PDF/HTML Page 1 of 17
single page version
PDF/HTML Page 2 of 17
single page version
અંક : ૫
સાત દિવસ વહેલો પ્રગટ કર્યો છે, જેથી સૌને આત્મધર્મ પોતાને ઘેર વખતસર મળી જાય અને પાછળથી
ઝંખના કરે છે; એ સુખ કેમ થાય? શું એ સુખ બહારથી પૈસા વગેરેમાંથી આવતું હશે? તો કહે છે કે ના; તે સુખ
બહારથી આવતું નથી, પણ અંદરથી જ પ્રગટે છે. બહારમાં ક્યાં સુખ છે? શું શરીરના લોચામાં સુખ છે, પૈસામાં છે,
સ્ત્રીમાં છે, ક્યાં છે? બહારમાં તો ધૂળ–જડ દેખાય છે, શું જડમાં આત્માનું સુખ હોય! ન જ હોય, પણ તે પર
છતાં મૂઢતાએ કલ્પ્યું છે. અયથાર્થને યથાર્થ માને તેથી કાંઈ પરિભ્રમણનું દુઃખ ટળે નહિ. સુખ સ્વભાવની ખબર
નથી તેથી સ્વભાવથી વિરુદ્ધ ભાવ કરી રહ્યો છે, અને તેના કારણે આઠ પ્રકારનાં કર્મો બંધાય છે તેથી આકુળતાનો
ભોગવટો કરે છે, પણ જો સ્વભાવનું ભાન કરે અને સ્વભાવથી વિરુદ્ધ જે રાગ–દ્વેષના ભાવ તેનો નાશ કરે તો સર્વ
કર્મો ટળી જાય અને દુઃખ ટળીને સુખ થાય.
કેમકે તેમને તો તત્ત્વ વિચારની શક્તિ જ નથી. મનુષ્યપણામાં પણ યથાર્થ શ્રધ્ધાનાદિ થવું કઠણ છે; ‘શ્રદ્ધાનાદિ’
એટલે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર એ ત્રણે થવા કઠણ છે, પણ માત્ર સમ્યક્ભાન તો બાળ–ગોપાળ, રોગી–નિરોગી
સર્વે કરી શકે છે. એથી સુખી થવા માટે સમ્યક્ભાન
PDF/HTML Page 3 of 17
single page version
જયધવળ અને શ્રી મહાધવળ છે. આ શાસ્ત્રો મુડબિદ્રિ (દક્ષિણ) માં હસ્તલિખિત છે. હાલ સુધી અપ્રસિદ્ધ હતાં, માત્ર તેના દર્શન ભાવિક
જીવો ત્યાં જતા ત્યારે થતાં હતાં. સદ્ભાગ્યે તે હવે પ્રસિદ્ધ થવા લાગ્યાં છે. તેમાંથી શ્રી ધવળ પ્રસિદ્ધ થવાની શરૂઆત બે વર્ષ પહેલાંં
થએલી છે, અને તેના છ પુસ્તકો બહાર પડ્યાં છે, અને બીજા હજુ છપાવાનાં છે.
દોહન શ્રી ગુણભદ્ર આચાર્યે “કષાય પાહુડ” નામના શાસ્ત્રમાં ૧૮૦ ગાથામાં કરી સાગરને ગાગરમાં ભરી લીધો છે. તે ઉપર શ્રીમાન
યતિવૃષભ આચાર્યે ચુર્ણિસુત્ર લખ્યું છે અને તે ઉપર શ્રી જયધવલા નામની ટીકા શ્રીમાન વીરસેન આચાર્યે કરી છે. મુળ સાથે હિંદી
અનુવાદનો તેનો પહેલો ભાગ પ્રસિદ્ધ થયો છે; તેમાંથી થોડીક અગત્યની બાબતો અહીં આપવામાં આવી છે. સં.
(૨) ‘કેવલણાણ શરીરો’ આ પદથી ભગવાનની આભ્યંતર સ્તુતિ કરી છે. પ્રત્યેક આત્મા કેવળજ્ઞાન, કેવળદર્શનાદિ અનંત
(૪) શ્રુતદેવી માતા (અંબા) સદા ચક્ષુષ્મતિ અર્થાત્ જાગ્રત ચક્ષુ છે. પા. ૩
(૫) ગણધરદેવરૂપી સમુદ્રને લોકો નમસ્કાર કરો. પા. ૩
(૬) જ્ઞાન પ્રવાદ પૂર્વની નિર્દોષ દશમી વસ્તુના ત્રીજા કષાય પ્રાભૃતરૂપ સમુદ્રના જળ સમુદાયથી ધોવામાં
(૧૨) દેશવ્રતની સમાન સરાગસંયમ પણ પુણ્ય બંધનું કારણ છે. પા. ૮
(૧૩) જે વિવેકી જીવ ભાવપૂર્વક અરહંતને નમસ્કાર કરે છે તે અતિશીઘ્ર સમસ્ત દુઃખોથી મુક્ત થઈ જાય. પા. ૯
નોંધ:– વિવેકી જીવ અને ભાવપૂર્વક એ બે શબ્દો ઉપયોગી છે માટે તેનો અર્થ બરાબર સમજવો.
(૧૪) દ્વેષ રાગનો અવિનાભાવી છે; જીવ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ રાગ અને દ્વેષ બન્ને એક છે; ‘રાગ’ એ રાગ અને
PDF/HTML Page 4 of 17
single page version
ભવ્યજનોના હૈયે હર્ષાનંદ અપાર,
શ્રી સીમંધર પ્રભુજી પધાર્યા છે અમ આંગણે રે.
છે દ્રવ્યભાવ સહુના પરિપૂર્ણ સાક્ષી;
કોટિ સુધાંશુ કરતાં વધુ આત્મશાન્તિ,
કોટિ રવીંદ્ર કરતાં વધુ જ્ઞાન જ્યોતિ.
જેની ભક્તિથી ચારિત્ર વિમળતા થાય,
એવા ચૈતન્ય મૂર્તિ પ્રભુજી અહો! અમ આંગણે રે.... સુંદર
શ્રી કુન્દના વિરહ તાપ પ્રભુ નિવાર્યા;
સપ્તાહ એક વરસી અદ્ભુત ધારા
શ્રી કુંદકુંદ હૃદયે પરિતોષ પામ્યા.
જેની વાણીનો વળી સદ્ગુરુ પર ઉપકાર,
છે ચાર તીર્થ પ્રભુ અહો! તુજ છત્ર નીચે;
સાધક સંતમુનિના હૃદયેશ સ્વામી,
સીમંધરા! નમું તને શિર નામી નામી.
તે શ્રી કાનગુરુનો અનુપમ ઉપકાર,
નિત્યે દેવ–ગુરુનાં ચરણકમળ હૃદયે વસો રે.... સુંદર
PDF/HTML Page 5 of 17
single page version
પધરામણીનો મહામંગળિક દિવસ. ત્રિલોકનાથ દેવની પધરામણીના પ્રસંગે ભગવત્ પ્રેમી ભક્તોનો આનંદ અને
ઉત્સાહ અજબ હતાં. અરે! અધ્યાત્મ કવિઓ પણ જે ઉત્સાહનું સંપૂર્ણ વર્ણન કરી ન શકે એવો ઉત્સાહપૂર્ણ એ
એક ‘અધ્યાત્મ કવિ’ એ આ સ્તવનની રચના કરી છે, અને તેમણે સીમંધર ભગવંત પ્રત્યેના સંપૂર્ણ ભક્તિરસને
આ સ્તવનમાં વહેતો મૂક્યો છે. માંગલિક પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ પ્રસંગે ભગવાનને ભેટતા ભક્તોનો અપાર આનંદ
એવો હતો કે જાણે સીમંધરનાથ સાક્ષાત્ જ પધાર્યા હોય!!! સુવર્ણપુરીમાં અનેક મુમુક્ષુ જીવો ચૈતન્યમૂર્તિ
સીમંધરનાથના દર્શન કરવા આવે છે અને ઉપશમ રસ નીતરતી વીતરાગ જિનમૂદ્રાના દર્શન કરતાં આહ્લાદથી
બોલી ઊઠે છે કે– ‘અહો! શાંતરસમાં ઝુલતા સીમંધરનાથની ભાવવાહિની જિનમુદ્રા! સાક્ષાત્ વીતરાગતાનાં જ
દર્શન કરાવે છે! ’ એ સીમંધરદેવની પધરામણીના માંગલિક મહોત્સવ પ્રસંગે રચાયેલું આ સ્તવન, સાક્ષાત્
ભગવંતનો ભેટો થતાં જે આનંદ થાય તેના વર્ણનથી નીતરી રહ્યું છે–તે, આજના મંગલ મહોત્સવ દિન પ્રસંગે
અહીં આપવામાં આવ્યું છે.
ધન્ય ધન્ય આજનો દીન, અમઘેર જિનવર પધાર્યા
નેમપ્રભુ શાન્તી જીણંદ પધાર્યા પધાર્યાસીમંધર દેવ–અમઘેર–પ્ર.
મહાવિદેહવાસી પ્રભુજી પધાર્યા જગતઉદ્ધારક દેવ–અ. –પ્ર.
કલ્પવૃક્ષની છાંયા છવાણી, જય નાદ ઈન્દ્રો ગાય–અ. –પ્ર.
રત્ન રાશી અમ આંગણે ફળીઓ, સિધ્યાં મન વંછીત કાજ–અ. –પ્ર.
ગુણમણી ગુણ નિધી પ્રભુજી પધાર્યા, મનવંછીત દેનાર–અ. –પ્ર.
જિનબિંબ જળહળ જ્યોતિ જગે છે જ્ઞાન અજવાળા અમાપ–અ. –પ્ર.
દિવ્ય ધ્વનીના નાદ ગાજે છે સમવસરણ મોઝાર–અ. –પ્ર.
છપન્ન કુમારી પ્રભુ મહોત્સવ કરે છે ઈન્દ્રાણીજય નાદ ગાય–અ. –પ્ર.
શક્રેન્દ્ર ચમરેન્દ્ર ચમર ઢાળે છે ધન્ય ધન્ય પ્રભુ વીતરાગ–અ. –પ્ર.
અંતર મારું આનંદથી ઉછળે પધાર્યા શ્રી વીતરાગ–અ. –પ્ર.
સુવર્ણપુરી સદભાગ્ય ખીલ્યા છે જિનમુદ્રા મહોત્સવ થાય–અ. –પ્ર.
શકે તેથી જેણે સર્વજ્ઞપણું પોતાનું સ્વરૂપ માન્યું હોય તે રાગને પોતાનું સ્વરૂપ માને નહિ.
જે રાગને પોતાનો માને છે તે સર્વજ્ઞતાને પોતાની માનતો નથી (કેમકે જ્યાં રાગ છે ત્યાં
સર્વજ્ઞપણું નથી.) અને જે પોતાનું સ્વરૂપ સર્વજ્ઞ નથી માનતો તે પોતાના દેવનું સ્વરૂપ
છે–જૈન નથી.
PDF/HTML Page 6 of 17
single page version
નયો વાપર્યા છે, પણ ‘ગુણાર્થિકનય’ એમ ક્યાંય વાપરવામાં આવ્યું
નથી તેનું કારણ શું? તે કહેવાય છે:–
કોઈ એવો તર્ક કરે કે:–
ગુણાર્થિકનય વાપર્યો નથી; આ પ્રમાણે કોઈ કહે તો એ પ્રમાણે નથી.
ગયા, એ રીતે ગણીને ગુણાર્થિકનય વાપર્યો નથી; આ પ્રમાણે કોઈ કહે
તો તેમ પણ નથી.
આવ્યા છે, તે બે નયોનું ખરૂં સ્વરૂપ એ છે કે–
અને ત્રિકાળી નિરપેક્ષ પર્યાય સહિત ત્રિકાળી દ્રવ્યસામાન્ય તે
દ્રવ્યાર્થિક નયનો વિષય છે–
રહેતી નથી.
શાસ્ત્રોમાં દ્રવ્યાર્થિકનય વાપરે છે તેમાં ઊંડું રહસ્ય છે.
દ્રવ્યાર્થિકનયનો વિષય ત્રિકાળી દ્રવ્ય છે અને પર્યાયાર્થિક નયનો વિષય
ક્ષણિક છે.
પર્યાયાર્થિકનયનો વિષય છે.
PDF/HTML Page 7 of 17
single page version
સમસ્ત લોક નિમગ્ન થાવ! એમ આમંત્રણ કરે છે તે વિષે હવે કળશ કહે છે:–
आप्लाव्य विभ्रमतिरस्करिणीं भरेण प्रोन्मग्न एष भगवानवबोधसिंधुः।।
શાંતરસ! સમસ્ત લોક પર્યંત ઊછળી રહ્યો છે.
થયેલો, પુણ્ય–પાપના ભાવમાં સંતાએલો ભગવાન આત્મા તેને પ્રવચન–માતા હાલરડાં દ્વારા જગાડે છે.
જાગે. જેને ન બેસે તે તેના ઘરે રહ્યો, આચાર્યદેવે તો પોતાના ભાવથી સમસ્ત જગતને આમંત્રણ આપ્યું છે.
લૂગડાંને પાણીમાં ડુબાડી દેવાથી છલોછલ પાણીથી ભરેલો દરિયો દેખાય છે તેમ જ્ઞાન સમુદ્ર ભગવાન આત્મા
અંદર છલોછલ પાણીથી ભર્યો છે, વિભ્રમરૂપ આડી ચાદરને ખસેડીને એટલે ઊંધી માન્યતાની આડી ચાદર પડી
હતી, (ભ્રાંતિરૂપ માત્ર લુગડું જ આડું છે–એમ ક્ષણ પૂરતી પર્યાયની શી કીંમત?) તેને સમૂળગી પાણીમાં ડુબાડી
દીધી, એટલે ભ્રમણાની ખોટી પકડનો વ્યય કર્યો અને સર્વાંગ પ્રગટ થવારૂપ ઉત્પાદ થયો, સર્વાંગ એટલે અસંખ્ય
પ્રદેશે પ્રગટ થયો, અને જ્ઞાનસમુદ્ર ભગવાન પોતાના જ્ઞાન આદિ શાંત–રસમાં ઊછાળા મારે છે.
થાવ, શાંતરસમાં નિમગ્ન થાવ; બધા જીવો આવો એમ કહ્યું છે તે પણ એક સાથે આવો એમ કહ્યું છે, પણ એક પછી
એક આવો તેમ કહ્યું નથી. આહાહા! આવો ભગવાન આત્મા છે! એમ ભગવાન આત્માનો અદ્ભુત સ્વભાવ દેખીને
આચાર્ય દેવનો ભાવ ઊછળી ગયો કે અહો! આવો આત્મા છે ને બધા જીવો એક સાથે કેમ આવતા નથી? બધા આવો,
PDF/HTML Page 8 of 17
single page version
આચાર્યદેવની બહુ ભાવના ઊછળી ગઈ છે. (અંતરંગમાં પોતાને પૂર્ણ થઈ જવાની ભાવનાનું જોર પડ્યું છે.)
બધા લીન થાવ, એમ આચાર્યદેવ આમંત્રણ કરે છે અથવા બીજો અર્થ એમ છે કે કેવળજ્ઞાન થતાં સમસ્ત
લોકાલોક જાણે છે ત્યાં સમસ્ત લોકા–લોક પર્યંત શાંતરસ ઊછળી રહ્યો છે.
પોતાનું સ્વરૂપ જણાતું નહોતું, સ્ત્રી, કુટુંબ તો ક્યાંય રહ્યા–પણ શરીર મન, વાણી તે પણ ક્યાંય રહ્યા, –તે તો ભિન્ન
જ છે, પરંતુ અંદર થતી શુભાશુભ લાગણી તે પણ ભિન્ન છે, તે બધામાં એકત્વબુદ્ધિ હતી તેને દૂર કરીને સમૂળગી
ડુબાડીને આ જ્ઞાન–દરિયામાં–વીતરાગી વિજ્ઞાનમાં બધા એક સાથે નિમગ્ન થાવ! એમ આચાર્યદેવે ઢંઢેરો પીટ્યો છે–
સાગમટે નોતરાં આપ્યાં છે, સાગમટે નોતરામાં કોણ ન પહોંચે? બધા પહોંચે. જેને વિરોધ હોય, દ્વેષ હોય તે ન
પહોંચે. માંદો કહે અમે ન પહોંચી શકીએ તો શું કરીએ? (તેને કહે છે કે) અરે માંદા! તારી નમાલાપણાની વાત મૂક
એક કોર! આ સાગમટે નોતરામાં એકવાર ચાલ તો ખરો, દાળ–ભાત ખાજે પણ ચાલ તો ખરો!
થનાર હોય, કોઈ અલ્પકાળમાં મુક્ત થાય એવો હોય, તો એવા સાધર્મીને પેટે મારો કોળિયો જાય તો મારો ધન્ય
અવતાર! કોણ ભવિષ્યે તીર્થંકર થનાર છે, કોણ અલ્પકાળમાં મુક્ત જનાર છે તેની ભલે ખબર ન હોય પણ
જમાડનારનો ભાવ એવો છે કે અલ્પકાળમાં મુક્ત જનાર કોઈ જીવ રહી જવો ન જોઈએ, જમાડનારના ભાવ
આત્મભાવના પૂર્વક જો યથાર્થ હોય તો તેનો અર્થ એવો છે; પોતાને અલ્પકાળમાં મુક્તિ લેવાના ભાવ છે–એવી
રુચિ છે. એમ આચાર્યદેવ કહે છે કે મારું નોતરું સાગમટે છે, સાગમટે આમંત્રણ આપ્યા છે કે આ શાંતરસના
સ્વાદ વગર કોઈ જીવો રહી જવા ન જોઈએ, એવા આમંત્રણ દેતાં ખરી રીતે આચાર્યદેવને પોતાને જ ભગવાન
આત્માના શાંતરસમાં ડુબી જવાની તીવ્ર ભાવના ઉપડી છે. સમયસારજીની એક એક ગાથામાં આચાર્યદેવે
અદ્ભૂત રચના કરી છે. અલૌકિક અપૂર્વ ભાવો ભર્યા છે, શું કહેવાય! જેને સમજાય તેને ખબર પડે.
કહીને પૂરી વાત કહી દીધી. ‘એક પરમાણુ માત્રની ન મળે સ્પર્શતા’ એવા ભાનના જોરમાં પૂર્ણતા થઈ જાય છે.
આત્મા પ્રગટ થાશે નહીં; તે સમયપ્રાભૃત એટલે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રની પરિણતિરૂપ ભેટણા વગર
આત્મારૂપી રાજા કોઈ રીતે પ્રસન્ન થાય તેમ નથી.
ભૂલીને મરીને પણ અંતર તત્ત્વ શું છે એમ અંદર જોવા માટે એકવાર પડ તો ખરો! ‘મરીને’ એટલે ગમે તેટલી પ્રતિકૂળતા
વેઠીને પણ કુતૂહલ કર, અનંતવાર દેહને અર્થે આત્મા ગાળ્યો પણ હવે એકવાર આત્માને અર્થે દેહ ગાળ તો ભવ રહે નહિ;
દુનિયાને ભૂલ, દુનિયાની પરવા છોડીને આત્માના રસમાં મસ્ત થઈ જા, પુરુષાર્થ કરી અંતર પડદાને તોડી નાંખ.
પરમાત્મ દશા પ્રગટ કરે તેવો તું છો તેને ભૂલીને અરે! આ પરમાં ક્યાં રોકાણો? આ સદોષ તારું સ્વરૂપ નથી,
તેમાં વીર્યહીન થઈને કેમ અટક્યો છે?
PDF/HTML Page 9 of 17
single page version
ન જ હોય તો પરમાનંદ સ્વરૂપ પ્રગટ હોય અને તે ભૂલ જો સ્વરૂપમાં હોય તો ટળી શકે નહીં. જો પ્રગટ સારૂં
હોય તો કોઈ સારૂં કરવા માગે નહિ, અને જો સારાપણું ત્રિકાળ સ્વભાવમાં ન હોય તો સારૂં કરવાનું રહે નહિ.
દરેક પ્રાણી સુખ શોધે છે તેથી તેને વર્તમાન પ્રગટ સુખ નથી; સુખ પોતાનું સ્વરૂપ છે. જો સુખની સત્તા
(હોવાપણું) ન કબુલે તો સુખની શોધ હોઈ શકે નહિ, જે ન હોય તેમાં કાર્ય કરવા કોઈ પ્રયત્ન કરતું નથી.
સુખનો પ્રયાસ કરે છે તેથી ક્યાંક સુખનું અસ્તિત્વ માને છે, સુખનું અસ્તિત્વ ન હોય તો શોધે નહિ અને સુખ
પ્રગટ હોય તો પણ કોઈ ગોતે નહિ. સુખ ક્યાંક માન્યું અને તેનો ઉપાય છે એ પણ કબુલે છે, પણ તે સુખ ક્યાં
છે અને તેનો ઉપાય શું છે તેના ભાન વગર સુખના નામે દુઃખના ઉપાય અનાદિથી જીવ કરી રહ્યો છે.
એવો ત્રાસ રહે છે.
સ્વરૂપ છું. શરીર વગર હું એકલો સુખરૂપ રહી શકીશ એવી શ્રદ્ધા અવ્યક્તપણે પણ રહેલી છે તેથી શરીર છોડીને
પણ સુખ લેવા માગે છે; આમાં ત્રણ વાત આવી:– (૧) સુખનું અસ્તિત્વ માન્યું છે, (૨) ઉપાય કરે છે, (૩)
શરીર છોડીને (એકલો આત્મા રહીને) પણ સુખ માગે છે; તેથી અજ્ઞાનપણે–અવ્યક્તપણે પણ ‘એકલો રહીને
પણ સુખ મેળવી શકું છું, અશરીરી એકલો રહી શકીશ, એકલા સ્વભાવમાં સુખ ભર્યું છે, એમ તો અવ્યક્તપણે
માની જ રહ્યો છે. રાગ, વિકાર રહિત એકલું સ્વરૂપ તેમાં સુખ છે એવા નિર્ણય વગર સુખ પ્રગટે નહીં.
અનીતિ કરતો હોય છતાં બહારમાં પોતાને અનીતિવાળો કહેવડાવે નહીં–કેમકે અપ્રગટપણે પણ વાણીમાં સત્નાં
શરણ લીધા વગર તે જીવી શકશે નહિ. કોઈ તેને ‘અનીતિવાળો’ કહે તો ફટ કહે કે શું અમે અનીતિવાળા
છીએ? જગતના પ્રાણી પણ અનીતિને શરણે જીવવા માગતા નથી અને અવ્યક્તપણે સત્યના શરણ વગર રહી
શકશે નહીં. જગતનાં પ્રાણી જુઠાણાં કરે પણ ‘જુઠાથી નભવું છે’ એમ બહારમાં બોલી શકશે નહિ–એટલી તો
સત્યની શરમ વાણીમાં રાખ્યા વગર જગતને છૂટકો નથી, તેથી ગમે તેમ પણ સત્યની ઓથે રહેવા તો માગે છે.
દાબી દુબી ના રહે, રૂ એ લપેટી આગ.
PDF/HTML Page 10 of 17
single page version
PDF/HTML Page 11 of 17
single page version
‘સાંભળી’ એમાં જ્ઞાની ગુરુનું નિમિત્ત બતાવ્યું છે. ઉપાદાન–નિમિત્ત કેવા જોઈએ તેનું વર્ણન ‘પ્રીતિથી’ અને
‘સાંભળી’ તેમાં આવી ગયું છે. શાસ્ત્રમાં તો બધું લખ્યું છે પણ જાણનાર જાણે, અભણને તો ધોળામાં કાળા
અક્ષર લાગે. વસ્તુનો સ્વભાવ જેમ છે તે તરફ જ્ઞાનને–આત્માને લઈ જવો તે ન્યાય.
પણ તે (આત્માની શુદ્ધતા) મેળવ્યા વગર રહે નહીં. આવો આત્મા જેમ જે રીતે કહેલ છે તેમ તે રીતે જેણે
પ્રીતિથી સાંભળીને સત્નાં બીજડાં રોપ્યા છે તે ભવિષ્યમાં સહજ શાંતિ અકૃત્રિમ સુખરૂપી ફળ અવશ્ય પામે છે
અને કૃત્રિમ રાગદ્વેષ–અશાંતિ નાશ પામી જાય છે.
गतं तब्दत बोधात्मा तत्स्वरूपं सगच्छत्ति।।
બારણાંની ભીંસમાં આંગળી ચગદાય તો તરત રાડ નાખે છે કેમકે ‘મારી વસ્તુનો એક અંશ પણ પરમાં દબાય તે
મને પાલવતું નથી, ’ એમ જેને સ્વરૂપની પ્રીતિ છે તે ‘મારી એકપણ પર્યાય રાગ–દ્વેષથી દબાય તે મને
પાલવતું નથી’ એમ માને છે; અને જેવું નિર્મળ સ્વરૂપ છે તેવું પોતે જાણીને પોતામાં ઠરતાં તે પરમ બ્રહ્મસ્વરૂપ
અધિકારમાં ગાથા ૧૦૮ છે. સર્વ વિશુદ્ધજ્ઞાન અધિકારમાં ૩૦૮ થી ૩૮૨ સુધીની ગાથાઓમાં પણ કર્તાકર્મનો
વિષય લેવામાં આવ્યો છે. એ રીતે આ શાસ્ત્રમાં ૭૬ ગાથા બીજા અધિકારમાં અને ૭૪ ગાથા છેલ્લા
અધિકારમાં એમ મળી કુલ ૧૫૦ ગાથા કર્તાકર્મના વિષય ઉપર આપવામાં આવી છે.
PDF/HTML Page 12 of 17
single page version
બીજાં પર દ્રવ્યોનાં કાર્યો જીવ કરી શકે એમ માનતો આવે છે. જે કાર્ય જીવથી થઈ શકતું જ ન હોય તે પોતાથી થઈ
શકે–એમ માનવું એ મહાભૂલ છે.
વિશિષ્ટતાઓ માંહેની આ એક ખાસ વિશિષ્ટતા છે.
દુઃખ દેનારી છે એમ કહી, ચોથી ગાથામાં કહ્યું કે–જીવને અજ્ઞાનદશા અનાદિથી ચાલી આવે છે તેમાં પરનું કરી શકું–
તેથી કદી અનુભવમાં પોતાને આવ્યું નથી.
સત્ય જે કહેવામાં આવશે તેને તમારે પોતાના અનુભવ–પ્રત્યક્ષથી પરીક્ષા કરી પ્રમાણ કરવું.
(૩) તેઓએ આત્માના સાચા સ્વરૂપનો પરિચય અને અનુભવ કર્યો નથી.
PDF/HTML Page 13 of 17
single page version
કે તે જડ છે. તું પણ જે કોઈ કામ બતાવે છે તે સામો સમજી શકે એવાને જ કહે છે. ‘પાણી લાવ’ એમ લાકડાને
સંબોધીને કહેતો નથી, કેમકે લાકડામાં તે શબ્દના ભાવને સમજવાની શક્તિ નથી એમ તેં જાણ્યું છે, એટલે ‘પાણી
લાવ’ એવા ભાવ જે સમજી શકે છે તેને પાણી લાવવાનું કહે છે. વળી તીજોરીની ચાવી વિશ્વાસુ નોકર હોય તેને
વર્તમાનમાં તેનામાં લાયકાત નથી માટે તેને સોંપતો નથી. જેમ તું લૌકિક કાર્યોમાં સામાની લાયકાતનું જ્ઞાન કરીને
તેને યોગ્ય કાર્ય સોંપે છે તેમ અહીં સર્વજ્ઞદેવે તેમના જ્ઞાનમાં, તારામાં સિદ્ધપણાની લાયકાત જોઈ છે તે લાયકાત
ભાળીને જ તને આવો ઉપદેશ આપીએ છીએ. અનંતકાળથી તારા પર તરફના ઊંધા અભ્યાસની અમને ખબર છે
છતાં અમે કહીએ છીએ કે તું રાગાદિ અને કર્મથી આત્માને જુદો માન! અને તે બધાથી ભિન્ન શુદ્ધ આત્માની શ્રદ્ધા
કર. ભાઈ! તારી માન્યતા પ્રમાણે તો અનંત–અનંતકાળથી તું કરતો આવ્યો છો, છતાં હજી તારો સંસાર તો ઊભો
જ છે–તેથી તારી માન્યતા ખોટી છે; માટે તે માન્યતા મૂકીને હવે એકવાર અમે કહીએ છીએ તે પ્રમાણે અભ્યાસ કર,
માત્ર છ મહિના એમ કરવાથી તને આત્મસ્વરૂપની જરૂર પ્રાપ્તિ થશે; એવો કલશ–૩૪ નો આશય છે.
તે ભાવ તારા સ્વરૂપના નથી, કર્મના છે–એમ સ્વભાવનું જોર બતાવવા માટે કહીએ છીએ; માટે સ્વભાવની શ્રદ્ધા કર.
છે તે આત્માના નિર્ણય કરવારૂપ જ્ઞાન ગુણને જ માનતો નથી એટલે કે તે આત્માને જ માનતો નથી કેમકે ગુણ
અને આત્મા જુદા નથી.
ન થાય? નિઃશંકપણે નિર્ણય કરવાની શક્તિ તો આત્મામાંજ છે. જે અવસ્થા વડે પરનો કે પોતાની અવસ્થાનો
નિર્ણય કરે અને તેમાં નિઃસંદેહ થાય છે તો પછી તે અવસ્થા વડે ત્રિકાળી અખંડ સ્વભાવનો નિર્ણય કરે તેમાં
છે; અને એ અવસ્થા સ્વ તરફ ઢળતાં દ્રવ્ય–પર્યાય અભેદ થયા–ત્યાં દ્રવ્યની શ્રદ્ધામાં સંદેહ કેમ હોય?
સ્વભાવ પરિપૂર્ણ છે અને તેના જોરે શ્રદ્ધા પણ પૂર્ણ નિઃસંદેહ થઈ જાય છે.
PDF/HTML Page 14 of 17
single page version
तंजाणे झाइज्जइ सावय! दुक्खक्खय ट्ठाए ।।८६।।
तत् ध्याने ध्यायते श्रावक! दुःख क्षयार्थे ।।८६।।
ધ્યાવવું? દુઃખના ક્ષય અર્થે ધ્યાવવું.
માની દુઃખી સુખી થવું તે નિષ્ફળ છે; એવા વિચારથી દુઃખ મટે તે પ્રત્યક્ષ અનુભવ ગોચર છે, તેથી સમ્યક્ત્વનું ધ્યાન કરવાનું કહ્યું છે.
सम्मत्त परिणदो उण खवेइ दुट्ठट्ठ कम्माणि ।।८७।।
सम्यक्त्व परिणतः पुनः क्षपयति दुष्टाष्ट कर्माणि ।।८७।।
ભાવાર્થ:– સમ્યક્ત્વનું ધ્યાન એવું છે કે જો પહેલાંં સમ્યક્ત્વ ન થયું હોય તોપણ, તેના સ્વરૂપને જાણી તેને ધ્યાવે તો તે સમ્યગદ્રષ્ટિ થઈ જાય
ગુણશ્રેણી નિર્જરા થતી જાય છે. અનુક્રમે મુનિ થાય ત્યારે, ચારિત્ર અને શુક્લધ્યાન તેના સહકારી હોય ત્યારે સર્વ કર્મોનો નાશ થાય છે.
सिज्झिहहि जे वि भविया तं जाणइ सम्ममाहप्पं ।।८८।।
सेत्स्यंति येऽपि भव्याः तज्जानीत सम्यक्त्व माहात्म्यम् ।।८८।।
સમ્યક્ત્વ જ છે. એમ ન જાણો કે ગૃહસ્થીઓને શું ધર્મ હોય! આ સમ્યક્ત્વ ધર્મ એવો છે કે જે સર્વધર્મના અંગને સફળ કરે છે.
सम्मतं सिद्धियर सिविणे वि ण मइलियं जेहिं ।।८९।।
सम्यक्त्वं सिद्धि करं स्वप्नेऽपि न मलिनित यैः ।।८९।।
PDF/HTML Page 15 of 17
single page version
સમ્યક્ત્વ તેને મલીન ન કરે, નિરતિચાર પાળે, તે જ ધન્ય છે, તે જ કૃતાર્થ છે, તે જ શૂરવીર છે, તે જ પંડિત છે, તે જ
મનુષ્ય છે; એ (સમ્યક્ત્વ) વિના મનુષ્ય પશુસમાન છે. એવું સમ્યક્ત્વનું માહાત્મ્ય કહ્યું છે.
સુંદરતા પ્રાપ્ત થાય છે તેમ સમ્યગ્દર્શનથી જ્ઞાનાદિકમાં સમ્યક્પણું પ્રાપ્ત થાય છે.
श्रेयोऽश्रेयश्च मिथ्यात्वसमं नान्यत्तनू भृताम् ।।३४।।
ઉપકાર કરનાર સમ્યક્ત્વ સમાન બીજું કોઈ છે નહિ–થયું નથી–થશે નહિ. ત્રણલોકમાં રહેલા એવા તીર્થંકર, ઈન્દ્ર,
અહમેન્દ્ર, ભુવનેન્દ્ર, ચક્રવર્તી, નારાયણ, બલભદ્ર વગેરે ચેતન તેમજ મણિ, મંત્ર, ઔષધ વગેરે જડ એ કોઈ દ્રવ્ય
સમ્યક્ત્વ સમાન ઉપકાર કરનાર નથી; અને આ જીવનું સૌથી મહાન અહિત–બૂરું જેવું મિથ્યાત્વ કરે છે એવું
અહિત કરનાર કોઈ ચેતન કે અચેતન દ્રવ્ય ત્રણકાળ ત્રણલોકમાં થયું નથી, છે નહિ, થશે નહિ. તેથી મિથ્યાત્વને
છોડવા માટે પરમ પુરુષાર્થ કરો. સમસ્ત સંસારના દુઃખનો નાશ કરનાર, આત્મકલ્યાણ પ્રગટ કરનાર એક
સમ્યક્ત્વ છે, માટે તે પ્રગટ કરવાનો જ પુરુષાર્થ કરો!
જીવોને દુઃખ મટતું નથી, એક કે બીજા પ્રકારે દુઃખ ચાલ્યા જ કરે છે. જો મૂળભૂત ભૂલ ન હોય તો દુઃખ હોય નહિ
અને તે ભૂલ ટળતાં સુખ થયા વગર રહે જ નહિ–એવો અબાધિત સિદ્ધાંત છે. તેથી દુઃખ ટાળવા માટે પ્રથમ ભૂલ
ટાળવી જોઈએ, એ મૂળભૂત ભૂલ ટાળવા માટે વસ્તુનું સાચું સ્વરૂપ સમજવું જોઈએ.
સાચી માન્યતા અને સાચા જ્ઞાનપૂર્વક થતા સાચા વર્તનદ્વારા જ જીવો દુઃખથી મુક્ત થઈ શકે છે.
તેઓ અનેક પ્રકારે સતત્ પ્રયત્ન કર્યા કરે છે. શરીરને પોતાનું માનતો હોવાથી શરીરની સગવડ જે જડ કે ચેતન
પદાર્થો તરફથી મળે છે એમ જીવ માને તે તરફ તેને રાગ થાય જ; અને જે જડ કે ચેતન તરફથી અગવડ મળે છે એમ
તે માને તે તરફ તેને દ્વેષ થાય જ. જીવની આ માન્યતા મહાન ભૂલવાળી છે તેથી તેને આકુળતા રહ્યા જ કરે છે.
PDF/HTML Page 16 of 17
single page version
હોવાથી, તે લક્ષ કરાવવા અને તે ભૂલ ટાળીને તેઓ અવિનાશી સુખ તરફ પગલાં માંડે એ હેતુથી આચાર્ય
ભગવંતોએ સૌથી પ્રથમ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરવાનો ઉપદેશ વારંવાર આપ્યો છે. જીવને સાચું સુખ જોઈતું હોય
તો તેણે પ્રથમ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરવું જ જોઈએ.
દુઃખને પામે છે; માટે ખરૂં સુખ પ્રાપ્ત કરવા જીવોએ તત્ત્વનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજી સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ કરવું.
તેને પરમાર્થે કાંઈ શરૂઆત નથી. ‘હું પ્રભુ નથી’ તેમ કહેવાથી, ‘ના’ માંથી ‘હા’ નહિ આવે. અણશિયાને કોઈ
દુધ–સાકર પાય તો પણ નાગ ન થાય. તેમ પ્રથમથી હીણો માની પુરુષાર્થ કરવા માગે તો ન થાય. કણો
અણશિયા જેવડો હોય છતા ફૂંફાડા મારતો નાગ છે; કડક વીર્યવાળો હોય છે. નાનો નાગ પણ ફણીધર સાપ છે.
તેમ આત્મા વર્તમાન અવસ્થામાં નબળાઈવાળો દેખાય છતાં સ્વભાવે તો સિદ્ધ જેવો પૂર્ણ દશાવાન છે, માટે
આચાર્ય પ્રથમથી જ પુર્ણ સિદ્ધ સાધ્યપણાની વાત શરૂ કરે છે. કેટલી હોંશ છે!!!’(પાનું–૨૯)
સંભળાવું છું તે બધા પ્રભુ છે, તેમ ભાળીને પ્રભુપણાનો ઉપદેશ આપું છું.” આચાર્યદેવ પોકાર કરે છે કે “હું તો
આત્મામાં પૂર્ણ પ્રભુત્વ શક્તિ ભરી છે. તેની ‘હા પાડ’ એમ જ્ઞાની કહે છે. તેની ના પાડનાર પ્રભુત્વ દશા પ્રગટ
કેમ કરી શકે?’
છે, તું પણ પૂર્ણ છો. પરમાત્મા જેવો છો. જ્ઞાની સ્વભાવ જોઈને કહે છે કે તું પ્રભુ છો, કારણ કે ભૂલ અને
છીએ. અને એવા પૂર્ણ સ્વભાવને કબુલ કરી. તેમાં સ્થિરતા વડે અનંત જીવો પરમાત્મદશારૂપ થાય છે. તેથી
તારાથી થઈ શકે તે જ કહેવાય છે.”
અહો! આવો અપૂર્વ ઉપદેશ! આ ઉપદેશના રણકાર મિથ્યાત્વ અને અજ્ઞાનના પડદાને ચીરી નાંખીને પૂર્ણાનંદી
સ્વભાવના દર્શન કરાવનાર છે. જૈનદર્શનની શરૂઆત અને પુર્ણતા બન્ને આ ગ્રંથમાં રહેલા છે. ખરેખર!
શ્રીસમયસાર–શાસ્ત્ર અને તેની ટીકા રચીને કુંદકુંદ ભગવાને અને અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવે પરમ ઉપકાર કર્યો છે અને
તે પરમાગમ શાસ્ત્રમાં રહેલા ગૂઢ રહસ્યોને ખુલ્લાં કરીને સ્પષ્ટ સમજાવતા આ સમયસાર–પ્રવચનો આપીને
જીવો સમક્ષ આ સમયસાર–પ્રવચનોની મહાન ભેટ પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી અર્પણ કરે છે...અને...
PDF/HTML Page 17 of 17
single page version
પ્રવચનો; જેની અંદર અનુભવપૂર્ણ વિધવિધ પ્રકારના અનેક ન્યાયો, યુક્તિઓ, દલીલો અને દ્રષ્ટાંતો વગેરેથી
ત્રિકાળી સિદ્ધાંતો દ્વારા સત્યધર્મનું સ્વરૂપ સમજાવવામાં આવ્યું છે; બીજી રીતે કહિએ તો શુદ્ધ આત્માના
અનુભવરૂપ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટાવવાનો ઉપાય આ શાસ્ત્રમાં બતાવવામાં આવ્યો છે. અને એ ઉપાય બતાવીને,
સૂતેલી ચેતનાને પડકાર કર્યો છે, વાક્યે વાક્યે્યુક્તિ અને અનુભવ ભરેલાં છે અને શબ્દે શબ્દે સ્વ તરફના
પુરુષાર્થની જાહેરાત છે. નમૂના તરીકે અહીં તેના કેટલાક અવતરણો આપવામાં આવે છે:–
આત્મા દેહાદિ રાગથી જુદો છે એવું વાસ્તવિકપણું જ્યાં સુધી આત્મા ન જાણે, ત્યાં સુધી મોહ ઘટે નહિ.
સર્વજ્ઞ ભગવાને જેવો આત્માને જોયો તેવો જ આત્મસ્વભાવ આ સમયસાર શાસ્ત્રમાં વર્ણવ્યો છે.’ (પાનું–૧૫)
ટાળવા માટે સાચું જ્ઞાન કરવાની જરૂર છે. × × યથાર્થ જ્ઞાન શિવાય બીજા ઉપાય કરે તો શુદ્ધ સ્વરૂપનું ભાન ન
થાય તેથી સાચા જ્ઞાનવડે, અનેક અપેક્ષાવડે, અનેક ધર્મને બરાબર સમજવા જોઈએ.”
વર્તમાન અવસ્થામાં મેલું દેખાય છે. વસ્ત્રના ઊજળા સ્વભાવનું જ્ઞાન કરે તો તે મેલના સંયોગનો અભાવ થઈ
મુખ્યપણે શુદ્ધ આત્માનું કથન આવશે. આમાં તો અચિંત્ય આત્મસ્વરૂપના ગાણાં આવે છે.” (પાનું–૨૫)
લોકોને જ્ઞાની કહે ‘તું પ્રભુ છો’ તે સાંભળતા ભડકી ઊઠે છે, અને કહે છે કે અરે? આત્માને પ્રભુ કેમ કહ્યો?