
svabhAv
parabhAvano vivek thaI shakato nathI.
vaLI manuShyAdi paryAyomAn potAnAthI pratyakSha bhinna dhankuTumbAdikano sambandh thAy chhe;
ane te potAne AdhIn pariNamatA nathI topaN temAn A jIv mamakAr kare chhe ke ‘‘A badhAn
mArAn chhe’’ paN e koI paN prakArathI potAnAn thatAn nathI, mAtra potAnI mAnyatAthI ja tene potAnAn
mAne chhe. vaLI manuShyAdi paryAyomAn koI veLA devAdi ane tattvonun je anyathA svarUp kalpit
karyun tenI to pratIti kare chhe, paN jevun yathArtha svarUp chhe tevun pratIt karato nathI. e prakAre
darshanamohanA udayathI jIvane atattvashraddhAnarUp mithyAbhAv thAy chhe. temAn jyAre teno tIvra uday
hoy chhe tyAre satyArtha shraddhAnathI ghaNun viparIt shraddhAn thAy chhe tathA jyAre mand uday hoy chhe
tyAre satyArtha shraddhAnathI thoDun viparIt shraddhAn thAy.
chAritramoharup jIvanI avasthA
chAritramohanA udayathI A jIvane kaShAyabhAv thAy chhe tyAre pote dekhatojANato chhatAn
paN parapadArthomAn iShTaaniShTapaNun mAnI krodhAdi kare chhe.
krodhano uday thatAn padArtho pratye aniShTapaNun chintavI tenun bUrun thavun ichchhe chhe. koI makAn
Adi achetan padArtha bUrAn lAgatAn tene toDavAphoDavA Adi rUpathI tenun bUrun ichchhe chhe tathA
koI shatru Adi sachetan padArtho bUrA lAge tyAre tene vadhbandhanAdi vA prahArAdivaDe dukh
upajAvI tenun bUrun karavA ichchhe chhe. vaLI pote vA anya chetanachetan padArtha koI prakAre
pariNamatA hoy ane potAne te pariNaman bUrun lAge to tene anya prakAre pariNamAvavA vaDe
karIne te pariNamananun bUrun ichchhe chhe. e pramANe krodhathI bUrun thavAnI ichchhA to kare, paN bUrun
thavun te
bhavitavyaAdhIn chhe.
mAnano uday thatAn anya padArtho pratye aniShTapaNun mAnI tene nIcho pADavA ane pote
Uncho thavA ichchhe chhe. maL, dhUL Adi achetan padArthomAn jugupsA vA nirAdarAdivaDe tenI hInatA
tathA potAnI uchchatA ichchhe chhe. tathA anya puruShAdi chetan padArthone potAnI AgaL namAvavA
vA potAne AdhIn karavA ichchhe chhe. ityAdi prakAre anyanI hInatA tathA potAnI uchchatA sthApan
karavA ichchhe chhe. lokamAn pote jem Uncho dekhAy tem shRungArAdi kare vA dhan kharche. bIjo koI
potAnAthI uchcha kArya karato hoy chhatAn tene koI paN prakAre nIcho darshAve tathA pote nIch kArya

Page 32 of 370
PDF/HTML Page 60 of 398
single page version

karato hoy chhatAn potAne Uncho darshAve. e pramANe mAnavaDe potAnI mahantatAnI ichchhA to ghaNI
kare, paN mahantatA thavI
bhavitavyaAdhIn chhe.
mAyA kaShAyano uday thatAn koI padArthane iShTa mAnI tene arthe nAnA prakArarUpchhaL prapanch
vaDe tenI siddhi karavA ichchhe chhe. ratnasuvarNAdi achetan padArthonI vA strI, dAsI, dAsAdi
sachetan padArthonI siddhi arthe anek chhaL kare. bIjAne ThagavA mATe potAnI anek prakAre achhatI
avasthAo kare vA bIjA chetan
achetan padArthonI avasthAo palaTAve. ityAdi chhaL vaDe
potAno abhiprAy siddha karavA ichchhe chhe. e pramANe mAyA vaDe iShTasiddhi arthe nAnA prakAranA
chhaL to kare chhatAn iShTasiddhi thavI
bhavitavyaAdhIn chhe.
lobh kaShAyano uday thatAn anya padArthone iShTa mAnI tenI prApti karavA ichchhe. vastra,
AbharaN, dhan, dhAnyAdi achetan padArtho tathA strIputrAdi sachetan padArthonI tRuShNA thAy chhe.
vaLI potAnun vA anya sachetanachetan padArthonun koI pariNaman hovun iShTarUp mAnI tene te
prakAranA pariNamanarUp pariNamAvavA ichchhe. e pramANe lobhathI iShTaprAptinI ichchhA to ghaNI kare,
parantu iShTaprApti thavI
bhavitavyaAdhIn chhe.
e pramANe krodhAdinA udayathI AtmA pariName chhe. tyAn e kaShAy chArchAr prakAranA
chhe. anantAnubandhI, apratyAkhyAnAvaraNI, pratyAkhyAnAvaraNI ane sanjvalan.
je kaShAyanA udayathI AtmAne samyaktva ane svarUpAcharaNachAritra na thaI shake te
anantAnubandhI kaShAy chhe.
je kaShAyanA udayathI AtmAne deshacharitra na prApta thAy, tathA jethI kinchit paN tyAg
na thaI shake te apratyAkhyAnAvaraN kaShAy chhe.
je kaShAyanA udayathI sakaLachAritra na hoy, jethI sarvatyAg na banI shake te
pratyAkhyAnAvaraN kaShAy chhe.
je kaShAyanA udayathI sakaLachAritramAn doSh UpajyA kare, jethI yathAkhyAtachAritra na thaI
shake te sanjvalan kaShAy chhe.
have anAdi sansAraavasthAmAn e chAre kaShAyono nirantar uday hoy chhe. param
kRiShNaleshyArUp tIvra kaShAy hoy tyAn paN tathA shuklaleshyArUp mand kaShAy hoy tyAn paN nirantar
e chAre kaShAyono uday rahe chhe, kAraN ke tIvra
mandatAnI apekShAe e anantAnubandhI Adi bhed
nathI, paN samyaktvAdi ghAtavAnI apekShAe e bhed chhe. e kaShAyanI prakRitiono tIvra anubhAg
uday thatAn tIvra krodhAdi thAy chhe tathA mand anubhAg uday thatAn mand krodhAdi thAy chhe. mokShamArga
prApta thatAn e chAramAnthI traN, be ane ekano uday rahI anukrame chAreno abhAv thAy chhe.
6