PDF/HTML Page 1 of 21
single page version
PDF/HTML Page 2 of 21
single page version
સમ્યગ્દર્શનરૂપ મંગલ–પ્રભાત પ્રગટાવો. ચૈતન્ય–પ્રભુતાની શ્રદ્ધા કરવી તે મંગળ
છે, તેનું જ્ઞાન કરવું તે મંગળ છે, તેમાં એકાગ્રતા કરવી તે મંગળ છે; અને તે
જગતને ઉત્કૃષ્ટ મંગળરૂપ છે.
ઊજવાયો... એ પરમ આનંદમય મોક્ષપદના સ્મરણ માત્રથી આજેય મોક્ષાર્થીનાં
તો મુક્તિપુરીમાં સીધાવ્યા... ને આપશ્રીના સ્વાશ્રયના ઉપદેશને ઝીલીને અમે
PDF/HTML Page 3 of 21
single page version
मंगलं कुन्दकुन्दार्यो जैनधर्मोस्तु मंगलम्।।
જનોને વાત્સલ્યપૂર્વક અભિનંદન કરી છીએ..
મુખ્ય સાર આપવામાં આવે છે. હજારો જિજ્ઞાસુઓ હોંસે હોંસે આ માસિકનું વાંચન કરે છે ને તેમાં આવેલા પૂ.
ગુરુદેવના ઉપદેશદ્વારા શાંતિ અને ધર્મની પ્રેરણા મેળવે છે. સંસારના ઝંઝટોથી આ માસિક સદા દૂર રહે છે.
કલ્યાણકારી રાહ પરમપૂજ્ય ગુરુદેવ બતાવી રહ્યા છે...હે ભવ્ય સાધર્મી બંધુઓ! સંસારના હળહળતા
એને અનુસરો.
થવાની છે. એ મંગલ દિને ઉપરના જિનમંદિરની વેદી ઉપર શ્રી નેમિનાથ ભગવાન બિરાજમાન થઈને
લગભગ ૭૫ ફૂટ ઊંચે ગગનમાં શ્રી જિનેન્દ્રદેવનો ધર્મધ્વજ ફરકશે. વેદીપ્રતિષ્ઠાનો મહોત્સવ કારતક સુદ ૧૦–
૧૧–૧૨ એ ત્રણ દિવસનો રાખવામાં આવ્યો છે.
જિનેન્દ્રભગવંતોની વેદીપ્રતિષ્ઠા થવાની છે.
આ ભરતભૂમિનું એકનું એક શાશ્વત તીર્થધામ છે, અનંતા તીર્થંકરો ત્યાંથી મુક્તિ પામ્યા છે; વર્તમાન ૨૫
રહ્યા છે–એ સમાચારથી દિગંબર જૈનસમાજમાં ગામેગામ ઉત્સાહ અને આનંદનું વાતાવરણ ફેલાઈ ગયું છે.
સોનાગિરિ, ગ્વલિયર, આગ્રા, મથુરા, શૌરીપુર, મૈનપુરી, કાનપુર, લખનૌ, અયોધ્યા, બનારસ, ડાલમિયાનગર,
આરા, પટના, રાજગૃહી, નાલંદા, કુંડલપુર, પાવાપૂરી, ગણાવા, ગયા, મધુવન–સમ્મેદશિખરધામ ફાગણ સુદ
પાંચમ લગભગમાં પહોંચશે.
PDF/HTML Page 4 of 21
single page version
એવા નિસ્પૃહ–વીતરાગી સંતની આ વાણી છે,–જીવોને પરમ હિતરૂપ એવો આ ઉપદેશ છે. તેમાં કહે
છે કે અરે જીવ! ક્ષણે ક્ષણે આયુષ્ય ઘટી રહ્યું છે, બહારમાં લક્ષ્મી વગેરેની વૃદ્ધિ ખાતર તું તારો કાળ
ગૂમાવી રહ્યો છે પણ આત્માના જ્ઞાન–આનંદની વૃદ્ધિ કેમ થાય તેનો તને વિચાર પણ આવતો નથી.
અરે અવિવેકી! તારા જીવન કરતાં પણ તને લક્ષ્મી વધારે વહાલી છે! તેથી તું લક્ષ્મી ખાતર જીવન
ગૂમાવી દે છે. –અરે ધિક્કાર છે તારી આવી મૂઢબુદ્ધિને! લાખો–કરોડો રૂપિયા આપતાં પણ આ
મનુષ્યજીવનની એકક્ષણ મળવી મોંઘી છે, એવા મનુષ્યજીવનને તું ફૂટી બદામની જેમ વ્યર્થ ગૂમાવી
રહ્યો છે. હે વત્સ, તારા હિતનો ઉપાય વિચાર.
ભેગી કરવાને બદલે અત્યારે જ મમતા ઘટાડીને, આત્મહિતનો ઉપાય કર ને! દાનાદિના બહાને
અત્યારે તું તારી મમતાને જ પોષી રહ્યો છે. જેમ કોઈ માણસ એમ વિચારે કે પહેલાં શરીર ઉપર
કાદવ ચોપડી લઉં પછી સ્નાન કરી લઈશ,–તો તે અવિવેકી જ છે; તેમ જે એમ વિચારે છે કે
ભવિષ્યમાં દાનાદિ કરવા માટે અત્યારે વેપાર–ધંધા વગેરે કરીને લક્ષ્મી ભેગી કરી લઉં, પછી
પાત્રદાનાદિ વગેરેથી પાપ ધોઈ નાંખીશ,–તો તે પણ અવિવેકી છે, વર્તમાનમાં પાપ અને લોભનો
ભાવ પોષાઈ રહ્યો છે તેને તે દેખતો નથી. અરે મૂઢ! અત્યારે પાપ કરીને પછી પુણ્ય કરવાનું કહે
છે,–તો તેના કરતાં અત્યારે જ પાપભાવ છોડીને આત્માના હિતમાં તારો ઉપયોગ લગાવ ને! કાદવ
લગાડીને પછી નહાવું એના કરતાં પહેલેથી જ કાદવ શા માટે લગાડવો! તેમ અત્યારે પાપ કરીને
પછી પુણ્ય કરીશું–એવી ઊંધી ભાવનાને બદલે, અત્યારે જ પાપ છોડીને નિવૃત્તિથી તારા
PDF/HTML Page 5 of 21
single page version
મમતાનું પોષણ છે; જો ખરેખર રાગની મંદતા હોય તો જે મળેલું છે તેમાંથી મમતા ઘટાડ ને!
કેવળજ્ઞાનના કારણરૂપ જ્ઞાયકસ્વભાવ ઉપર તેની દ્રષ્ટિ નથી, તે કેવળી ભગવાનનું નામ લઈને પણ
પછી દાનમાં વાપરશું–એમ કહે છે, તો હે મૂઢ! અત્યારે પાંચ લાખ છે તેમાંથી તો એક લાખની
ભેગો જ આવે, તેમ લક્ષ્મીના ઢગલા ભેગા કરવાની વૃત્તિમાં પાપભાવ રહેલો જ છે. જો પાપનો
ઉપયોગ તો જોડે છે અને છતાં કહે છે કે અમને પાપભાવ નથી–તો તે તારી દુર્બુદ્ધિ છે. માટે હે ભાઈ!
બનાવ. જો ચૈતન્યના હિતની દરકાર ન કરી ને લક્ષ્મી ભેગી કરવામાં જ જીવન વીતાવ્યું તો તારો
PDF/HTML Page 6 of 21
single page version
કેમ ચાલ્યા ગયા? તીર્થંકર જેવા મહાપુરુષો સંસારના અપાર વૈભવને છોડીને સાધુ થયા ને
આત્મસાધનામાં એકાગ્ર થયા; કેમકે તેમણે સંયોગમાં સુખ ન જોયું, આત્માના સ્વભાવમાં સુખ
જ છે એમ તેમણે જોયું. સંયોગમાં તો સુખ નથી, ને સંયોગ તરફના આશ્રયમાં પણ કયાંય સુખ
નથી, તેમાં આકુળતા જ છે. એક પ્રકારની આકુળતા ન મટે ત્યાં તો બીજી અનેક પ્રકારની
આકુળતા ઊભી થાય છે.
છે તે મૂઢતા છે ને તે મોટું દુઃખ છે. પોતાનું સુખ પરમાં કેમ હોય? આત્મવસ્તુ પોતે જ
સુખસ્વરૂપ છે, તેનું સુખ કયાંય બહારમાં નથી.
તેમાં જ તારું સુખ છે. તારા સ્વરૂપની સંપદા પાસે ચક્રવર્તીના રાજની સંપત્તિ પણ તુચ્છ છે.
માટે તારા સ્વરૂપની સંપદાને ઓળખીને તેની સન્મુખ થઈને તેનો ભોગવતો કર, તેમાં જ તારું
સુખ છે. પ્રભો! એક વાર અંદરમાં તો નજર કર. તારા આત્માનો વિશ્વાસ તો કર કે મારો
આત્મા જ સુખસ્વરૂપ છે, એમાં અંતર્મુખ થયે જ મારું હિત છે, એ સિવાય બહિર્મુખ વલણમાં
કયાંય મારું હિત નથી.
વેડફી નાખે છે, આત્માનું હિત કેમ થાય? ને જન્મ–મરણના દુઃખમાંથી જીવનો છૂટકારો કેમ
થાય–તેનો તે
PDF/HTML Page 7 of 21
single page version
પાછળ આ મનુષ્ય જીવનનો મોંઘો કાળ ચાલ્યો જાય છે–તેની તેને દરકાર નથી; એટલે
મનુષ્યજીવન કરતાં પણ તેને લક્ષ્મીની તૃષ્ણા તીવ્ર છે; લક્ષ્મી ખાતર જીવન ગુમાવી દ્યે છે, પણ
એટલો વિચાર નથી કરતો કે અરે! આ જીવન તો ચાલ્યું જાય છે, મેં મારું હિત શું કર્યું? મારું
હિત કેમ થાય–એવો ઉપાય કરું.
સૂઝતું નથી. વર્તમાન સગવડતાના પ્રેમ આડે એવો મૂર્છાઈ ગયો છે કે માથે અનંત
જન્મમરણનાં દુઃખો ઝઝૂમી રહ્યા છે–તેને દેખતો નથી. જેમ ચારે બાજુ ઘેરાયેલા ઘોર વનમાં
આગ લાગી હોય, વચ્ચે એક ઊંચા ઝાડ ઉપર ચડીને કોઈ માણસ તે જોતો હોય, ચારે કોર
સસલાં ને હરણિયાં વગેરે જીવો અગ્નિમાં ભળભળ કરતાં બળતાં હોય, ત્રાસથી ભયભીત જીવો
ચારે કોર દોડતા હોય...ત્યાં ઝાડ ઉપર બેઠેલો માણસ એમ વિચારે કે આ જંગલમાં બધા જીવો
આપદામાં છે.–એમ બીજાની આપદા દેખે છે પણ પોતાની આપદા દેખતો નથી. ચારે કોરથી વન
સળગતું સળગતું આવી રહ્યું છે ને હમણાં આ ઝાડને ભસ્મ કરી નાંખશે–એમ પોતાના ઉપર
આવી રહેલા સંકટને દેખતો નથી ને તેનાથી બચવાનો ઉપાય કરતો નથી. તેમ આ સંસારરૂપી
વન જન્મ–જરા–મરણનાં દુઃખોથી ચારે બાજુ સળગી રહ્યું છે, સંયોગ–વિયોગ ઉપરના રાગ–
દ્વેષથી જીવો દુઃખી દુઃખી થઈ રહ્યા છે...ત્યાં મૂઢ જીવ બીજાને લક્ષ્મી વગેરેનો વિયોગ થતો નજરે
જુએ છે, બીજાને મરતાં નજરે જુએ છે, એ રીતે બીજાના દુઃખને દેખે છે, પણ એવા જ દુઃખ
પોતાના ઉપર ઝઝૂમી રહ્યા છે.–તેને તે દેખતો નથી. લક્ષ્મી વગેરેના સંયોગથી પોતાને સુખી
માની બેઠો છે, તેને દુઃખ ભાસતું નથી. એવા જીવને સંબોધીને શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી કહે છે કે
તમને હવો.”
જુદી છે. મારી વૃદ્ધિ તો મારા જ્ઞાન ને આનંદથી છે.” સંયોગના વધવાથી આત્માનું વધવાપણું
માનવું તે તો મનુષ્યદેહને હારી જવા જેવું છે.–ભાઈ! એક ક્ષણ અંતરમાં આવો વિચાર તો કર.
ભિન્નતાનું ભાન કર. લક્ષ્મી–શરીર–સ્ત્રી આદિ સંયોગમાં સુખની માન્યતા છોડી દે, ને સુખ તો
મારા ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મામાં જ છે–એવી પ્રતીત કર. અંતરમાં સંયોગથી ભિન્નતાનો વિચાર કર
કે મારો આત્મા બધાયથી જુદો, એકલો જન્મ્યો ને એકલો મરશે, સંસારમાં પણ એકલો જ
રખડે છે ને સિદ્ધિ પણ એકલો જ પામે છે. આમ ભિન્નતાનું
PDF/HTML Page 8 of 21
single page version
મૃત્યુના મુખમાંથી ઊગારનાર છે, તે એક શરણભૂત થાય તેમ નથી.–એકવાર આત્મામાં આવો
નિર્ણય કરે તો પણ કેટલી શાંતિ થઈ જાય! પોતાના હિતનો ઉપાય તેના હાથમાં આવી ગયો.
નહિ, કેમ કે તેનું વલણ જ સંયોગ તરફ છે. અનુકૂળ સંયોગ કંઈ કાયમ તો રહેતો નથી, સંયોગ
તો એક ક્ષણમાત્રમાં પલટી જશે, માટે તેના આશ્રયે આત્માની શાંતિ નથી. આત્માનો સ્વભાવ
પોતે સુખસ્વરૂપ છે તે નિરંતર રહેનાર છે, માટે તેના અવલંબને જ આત્માનું હિત અને શાંતિ
છે’–આમ પહેલાં હિતના ઉપાયની ખોજ કરીને તેને નિર્ણય કરવો જોઈએ.–આ રીતે સંતોનો
ઈષ્ટોપદેશ છે, સંતોએ હિતમાર્ગનો આવો ઉપદેશ આપ્યો છે.
જિજ્ઞાસા જાગવી જોઈએ. લક્ષ્મી વધી તેને મૂઢ પ્રાણી દેખે છે, પણ આયુષ્ય ઘટયું તેને તે દેખતો
નથી. જ્યાં મરણના ટાણાં આવશે ત્યાં લક્ષ્મી શરણરૂપ નહિ થાય, વૈદ્યો બચાવી નહિ શકે, કુટુંબી
કોઈ એક પગલુંય સાથે નહિ આવે, એ વખતે શરણભૂત તો તને તારો આત્મા જ થશે, તે જ તને
શાંતિ આપશે, તે જ તારી સાથે આવશે; માટે આત્મા શું ચીજ છે તેની ઓળખાણ કર.
હે ભવ્ય! જો તારે તારું હિત કરવું હોય તો એ વ્યવહારનો પક્ષ છોડી દે......ને તારા
જ્ઞાનના નિર્ણયમાં એક જ પ્રકાર આવી જાય કે આહા! આ એક જ મારું અવલંબન છે. જ્યાં
અંતરના લક્ષપૂર્વક આવો પક્ષ થાય ત્યાં પ્રયત્નની દિશા સ્વભાવ તરફ વળ્યા થયા વિના રહે જ
નહિ......એટલે કે આત્માના આશ્રયે અલ્પકાળમાં તેને સમ્યગ્દર્શન થાય જ.
PDF/HTML Page 9 of 21
single page version
પરિણામોના અનુભવના ઉપરમસ્વરૂપ અભોકતૃત્વ શક્તિ છે.” જ્ઞાનને અંતરમાં વાળતાં જે અતીન્દ્રિય આનંદનો
ભોગવટો થયો તેમાં હર્ષ–શોકના ભોગવટાનો અભાવ છે. હર્ષ–શોકાદિ વિકારી ભાવોને કર્મથી કરવામાં આવેલા
કહ્યા તે જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિથી કહ્યું છે; અકર્તૃત્વશક્તિના વિવેચનમાં તેનો ઘણો ખુલાસો આવ્યો છે તે મુજબ
આ અભોકતૃત્વશક્તિમાં પણ સમજી લેવું.
વેદનથી છૂટીને અંર્તઅનુભવના નિર્વિકાર આનંદનું વેદન થઈ શકે નહીં. તે ઉપરાંત અહીં તો પર્યાયને ભેળવીને
એવી વાત છે કે, પર્યાયમાં જેને એકાંત હર્ષ–શોકનું જ વેદન છે ને તેનાથી પાર જ્ઞાયકસ્વભાવનું વેદન જરાપણ
નથી, તેને આત્માની અભોકતૃત્વશક્તિની શ્રદ્ધા થઈ જ નથી. સાધકને, અલ્પ–હર્ષાદિ વખતે પણ તેનાથી ભિન્ન
જ્ઞાયકસ્વભાવની દ્રષ્ટિ વર્તે છે એટલે એકલા હર્ષાદિનું જ વેદન તેને નથી પણ દ્રષ્ટિના બળે હર્ષશોકના
અભાવરૂપ જ્ઞાયકસ્વભાવનું વેદન પણ તેને વર્તે જ છે; એ રીતે તેને અભોક્તાશક્તિનું નિર્મળ પરિણમન શરૂ
થઈ ગયું છે.
નથી ભોગવતો, પણ પર તરફના વલણથી હર્ષ–શોકના ભાવ કરીને અજ્ઞાનભાવથી માત્ર તેને જ ભોગવે છે.
અહીં અભોક્તૃત્વશક્તિમાં તો આચાર્યદેવ એમ સમજાવે છે કે તે હર્ષ–શોકના ભાવો પણ આત્માના
જ્ઞાયકસ્વભાવથી જુદા છે તેથી તેને ભોગવવાનો પણ આત્માનો સ્વભાવ નથી. આત્માનો સ્વભાવ તો
જ્ઞાયકસ્વભાવમાં એકાગ્ર થઈને પોતાના વીતરાગીઆનંદને ભોગવવાનો છે.
• હર્ષ–શોક–ચિંતા વગેરેનો ભોગવટો આત્માના દ્રવ્ય–ગુણમાં નથી, માત્ર અજ્ઞાનદશામાં એક
PDF/HTML Page 10 of 21
single page version
આત્મા સાક્ષાત્ અભોક્તા થઈ જાય છે.
કરીને વિકારને ભોગવે છે. અને તે હર્ષ–શોક વખતે પરવસ્તુ નિમિત્ત છે તેથી ‘આત્મા પરને ભોગવે છે’ એમ
પણ ઉપચારથી કહેવામાં આવે છે. ખરેખર તો પરને ભોગવવાના ભાવ કરે છે ને પોતાના તે વિકારી ભાવને જ
ભોગવે છે. અને અહીં તો એથી પણ સૂક્ષ્મ અંર્તસ્વભાવની વાત છે કે વિકારને પણ ભોગવવાનો આત્માનો
સ્વભાવ નથી. શરીર કપાય તેનું વેદન આત્માને નથી, અને તે તરફના અણગમાનું વેદન કરવાનો પણ
આત્માનો સ્વભાવ નથી, જ્ઞાયકસ્વભાવનું વેદન કરવાનો આત્માનો સ્વભાવ છે. અજ્ઞાની કહે છે કે ‘અરેરે, કર્યાં
કર્મ ભોગવવાં પડે!’–પણ અહીં કહે છે કે અરે ભાઈ! તું તારા જ્ઞાયકસ્વભાવ તરફ વળ તો...કર્મ તરફનું વેદન
તને રહે નહિ. જ્ઞાયકસ્વભાવ તરફ વળીને તેનું વેદન જે નથી કરતો તે જ વિકારનો ભોક્તા થઈને ચાર ગતિમાં
રખડે છે. આત્માના લક્ષે કાંઈ હર્ષ–શોકનું વેદન થતું નથી, કેમકે આત્માનો સ્વભાવ વિકારના ભોગવટાથી રહિત
છે; હર્ષ–શોક તે આત્માના જ્ઞાતાભાવથી જુદા છે. કર્મ તરફના વલણવાળો જીવ જ હર્ષ–શોકનો ભોક્તા થાય છે
માટે તેને કર્મનું જ કાર્ય કહ્યું છે, એટલે કે તે આત્માના સ્વભાવનું કાર્ય નથી, આત્મસ્વભાવ તો તેનો અભોક્તા
છે–એમ બતાવ્યું છે. આત્મા પોતાના સ્વભાવ તરફ વળીને પોતાની અનંત શક્તિઓની નિર્મળતાનો અનુભવ
કરે એવો છે, પણ વિકારનો કે પરનો અનુભવ કરે એવો ખરેખર આત્મા નથી. આત્માના સ્વભાવ સાથે જે
પરિણતિ અભેદ થઈ તે તો આત્મા છે, પણ જે પરિણતિ વિકારના જ અનુભવમાં રોકાય તેને આત્મા કહેતા
નથી કેમકે તેમાં આત્માની પ્રસિદ્ધિ નથી.
કલ્પનાનો જે સાતાભાવ છે તેને પણ ભોગવવાનો આત્માનો સ્વભાવ નથી; તેમજ, બગીચામાં બેઠો હોય ત્યાં
કોઈ આવીને માથું કાપી નાંખે ને તેથી પોતાને દુઃખી–દુઃખી માને ત્યાં પણ તે સંયોગને આત્મા નથી ભોગવતો,
ને દુઃખરૂપ જે અસાતાભાવ છે તેને પણ ભોગવવાનો તેનો સ્વભાવ નથી. હર્ષ–શોકના ભોગવટા વગરનો,
જ્ઞાયક રહેવાનો આત્માનો સ્વભાવ છે. અહો, આવા અભોક્તાસ્વભાવને લક્ષમાં લ્યે તો ગમે તે સંયોગમાં પણ
જીવને પોતાની શાંતિનું વેદન છૂટે નહિ. સ્વભાવને ભૂલીને, બહારની વસ્તુથી મને ઠીક–અઠીક પડે ને તેનાથી
મને સુખ–દુઃખ થાય–એવી માન્યતા તે સંસારનું મૂળ છે. શાસ્ત્રમાં કહે છે કે અજ્ઞાનીને જે અનંતું દુઃખ છે તે તો
વાસ્તવિક દુઃખ જ છે, પરંતુ તે પોતાને જે સુખ માને છે તે તો માત્ર કલ્પના જ છે. સુખ જ્યાં ભર્યું છે એવા
જ્ઞાનસ્વભાવના અનુભવ વગર વાસ્તવિક સુખનું વેદન હોય જ નહિ. આત્માના સ્વભાવમાં જે વાસ્તવિક સુખ
ભર્યું છે તેનું વેદન કેમ થાય, ને અનાદિનું વિકારનું વેદન કેમ ટળે–તે અહીં બતાવે છે.
તરફનું વલણ છોડીને આત્મા તરફ વળશે નહીં, એટલે તે સંસારમાં જ રખડશે. જડમાં તો કયાંય મારું સુખ નથી,
ને જડ તરફના વલણથી હર્ષાદિની લાગણી થાય તેમાં પણ મારું સુખ નથી, સુખ તો મારા સ્વભાવમાં છે ને તે
સ્વભાવમાં અંતર્મુખ વલણથી જ મને મારા સુખનું વેદન થાય છે–એમ જ્ઞાની જાણે છે, એટલે સંયોગ તરફનું
વલણ સંકોચીને, સ્વભાવમાં અંતર્મુખ થઈને, અતીન્દ્રિય સુખનું વેદન કરતાં કરતાં પરમ સિદ્ધપદને પામે છે.
PDF/HTML Page 11 of 21
single page version
જ છે, બીજા કોઈ ઉપાયે જીવને શાંતિ થાય તેમ નથી. આ શરીરમાં કોઈ ભક્તિથી ચંદન ચોપડે કે દ્વેષથી કોઈ
તેને કાપે, મીઠો રસ હો કે કડવો રસ હો, સુગંધ હો કે દુર્ગંધ હો, સારું રૂપ હો કે કાળુંકૂબડું શરીર હો, કોઈ પ્રશંસા
કરો કે કોઈ નિંદા કરો, –પણ જ્ઞાની જાણે છે કે તે બધા ય મારાથી ભિન્ન છે, હું તે કોઈનો ભોક્તા નથી, ને તેમાં
હું તો જ્ઞાયક જ છું.–આવી જ્ઞાયકદ્રષ્ટિમાં વીતરાગતાનું ઘણું જોર છે. એક સમયની જે વિકારદશા છે તે અંતરના
સ્વભાવમાં ગોતવા જાય તો મળે તેમ નથી, માટે સ્વભાવની દ્રષ્ટિમાં આત્મા તેનો અકર્તા ને અભોક્તા જ છે.–
આ નાસ્તિથી કહ્યું, અસ્તિથી કહીએ તો આત્મા પોતાના નિર્વિકારી અનુભવનો કર્તા–ભોક્તા છે. આવી
અંર્તસ્વભાવની દ્રષ્ટિ વગર અજ્ઞાનીજીવ કદાચ પૂર્વે કહ્યા તે પ્રસંગોમાં શુભ–રાગથી સમતા રાખે, પણ તે
સમતાના શુભપરિણામના ભોગવટામાં જ અટકી જાય છે ને તેને જ વાસ્તવિક સુખ માને છે, આત્માના
અભોક્તાસ્વભાવની કે અતીન્દ્રિય–સુખની તેને ખબર નથી.
છૂટતું જાય. જેમકે મુનિદશામાં આત્મસ્વભાવમાં લીનતાથી એટલું બધું અભોક્તાપણું પ્રગટી ગયું છે કે, ત્યાં
શરીર ઉપર વસ્ત્ર કે બે વખત આહાર–ઈત્યાદિ ભોગવટાનો ભાવ રહ્યો જ નથી; ને કેવળજ્ઞાન થતાં તો પૂરું
અભોક્તાપણું પ્રગટી ગયું, ત્યાં આહારાદિનો ભોગવટો સર્વથા હોતો જ નથી. પહેલેથી જ અભોક્તાપણું
સાધતાં સાધતાં ત્યાં પૂરું થઈ ગયું છે. છતાં મુનિને વસ્ત્રની વૃત્તિ કે કેવળીભગવાનને આહાર ઈત્યાદિ જે
માને છે તેને ખબર નથી કે કઈ ભૂમિકાએ કેવું અભોક્તાપણું પ્રગટે! અને પોતાની દશામાં પણ જરાય
અભોક્તાપણું તેને થયું નથી.
જ્ઞાનાનંદ–શરીર ક્ષીણ થઈ ગયું.....માટે ભાઈ! હવે તે વિકારનો ભોગવટો કરવામાં રાજી ન થા, ને તારા
જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપને સંભાળ. વિકારનો ભોક્તા થવામાં તારું આનંદશરીર હણાય છે, માટે તે ભોગવટો છોડ; વિકાર
તારા જ્ઞાનસ્વભાવથી જુદા છે, તેને ભોગવવાનો તારો સ્વભાવ નથી. માટે અંતરમાં લક્ષ કરીને તારા
જ્ઞાયકસ્વભાવના અતીન્દ્રિય આનંદનો ભોગવટો કર.
રાજપદ કે પ્રધાનપદ તે તો બધું ધૂળધાણી જેવું છે, તેમાં કાંઈ આત્માનું હિત નથી, તે ખરેખર આત્માનું પદ નથી;
છતાં તેને માટે કેટલા ઝાંવા નાંખે છે! જો અંર્તદ્રષ્ટિથી આત્માને રાજી કરીને તેનો મત મેળવે તો ત્રણ લોકમાં
પ્રધાન–ઉત્કૃષ્ટ એવું સિદ્ધપદ મળે. આત્માનો મત કઈ રીતે મળે? જેવો આત્માનો સ્વભાવ છે તેવો અભિપ્રાયમાં–
મતિમાં લ્યે તો આત્માનો મત મળે. પણ જેવો સ્વભાવ છે તેવો ન માનતાં તેનાથી વિરુદ્ધ માને તો તેને
આત્માનો મત મળે નહિ, ને તેને સિદ્ધપદ થાય નહિ. એકલા વિકારને જ ભોગવવા ઉપર જેની દ્રષ્ટિ છે તેની
મતિમાં આત્મા આવ્યો જ નથી, એટલે આત્માનો મત તેનાથી વિરુદ્ધ છે, તે જીવ મિથ્યામતિથી સંસારમાં રખડે
છે; એક સમયના વિકારના ભોગવટાથી રહિત આખો જ્ઞાનાનંદસ્વભાવ હું છું–એમ અંર્તસ્વભાવની દ્રષ્ટિ કરતાં
જે સમ્યક્મતિ થઈ તેમાં આત્મા આવ્યો છે, તેને આત્માનો મત મળ્યો એટલે કે સમ્યક્દર્શન થયું, અને તેના
ફળમાં ત્રિલોકપૂજ્ય એવું સિદ્ધપદ તેને મળશે.
PDF/HTML Page 12 of 21
single page version
મારા આત્માને ધર્મ કરવા માટે પરસંયોગની જરૂર પડે એવી જે પરાધીનતાની બુદ્ધિ તે જ ગુલામી છે, ને એવા
પરાધીનબુદ્ધિવાળા ગુલામને ધર્મ થતો નથી; કેમકે તેણે પોતાના આત્માને સ્વતંત્ર ન માન્યો પણ દેશ વગેરે
પરસંયોગોનો ગુલામ માન્યો. જ્ઞાની તો જાણે છે કે હું તો જ્ઞાયકસ્વભાવ છું, હું સંયોગનો ગુલામ નથી, મારો ધર્મ
સંયોગોને આધીન નથી પણ જ્ઞાયક–સ્વભાવના આધારે જ મારો ધર્મ છે. દેશ ગરીબ કે પરાધીન હોય તો હું
મારા આત્માનો ધર્મ ન કરી શકું એવી પરાધીનતા મારામાં નથી. દેશ સ્વાધીન હો કે પરાધીન, ગમે ત્યારે પણ
મારા જ્ઞાયકસ્વભાવના આશ્રયે હું મારા આત્માનો ધર્મ (સમ્યક્–શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર) કરી શકું છું. ખરેખર તો
અનંત ગુણોની વસતીથી ભરેલો અસંખ્યપ્રદેશી આત્મા જ મારો સ્વ–દેશ છે, એનાથી બહારનો બીજો દેશ મારો
નથી, તે તો મારા માટે પર–દેશ છે. અહીં તો કહે છે કે વિકારી ભાવ પણ જ્ઞાયકસ્વભાવી આત્માથી પર છે, તેને
પણ ભોગવવાનો આત્માનો સ્વભાવ નથી, તો પછી લક્ષ્મી વગેરે બહારના પદાર્થોની શી વાત?
પરિણામ કાંઈક ઘટાડે ને કાંઈક વૈરાગ્ય પરિણામ કરે–તે માટે ત્યાં ઉપદેશ છે.–પરંતુ એટલા માત્રથી કાંઈ ધર્મ
થઈ જાય–એમ ત્યાં નથી બતાવવું. અહીં તો આત્માને ધર્મ કેમ થાય તેની વાત છે, એટલે આત્માનો મૂળસ્વભાવ
શું છે તે બતાવે છે. આત્મા પરનો અભોક્તા છે એ વાત લક્ષમાં રાખીને ત્યાં નિમિત્તથી ઉપદેશ છે–એમ સમજવું.
થઈ જશે!” પણ અરે ભાઈ! કોણ મરે? આ શરીર તો તારાથી જુદું જ અત્યારે છે, શરીરના રોગનો ભોગવટો
તને નથી, માટે શરીરબુદ્ધિ છોડ, ને અવિનાશી ચૈતન્યસ્વભાવને લક્ષમાં લે, તો તને મરણની બીક ટળી જાય. દેહ
છૂટે તેથી કાંઈ આત્મા મરી જતો નથી. શું સૂર્ય મરે છે? ચંદ્ર મરે છે? નક્ષત્રો મરે છે? જગતમાં પરમાણુ મરે છે?
જીવ મરે છે?–એ કોઈનું મરણ થતું નથી. જગતમાં અનાદિથી જેટલા જીવો છે ને જેટલા પરમાણુઓ છે તેટલા ને
તેટલા જ સદાય રહે છે, તેમાંથી એક પણ જીવ કે એક પણ પરમાણુ કદી ઓછો થતો જ નથી. આત્મા ત્રિકાળ
પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવે જીવતો જ છે; વિકાર એક ક્ષણ પૂરતો જ છે, તેનું બીજી ક્ષણે મરણ (અભાવ) થઈ જાય
છે. માટે તે વિકારના અનુભવની બુદ્ધિ છોડ ને આત્માના જ્ઞાનસ્વભાવનો અનુભવ કર, તો મરણ રહિત એવી
સિદ્ધદશા પ્રગટે. આ સિવાય વિકારના ભોગવટાની ઊંધી દ્રષ્ટિમાં તો અનંત મરણ કરાવવાની તાકાત પડી છે.
કાળકૂળ સર્પનું ઝેર તો એકવાર મરણ કરે (–અને તે પણ આયુષ્ય ખૂટ્યું હોય તો), પરંતુ ઊંધી દ્રષ્ટિરૂપ
મિથ્યાત્વનું ઝેર તો સંસારમાં અનંત મરણ કરાવે છે. માટે હે જીવ! અનંત ચૈતન્યશક્તિથી ભરેલા તારા
અમૃતસ્વરૂપ આત્માને ઓળખીને તેના અનુભવનો ઉદ્યમ કર, તે જ અનંત મરણથી આત્માને ઉગારનાર છે.
નથી, તારા આત્મામાં અભોક્તાસ્વભાવ છે કે ચિંતાના પરિણામને તે ન ભોગવે........માટે તું મૂંઝા
નહીં.......ચિંતાના અભોક્તા એવા તારા જ્ઞાયકસ્વભાવને લક્ષમાં લે. જ્ઞાનસ્વભાવના લક્ષે તને જ્ઞાતાપરિણામના
અનાકુળ આનંદનું વેદન થશે, તે આનંદના જ ભોક્તા થવાનો તારો સ્વભાવ છે. જ્ઞાનીને ય કોઈ વાર
ચિંતાપરિણામ થાય, પણ આવા આનંદસ્વભાવના વેદનની અધિકતામાં તેમને ચિંતાની અધિકતા
PDF/HTML Page 13 of 21
single page version
નથી, તેનું ભોક્તાપણું તેમને વિરમી ગયું છે; તેમને તો આનંદનું ભોક્તાપણું છે.
તેનું અભોક્તાપણું રહેતું નથી, એટલે કે મિથ્યાત્વ થઈ જાય છે. અજ્ઞાની હર્ષ–શોક વગેરેમાં તન્મય થઈને તેને જ
ભોગવે છે, તેનાથી જુદા જ્ઞાનસ્વભાવનું જરાપણ વેદન તેને રહેતું નથી.
વિકારના ભોગવટા જેટલો આત્મા નથી પણ ત્રિકાળ તેનો અભોક્તા છે એટલે કે જ્ઞાન–આનંદ વગેરે
અનંતશક્તિનો પિંડ આત્મા છે–એમ અનેકાંતસ્વરૂપ–અનંતશક્તિનો પિંડ આત્મા બતાવીને, અજ્ઞાનીને એકાંત
બુદ્ધિ છોડાવીને આત્માના સ્વભાવમાં લઈ જવાની આ વાત છે. ભાઈ, તું તારી આત્મશક્તિનો વિશ્વાસ કર,
તારી શક્તિ નાની (ક્ષણિક વિકાર જેવડી) નથી, તારી શક્તિ તો મોટી છે, અનંત–શક્તિથી તારો આત્મા મહાન
છે, વિકારનો અભોક્તા થઈને સ્વભાવની શાંતિનો ભોગવટો કરવાની તારામાં શક્તિ છે; તારામાં જ આવી
શક્તિ છે તો બીજાની તારે શી જરૂર છે? માટે તું તારી શક્તિનો વિશ્વાસ કર, તો તે શક્તિના અવલંબને શાંતિ
પ્રગટે ને અશાંતિનું વેદન છૂટી જાય. તારી શક્તિના અવિશ્વાસને લીધે જ તું બહારમાં ભટકીને સંસારમાં રખડયો
છે. તને પોતાને તારી શક્તિનો વિશ્વાસ ન આવે તો બીજું કોઈ તને શાંતિ આપી શકે તેમ નથી કેમકે તારી
શાંતિ બીજા પાસે નથી.
ત્યાં તો જાણે આત્મા ખોવાઈ જ ગયો. પણ અરે ભાઈ! એવા સંયોગ–વિયોગ સંસારીને ન આવે તો શું સિદ્ધને
આવે? સિદ્ધ ભગવાનને સંયોગ–વિયોગ કે હર્ષ–શોક ન હોય. નીચલી દશામાં તો તે હોય.–પરંતુ તે હોવાં છતાં,
હું તો તેનાથી ભિન્ન જ્ઞાનસ્વભાવી સિદ્ધસમાન છું, જેમ સિદ્ધભગવાનનો આત્મા સંયોગ–વિયોગથી ને હર્ષ–
શોકથી અત્યંત જુદો છે તેમ મારો આત્મસ્વભાવ પણ સંયોગ–વિયોગથી ને હર્ષ–શોકથી જુદો છે, મારો
નિજભાવ તો જ્ઞાનમાત્ર જ છે–એમ શુદ્ધઆત્માને ધ્યેયરૂપે રાખીને તેના તરફ વલણ કરે તો તેનું પરિણમન
સિદ્ધદશા તરફ થયા કરે, તેને વિકારનું વેદન ક્ષણે ક્ષણે ટળતું જાય ને સિદ્ધભગવાન જેવા અતીન્દ્રિય આનંદનું
વેદન ખીલતું જાય.–આવી સાધક દશા છે, ને આ જ ધર્મ છે.
૧૪૮ પ્રકૃતિમાંથી ઘાતિકર્મો, વેદનીય, ગોત્ર તેમ જ તીર્થંકર–નામકર્મ વગેરે ૭૮ પ્રકૃતિઓને “જીવવિપાકી”
ગણી છે, અને અહીં કહે છે કે જીવ તેનો અભોક્તા છે. ત્યાં ગોમટ્ટસાર વગેરેમાં તો જીવની તે તે પ્રકારની
અશુદ્ધપર્યાય સાથેનો નિમિત્ત–નૈમિત્તિક સંબંધ બતાવવા કથન છે, અને અહીં જીવનો શુદ્ધસ્વભાવ બતાવવો
છે. જીવના શુદ્ધ જ્ઞાયકસ્વભાવમાં વિકારનો કે કર્મનો પાક છે જ નહિ, જીવના સ્વભાવમાં તો જ્ઞાનને
આનંદનો જ વિપાક થાય છે.
તે અનુકૂળ સંયોગથી કે તે તરફના સાતાભાવના વેદનથી પોતાના જ્ઞાયકસ્વભાવને જુદો જ અનુભવે છે.
PDF/HTML Page 14 of 21
single page version
તેને આત્મા ન સમજાય એમ બને નહિ. આત્મસ્વભાવનો પ્રેમ કરીને તેના શ્રદ્ધા જ્ઞાન ને અનુભવ કરવા તે જ
અનંતમરણથી આત્માને ઉગારનાર છે.
નથી. એનાથી પાર તારું જ્ઞાયકસ્વરૂપ છે, તે સ્વરૂપને શ્રદ્ધામાં લે તો તારા આત્મામાં અતીન્દ્રિયઆનંદરૂપી
પુત્રનો જન્મ થાય. તે અતીન્દ્રિયઆનંદનો ભોગવટો કરવાનો આત્માનો સ્વભાવ છે.
અને સમ્યગ્દર્શન વગરના એકલા રાગથી કોઈને તીર્થંકર નામકર્મ બંધાય નહીં. જેને સમ્યગ્દર્શન નથી ને રાગના
ભોગવટામાં જ લીન થઈ રહ્યો છે એ તો મૂઢ છે, એવા જીવને કદી તીર્થંકર નામકર્મ બંધાતું નથી. સમકિતી
ધર્માત્મા રાગના વેદનને આત્માના સ્વભાવથી જુદું જાણે છે. આત્માના જ્ઞાયકભાવના વેદનની અને રાગના
વેદનની જાત અત્યંત જુદી છે–એમ તે જાણે છે, એટલે રાગના વેદનમાં તે કદી એકાકાર થતા નથી, સ્વભાવના
વેદનમાં એકાકાર થતા જાય છે ને રાગનું વેદન છૂટતું જાય છે.–આવું આત્માની અભોકતૃત્વશક્તિનું પરિણમન
તેને ઉલ્લસે છે.
એવું અશુદ્ધપણું ભગવાનને ન રહ્યું. અતીન્દ્રિયઆનંદનો પૂર્ણ ભોગવટો થઈ જવા છતાં કેવળીપ્રભુને આહારાદિનું
નિમિત્ત ભોક્તાપણું પણ હોય–એમ જે માને છે તેને કેવળી ભગવાનની અભોક્તૃત્વદશાનું કે પૂર્ણ આનંદનું ભાન
નથી, અને પોતાના આત્માના અભોક્તાપણાની પણ તેને ખબર નથી. અરે, ભગવાનને પૂર્ણ આનંદ પ્રગટી
ગયો ત્યાં આહાર કેવો? પૂર્ણ આનંદ હોય ત્યાં આહાર ન જ હોય; હજી કે ત્યાં યોગનું કંપન હોઈ શકે, એટલે કે
દિવ્યધ્વનિનું નિમિત્તપણું તો હોય, પણ આહારનું નિમિત્તપણું તો ન જ હોય. અહો, જ્યાં આનંદનો પૂરો
અનુભવ થઈ ગયો, ઉપયોગ એક સમયનો પૂરો થઈ ગયો, પરિપૂર્ણ અતીન્દ્રિયભાવ ઊઘડી ગયો, ત્યાં
ઇંદ્રિયવિષયોનું ભોક્તાપણું કેમ હોય?–ન જ હોય.
કેવળી પ્રભુને એવું મુખ્ય ગૌણપણું નથી, કેમકે તેમને તો જરાપણ હર્ષ–શોકનું ભોકતાપણું રહ્યું જ નથી.
સાથે યોગનું કંપન હોવામાં કાંઈ વિરોધ નથી. “કેવળજ્ઞાનીને જ્ઞાન ને આનંદ વગેરે ગુણોનું શુદ્ધ પરિણમન થઈ
ગયું ત્યાં હવે બીજા કોઈ ગુણનું વિભાવ પરિણમન હોઈ જ ન શકે, અથવા કેવળજ્ઞાન પછી વાણી હોઈ જ ન
શકે”–એમ જે માને છે તેને કેવળજ્ઞાનની ખબર નથી, તેમજ જ્ઞાન–આનંદ યોગ વગેરે ગુણોમાં જે કથંચિત્
ગુણભેદ છે તેને પણ તે જાણતો નથી એટલે તે એકાંતવાદી મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. અને કેવળજ્ઞાન પછી પણ આહાર–
પાણી વગેરે હોવાનું જે માને છે તેને કેવળીભગવાનના કે કેવળી જેવા પોતાના અભોકતા સ્વભાવની ખબર
નથી, તેથી અભોકતાશક્તિનું તેને વિપરીત પરિણમન છે એટલે કે તે વિકારના અને ઈન્દ્રિયવિષયોના જ
ભોકતાપણામાં વર્તે છે, ચૈતન્યના આનંદનો ભોગવટો તેને અંશે પણ નથી. અને જ્ઞાની તો, ‘મારા
જ્ઞાયકસ્વભાવમાં વિકારનું ભોક્તાપણું જરાપણ નથી’ એમ જાણતો થકો, તે સ્વભાવના આધારે વિકારના
ભોગવટાનો ક્ષણેક્ષણે અભાવ કરતો જાય છે, ને છેવટે વિકારના ભોગવટાનો સર્વથા અભાવ કરીને પૂર્ણ
આનંદનો ભોકતા થઈ જાય છે.
PDF/HTML Page 15 of 21
single page version
જાણતો થકો, તે ગુણના જોરે દોષનો નાશ કરી નાંખે છે.
જ્યાં અલ્પજ્ઞતા છે ત્યાં જ સ્વભાવમાં સર્વજ્ઞતાનું સામર્થ્ય પડયું છે.
જ્યાં દુઃખ થાય છે ત્યાં જ ત્રિકાળી સુખગુણ રહેલો છે.
જ્યાં ક્રોધ થાય છે ત્યાં જ ત્રિકાળી ક્ષમાગુણ ભરેલો છે.
–આ રીતે ક્ષણિક દોષ અને ત્રિકાળીગુણ બંને એક સાથે વર્તી રહ્યાં
ને ગુણની નિર્દોષ–દશા પ્રગટે છે.
જ પોતાની શક્તિ અવલંબને અંતરાત્મા થઈને પરમાત્મા થયા. આવી
PDF/HTML Page 16 of 21
single page version
જે આત્માર્થી છે, જેને આત્માનો અનુભવ કરવાની લગની લાગી છે તેણે તો વારંવાર આત્મસ્વરૂપની જ
ઈચ્છા–ભાવના કરવી, તેમાં જ તત્પર થવું, તેમાં જ ઉત્સાહિત થવું, તેનો જ આદર કરવો, તેમાં જ શ્રદ્ધા–જ્ઞાનને
જોડવા.–આ રીતે સર્વ પ્રકારથી આત્મસ્વરૂપના અનુભવનો પ્રયત્ન કરતાં જરૂર તેની પ્રાપ્તિ થાય છે. અંતરમાં
જયારે આવો પ્રયત્ન જાગે ત્યારે જ આત્માની લગની લાગી કહેવાય.
કોઈ તેનો પત્તો મળવાની વાત સંભળાવે તો કેવા ઉત્સાહથી સાંભળે! તેમ જિજ્ઞાસુને આત્માના સ્વરૂપના નિર્ણય
માટે એવી લો લાગી છે કે વારંવાર તેનું જ શ્રવણ, તેની જ પૃચ્છા, તેની જ ઈચ્છા, તેમાં જ તત્પરતા ને તેના જ
વિચાર કરે છે. જગતના વિષયોનો રસ તેને છૂટતો જાય છે ને આત્માનો જ રસ વધતો જાય છે.–આવા દ્રઢ
અભ્યાસથી જ આત્માની પ્રાપ્તિ (અનુભવ) થાય છે.
‘કયાંય મારો પુત્ર?... જાણકારોને એ જ પૂછે કે ‘કયાંય મારો પુત્ર દેખ્યો!!’ –એક મિનિટ પણ તેનો પુત્ર તેના
ચિત્તમાંથી ખસતો નથી. દિનરાત તેની પ્રાપ્તિ માટે તીવ્ર ઉત્સુકતાથી ઝૂરે છે.........તેમ આત્મસ્વરૂપની જેને
જિજ્ઞાસા જાગી છે તે આત્માર્થી જીવ સત્સમાગમે તેને ઢૂંઢે છે, તેની જ વાત પૂછે છે કે ‘પ્રભો! આત્માનો
અનુભવ કેમ થાય!!’
PDF/HTML Page 17 of 21
single page version
લો–લગની લાગી છે. આવી લગનીથી દ્રઢ પ્રયત્ન કરતાં જરૂર આત્માનો અનુભવ થાય છે. માટે તે જ કરવા જેવું
છે–એમ આચાર્યદેવનો ઉપદેશ છે.
પ્રયત્ન ને ચિંતા કર્યા કરે છે; જેને પુત્રનો પ્રેમ છે તે પુત્રની પાછળ કેવા ઝૂરે છે?–ખાવા પીવામાં કયાંય ચિત્ત
લાગે નહિ ને ‘મારો...પુત્ર’ એવી ઝૂરણા તે નિરંતર કર્યા કરે છે! તેમ આ ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માની જેને ખરેખરી
પ્રીતિ છે તે તેની પ્રાપ્તિ માટે દિનરાત ઝૂરે છે એટલે કે તેમાં જ વારંવાર પ્રયત્ન કર્યા કરે છે... વિષય–કષાયો તેને
રુચતા નથી..... એક ચૈતન્ય સિવાય બીજે કયાંય તેને ચેન પડતું નથી... એની જ ભાવના ભાવે છે, એની જ
વાત જ્ઞાનીઓ પાસે પૂછે છે...એનો જ વિચાર કરે છે.
કયાંય જંપ વળતો નથી... કેમકે તેની રુચિ માતાની ગોદમાં પોષાણી છે; તેમ જિજ્ઞાસુ આત્માર્થી જીવની રુચિ
નથી...દિનરાત એ જ ચર્ચા...એ જ વિચાર... એ જ રટણા એને માટે જ ઝૂરણા! જુઓ, આવી અંદરની ધગશ
જાગે ત્યારે આત્માની પ્રાપ્તિ થાય. અને આત્માની જેને એકવાર પ્રાપ્તિ થઈ ગઈ–અનુભવ થઈ ગયો તે
સમકિતી પણ પછી વારંવાર તેના આનંદની જ વાર્તા–ચર્ચા–વિચાર અને ભાવના કરે છે. ‘આત્માનો આનંદ
આવો..... આત્માની અનુભૂતિ આવી... નિર્વિકલ્પતા આવી’–એમ તેની જ લગની લાગી છે. જ્ઞાન ને આનંદ
જ મારું સ્વરૂપ છે–એમ જાણીને એક તેની જ લો લાગી છે, તેમાં જ ઉત્સાહ છે, બીજે કયાંય ઉત્સાહ નથી.
આવી લગનીપૂર્વક જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્માની ભાવનાથી–દ્રઢ પ્રયત્નથી–અજ્ઞાન છૂટીને જ્ઞાનમય નિજપદની
પ્રાપ્તિ થાય છે.
અનુગ્રહપૂર્વક અમને ઉપદેશ આપ્યો...શું ઉપદેશ આપ્યો?
નિજવૈભવ પ્રગટ કર્યો.
અહીં દર્શાવીએ છીએ. આનાથી વિપરીત ઉપદેશ વડે જો કોઈ ધર્મ મનાવતું હોય
તો ભગવાનનો અને સંતોનો અનુગ્રહ તેના ઉપર છે જ નહિ.
PDF/HTML Page 18 of 21
single page version
યદ્દીક્ષાગ્રહણોત્સવે યદખિલજ્ઞાનપ્રકાશોત્સવે
યન્નિર્વાણગમોત્સવે જિનપતે : પૂજાદ્ભુતં તદ્રવે:
સંગીતસ્તુતિમંગલૈ: પ્રસરતાં મે સુપ્રભાતોત્સવ:
આલીઢપાદયુગ દૂર્ઘરકર્મદૂર,
શ્રીનાભિનંદન જિનાજિત શંભવાખ્ય
ત્વદ્ધયાનતોસ્તુ સતતં મમ સુપ્રભાતં
દેવાભિનંદન મુને સુમતે જિનેન્દ્ર,
પદ્મપ્રભારુણમણિદ્યુતિભાસુરાંગ
ત્વદ્ધયાનતોસ્તુ સતતં મમ સુપ્રભાતં
પ્રાલેયતારગિરિમૌક્તિકવર્ણ ગૌર,
ચંદ્રપ્રભ સ્ફટિક પાંડુર પુષ્પદંત
ત્વદ્ધયાનતોસ્તુ સતતં મમ સુપ્રભાતં
સંભવનાથ ભગવાન! આપના ધ્યાનથી મને સદા સુપ્રભાત હો... અર્થાત્ મારો સુપ્રભાતનો સમય હંમેશા
આપના ધ્યાનમાં વ્યતીત હો.
–આપના ધ્યાનથી મને સદા સુપ્રભાત હો.
હિમાલય પર્વત, ચાંદીનો વિજયાર્દ્ધ પર્વત અને મોતી સમાન જેમના ઉજ્જવળ (શુભ્ર) વર્ણ છે એવા હે
–આપના ધ્યાનથી મને સદા સુપ્રભાત હો.
PDF/HTML Page 19 of 21
single page version
શ્રેયાન્વિનષ્ટ દુરિતાષ્ટ કલંકપંક,
બંધુકબંધુર રુચે જિનવાસુપૂજ્ય
ત્વદ્ધયાનતોત્તુ સતતં મમ સુપ્રભાતં
સ્થેમન્નનંતજિદનંત સુખાંબુરાશે,
દુષ્કર્મકલ્મષવિવર્જિત ધર્મનાથ
ત્વદ્ધયાનતોસ્તુ સતતં મમ સુપ્રભાતં
કુંથોદયાગુણવિભૂષણભૂષિતાંગ,
દેવાધિદેવ ભગવન્નરતીર્થનાથ
ત્વદ્ધયાનતોસ્તું સતતં મમ સુપ્રભાતં
ક્ષેમંકરાવિતથશાસન સુવ્રતાખ્ય,
યત્સંપદા, પ્રશમિતો નમિનામધેય
ત્વદ્ધયાનતોસ્તુ સતતં મમ સુપ્રભાતં
ઘોરોપસર્ગવિજયિન્ જિન પાર્શ્વનાથ,
સ્યાદ્વાદસૂક્તિમણિદર્પણ વર્દ્ધમાન
ત્વદ્વયાનતોસ્તુ સતતં મમ સુપ્રભાતં
પાપસ્વરૂપ આઠ કર્મરૂપી કાદવનો જેમણે નાશ કર્યો છે એવા હે શ્રેયાંસનાથ જિનેન્દ્ર!–
તથા બપોરના ફૂલના સમાન જેમના શરીરની કાંતિ છે એવા હે વાસુપૂજ્ય ભગવાન!–
–આપના ધ્યાનથી મને સદાય સુપ્રભાત હો.
(૬) ઉદ્ધત કામનો નાશ કરનારા તથા સુંદર શરીરને ધારણ કરનાર એવા હે વિમલનાથ જિનેન્દ્ર!–
અનંત સુખના સમુદ્ર તથા ધૈર્યવંત એવા હે અનંતનાથ ભગવાન!–
તથા દુષ્ટ કર્મરૂપી મલથી રહિત એવા હે ધર્મનાથ ભગવાન :–
–આપના ધ્યાનથી સદા મને સુપ્રભાત હો.
(૭) અમરી નામના ફૂલ જેવો જેમના શરીરનો રંગ છે એવા હે શાંતિનાથ ભગવાન!–
દયાગુણરૂપી આભૂષણથી ભૂષિત જેમનું અંગ છે એવા હે કુંથુનાથ ભગવાન!–
અને, દેવાધિદેવ તથા તીર્થના અધિપતિ એવા હે અરનાથ જિનેન્દ્ર!–
–આપના ધ્યાનથી મને સદાય સુપ્રભાત હો.
(૮) મોહમલ્લનો નાશ કરનારા હે મલ્લિનાથ ભગવાન! કલ્યાણકારી અને સત્ય જેમનું શાસન છે એવા
આપના ધ્યાનથી મને સદાય સુપ્રભાત હો.
PDF/HTML Page 20 of 21
single page version
યન્મૂર્તિમવ્યયસુખાવસથં મુનીંદ્રા:
ધ્યાયંતિ સપ્તતિશતં જિનવલ્લભાનાં
ત્વદ્ધાયાનતોસ્તુ સતતં મમ સુપ્રભાતં
ચતુર્વિંશતિ તીર્થાનાં સુપ્રભાતં દિનેદિને.
સુપ્રભાતં સુનક્ષત્રં શ્રેય: પ્રત્યભિનંદિતં,
દેવતા ઋષય: સિદ્ધ: સુપ્રભાતં દિનેદિને.
સુપ્રભાતં તવૈકસ્ય વૃષભસ્ય મહાત્મન:,
યેન પ્રવર્તિત તીર્થં ભવ્યસત્વસુખાવહં.
સુપ્રભાતં જિનેન્દ્રાણં જ્ઞાનોન્મીલિતચક્ષુષાં,
અજ્ઞાનતિમિરાંધાનાં નિત્યમસ્તમિતો રવિ:
સુપ્રભાતં જિનેન્દ્રસ્ય વીર: કમલલોચન:
યેન કર્માવટી દગ્ધા શુકલધ્યાનોગ્ર વહ્નિના
સુપ્રભાતં સુનક્ષત્રં સુકલ્યાણં સુમંગલં,
ત્રૈલોકય હિતકર્તૃણાં જિનાનામેવ શાસનં.
–આપના ધ્યાનથી મને સદાય સુપ્રભાત હો.
(૯) તમાલવૃક્ષના સમુદાય સમાન કાંતિને ધારણ કરનારા હે નેમિનાથ ભગવાન!–
ભયંકર ઉપસર્ગને સહન કરવાવાળા હે પાર્શ્વનાથ ભગવાન!–
અને, સ્યાદ્વાદસૂક્તિરૂપી મણિને માટે દર્પણ સમાન
(૧૦) જેમના શરીરની કાંતિ સફેદ, નીલ, લીલી, લાલ અને પીળી છે, જેઓ અવિનાશીક સુખના સ્થાન
ભગવતો! આપના ધ્યાનથી મને સદાય સુપ્રભાત હો.
(૧૪) જેમના જ્ઞાનચક્ષુઓ પૂરેપૂરા ઊઘડી ગયા છે એવા જિનેન્દ્ર ભગવંતોનું સુપ્રભાત,
કેવળજ્ઞાનરૂપી સુપ્રભાત જેમને ખીલી ગયું છે એવા શ્રી જિનેન્દ્ર–રવિનાં ઉપદેશ રૂપી કિરણો ભવ્ય જીવોના
અજ્ઞાનઅંધકારને દૂર કરીને સુપ્રભાત પ્રગટાવે છે. બહારના સૂર્યમાં એવું સામર્થ્ય નથી.