PDF/HTML Page 1 of 21
single page version
PDF/HTML Page 2 of 21
single page version
બીજે પૂરું કરે છે.
તેમજ તેની આકર્ષક છપાઈની દ્રષ્ટિએ તેના
ગ્રાહકોને–વાંચકોને ખૂબ પ્રિય થઈ પડ્યું છે.
અને જાગૃતને જ્ઞાન પિપાસા તૃપ્ત કરવા
જેમની જ્ઞાન–પ્રભાથી આત્મધર્મ ફુલ્યું–ફાલ્યું છે
એ ધર્મક્ષેત્ર શ્રી સુર્વણપુરીના ધર્મવીર શ્રી
કહાન પ્રભુ પાસે પહોંચાડયા છે. આમ
આત્મધર્મે ખરેખર તેના વાંચકોને આત્મધર્મ
બતાવ્યો છે.
શિક્ષણ. આવું શિક્ષણ સુવર્ણપુરી (સોનગઢ)
માં શ્રી સનાતન જૈન પાઠશાળામાં અપાય
છે. તેનો અભ્યાસક્રમ ત્રણ વર્ષનો છે, પરંતુ
તેવી રીતે ત્યાં ત્રણ વર્ષ સુધી રહીને
અભ્યાસ ન કરી શકે તેવા વિદ્યાર્થીઓ માટે
ઉનાળાની રજાઓમાં એક માસ માટે વિશ્વનું
યથાર્થ દર્શન કરાવતા જૈન શાસ્ત્રોના
અભ્યાસનો શિક્ષણ વર્ગ ત્રણ વર્ષથી શરુ
રજાઓમાં પણ એટલે કે આસો સુદ ૯ થી
કારતક સુદ ૯ તા. ૨૫–૯–૪૪ થી ૨૫–૧૦–
૪૪ સુધી એક માસ માટે શિક્ષણવર્ગ શરૂ
કરવાનો છે.
કરવા ઈચ્છતા સૌ ભાઈઓને એ શિક્ષણ
વ્યવસ્થા શ્રી સ્વાધ્યાય મંદિર ટ્રસ્ટ તરફથી
થશે. પાગરણ પોતાનું લાવવાનું છે.
PDF/HTML Page 3 of 21
single page version
છે, પરનું હું કાંઈ કરી શકું છું તેમ માને છે; એવો મોહ અજ્ઞાનભાવે આત્મા કરે છે પણ તેમાં કર્મ તો નિમિત્ત
માત્ર છે. કર્મ તો પર વસ્તુ છે. પર વસ્તુ તે આત્મ તત્ત્વને રોકે કે લાભ કરે તેમ ત્રણકાળ ત્રણલોકમાં બને નહિ,
પણ પોતાનું સ્વરૂપ ભૂલીને ‘આ શરીર, કુટુંબાદિ અને શુભાશુભ પરિણામ તે જ હું’ એમ માની સ્વરૂપની
સાવધાની ચૂક્યો અને પરમાં રાગી થયો તે ખરો મોહ છે, તેમાં જડ કર્મ નિમિત્ત માત્ર છે; પોતે પરમાં સાવધાન
થયો અને સ્વરૂપમાં અસાવધાન થયો ત્યારે જડ કર્મને નિમિત્તરૂપ કહેવાય છે, તે દ્રવ્યમોહ છે.
જ્ઞાનસ્વભાવ બધાની ઉપર તરતો છે.× ×
સ્મસ્ત લોકના ઉપર તરતો છે. મારો જ્ઞાનસ્વભાવ પરથી નિરાળો, પ્રત્યક્ષ ઉદ્યોતપણાથી સદાય અંતરંગમાં
પ્રકાશમાન છે.
(સમયસારજીની) એકત્રીસમી ગાથામાં ઓળખાણ થવાનું કહ્યું. ઓળખાણ થાય કે તરત જ બધા વીતરાગ થાય
તેમ બનતું નથી. જે જાણ્યું ને માન્યું તેમાં પછી પુરુષાર્થ કરી ક્રમે ક્રમે સ્થિર થતો જાય છે, તે વીતરાગની ખરી
ભક્તિ છે.
સ્ત્રી, પુત્રાદિ તરફનો વલણવાળો ભાવ તે અશુભ ભાવ છે. તે અશુભભાવને ટાળવા સામા ભગવાન તરફ
શુભભાવમાં જોડાય, પણ આત્મા શું વસ્તુ છે ને ધર્મનો સંબંધ તો મારા આત્મા સાથે છે તેમ ન માને તેને
ભગવાનની સાચી સ્તુતિ કે ભક્તિ થઈ શકે નહીં; આ રાતી–પીળી દુનિયા કે જે સારાં શરીર, સારાં ખાવા–
પીવાનાં, હરવું–ફરવું ને મઝા કરવી એવી પચરંગી દુનિયામાં રચ્યાપચ્યા રહે તેને આ ધર્મ ક્યાંથી સમજાય? ×
તારા આત્માનો સંબંધ તારી સાથે છે, પરની સાથે નથી. તું તારા આત્માના ધર્મના સંબંધને પરની સાથે માનતો
હો, દેવ–ગુરુ શાસ્ત્રને પણ તારા આત્માના ધર્મના સંબંધરૂપે માનતો હો તો તે ખરી સ્તુતિ નથી; (તેમ
આચાર્યદેવ સમયસારજીની ૩૩ મી ગાથામાં સમજાવે છે.) ........જુઓ! આમાં કોઈ પર કરી દે નહીં તેવો
સ્વતંત્ર સ્વભાવ બતાવ્યો. જ્યારે તારો જ આત્મા સ્વરૂપની જાગૃતિ વડે પ્રયત્ન કરે અને જ્યારે મોહને ક્ષય કરે
ત્યારે જ મોહ ક્ષય થાય, પણ કોઈ પર કરી દે તેમ નથી, તેવું સ્વતંત્ર સ્વરૂપ બતાવ્યું. શ્રી સમયસારજીમાં
આચાર્યદેવે નીચલી દશાવાળાને કહ્યું કે તારામાં જેટલો સંબંધ કર તેટલી સાચી ભક્તિ છે, પર અવલંબનથી ધર્મ
નથી; પણ અંતરસ્વરૂપમાં સમ્યગ્જ્ઞાનપૂર્વક જેટલી એકાગ્રતા–સ્થિરતા તેટલો ધર્મ છે, પર તરફના વલણનો ભાવ
તે શુભભાવ–પુણ્યભાવ છે. તે અશુભરાગ ટાળીને શુભ–વિકલ્પરૂપ રાગ થાય ખરો. જો શુભરાગ ન થાય તો
પાપરાગ થાય માટે જ્ઞાની અશુભરાગ ટાળી શુભરાગમાં જોડાય ખરા, પણ તે શુભભાવ તે વિકારીભાવ છે,
સંબંધ તો આત્મા સાથે છે. *
PDF/HTML Page 4 of 21
single page version
નહીં; એમ પ્રથમથી જ પુણ્યનો નકાર કરતો કરતો આવ્યો છે. ઈન્દ્રિયમાં સુખ નથી કે
ઈન્દ્રપદમાં પણ મારું સુખ નથી, મારું સુખ મારા સ્વરૂપમાં છે. મારા આત્માના
સત્ત્વની શક્તિ હણાઈ ગઈ–હીણી પડી ત્યારે આ પુણ્ય બંધાયા છે, તેનું ફળ આ
ઈન્દ્રપદ, એ સડેલાં તરણાં સમાન છે.
દેવાધિદેવ તીર્થંકર ભગવાન ક્યાં બિરાજે છે? પ્રથમ ત્યાં જ દર્શન કરવા ચાલો! એમ
પોતે પ્રથમ જ તીર્થંકર ભગવાન પાસે દર્શને જાય છે, અને મંડળીને પણ સાથે લઈ
જાય છે.
શુભોપયોગના ફળમાં આ પુણ્ય બંધાઈ ગયા, હવે ક્યારે આ ટાળીને સ્વરૂપની
ભાવના ભાવતાં ભાવતાં કેવળજ્ઞાન પામીએ? તે ઘડીને ધન્ય છે કે જે ઘડીએ
આત્મસાધના પૂર્ણ કરીને કેવળજ્ઞાન પામીએ!
વીતરાગતાને રોકનાર છે. સ્વરૂપની આનંદની રુચિમાં ભાવના ભાવતાં પૂર્ણ
વીતરાગી ન થયો ત્યાં આ પુણ્ય બંધાઈ ગયા–તેનું આ ફળ છે, અમારા સ્વરૂપનાં આ
ફળ ન હોય! સ્વરૂપની સાધનામાં ભંગ પડ્યો ત્યારે પુણ્ય બંધાઈ ગયા–પણ અમારી
ભાવના તો સંપૂર્ણ વીતરાગ પદની જ! તેમાં વચ્ચે વિઘ્ન કરનાર આ પદ અમારું
નથી. આ રીતે સમકિતી જીવ પુણ્યનો અને પુણ્યના ફળનો નકાર કરે છે.
PDF/HTML Page 5 of 21
single page version
પર વસ્તુનો સંયોગ કે જે નાશવાન છે, તેમાં
માલ માન્યો તેજ ચોરાશીની જેલનું મૂળિયું છે.
તે પોતાનો અપરાધ છે.
જ પોતાનો અપરાધ છે.
અવતારનો ત્રાસ થયો છે અને એમ લાગ્યું છે કે જરૂર ગૂન્હો કાંઈક છે, કારણકે જો હું અપરાધી ન હોઉં તો મને
મારાથી સંતોષ હોવો જોઈએ. હું અનાદિથી અત્યાર સુધી અપરાધ કરતો આવ્યો છું પણ અપરાધનું સ્વરૂપ જાણ્યું
નથી; તેથી અહીં અપરાધનું સ્વરૂપ શિષ્યે પૂછયું છે. જો અપરાધ ન કરતો આવ્યો હોત અર્થાત્ નિરપરાધ હોત તો
આ પરાધીનતા હોત નહીં; પરાધીનતા તો છે પણ અપરાધનું સ્વરૂપ જાણવામાં આવ્યું નથી. જો અપરાધનું સ્વરૂપ
જાણ્યું હોત તો અપરાધ ટાળીને નિરપરાધ રહેત. જગતમાં પણ અપરાધીને જેલ મળે છે; તેમ શિષ્યને જન્મ–મરણ
તે જેલ સમાન લાગ્યાં છે અને જેલનું કારણ જે અપરાધ તેનું સ્વરૂપ જાણવા તે તૈયાર થયો છે.
જેલ હોય નહીં. શિષ્ય કહે છે–ભગવાન! મને મારા સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપનું ભાન હોય તો આ ચોરાશીની જેલ હોય
ચોરાશીના જન્મ મરણમાં એક ભવ પૂરો કર્યો–દેહની સ્થિતિ પૂરી થઈ–ત્યાંથી જ દેહ છોડતાં સાથે એવી ભાવના
લઈ જાય છે કે આ શરીર વગર મારે ચાલે નહીં, મારે ભવ વગર ચાલે નહીં; અને ભવની લાળ કાપવી નથી
છે, અપરાધનું સ્વરૂપ જાણવા તૈયાર થયો છે; ભગવાન આત્મા ચૈતન્ય જ્યોત જ્ઞાનમૂર્તિ સ્વરૂપ છે,
ચૈતન્યસ્વરૂપને પોતાના સુખ માટે પરની જરૂર પડે એમ માનવું તે ચૈતન્યનો અપરાધ છે. પ્રભુ! તે અપરાધનું
સ્વરૂપ જાણવું છે અને તે ટાળીને નિરપરાધી થવું છે. (નિરપરાધ એટલે મોક્ષ)
PDF/HTML Page 6 of 21
single page version
એ રાધથી જે રહિત છે તે આત્મા અપરાધ છે;૩૦૪
વળી આતમા જે નિરપરાધી તે નિઃશંકિત હોય છે,
વર્તે સદા આરાધનાથી જાણતો ‘હું’ આત્મને.૩૦૫
૧. દેહ તે જડ છે, આત્માની જાત નથી. આત્મા જ્ઞાન–સ્વરૂપ, જ્ઞાતા–દ્રષ્ટા છે તે સિવાય પરની જે
સમજે તો નિરપરાધનું સમજે.
ઓશિયાળો નથી. મારા સુખને માટે કોઈ પરની જરૂર નથી એમ આત્મામાં પરના ત્યાગ વડે હું એક પરિપૂર્ણ
શુદ્ધ છું, સ્વતંત્ર છું, એવો નિરપરાધ ભાવ” તે જ સાધન છે. આત્માને વિષે જેટલો પરનો ઓશિયાળો ભાવ
તેટલે દરજ્જે તે ગુન્હેગાર છે અને તે ગુન્હાનું ફળ સંસારની જેલ છે.
નિર્ણય તે નિરપરાધપણું છે; જેને આત્મામાં સુખશાંતિ છે એવો નિર્ણય નથી તે અપરાધી છે. તે બન્નેનું યથાર્થ
પૃથક્ જ્ઞાન થયા વગર મારું શું અને પર શું એ જણાય નહીં.
PDF/HTML Page 7 of 21
single page version
ચિદાનંદ સ્વરૂપમાં સુખ નહિ માનતાં પરમાં સુખની માન્યતા એ ગુન્હો નાનો નથી, પણ સ્વરૂપના અનાદરનો
મહાન અપરાધ છે.
કાયમી સ્ભાવના ભાન વિના પર વસ્તુથી સુખ થશે એવી નાશવાન બુદ્ધિમાં અવિનાશીના અનાદરનો મહાન
અપરાધ છે. આત્માના અવિનાશી સ્વરૂપમાં માલ ન માનતાં, પરવસ્તુનો સંયોગ કે જે નાશવાન છે તેમાં માલ
માન્યો તે જ ચોરાશીની જેલનું મૂળિયું છે.
થઈ અને તેથી તેને શુદ્ધ આત્માની સિદ્ધિનો અભાવ છે. જે બાહ્ય દ્રષ્ટિમાં અટવાણો તેને સાક્ષીસ્વરૂપની અંતરદ્રષ્ટિનો
અભાવ છે. પરના ગ્રહણના સદ્ભાવ વડે શુદ્ધ આત્માની સિદ્ધિનો–શુદ્ધ આત્માના વિકાસનો–અભાવ છે.
નથી અને પરથી સુખ થશે એવા ભાવમાં તેને બંધની શંકા છે; મારા ઘરની ચૈતન્ય શાંતિને ખોલીને તેનો આનંદ
ભોગવું એવા સ્વભાવમાં તે સંતોષ કરતો નથી, એ જ ગુન્હો છે.
માન્યતા છે ત્યાં જ અપરાધ લાગી ચૂક્યો છે.
PDF/HTML Page 8 of 21
single page version
મેલ ટળે નહીં. એમ આત્મામાં જ્યાં ભૂલ છે તેને ન જાણે અને શરીરાદિને ઘસ્યા કરે, તો તેથી ભૂલ ટળે નહીં.
આત્મા અરૂપી વસ્તુ છે તેને પર વગર ચાલે નહીં. એવી બુદ્ધિ તે મેલ છે–ભૂલ છે–અપરાધ છે.
વસ્તુ તો ત્રણેકાળ શુદ્ધ જ છે.
મારામાં મારું સુખ છે એવી સ્વાશ્રિત શ્રદ્ધા તે સમ્યગ્દર્શન.
પરથી ભિન્ન સ્વતંત્ર સ્વરૂપ જાણ્યું તે સમ્યગ્જ્ઞાન.
પરથી જુદા સ્વરૂપમાં એકાગ્ર થવું તે સમ્યક્ચારિત્ર.
સ્વરૂપના ભાનસહિત પરની ઈચ્છાને તોડી નાંખવી તે સાચું તપ.
આ ચારની આરાધના લઈને જે જેશે તે જ્યાં જશે ત્યાં જઈને આરાધના સાથે લઈ ગયો છે તેથી
‘પવિત્રતા થઈ મરનારને લાભ થયો’ એમ માને છે, પણ મરનારને નવરાવનાર (પવિત્ર કરનાર) તો તેનો
પોતાનો આત્મા જ છે. જ્યાં જાઊં ત્યાં મારા આત્મામાં પૂર્ણાનંદ ભર્યો છે, તેમાં લીનતા–એકાગ્રતા કરીને ગમે તે
કાળે કે ગમે તે ક્ષેત્રે શાંતિ મેળવીશ, મારી શાંતિ માટે પરની જરૂર મારે નથી, હું તો જ્ઞાતા –દ્રષ્ટા સાક્ષી –સ્વરૂપ
છું, વૃત્તિઓનો સંયોગ બધો વૃથા છે. અવિનાશી જ્ઞાતા દ્રષ્ટા જેનું સ્વરૂપ છે એવો ઉપયોગ સ્વરૂપ ચૈતન્ય જાગૃત
જ્યોત છું એવા નિશ્ચયનું જોર આવ્યું તેની એક–બે ભવમાં ચોક્કસ મુક્તિ છે.
જ્યાં નિશ્ચયનું જોર વધ્યું ત્યાં નિર્ણયને વધારતો વધારતો “શુદ્ધ આત્મા સ્વરૂપ એ જ સુખ છે” એમ
અર્થાત્ પૂર્ણ નિર્મળ દશા પ્રગટી જાય છે.
નિર્ણયને ઘુંટતા ઘુંટતા પોતે જ પ્રગટ પરમાત્મા થઈ જાય છે.
બ્રહ્મચર્યવ્રત પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવ શ્રી કાનજીસ્વામી સમીપે અંગીકાર કર્યું છે.
PDF/HTML Page 9 of 21
single page version
થાય’ એવી ભ્રમણા ટળે, અને પુણ્યની મર્યાદા કેટલી છે તે સમજી શકાય. પાપ શું? તેમાં મહાપાપ શું? તેનું
પોતાનો સ્વામી છે, તેમ પર અનંતી વસ્તુઓનો સ્વામી થયો. આ માન્યતા અનાદિથી ચાલી આવે છે, અને તેને
જ કારણે પર વસ્તુમાં ઈષ્ટ–અનિષ્ટપણું તે માને છે, એ રીતે બધા દુઃખોનું મૂળ (જડ) હોવાથી તે મહાપાપ છે.
બીજો મિત્ર–ભલે કહો.
પહેલો મિત્ર–તમે કહ્યું તેનો સાર આ પ્રમાણે છે.
(૧) એક જીવ–પર કોઈનું કાંઈ પણ કરી શકે નહીં. (૨) પોતે પોતામાં–વિકારી કે અવિકારી ભાવ કરી
ધર્મ ન માનવો. (૪) આમ કરવાથી પર વસ્તુ જે અનંત છે તે ઉપરનું મમત્વ અભિપ્રાયમાંથી છુટી જાય છે, અને
તેથી જે દાન, દયા, તપ–પૂજા–સેવા વગેરે કરે છે તે પોતાના અશુભ ભાવ ટાળવા–લોભ કષાય ઓછો કરવા માટે
કરે છે પરના ભલા માટે કરતો નથી; એટલે પર ગમે તેમ વર્તે તો પણ પોતાને રાજી કે નારાજી થતી નથી. (૫)
પોતે પોતામાં સ્થિર રહેવા પ્રયત્ન કરે છે. અને ન રહી શકે, ત્યારે ત્રીજા પેરામાં જણાવેલી માન્યતા સહિત ચોથા
પેરામાં જણાવ્યા પ્રમાણે વર્તે છે. તથા જે રાગ રહે છે, તેમાં પોતાનું સ્વામીત્વ તે માનતો નથી.
પહેલો મિત્ર:– આ બાબતમાં વિચાર કરતા પ્રશ્ન ઉઠે છે કે:– તીર્થંકર નામ કર્મ એવું છે કે–જે જીવને તે કર્મ હોય તે
(૧) તે શુભભાવ મિથ્યાદ્રષ્ટિને થાય છે કે સમ્યગ્દ્રષ્ટિને થાય છે? (૨) તે ભાવને સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ઉપાદેય–
બીજો મિત્ર–તેમનો ઈજારો તો શુદ્ધતા પ્રગટ કરવાનો છે, પણ તેમાં અપૂર્ણતા હોય ત્યારે
PDF/HTML Page 10 of 21
single page version
કહો; પણ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવ તો તે રાગભાવ–તથા તીર્થંકર પ્રકૃતિ બન્નેને ઉપાદેય માનતાં નથી.
માત્ર તેનો જ્ઞાતા દ્રષ્ટા છે.
મિથ્યાદ્રષ્ટિઓને પુણ્યનું ફળ–વિભુતિ–ગર્વનું કારણ થાય છે, સમ્યગ્દ્રષ્ટિઓને થતું નથી.
સ્વરૂપ બરાબર સમજવું જોઈએ કે જેથી પુણ્યથી ધર્મ થાય એવી ભ્રમણા ટળે અને પુણ્યની મર્યાદા કેટલી છે તે
સમજી શકાય–પાપ શું તેમાં મહા પાપ શું તેનું સ્વરૂપ સમજવું જોઈએ તે સિવાય કદી સાચું સુખ મળે જ નહીં.
પુણ્યનું સ્વરૂપ ન સમજે તે પુણ્ય શી રીતે કરે? કંઈક શુભ ભાવ થાય ત્યારે તેનું અવ્યક્ત અભિમાન હોય જ ‘હું
પરનું ભલું કરી શકું’ એમ માનતો હોય ત્યારે નમ્રતા–કરુણા બુદ્ધિ હોય તો પણ પરનું હું કરી શકું–મારે કરવું જ
જોઈએ–એ મારી ફરજ છે–એવી ભ્રમણા હોવાથી તેને અંદર અવ્યક્ત અભિમાન હોય જ.
શુભભાવમાં જોડાય છે તે કોઈના ભલા માટે નહીં,
PDF/HTML Page 11 of 21
single page version
પરને લાભ થવાનો હોય તો પરના પોતાના કારણે થાય છે.
બીજો મિત્ર–તમે સમજવાની જિજ્ઞાસા ધરાવો છો તે અનુમોદનને પાત્ર છે. આ માન્યતાને લક્ષમાં રાખી
ઉત્તર:–આત્માને ઓળખવો તે જ પ્રથમ કરવું.
પ્રશ્ન:–આત્માને આળખ્યા પછી શું કરવું?
ઉત્તર:–આત્માની ઓળખાણ થયા પછી શું કરવું
પ્રગટે છે.
પ્રશ્ન:–સત્સમાગમ કેવી રીતે થાય?
ઉત્તર:–નિવૃત્તિ લઈને થાય; બાહ્ય ક્રિયાથી ન
છોકરો માંદો પડે ત્યારે તે જાણે છે કે ‘આ છોકરો મારો
નથી’–ત્યારે તેણે શું કરવું?
બચાવવાનો ભાવ આવે, શુભભાવનો નિષેધ નથી
પણ શુભભાવથી ધર્મ ન થાય એમ માનવું.
બનતું નથી.
ઉત્તર:–સમજ્યા પછી જ ઘણું કરવાનું હોય છે–
હોય છે.
છે. ચક્રવર્તી રાજ ભોગવતો હોય પણ અંદરમાં પરથી
વસ્તુ છે અને શુભ ક્રિયા જુદી વસ્તુ છે.
વીતરાગ કહેવાય. ધર્મ તો આત્માનું સ્વરૂપ છે તે
બહારમાં નથી.
ઉત્તર:–નામથી શ્રાવક કહી શકાય, ખરેખર તો
પ્રશ્ન:–બધા સંસારીઓએ ધર્મ સમજવા શું
પ્રશ્ન:–મારે ધર્મ સમજવા શું કરવું?
ઉત્તર:–શાસ્ત્રનો અભ્યાસ અને સત્સમાગમ કરવો.
સવારમાં
PDF/HTML Page 12 of 21
single page version
સમજ્યા વગર જિંદગી આખી બોલ્યા કરે અને વાંચ્યા કરે તોપણ કાંઈ લાભ થાય નહીં.
ઉત્તર:–જૈન સિદ્ધાંત પ્રવેશિકા, મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશક, તત્ત્વજ્ઞાન, આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર વગેરે–સમજણ પૂર્વક
ઉત્તર:–શુભભાવને ધર્મ માનીને કે લાભકારક માનીને કરે તો અજ્ઞાનતા છે, અશુભ ટાળવાના જ્ઞાનથી
સ્વરૂપ છે. અશુભથી બચવા પુણ્ય કરવાની ના નથી પણ આત્માની ઓળખાણ તો ધર્મથી જ થાય છે.
ઉત્તર–બીજો કોઈ માર્ગ નથી. કાંતો સંસાર અને કાંતોલ મોક્ષ.
પ્રશ્ન–કોઈ પુણ્ય જ કરે અને પાપ ન જ કરે તો પુણ્ય સારાં છે ને?
ઉત્તર–ભાન વગર એકલાં પુણ્ય થાય નહીં કદી વિશેષપણે શુભભાવ કરે તો એકાદ ભવ સ્વર્ગાદિનો કરી પછીના
શુભભાવ બદલીને) અશુભભાવ કરી અનંત સંસાર વધારશે. આત્માના ભાન સહિત જે પુણ્ય ભાવ કરે છે તે પુણ્ય
ભાવને પોતાના માનતો નથી, તેથી તે પુણ્ય ભાવ છોડીને શુદ્ધ ભાવમાં સ્થિર થશે. કોઈ પણ–જ્ઞાની કે અજ્ઞાની–એકલા
પુણ્યમાં ટકી શકે નહીં. નીચલી દશામાં પુણ્ય બંધ સાથે પાપબંધ પણ થાય છે. પુણ્ય બંધ એકલો હોઈ શકે નહીં.
ધણીપણું છૂટી ગયું છે, છતાં શુભભાવ આવે ખરા, પણ અંદરમાં તેનો નકાર હોય કે ‘આ મારું સ્વરૂપ નથી’
ઉત્તર:–આ પ્રશ્ન જ યોગ્ય નથી; કેમકે તીર્થંકર તો વીતરાગ છે. વીતરાગને શુભાશુભ ભાવ હોઈ શકે જ નહીં.
પ્રશ્ન:–સમકિતીને સ્વરૂપનું ભાન હોવા છતાં લડાઈ કેમ કરે? તથા રાગ કેમ આવે?
ઉત્તર:–પૂર્ણ વીતરાગ ન થાય ત્યાં સુધી સમકિતીને પણ રાગ આવે ખરો, પણ તે રાગને પોતાનો માનતો
ઉત્તર–અશુભભાવ છોડવા પૂરતી શુભભાવમાં નિમિત્ત છે, પણ તેનાથી ધર્મ નથી, કેમકે પૂજામાં ભગવાન
ઉત્તર:–હજી જોગનું કંપન છે તે પુરતી અપૂર્ણતા છે.
ઉત્તર–છઠ્ઠા ગુણસ્થાન સુધી હોય.
આટલા બધા કદાગ્રહ થઈ જાત નહીં.”
કર્મ અને આત્માનું એક ક્ષેત્રે રહેવું તે અવગાહ ક્ષેત્રસંબંધ છે. આત્માના એકેક પ્રદેશ સાથે કર્મના
PDF/HTML Page 13 of 21
single page version
કર્મ ગરી ગયા એમ કહેવાય.
અશુભરાગની ક્રિયાને તથા ક્રોધાદિને
નિષેધવામાં આવ્યાં છે, કર્મના
સંબંધને નિષેધવામાં આવ્યો છે.
તેવી જ અવસ્થા નિમિત્ત–નૈમિત્તિક
સંબંધને લઈને હોય, છતાં બન્ને
પોતપોતાના સ્વતંત્ર કારણે સાથે
જાય છે.
પરમાર્થે કર્મ આત્માને કાંઈ કરી
શકતા નથી.
પડે ને?
ઉત્તર:–કર્મનું ફળ તો બાહ્ય સંયોગ
મળે તે પૂરતું છે; પણ જીવ
અંતરના શુદ્ધભાવથી ટાળી શકાય છે.
મનુષ્યપણું ન પામ્યા હોય તેવા
આત્મા પણ શક્તિમાં ત્રિકાળ
પવિત્ર મૂર્તિ છે.
સંસાર મોક્ષ બન્ને પર્યાયમાં છે.
સ્વભાવ તો ત્રિકાળ નિર્મળ છે.
નિર્મળ છે તે ત્રિકાળ નિર્મળ જ છે.
નાશક છે.
છે.
બચાવવા સારા નાવિક
જ્ઞાનીઓ પુણ્યને પણ પાપ કહે છે.
કારણકે પુણ્ય અને પાપ બન્ને બંધન
ભાવ છે. સ્વભાવને રોકનાર છે.
નથી,
એ એક સાક્ષાત્ ધર્મક્ષેત્ર બની ગયું
હતું. પર્યુષણના એ દિવસો
સુવર્ણપુરીમાં પાંચમો નહિ પણ
ચોથો કાળ છે એવો ખ્યાલ કરાવતા
હતા.
જેમાં મૂળ નાયક તરીકે શ્રી
સીમંધર ભગવાનની અત્યંત
જિનાલયના પાછળના ભાગમાં
અદ્ભુત સમવસરણ (ધર્મસભા)
છે. જેમાં કુંદકુંદ આચાર્યદેવ
સીમંધર ભગવાનનો ઉપદેશ
ઝીલી રહ્યા છે. એ પવિત્ર દ્રશ્ય
દ્રશ્યમાન થાય છે; અને બીજી તરફ
માટે મહામંગલ–મંદિર શ્રી જૈન
સ્વાધ્યાય મંદિર જેમાં વીતરાગની
સાક્ષાત્ વાણીસમું પરમાગમ શ્રી
સમયસારજી–તેની વિધિપૂર્વક
પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી છે અને એ
રીતે સત્દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રનો અપૂર્વ
સુમેળ વર્તે છે. વળી અહીંની
વિશિષ્ઠતા તો એ છે કે–અહીં
સાક્ષાત્ ચૈતન્ય મૂર્તિસમા શ્રી
કહાન પ્રભુ બિરાજી રહ્યા છે....
વીતરાગ પ્રભુની છત્રછાયા નીચે
વ્યાખ્યાન પીઠિકા પર બિરાજીને
એકધારા પ્રવાહી સત્ધર્મ ઉપદેશ
વડે ભરત ક્ષેત્રને પડેલી સાક્ષાત્
તીર્થંકર ભગવાનની ખોટ પૂરી પાડી
રહ્યા છે, અને એ રીતે ધર્મક્ષેત્ર
સુવર્ણપુરીમાં ધર્મકાળ વર્તી રહ્યો છે.
PDF/HTML Page 14 of 21
single page version
વરસતા વરસાદ વચ્ચે ભીંજાતા પણ અનેક બંધુ–ભગિનીઓ ભરતક્ષેત્રના એ મહત્પુરુષના મુખેથી વહેતા
ધર્મધોધના પ્રવાહને ઝીલવા માટે હર્ષભેર આવતા હતા–અને દિવ્યમૂર્તિ શ્રી કહાનપ્રભુ અત્યંત સુમધુર વાણી
દ્વારા તદ્ન સ્પષ્ટપણે આત્માનું સ્વરૂપ, ધર્મની દુર્લભતા ઈત્યાદિ અનેક બાબતો સમજાવતા હતા.... જેનો
અલ્પસાર નીચે આપવામાં આવે છે.
શું છે તે અનંતકાળમાં કદી સમજ્યો નથી. સાચું સ્વરૂપ સમજે તો રુચિ થાય. રુચિ થાય તો ઠરે અને ઠરે તો
સંસાર ન હોય.
અત્યારે મુક્તિ હોય તેથી અનંતા ભવ થયા’ એમ નક્કી કરનારૂં જ્ઞાન અનંતને જાણનારૂં છે, અને જે જ્ઞાને
અનંતને જાણ્યું છે તેમાં વીર્ય અનંતુ છે, સ્થિરતા અનંતી છે, શ્રદ્ધા અનંતી છે; બધા ગુણોની અનંતતા એક સાથે
જ છે.
માટે જ્ઞાન એક સમયમાં–વર્તમાનમાં અનંતને જાણે છે. પ્રભુ! તારી પ્રભુતા તો જો! આ તારી પ્રભુતા ગવાય છે.
બંધન કહેવું પડે તે ખેદ છે.
પડે છે, પરાધીનતા આવે છે. પ્રભુ! તારા આત્માને કર્મનો સંગ ત્રણકાળમાં નથી.
પરનો આશ્રય માન તે તને શોભતું નથી. માટે હવે તું તારા એકલાપણામાં આવી જા અને બેકલાપણું છોડી દે!
તું ચૈતન્ય રાજા અને તને પરનો તાબેદાર કહેવો તે વાત બંધબેસતી નથી.
અનંત
PDF/HTML Page 15 of 21
single page version
આસકિત હોય છે, પણ દ્રષ્ટિમાં તો અભાવ જ ઈચ્છે છે.
‘મારા સ્વરૂપમાં ભવ નથી, ભવનો ભાવ નથી હવે ભવ પણ નહીં’ એમ ભવનો ભાવ તોડીને એક પણ ભવ
અનંતી શાંતિની ગુલાંટ ખાઈને અનંતી આકુળતાનું વેદન કરી રહ્યો છે.
પડ્યો છે તેની જ પ્રતીતિ કરવી પડશે–એમ તને નથી લાગતું?
વ્યાખ્યાન ચાલતું–જેમાં ગૃહીતમિથ્યાત્વ છોડવા માટેનો તથા દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર પ્રત્યેના શુભરાગની હદ કેટલી? એ
અદ્ભુત ધર્મવાણીનો લાભ આ બાલવૃદ્ધ સૌ કોઈએ ઉત્સાહપૂર્વક લીધો હતો. હંમેશાં સાંજે દેરાસરજીમાં ભક્તિ
થતી–જેમાં દેવગુરુની સ્તુતિનાં સ્તવનો થતાં સ્તવનનાં ફેરવી ફેરવીને સુંદર રીતે ગવડાવવામાં આવતાં પદો ભક્તો
ઘણા જ ઉત્સાહથી ઝીલતા હતા, અને પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવના ઉપકારની ભક્તિના રસમાં તરબોળ થઈ જતા હતા.
લેતા, સંવત્વરીના દિવસે ૭૦૦ ઉપરાંત ભાઈઓ પ્રતિક્રમણમાં હતા–અને બહેનોમાં લગભગ ૫૦૦ બહેનો હતાં.
મળ્યાં છે તે બહારમાં જણાયા વગર રહ્યાં નથી.
ભરતક્ષેત્રમાં તીર્થંકરનો વિયોગ છે એ ભૂલી જાય છે. તેમના ઉપદેશનો મૂળ પાયો “આત્માના સ્વરૂપની સાચી
સમજણ” પર રચાયેલો હોય છે. ખરેખર! એ સત્પુરુષ પંચમકાળે ભરતક્ષેત્રમાં અજોડ ધર્મવીર પાક્યા છે અને
ભરતક્ષેત્રમાં એ ધર્મવીરે ધર્મકાળ વર્તાવી દીધો છે.
PDF/HTML Page 16 of 21
single page version
સુધીમાં આવેલા લેખોની
PDF/HTML Page 17 of 21
single page version
PDF/HTML Page 18 of 21
single page version
PDF/HTML Page 19 of 21
single page version
વાંચનથી આપને ખાત્રી થઈ હશે કે આ આત્મધર્મનું વાંચન સફળ જીવન
નવા વર્ષે ગ્રાહક તરીકે ચાલુ રહી આપના સ્નેહી સ્વજનો તથા સાધર્મી
પાળવાનો વિકલ્પ એ પણ નિશ્ચયચારિત્રનો ભંગ છે;
નિશ્ચયચારિત્રનું સ્વરૂપ કહેવાશે.
જ અહીં કહેવાય છે, ભાર નથી કોઈના કે આ વાત
ફેરવી શકે.
રહેવાની પ્રતિજ્ઞા કરવી તે પ્રત્યાખ્યાન છે. અને એકવાર
સ્વરૂપની સ્થિરતા થઈ ગયા પછી તેનાથી ખસવું તે
અપ્રત્યાખ્યાન છે.
(અસ્થિરતાથી) પાછા ફરીને સ્વરૂપમાં ફરી સ્થિર થવું
તે પ્રતિક્રમણ છે.
કહેવાય, તેને બદલે તમે તેને પ્રતિક્રમણ કેમ કહ્યું?
પણ પ્રતિક્રમણ જેવું હોય તેને પણ ઉપચારથી પ્રતિક્રમણ
કહેવાય છે, તેથી અહીં મુનિ જે સંથારો કરે છે તેનો
ઉપચારથી પ્રતિક્રમણ તરીકે સ્વીકાર કર્યો છે.
પાળવાની વૃત્તિ ઊઠે છે તે અમારા પચ્ચખાણમાં ભંગ
પડ્યો છે. અમારું પચ્ચખાણ તો વીતરાગતા પ્રગટ
કરીને કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરવાનું હતું;
PDF/HTML Page 20 of 21
single page version
ભંગરૂપ છે. પહેલાંં જ્યારે અમે મુનિપણું લીધું– સાતમે ગુણસ્થાને નિર્વિકલ્પ દશામાં સ્થિર થયા ત્યારે અમે
ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું તે ચારિત્રમાં સાતમેથી સીધા વીતરાગ થઈ જવાની જ વાત હતી, પાછા છઠ્ઠે આવવાની વાત
જ ન હતી, એવું અમારું ચારિત્ર (પ્રત્યાખ્યાન) હતું, પરંતુ અમારા પુરુષાર્થની નબળાઈને કારણે અમે પાછા છઠ્ઠે
આવ્યા તે અમારા ચારિત્રનો ભંગ થયો છે, તે અમારા નિશ્ચય ચારિત્રના પચ્ચખાણમાં દોષ લાગ્યો છે, તે
દોષનો સમાધિમરણ વખતે ત્યાગ કરે છે તે અપેક્ષાએ તેને પ્રતિક્રમણ કહ્યું છે, એમ આચાર્ય ભગવાન કહે છે.
ચારિત્ર અને કેવળજ્ઞાન વચ્ચે ભેદ ન હતો એમ વચ્ચેનો વિકલ્પ તોડી નાંખે છે–નકાર કરે છે કે અમે તો તે જ
ક્ષણે વીતરાગતા આવે તેવું ચારિત્ર લીધું હતું; પણ શું કરીએ? અમારી શક્તિની નિર્બળતાએ નિર્દોષ આહાર
લેવાની વૃત્તિ આવી ગઈ તે પણ અમારા નિશ્ચય મહાવ્રતમાં ભંગ પડ્યો છે.
રાખ્યાં છે અને તેનો પ્રવાહ અહીં વહેતો મૂક્યો છે; અહા! જગતના ભાગ્ય છે કે વીતરાગની વાણી રહી ગઈ!
પ્રતિક્રમણથી તો ખરી રીતે સામાન્ય પ્રત્યાખ્યાનમાં પડેલા ભંગની સંધિ કરી છે.
હતી, એ શ્રુતપૂજાનો દિવસ છે.
પહેલાંં પ્રત્યાખ્યાન હોવું જોઈએ, તે પ્રત્યાખ્યાનમાં ભંગ પડ્યો માટે પ્રતિક્રમણ છે–એ રીતે પૂર્વનું પ્રત્યાખ્યાન યાદ
આવે છે. પ્રથમ મુનિદશા વખતે લીધેલા સામાન્ય પચ્ચખાણ અને સમાધિ મરણ વચ્ચે સંધિ કરાવવા અહીં
ભવે કેવળ નથી પણ આ સમાધિ મરણથી મુનિઓ કેવળ સાથે સંધિ કરે છે–એમ આચાર્યદેવ કહે છે.