PDF/HTML Page 1 of 25
single page version
Atmadharma is a magazine that has been published from
Songadh, since 1943. We have re-typed and uploaded the
old Atmadharma Magazines to our website
We have taken utmost care while re-typing, from the
original Atmadharma Magazines. There may be some
typographical errors, for which we request all readers to
kindly inform us about the same, to enable us to correct
and improve. Please send your comments to
Shree Kundkund-Kahan Parmarthik Trust
(Shree Shantilal Ratilal Shah-Parivar)
PDF/HTML Page 2 of 25
single page version
સાથે જ છે. જ્યાંસુધી સર્વજ્ઞ ઉપર જ લક્ષ રહે ને
પોતાના આત્મસ્વભાવમાં લક્ષ ન કરે ત્યાં સુધી
સર્વજ્ઞ ભગવાનની નિશ્ચય સ્તુતિ થતી નથી. મારો
આત્મા જ સર્વજ્ઞ શક્તિથી પરિપૂર્ણ છે–એમ
પ્રતીતમાં લઈને નિજસ્વભાવ સાથે જેટલી એકતા
કરે તેટલી સર્વજ્ઞ ભગવાનની નિશ્ચય સ્તુતિ છે. અને
સ્તુતિ છે.
PDF/HTML Page 3 of 25
single page version
૧૭૩–૧૭૫, મુંબા દેવી રોડ, ઝવેરી બજાર, મુંબઈ નં. ૨
(૨) યાત્રિકોએ પોતાની (બસની) બેઠકની માહિતી મેળવવા તા. ૧૪ તથા ૧૫–૨–૫૯ના દિને ઉપરના
(૧) શું ભગવાનના આત્મા સાથે આ આત્માના ધર્મનો સંબંધ છે?
(૨) અસંખ્ય પ્રદેશી પોતાનું ચૈતન્યક્ષેત્ર તે જ ધર્મનું ક્ષેત્ર છે.
(૩) સ્વભાવમાં અભેદ થયેલી સ્વપરિણતિ તે જ ધર્મનો કાળ છે. અને
(૪) જ્ઞાન–દર્શન–આનંદ વગેરે અનંત ગુણો તે જ આત્માના ધર્મના ભાવ છે.
–આવા સ્વદ્રવ્ય–સ્વક્ષેત્ર–સ્વકાળ ને સ્વભાવ સાથે જ આત્માના ધર્મનો સંબંધ છે.
માટે હે જીવ! પરદ્રવ્ય–પરક્ષેત્ર–પરકાળ ને પરભાવોથી અત્યંત ભિન્નતા જાણીને. તારા સ્વભાવમાં અંતર્મુખ થા.
હોય તે નીચેના સરનામે કરવી.
PDF/HTML Page 4 of 25
single page version
જ્ઞાન–દર્શન–આનંદના ભાવો જ આત્માનું સ્વ
છે, એ સિવાય બીજું કાંઈ આત્માનું સ્વ નથી
ને આત્મા તેનો સ્વામી નથી.
પોતાનું માનીને, પર સાથે સંબંધ જોડીને જીવ
સંસારમાં રખડી રહ્યો છે. આચાર્યદેવ કહે છે કે
હે જીવ! તારું ‘સ્વ’ શું છે ને વાસ્તવિક સંબંધ
કોની સાથે છે તે ઓળખ. જ્ઞાન–દર્શન
–ચારિત્રરૂપ જે તારા ભાવો છે તે જ તારું સ્વ
છે, ને તેનો જ તું સ્વામી છો,–એમ જાણીને
તારા સ્વભાવ સાથે સંબંધ જોડ, ને પર
સાથેનો સંબંધ તોડ; એટલે કે સ્વથી એકત્વ
કર, ને પરથી વિભક્ત થા.–આવા એકત્વ–
વિભક્તપણામાં જ તારી શોભા છે.
PDF/HTML Page 5 of 25
single page version
ચૈતન્યસ્વભાવ આત્મા છું–એમ આજે જ તમે અનુભવો.... ચૈતન્યના અનુભવથી આજે જ પરમ આનંદરૂપે
પરિણમો.
ભિન્ન જાણીને, એકલા સ્વદ્રવ્ય સાથે જ મૈત્રી કરો....ને પરદ્રવ્યની મૈત્રી છોડો....તેની સાથેની એકતાબુદ્ધિ છોડો....
તેનો આશ્રય છોડો....સ્વદ્રવ્યનો આશ્રય કરીને આજે જ પરમાનંદરૂપે પરિણમો....
ઉપાય કહ્યો તે ઉપાયથી તમે જરૂર પરમાનંદને પામશો જ.
એટલે કે ચૈતન્યતત્ત્વ પરિપૂર્ણ જ્ઞાન ને આનંદથી ભરેલું છે....તેને અંતર્મુખ થઈને હે જીવો! તમે આજે જ
પામો....ભગવાન સર્વજ્ઞદેવના માર્ગની આરાધના કરવાથી જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ ઉલ્લસતા સ્વતત્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય
છે....હે જીવો....આ શાસ્ત્રદ્વારા જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્માને જાણીને, એક આખા શાશ્વત સ્વતત્ત્વને પ્રાપ્ત કરીને
‘આજે’ અવ્યાકુળપણે નાચો. ....આજે જ પરમ આનંદરૂપે પરિણમો. સ્વ–પરની એકતાબુદ્ધિ કરીને મોહથી ન
નાચો.... પરંતુ સ્વ–પરનું ભેદજ્ઞાન કરીને આનંદથી નાચો.... આનંદરૂપે પરિણમો....
પાસે તો આ બધું કથન “સ્વાહા....” થઈ જાય છે....એ ચૈતન્યતત્ત્વ વચન અને વિકલ્પથી અગોચર,
સ્વાનુભવગમ્ય છે. આવા પરમ મહિમાવંત ચૈતન્યતત્ત્વને ચૈતન્યવડે જ (–રાગ–વડે કે વચનવડે નહિ પણ
ચૈતન્યવડે જ) આજે જ અનુભવો....‘પછી કરશુ’ એમ વિલંબ ન કરો, પણ આજે જ અનુભવો. લોકમાં આ
ચૈતન્યતત્ત્વ જ પરમ ઉત્તમ છે, આ લોકમાં બીજું કાંઈ જ ઉત્તમ નથી; માટે આવા સ્વતત્ત્વને ઉગ્રપણે આજે જ
અનુભવો....
PDF/HTML Page 6 of 25
single page version
ભૂલીને, ઈન્દ્રિયાધીન પોતાનું જ્ઞાન ને સુખ માને છે ત્યારે જીવ પરાધીન
થઈને અજ્ઞાન અને દુઃખરૂપે પરિણમે છે; તેથી પરાધીન એવું તે ઈન્દ્રિયજ્ઞાન
અને ઈન્દ્રિયસુખ હેય છે, નિંદનીય છે. અને જ્ઞાનસ્વભાવમાં અંતર્મુખ થઈને
જ્યારે અતીન્દ્રિયજ્ઞાનરૂપે પરિણમે છે ત્યારે અતીન્દ્રિય–સ્વાધીન આનંદ
પ્રગટે છે, તેથી સ્વાધીન એવું તે અતીન્દ્રિયજ્ઞાન અને અતીન્દ્રિયસુખ
ખરેખર ઉપાદેય છે, પ્રશંસનીય છે.
વિષયભૂત બાહ્યપદાર્થોમાં તો તારું સુખ ક્યાંંથી હોય? બાહ્ય પદાર્થોમાં
જોડાતું જ્ઞાન તો આકુળ–વ્યાકુળ દુઃખનું જ સાધન છે, માટે બાહ્યવિષયોમાંથી
સુખ મેળવવાના ઝાંવા છોડી દે....ને ઉપયોગને અંતર્મુખ કરીને
નિજસ્વરૂપમાં જોડ, તો તને તારા સ્વભાવના અતીન્દ્રિયસુખનું સંવેદન થશે.
આ રીતે નિજસ્વરૂપમાં જોડેલો અતીન્દ્રિય ઉપયોગ તે જ સુખ છે.
ઈન્દ્રિયાધીન થઈને બાહ્યવિષયોમાં ભટકતો ઉપયોગ તે આકુળતામય
દુઃખનો ઉત્પાદક છે.
રસનાઈન્દ્રિયને આધીન થયેલ જ્ઞાન જડના સ્થૂળ રસને માંડ માંડ જાણી શકે
છે, પણ ચૈતન્યના આનંદરસનો સ્વાદ કેવો છે તેને જાણવાની તાકાત
તેનામાં નથી; એ જ રીતે સ્પર્શેન્દ્રિયને આધીન થયેલ જ્ઞાન બહુ તો જડ
પદાર્થોના મૂર્તસ્પર્શને જાણે છે પણ અતીન્દ્રિય આત્માને સ્પર્શવાની–
અનુભવવાની તેનામાં તાકાત નથી. આવું બાહ્ય મૂર્તવિષયોમાં જ ભટકતું
પરાધીન ઈન્દ્રિયજ્ઞાન આત્માના અતીન્દ્રિયસુખનું સાધન કેમ બની શકે? ન
જ બની શકે; આ રીતે આત્માના સુખનું સાધન નહિ થતું હોવાથી પરાધીન
એવું ઈન્દ્રિયજ્ઞાન તે ખરેખર જ્ઞાન નથી પણ અજ્ઞાન છે, નિંદનીય છે, હલકી
કોટીનું છે, તેથી તે હેય છે. અને આત્માના અંર્તસ્વભાવમાં વળીને
સ્વાધીનપણે વર્તતું અતીન્દ્રિયજ્ઞાન તે જ પરમ સુખના સાધનભૂત હોવાથી
ખરેખર જ્ઞાન છે, તે જ પ્રશંસનીય છે, ઉત્તમ છે, અને ઉપાદેય છે.
PDF/HTML Page 7 of 25
single page version
મૂર્ત ઈન્દ્રિયો જડ છે તે મારાથી ભિન્ન છે;
તે ઈન્દ્રિયોમાં મારું જ્ઞાન કે સુખ નથી.
ને અતીન્દ્રિય જ્ઞાનસ્વભાવમાં રુચિ જોડ;
આ જ અતીન્દ્રિયસુખનો ઉપાય છે.
ભાઈ! એક વાર આ વાત લક્ષમાં તો લે. તું વિચાર તો કર કે : “મારું સુખ તો
જોડવાથી મને સુખ થાય, કે મારા ઉપયોગને બહિર્મુખ કરીને બાહ્યવિષયોમાં જોડવાથી
સુખ થાય? જ્યાં સુખ ન હોય ત્યાં ઉપયોગને જોડવાથી સુખ કેમ થાય? ન જ થાય.
જ્યાં સુખસ્વભાવ છે તેમાં ઉપયોગને જોડવાથી તે સુખનું વેદન થાય; એટલે મારા
સ્વરૂપમાં ઉપયોગને જોડવાથી જ મને મારા અતીન્દ્રિય આનંદનો અનુભવ થાય છે.”–
આમ વિચારીને, બરાબર નિર્ણય કરીને, અંતર્મુખ થાય; અંતર્મુખ ઉપયોગમાં તને
અતીન્દ્રિય આનંદનું વેદન થશે.
PDF/HTML Page 8 of 25
single page version
સવારમાં પાંચ વાગે પૂ. ગુરુદેવે અતિ ભાવભીના ચિત્તે દેવાધિદેવ શ્રી સીમંધરનાથ વગેરે ભગવંતોના દર્શન
કર્યા....ભક્ત–મંડળે મંગલગીતપૂર્વક સ્વાધ્યાયમંદિરને પ્રદક્ષિણા કરીને ગુરુદેવના દર્શન–સ્તુતિ કર્યા. ભક્તોએ
મંગલ યાત્રાની સફળતાની ભાવના ભાવી ત્યારબાદ ‘“ સહજ આત્મસ્વરૂપ” એવા હસ્તાક્ષર અને સ્મરણપૂર્વક
ગુરુદેવે સ્વાધ્યાયમંદિરેથી મંગલ પ્રસ્થાન કર્યું.... “મંગલવર્દ્ધિની” મોટર પાસે ઊભા રહીને માંગળિક
સંભળાવ્યું.... પોતે મનમાં પંચ પરમેષ્ઠી ભગવંતોનું સ્મરણ કર્યું....અને છેવટે માનસ્તંભ ઉપર બિરાજમાન
સીમંધર પ્રભુને વંદન કરીને ભાવભીના ચિત્તે વિદાય લઈને મોટરમાં બેઠા....ને મંગલનાદ કરતી મંગલવર્દ્ધિની
મંગલકાર્યો માટે મંગલસ્વરૂપ ગુરુદેવને લઈને સોનગઢથી ઉપડી....
તળેટીમાં પણ બે જિનમંદિરો, માનસ્તંભ વગેરે છે.
પંચ પરમેષ્ઠી ભગવંતોકી જય....
રત્નત્રય આરાધક સંતોકી જય....
રત્નત્રય માર્ગપ્રકાશક ગુરુદેવકી જય....
કરતા હતા....ગુરુદેવ સાથે આનંદની તીર્થયાત્રાનો મહિમા કરતાં કરતાં, પર્વત ઉપરના સાત ગઢ ઓળંગીને
સિદ્ધિધામમાં પહોેંંચ્યા....વચ્ચે ત્રણ જિનમંદિરોના દર્શન કરીને શિખર ઉપરના મોટા મંદિરે આવ્યા.... ત્યાંના
જિનમંદિરોના દર્શન કરીને પાર્શ્વનાથ પ્રભુના મંદિરમાં ગુરુદેવે “જંગલ વસાવ્યું રે જોગીએ....” એ ભક્તિ
કરાવી....વૈરાગ્યરસમાં ઝૂલતાં ઝૂલતાં, નવા નવા શબ્દો ફેરવીને ગુરુદેવે ઘણી ભાવભીની ભક્તિ કરાવી.
PDF/HTML Page 9 of 25
single page version
भवदुःख खंदो, चित्त धारी;
मुनि पांच जु कोडं, भवदुःख छोडं,
शिखमुख जोडं, सुख भारी।।
દાહોદમાં ચાર દિગંબર જિનમંદિરો છે, જિનમંદિરમાં ભક્તોની અતિશય ભીડ વચ્ચે એક દિવસ ભક્તિ થઈ હતી;
તથા રાત્રે તત્ત્વચર્ચા થતી હતી. આસપાસના ગામેથી પણ અનેક માણસો લાભ લેવા આવ્યા હતા. દાહોદમાં બે
દિવસ રહીને પોષ સુદ ૧૨ ના રોજ પૂ. ગુરુદેવ બડવાનીજી સિદ્ધક્ષેત્ર (બાવનગજા તીર્થ) પધાર્યા.
‘મંગલવર્દ્ધિની’ અને ‘તીર્થગામિની’ બંને મોટરો સાથે સાથે જ હતી; વચ્ચે મછવાદ્વારા નર્મદા પાર કરતાં
ભક્તોને આનંદ થયો. લગભગ ૧૧ વાગતાં પહાડી અને વન–જંગલ વટાવીને પર્વત ઉપરની ધર્મશાળામાં
પધાર્યા.... અને જિનમંદિરોના દર્શન કરીને ભોજન કર્યું. સિદ્ધક્ષેત્રના ઉપશાંત વાતાવરણમાં ગુરુદેવને આહારદાન
કરતાં ભક્તોને ઘણો હર્ષ થયો. ત્યારબાદ લગભગ ૧ વાગે પૂ. ગુરુદેવ થોડાક ભક્તજનો સહિત બાવનગજા–
આદિનાથ પ્રભુની જાત્રાએ પધાર્યા....આનંદપૂર્વક ભગવાનના દર્શન કરીને, પ્રભુચરણ સમીપ સૌ બેઠા ને અર્ઘ
ગુરુદેવ સાથે ફરીને આ તીર્થની યાત્રા થતાં ભક્તોને ઘણી પ્રસન્નતા થઈ. યાત્રા બાદ માનસ્તંભ ચોકના અનેક
જિનમંદિરોના ભક્તિપૂર્વક દર્શન કર્યા, તેમજ ચૂલગિરિ સિદ્ધક્ષેત્રને અર્ઘ ચડાવ્યો. આ રીતે ગુરુદેવ સાથે બીજા
સિદ્ધક્ષેત્રની યાત્રા આનંદપૂર્વક પૂર્ણ થઈ. સાંજે પાંચ વાગે બડવાનીથી પ્રસ્થાન કરીને શિવપુરી આવ્યા. અને
ત્યાંથી સુદ તેરસની સવારમાં નાશીક તરફ પ્રસ્થાન કર્યું. નાશીક જતાં રસ્તામાં માંગીતુંગી સિદ્ધક્ષેત્રના પણ અતિ
નીકટથી દર્શન થતા હતા....આ રીતે ગુરુદેવ સાથે રોજરોજ નવા નવા સિદ્ધક્ષેત્રના દર્શનથી ઘણો હર્ષ થતો
હતો....નાશીકમાં ગજપંથા સિદ્ધિધામના દર્શન થયા....તેની તળેટીમાં જઈને જિનમંદિરના તેમજ માનસ્તંભાદિના
દર્શન કર્યા.... ગજપંથા સિદ્ધક્ષેત્રને પણ અર્ઘ ચડાવ્યો....આ રીતે સોનગઢથી નીકળ્યા પછી સાત દિવસમાં ચાર
સિદ્ધક્ષેત્રનાં દર્શન થયા. નાશીક શહેરમાં એક દિગંબર જિનમંદિર છે, તેના પણ દર્શન કર્યા.
(મીલમાં) થોડીવાર રોકાઈને માંગળિક સંભળાવ્યું.... ત્યારબાદ પૂ. ગુરુદેવ ઘાટકોપર પધાર્યા; વચ્ચે આવતાં
અનેક પરામાં તેમજ ઘાટકોપરમાં ભક્તમંડળે ગુરુદેવનું સ્વાગત કર્યું. પોષ સુદ પૂર્ણિમાએ પૂ. ગુરુદેવ શિવ
PDF/HTML Page 10 of 25
single page version
જેઠાલાલ સંઘજીને ત્યાં ગુરુદેવનું ભોજન થયું. બીજે દિવસે સવારે ૮ વાગતાં ત્યાંથી પ્રસ્થાન કરીને પૂ. ગુરુદેવે
મુંબઈ નગરીમાં પ્રવેશ કર્યો.
જિનમંદિરના દર્શન કરીને, મમ્માદેવી પ્લોટમાં “મહાવીર નગર” માં રચેલા ભવ્ય મંડપમાં પધારીને પૂ. ગુરુદેવે
માંગળિક સંભળાવ્યું હતું. મુંબઈ નગરીના, મુમુક્ષુઓ ઘણા જ ઉલ્લાસપૂર્વક પંચકલ્યાણક પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવની
તૈયારી કરી રહ્યા છે. મહા સુદ એકમથી છઠ્ઠ સુધી પંચકલ્યાણક મહોત્સવ થશે, ત્યાર બાદ મહા સુદ આઠમના
રોજ પૂ. ગુરુદેવ યાત્રિકસંઘ સહિત મુંબઈ નગરીથી મંગલ પ્રસ્થાન કરશે.
બાહ્યલક્ષે કર્યું છે પણ તેનાથી તેને જરાય શાંતિ–સુખ કે ધર્મની પ્રાપ્તિ થઈ નથી. આત્મતત્ત્વને જાણ્યા
વગર અનંત વાર અશુભ તેમ જ શુભ ભાવો કર્યા પણ તેનાથી સંસારભ્રમણનો અંત ન આવ્યો.
સંસારભ્રમણનો અંત કેમ આવે તેની આ વાત છે.
હોય તો તે પુણ્ય છે, પરંતુ તેના વડે સંસારભ્રમણથી છૂટકારો થતો નથી. ચૈતન્યતત્ત્વને જાણનારી
અધ્યાત્મવિદ્યાવડે જ સંસાર–ભ્રમણનો અંત આવે છે. તે અધ્યાત્મવિદ્યા ભારતની મૂળ વસ્તુ છે, ને તેની
જ આ વાત છે. અત્યારે તો જીવોને અધ્યાત્મવિદ્યા દુર્લભ થઈ પડી છે. એક વાર પણ જો અધ્યાત્મવિદ્યા
શીખે તો જીવના સંસારભ્રમણનો અંત આવી જાય.
જોવામાં આવે છે, તો શું હિંસાદિ પાપના ફળમાં તે સગવડતા છે? ના; હિંસાદિ પાપભાવ તે કારણ, ને
બહારની અનુકૂળતા તે કાર્ય,–એવો કારણ–કાર્યનો મેળ નથી; હિંસાદિ ભાવથી તો નવું પાપ બંધાય છે,
અને જે
PDF/HTML Page 11 of 25
single page version
ન્યાયવૃત્તિ વગેરે શુભપરિણામો હોવા છતાં તેને બહારમાં અગવડતા પણ જોવામાં આવે છે. તેનું કારણ?
વર્તમાન જે પુણ્યભાવ છે તે કારણ, ને પ્રતિકૂળતા તેનું કાર્ય–એવો કારણકાર્યનો મેળ નથી. વર્તમાન
શુભપરિણામ હોવા છતાં તેને જે પ્રતિકૂળ સંયોગો દેખાય છે તે તો પૂર્વના કોઈ પાપનું ફળ છે. આ રીતે
બહારનો સંયોગ તો પૂર્વના પુણ્ય–પાપને આધીન છે, જીવની વર્તમાન ઈચ્છાને આધીન તે સંયોગ નથી.
પરંતુ અહીં હવે એમ બતાવવું છે કે બાહ્ય સંયોગને આધીન જીવનો ધર્મ નથી; બહારનો અનુકૂળ સંયોગ
હો કે પ્રતિકૂળ હો, પરંતુ ચૈતન્ય સ્વભાવમાં અંતર્મુખ એકાગ્રતાવડે સમ્યક્ શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર પ્રગટ
કરવા તે ધર્મની ક્રિયા છે; તે ક્રિયા જીવની સ્વતંત્ર સ્વભાવભૂતક્રિયા છે. ધર્મી જીવ આવી સ્વભાવક્રિયાનો
કર્તા થાય છે. અજ્ઞાની જીવ આત્મવિદ્યાને ભૂલીને વિકારી ક્રિયાનો કર્તા થાય છે, તે અધર્મની ક્રિયા છે,
તેનો અહીં મોક્ષમાર્ગમાં નિષેધ છે.
વિદ્યા કહો, તેમાં અતીન્દ્રિય આનંદ છે, ને તે જ મોક્ષના કારણરૂપ ક્રિયા છે. પુણ્યની ક્રિયા તે તો વિકારી
ક્રિયા છે, તેમાં આકુળતા છે, બંધન છે, તેનું ફળ સંસાર છે. પરંતુ અજ્ઞાનીઓ બાહ્ય દ્રષ્ટિથી પુણ્યની
ક્રિયાને જ દેખે છે ને તેને જ તેઓ મોક્ષમાર્ગ માને છે, અંતરની નિર્વિકારી જ્ઞાનક્રિયાને તેઓ જાણતા
નથી. જેમ ખીલે બાંધેલી ભેંસ કૂદાકૂદ કરતી હોવા છતાં ખીલો તો ધરબાયેલો સ્થિર છે; ત્યાં સાધારણ
જનો ભેંસની કૂદાકૂદ દેખીને તેનું જોર દેખે છે, પણ ભેંસ કૂદાકૂદ કરતી હોવા છતાં ખીલો સ્થિર છે, તેનું
જોર ભેંસ કરતાં વિશેષ છે. એમ વિચક્ષણ પુરુષ દેખે છે; તેમ અજ્ઞાનીઓ બહારની કૂદાકૂદ જેવી શરીરની
ક્રિયાને કે શુભપરિણામને જ દેખીને તેને ધર્મની ક્રિયા માને છે; પણ દેહથી પાર ને રાગથી પણ પાર એવી
ચૈતન્યક્રિયાને તેઓ દેખતા નથી. ધર્મી જીવ અંતરમાં દેહથી પાર ને રાગથી પાર એવી સ્થિર
જ્ઞાનક્રિયારૂપે પરિણમે છે તે ધર્મ છે. ધર્મમાં અતીન્દ્રિય આનંદનું વેદન છે, તે આત્મરસ છે. અજ્ઞાની
અનાદિથી બાહ્ય રસમાં સુખ માનીને વિકારરસને વેદી રહ્યો છે, પણ અંતરના અતીન્દ્રિય આનંદરૂપ
આત્મરસનું તેને વેદન નથી. આત્મરસના વેદન વગર અનંતકાળના દુઃખરૂપ ભૂખ ભાંગે નહિ, ને
આત્માની શાંતિ થાય નહીં. જગતમાં અનાદિથી ચૈતન્યવિદ્યા સાધનારા સંતો થતા આવ્યા છે, તેઓ
ચૈતન્ય વિદ્યાવડે પોતાની પૂર્ણાનંદદશાને સાધીને મુક્ત થાય છે. તેઓએ ચૈતન્ય વિદ્યા જેમ છે તેમ
જગતને બતાવી, ને જે પાત્ર જીવો હતા તેઓ પોતાની પાત્રતા અનુસાર સમજ્યા. જેઓ સમજ્યા તેમણે
પોતાનું હિત સાધ્યું, પરંતુ બીજાને સમજાવી દેવાની કોઈની તાકાત નથી. જગતના જીવો સ્વાધીન છે, –
સમજીને તરે કે અજ્ઞાનથી રખડે તે બંનેમાં તે સ્વતંત્ર છે, કોઈ તેને રખડાવે કે બીજો કોઈ તેને તારે–એવી
પરાધીનતા નથી. ભાઈ, આવો મનુષ્ય અવતાર પામીને તારી આત્મવિદ્યા શીખ, કે જે વિદ્યાથી તારું
વહાણ આ ભવસાગરથી પાર ઉતરે. બહારની ક્રિયાઓ તો તારાથી ભિન્ન છે, ને રાગાદિ વિકારી ક્રિયામાં
પણ તારી શાંતિ નથી. તારી શાંતિ તારી ચૈતન્યક્રિયામાં છે. માટે તારા ચિદાનંદ સ્વભાવને તું ઓળખ.
તારા આત્માને સમજવાની તારામાં તાકાત ન હોય–એ કેમ બને? તારા આત્માને સમજવાની તારામાં
તાકાત છે, અને તારી તે તાકાત જાણીને જ સંતો તને તેનો ઉપદેશ આપે છે, માટે હે ભાઈ! આવો દુર્લભ
મનુષ્ય અવતાર પામ્યો તેમાં સત્સમાગમે તારી આત્મશક્તિનો વિશ્વાસ કરીને, આત્માને સમજવાનો
ઉદ્યમ કર....ચૈતન્ય વિદ્યાવડે આત્મસ્વરૂપની સમજણ કરવાથી ભવભ્રમણનો અંત આવશે ને અપૂર્વ
અતીન્દ્રિય સુખની પ્રાપ્તિ થશે. અંતરની આવી આત્મવિદ્યા તે જ ધર્મની ક્રિયા છે, તે જ મોક્ષનું કારણ છે,
મોક્ષને માટે ભગવાને તે ક્રિયા ઉપદેશી છે.
PDF/HTML Page 12 of 25
single page version
(૧) પ્રશ્ન–બંધ–મોક્ષનો સિદ્ધાંત શું છે?
ઉત્તર–રાગાદિથી રક્ત જીવ બંધાય છે, ને વૈરાગ્ય–પરિણત જીવ મુકાય છે, આ બંધ–મોક્ષનો સિદ્ધાંત
ઉત્તર–અમુક ખાસ પરિણામ બંધનું કારણ છે, બધા નહિ.
(૩) પ્રશ્ન–કયા પરિણામ બંધનું કારણ છે?
ઉત્તર–જે પરિણામ રાગ–દ્વેષ–મોહથી યુક્ત હોય તે બંધનું કારણ છે?
(૪) પ્રશ્ન–સિદ્ધ ભગવાનને પરિણામ હોય?
ઉત્તર–હા; પરિણામ બધા જીવોને હોય છે.
(૫) પ્રશ્ન–સિદ્ધ ભગવાનને ‘પરિણામ’ હોવા છતાં તેમને બંધન કેમ થતું નથી?
ઉત્તર–કેમકે તેમના પરિણામ રાગદ્વેષ–મોહથી યુક્ત નથી, તેથી તેમને બંધન થતું નથી.–
(૬) પ્રશ્ન–બંધન કોને થાય છે?
ઉત્તર–જે જીવ રાગપરિણત છે તેને જ બંધન થાય છે.
(૭) પ્રશ્ન–ક્યો જીવ મુક્ત થાય છે?
ઉત્તર–વૈરાગ્યપરિણત જીવ મુક્ત થાય છે, તે કર્મોથી બંધાતો નથી.
(૮) પ્રશ્ન–આ ઉપરથી શું સિદ્ધાંત નકકી થાય છે?
ઉત્તર–‘રાગાદિ પરિણત જીવજ બંધાય છે, ને વૈરાગ્યપરિણત જીવ બંધાતા નથી,’–આ ઉપરથી એમ
બંધાય છે.
અપવાદ બતાવવા માટે ‘વિશિષ્ટ પરિણામ’ને જ બંધનું કારણ કહ્યું છે.
ઉત્તર–અહીં વિશિષ્ટ પરિણામ એટલે રાગ–દ્વેષ–મોહથી સંયુક્ત પરિણામ; તે જ બંધનું કારણ છે.
(૧૧) પ્રશ્ન–પરિણામ કેટલા પ્રકારના છે?
ઉત્તર–પરિણામ બે પ્રકારના છે : (૧) સ્વદ્રવ્ય–પ્રવૃત્ત અને (૨) પરદ્રવ્ય–પ્રવૃત્ત.
(૧૨) પ્રશ્ન–પરદ્રવ્યપ્રવૃત્ત પરિણામ કેવા છે?
ઉત્તર–તે પરિણામ પરના આશ્રયે ઉપરક્ત છે, અર્થાત્ રાગદ્વેષમોહથી રંગાયેલા મેલાં છે, અને તે બંધનું
PDF/HTML Page 13 of 25
single page version
ઉત્તર–તે પરિણામ સ્વભાવને આશ્રિત નિર્મળ છે, રાગ–દ્વેષ–મોહથી રંગાયેલા નથી; અને તે મોક્ષનું કારણ
ઉત્તર–શુભ પરિણામ પણ પરદ્રવ્યપ્રવૃત્ત છે, પરાશ્રયે થાય છે, ને રાગથી રંગાયેલા મલિન છે, તેથી તે
ઉત્તર–સ્વદ્રવ્યાશ્રિત એવા નિર્મળ પરિણામ તે ધર્મ છે; અને પરદ્રવ્યાશ્રિત પરિણામ–રાગદ્વેષમોહથી
ઉત્તર–સ્વદ્રવ્યાશ્રિત નિર્મળ પરિણામ કરવા જેવા છે, અને પરદ્રવ્યાશ્રિત મલિન પરિણામ છોડવા જેવા
ઉત્તર–સ્વદ્રવ્યમાં પ્રવૃત્તિ તે મોક્ષનું કારણ છે.
(૨) પ્રશ્ન–બંધનું કારણ શું છે?
ઉત્તર–પરદ્રવ્યમાં પ્રવૃત્તિ તે બંધનું કારણ છે.
(૩) પ્રશ્ન–જીવને સ્વદ્રવ્યમાં પ્રવૃત્તિ ક્યારે થાય?
ઉત્તર–જ્યારે સ્વ–પરના વિભાગનું જ્ઞાન કરે ત્યારે જ સ્વદ્રવ્યમાં પ્રવૃત્તિ થાય છે.
(૪) પ્રશ્ન–જીવને પરદ્રવ્યમાં પ્રવૃત્તિનું કારણ શું છે?
ઉત્તર–સ્વ–પરના વિભાગનું અજ્ઞાન તે પરદ્રવ્યમાં પ્રવૃત્તિનું કારણ છે.
(૫) પ્રશ્ન–પરદ્રવ્યપ્રવૃત્તિ એટલે શું?
ઉત્તર–પરદ્રવ્યને પોતાનું માનીને તેમાં પ્રવર્તવું તે પરદ્રવ્યપ્રવૃત્તિ છે.
(૬) પ્રશ્ન–ક્યો જીવ પરદ્રવ્યને પોતાનું માને છે?
ઉત્તર–સ્વ–પરના ભિન્ન ભિન્ન સ્વભાવને જે જીવ નથી જાણતો તે જ મોહથી શરીરાદિ પરદ્રવ્યને પોતાનું
PDF/HTML Page 14 of 25
single page version
(૮) પ્રશ્ન–સ્વદ્રવ્ય શું ને પરદ્રવ્ય શું?
ઉત્તર–ચેતના લક્ષણવાળો પોતાનો આત્મા તે એક જ આત્માનું સ્વદ્રવ્ય છે, બાકીના બીજા જીવો કે
ઉત્તર–હા; આત્મા કર્તા છે.
(૧૦) પ્રશ્ન–આત્મા શેનો કર્તા છે?
ઉત્તર–પોતાના ભાવને કરતો થકો આત્મા ખરેખર પોતાના ભાવનો જ કર્તા છે.
(૧૧) પ્રશ્ન–પુદ્ગલનો કર્તા આત્મા છે કે નહિ?
ઉત્તર–ના; પુદ્ગલમય કોઈપણ ભાવોનો (શરીર–મન–વાણી–કર્મ વગેરેનો) આત્મા કર્તા નથી.
(૧૨) પ્રશ્ન–આત્મા પોતાના ભાવોને જ કેમ કરે છે?
ઉત્તર–કારણ કે તે ભાવ તેનો સ્વ–ધર્મ હોવાથી આત્માને તે–રૂપે થવાની શક્તિનો સંભવ છે; તેથી
ઉત્તર–સમ્યગ્દર્શનનો કર્તા જીવ જ છે; કેમકે જીવમાં તે–રૂપે પરિણમવાની શક્તિ છે, તેથી જીવ સ્વતંત્રપણે
ઉત્તર–રાગપરિણામનો કર્તા પણ જીવ જ છે, કેમકે જીવમાં તે–રૂપે પરિણમવાની શક્તિનો સંભવ છે.
(૧૫) પ્રશ્ન–આત્મા પુદ્ગલના ભાવોને કેમ કરતો નથી?
ઉત્તર–કારણ કે તેઓ પરના ધર્મો છે, આત્માના ધર્મો નથી; તેથી આત્માને તે–રૂપે થવાની શક્તિનો
ઉત્તર–કેમકે શરીરની ક્રિયા તે પુદ્ગલનો ધર્મ છે, આત્મામાં તે–રૂપે થવાની શક્તિનો અભાવ છે, તેથી
ઉત્તર–કેમકે વચન તે પુદ્ગલનો ધર્મ છે, આત્મામાં વચનરૂપે થવાની શક્તિનો અસંભવ છે, માટે તેનો
ઉત્તર–સંતોએ જડ ચેતનના ભિન્ન ભિન્ન સ્વભાવની જાહેરાત કરી છે.
(૧૯) પ્રશ્ન–આત્મા પરદ્રવ્યના ગ્રહણ–ત્યાગ કરે છે કે નહીં?
ઉત્તર–ના; આત્મા પરદ્રવ્યના ગ્રહણ–ત્યાગ વિનાનો છે; તેથી જ્ઞાની કે અજ્ઞાની કોઈ પણ આત્મા
ઉત્તર–સ્વદ્રવ્ય અને પરદ્રવ્ય બંનેને ભિન્ન ભિન્ન જાણીને, પરદ્રવ્યનું જરા પણ ગ્રહણ કે ત્યાગ મારા
આ સ્વદ્રવ્યપ્રવૃત્તિ તે ધર્મ છે.
જ્ઞાનને રાગથી છૂટું કરીને અંર્તસ્વભાવ તરફ વાળ.
PDF/HTML Page 15 of 25
single page version
આ મોક્ષમાર્ગની વાત છે. મોક્ષમાર્ગ કેમ થાય? કે સ્વરૂપમાં એકાગ્રતાથી; એકાગ્રતા ક્યારે થાય? કે
નિશ્ચય બને આગમવડે, આગમપ્રવર્તન મુખ્ય છે.
સ્વરૂપનો નિશ્ચય કરીને સ્વ તરફ વળવાની આગમની આજ્ઞા છે. આગમવડે ‘આ સ્વ છે ને આ પર છે’ એમ
યથાર્થ નિર્ણય કરતાં પર સાથે એકતાબુદ્ધિરૂપ મોહનો નાશ થાય છે, ને સ્વતત્ત્વમાં એકમાં જ એકતા–બુદ્ધિ થઈને
તેમાં એકાગ્રતા થાય છે. આ રીતે આગમ–વડે પદાર્થોનો નિશ્ચય કરતાં ‘એકાગ્રતા’ થાય છે.
જ સમ્યગ્દર્શનાદિનો ઉપાય છે, ને તે જ મોક્ષમાર્ગ છે. આ રીતે આગમવડે પદાર્થના સ્વરૂપનો નિશ્ચય કરવો તે જ
મુખ્ય ઉપાય છે, માર્ગની બીજી કોઈ ગતિ નથી. આગમના અભ્યાસવડે સ્વ–પરના ભેદનો જેને નિશ્ચય નથી તે
ઠરશે શેમાં? માટે આગમનો અભ્યાસ મુખ્ય કહ્યો છે.
ઉત્તર :–આગમની આજ્ઞા શું છે? આગમની આજ્ઞા તો એવી છે કે સ્વ–પરને ભિન્ન જાણીને તું સ્વ તરફ
આગમનો આવો આશય સમજીને જે જીવ સ્વાશ્રય તરફ વળે છે તેણે જ આગમનો યથાર્થ અભ્યાસ કર્યો છે,
અને તેને જ સ્વરૂપમાં એકાગ્રતારૂપ મોક્ષમાર્ગ હોય છે; બીજાને હોતો નથી.
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર થાય નહીં.
ઉત્પાદ–વ્યય કરતો નથી; એટલે આત્મા પરનું કાંઈ કરે કે પરચીજ આત્માનું કાંઈ કરે–એમ કદી બનતું નથી. આ
રીતે આત્માને પર સાથે જરા પણ કર્તાકર્મપણું નથી; આત્મા જ્ઞાયકસ્વભાવી જ છે–આવા સ્વ–પરના યથાર્થ
જ્ઞાનથી આગમનું અંતરંગ ગંભીર છે, આગમના ઊંડા પેટમાં સમસ્ત સ્વ–પર પદાર્થોનું જ્ઞાન રહેલું છે. તેથી
ખરેખર આગમ વિના પદાર્થોનો નિશ્ચય કરી શકાતો નથી. આગમના જ્ઞાનવડે સ્વ–પરનો યથાર્થ નિશ્ચય થાય
છે. સૌથી પહેલાંં આવો નિશ્ચય કરવો તે મોક્ષમાર્ગનું મૂળ છે,
PDF/HTML Page 16 of 25
single page version
ગણાય છે, તેમ પરવસ્તુને પોતાની માનીને તેમાં જે રહેવા જાય (–પરવસ્તુનો કર્તા થવા જાય) તે તો
અજ્ઞાની છે, તે સ્વઘરને ભૂલીને અનાદિથી સંસારમાં રખડે છે. આગમ તેને તેનું નિજ–ઘર બતાવીને
સ્વઘરમાં વાસ્તુ કરાવે છે ને સંસારવાસ છોડાવે છે. માટે આચાર્યદેવ કહે છે કે આગમવડે સર્વ પદાર્થના
સ્વરૂપનો યથાર્થ નિશ્ચય કરો.
એકાગ્રતા વગર મોક્ષમાર્ગ હોતો નથી, માટે મુમુક્ષુઓએ સર્વજ્ઞભગવાને કહેલા આગમની આજ્ઞાઅનુસાર
સ્વ–પર સમસ્ત પદાર્થોના સ્વરૂપનો નિશ્ચય કરવામાં નિષ્ણાત થવું.–આમ કરવાથી જ સ્વરૂપમાં
એકાગ્રતા થઈને મોક્ષમાર્ગ પ્રગટે છે.
શ્રી તીર્થંકર ભગવાનના પંચકલ્યાણક ચાલે છે; ભગવાન થયા પહેલાંં, ભગવાનના જીવે કેવું
રાગાદિ મલિન ભાવોથી પાર ચૈતન્યસ્વરૂપ છે–એવા નિજસ્વભાવનું ભાન અને શાંતિનું વેદન કરીને
ભગવાન સર્વજ્ઞ પરમાત્મા થયા. આ છેલ્લા અવતારમાં પરમાત્મા થયા તે પહેલાંંના ત્રીજા ભવે
આત્મજ્ઞાનસહિત તીર્થંકરનામકર્મ તે જીવે બાંધ્યું હતું; તેથી અહીં છેલ્લા અવતારમાં ભગવાન માતાની કૂખે
આવ્યા પહેલાંં છ મહિનાથી દેવો રત્નવૃષ્ટિ કરે છે, કુમારિકા દેવીઓ આવીને તીર્થંકરની માતાની સેવા કરે
છે, ઈન્દ્રો આનંદથી ઉત્સવ કરે છે. અહીં પ્રતિષ્ઠા–મહોત્સવમાં આજે ભગવાનના ગર્ભકલ્યાણકનું દ્રશ્ય થયું.
એ પ્રમાણે જન્મ–દીક્ષા–કેવળજ્ઞાન ને મોક્ષ–એમ પાંચે કલ્યાણક થશે. જુઓ, આ કલ્યાણકનાં દ્રશ્યો છે તે
કાંઈ લૌકિક નાટક–સીનેમા નથી પણ ભગવાનના પૂર્વજીવનનું એ દ્રશ્ય છે. એ રીતે ભગવાનની
ઓળખાણપૂર્વક ભગવાનની સ્થાપના થશે.
અનંતકાળથી સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતા જીવે પોતાના જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપની ઓળખાણ કદી કરી નથી, અને
પૂર્ણાનંદને
PDF/HTML Page 17 of 25
single page version
પરમાર્થે આ જીવનું સ્વરૂપ છે (–જિનસ્વરૂપ તે નિજસ્વરૂપ), એટલે ભગવાનના યથાર્થ સ્વરૂપને જે ઓળખે
તેને પોતાના આત્મસ્વરૂપની ઓળખાણ થયા વિના રહે નહિ. ભગવાનનો આત્મા જ્ઞાન–આનંદથી પરિપૂર્ણ છે,
મારો સ્વભાવ પણ તેવો જ છે, ભગવાનને રાગ નથી, મારે રાગ છે તે મારું વાસ્તવિક સ્વરૂપ નથી; ભગવાનને
નથી. આમ ભગવાન જેવા જ પોતાના આત્મસ્વભાવની ઓળખાણ કરવી તે પરમાત્મદશાનો પ્રથમ ઉપાય છે.
તે જીવ જાણે આત્મને, તસુ મોહ પામે લય ખરે. ૮૦
વૃત્તિઓ સાથે મારું જ્ઞાન એકમેક નથી; જો એકમેક હોય તો ટળી કેમ શકે? તે રાગાદિ ટળીને પૂર્ણ વીતરાગતા
અને સર્વજ્ઞતા થઈ શકે છે.–આમ, રાગ હોવા છતાં તેનાથી ભિન્નતાનું ભાન કરવું તે પ્રથમ ધર્મ છે. અંતરની
રુચિ અને લગની વડે આત્મા સમજી શકાય છે. બહારમાં દેહાદિની ક્રિયા કરવાનું તો આત્માના હાથમાં છે જ
નહિ, તે તો આત્માથી ભિન્ન જડનું કાર્ય છે. આત્મા પોતાના અંતરમાં યથાર્થ જ્ઞાન કરી શકે છે, અને કાં તો
અજ્ઞાનભાવે વિકારનો કર્તા થાય છે. જ્ઞાની તો જ્ઞાન અને વિકારને ભિન્નભિન્ન જાણતો થકો, જ્ઞાયકભાવને જ કરે
છે, રાગાદિ વિકારને કરતો નથી, પણ તેને પોતાથી ભિન્ન જાણીને તેનાથી તે પાછો વળે છે.
કરી શકું છું,–પરંતુ તે કાંઈ દેહાદિની ક્રિયા કરી શકતો નથી. અહીં તો અંદરની સૂક્ષ્મ વાત છે કે જ્ઞાનાનંદ
સ્વભાવની સન્મુખ થયેલો ધર્મી જીવ રાગાદિ વિકારને જરા પણ કરતો નથી, તે જાણે છે કે આ રાગાદિ વિકારી
ભાવો જીવસ્વભાવ નથી, જીવસ્વભાવથી તેઓ ભિન્ન છે તેથી તેઓ મારું કાર્ય નથી; જ્ઞાનસ્વભાવ સન્મુખ વર્તતો
થકો જ્ઞાનસ્વભાવના કાર્યને જ હું કરું છું. –અંતર્મુખ થઈને આત્માના સ્વભાવનું અને વિકારનું આવું ભેદજ્ઞાન
કરવું તે અપૂર્વ ધર્મ છે.
અનાદિથી અજ્ઞાનભાવે ‘હું કર્તા ને વિકાર મારું કાર્ય’ એમ માનતો હતો, પણ જે ક્ષણે વિકાર અને સ્વભાવનું
ભેદજ્ઞાન થયું તે જ ક્ષણે વિકારના કર્તૃત્વથી આત્મા પાછો વળી ગયો. આ રીતે ભેદજ્ઞાનવડે આસ્રવો અટકી જાય
છે ને સંવરરૂપ ધર્મ થાય છે. ભેદજ્ઞાન થવાનો ને મિથ્યાત્વાદિના આસ્ત્રવો અટકવાનો એક જ કાળ છે.
જ ઉપાદેયબુદ્ધિ થઈ. વિભાવને વિપરીત જાણતાં તેમાં હેય–બુદ્ધિ થઈ એટલે તેનું કર્તૃત્વ છૂટી ગયું; અને જડને
પોતાથી તદ્ન જુદા જાણતાં દેહાદિની ક્રિયાથી લાભ–નુકસાન થવાની બુદ્ધિ ન રહી, તેમજ તે ક્રિયામાં કર્તૃત્વબુદ્ધિ
ન રહી. –આ બધું એક સાથે જ થાય છે. આવી દશા વગર કદી ધર્મની શરૂઆત થતી નથી.
આસ્રવો અટકી જાય છે?
PDF/HTML Page 18 of 25
single page version
પ્રકાશની ઉત્પત્તિ થતાં વેંત જ વિકારના કર્તૃત્વરૂપ અજ્ઞાન–અંધકાર ટળી જાય છે, તેમાં કાળભેદ નથી. આત્મા
અને આસ્રવોનું ભેદજ્ઞાન પણ થાય, ને વિકારનું કર્તૃત્વ (–એકત્વબુદ્ધિ) પણ રહે–એમ કદી બને નહિ. જો
વિકારનું કર્તૃત્વ ન છૂટે તો આત્મા અને વિકાર વચ્ચે ભેદજ્ઞાન થયું જ નથી. અને જેને ખરેખર ભેદજ્ઞાન થયું છે
તે અંતમુર્ખ થઈને જ્ઞાયકસ્વભાવમાં જ તન્મયપણે ઊપજતો થકો પોતાના પવિત્ર જ્ઞાનભાવને જ કરે છે, પણ
રાગમાં તન્મયપણે નહિ ઊપજતો થકો તે રાગાદિનો કર્તા થતો નથી. આ રીતે જ્ઞાન થતાંવેંત જ (તે જ ક્ષણે)
આત્મા રાગાદિના કર્તૃત્વરૂપ અજ્ઞાનભાવને છોડી દે છે, એટલે અજ્ઞાનજનિત આસ્રવોથી તે નિવૃત્ત થઈ જાય છે,
ને સમ્યગ્દર્શનાદિ આત્મધર્મમાં તે પ્રવૃત્ત થાય છે; આ ધર્મની વિધિ છે.
થાય છે. અસંખ્ય વરસથી આ ભરતક્ષેત્રમાં મોક્ષનાં દ્વાર બંધ હતા તે ભગવાન આદિનાથ પ્રભુએ ખુલ્લાં કર્યાં....
અસંખ્ય વરસથી આ ભરતક્ષેત્રમાં મુનિપણું ન હતું તે પણ ભગવાન આદિનાથે પહેલવહેલું શરૂ કર્યું. ભગવાનનો
જ્યારે જન્મ થયો ત્યારે ઈન્દ્રોએ ઐરાવત હાથી ઉપર ભગવાનને મેરુ ઉપર લઈ જઈને ધામધૂમથી જન્માભિષેક
કર્યો... ને પછી ભક્તિથી તાંડવ નૃત્ય કર્યું. ઈન્દ્રો પણ ધર્માત્મા છે, એકાવતારી છે, ભગવાન તો હજી બાળક છે
છતાં ભગવાન પાસે ઈન્દ્રો બાળકની જેમ થનગન નાચી ઊઠે છે; ધર્મીને એવો ભક્તિનો ભાવ આવ્યા વિના
રહેતો નથી. જો કે એ ભક્તિની લાગણી તે પણ શુભ લાગણી છે, તે શુભ લાગણી પુણ્યાસ્ત્રવનું કારણ છે.
આત્માનો ચિદાનંદ સ્વભાવ તો તે શુભ લાગણીથી પણ પાર છે; ઈન્દ્રને પણ આવા પોતાના સ્વભાવનું ભાન છે,
તેમજ જેમનો જન્મ કલ્યાણક ઊજવાય છે એવા ભગવાનને પણ પોતાના તેવા સ્વભાવનું ભાન છે; પરંતુ
ભગવાન આ ભવમાં નિજસ્વરૂપની પૂર્ણ આરાધના કરીને સર્વજ્ઞ પરમાત્મા થવાના છે ને અનેક જીવોને
મોક્ષમાર્ગમાં નિમિત્ત થવાના છે, તેથી મોક્ષમાર્ગ પ્રત્યેના તીવ્ર ઉત્સાહને લીધે તીર્થંકર પાસે ઈન્દ્ર પણ અત્યંત
ભક્તિથી બાળકની જેમ થનગન–થનગન નાચી ઊઠે છે. અહા નાથ! ધન્ય આપનો અવતાર! આ અવતારમાં
આપ મોક્ષ પામશો, તેથી આપનો આ અવતાર ધન્ય છે. આપના નિમિત્તે અનેક જીવો મોક્ષ માર્ગની આરાધના
કરીને આ ભવસમુદ્રથી પાર થશે.–આમ અનેક પ્રકારે ભગવાનની સ્તુતિ કરે છે, ને ભગવાનના જન્મકલ્યાણકનો
ઉત્સવ ઊજવે છે. આ રીતે ભગવાનના જન્મકલ્યાણકમાં પણ ભગવાનની ઓળખાણ તેમજ ચૈતન્યની
આરાધનાનું લક્ષ તો ભેગું ને ભેગું જ છે. અરે, ભગવાનના જન્મકલ્યાણક વખતે તો ત્રણ લોકમાં પ્રકાશ ફેલાય
છે, તે ઉપરથી તીર્થંકરના જન્મની ખબર પડતાં, વિચારદશામાં ઊંડા ઊતરી જતાં નરકમાં પણ કોઈ કોઈ જીવો
સમ્યગ્દર્શન પામી જાય છે.
ભગવાનની સ્તુતિ કરતો હતો, ત્યાં નાચ કરતાં કરતાં જ ‘નીલાંજસા’ દેવીનું આયુષ્ય પૂરું થઈ ગયું, અને સંસારની
આવી ક્ષણભંગુરતા દેખીને ભગવાન વૈરાગ્ય પામ્યા.... લોકાંતિક દેવોએ આવીને ભગવાનની સ્તુતિ કરી....ને
ભગવાન વનમાં પધાર્યા....વનમાં હમણાં જ ભગવાને દીક્ષા લીધી, ચારિત્રદશા પ્રગટ કરીને ભગવાન મુનિ થયા.
PDF/HTML Page 19 of 25
single page version
ક્યારે થઈશું બાહ્યાંતર નિર્ગ્રંથ જો....
સર્વ સંબંધનું બંધન તીક્ષણ છેદીને,
વિચરશું કવ મહત્ પુરુષને પંથ જો....
માત્ર દેહ તે સંયમ હેતુ હોય જો;
અન્ય કારણે અન્ય કશું કલ્પે નહિ,
દેહે પણ કિંચિત મૂર્છા નવ હોય જો....
પંચ પ્રમાદે ન મળે મનનો ક્ષોભ જો;
PDF/HTML Page 20 of 25
single page version
વિચરવું ઉદયાધીન પણ વીતલોભ જો....
કારણે કે પરમાં સ્વપ્નેય સુખ માનીને અમે સંસારમાં નથી રહ્યા. અમે જ્યારે આ રાગ છેદીને ચાલી નીકળશું
ત્યારે અમને કોઈ રોકનાર નથી. આ રાગને લીધે અટક્યા છીએ, જ્યારે આ રાગ છેદીને ચારિત્રદશા અંગીકાર
કરશું ત્યારે જ કેવળજ્ઞાન પામશું.–ભગવાને આજે રાગ છેદીને ચારિત્રદશા અંગીકાર કરી.
હોય તોય તેની આકાંક્ષા થતી નથી. કેમકે–
સર્વે માન્યાં પુદ્ગલ એક સ્વભાવ જો....
‘કેવળજ્ઞાન પામશું.... પામશું.... પામશું!’
હતી)
ગજા વગર ને હાલ મનોરથ રૂપ જો;
તો પણ નિશ્ચય રાજચંદ્ર મનને રહ્યો,
પ્રભુ આજ્ઞાએ થાશું તે જ સ્વરૂપ જો;
આત્માને જ્ઞાયક સ્વભાવી જ જાણીને પરનું મમત્વ છોડી દીધું
જ્ઞાયક સ્વભાવી જ છે–આમ જે જીવ ભગવાન જેવા પોતાના
આત્માને ઓળખે તે જ ભગવાનનો ખરો ભક્ત છે, તેણે જ
ભગવાનને ઓળખીને ભગવાનની ખરી ભક્તિ કરી છે.