PDF/HTML Page 1 of 33
single page version
PDF/HTML Page 2 of 33
single page version
સૌ રજ મમ મસ્તક ચઢો....સેવક માંગે એહ.......
PDF/HTML Page 3 of 33
single page version
રોજ સોનગઢ પધારતાં ભવ્ય સ્વાગત
થયું...સ્વાગત પછી સીમંધર પ્રભુના દર્શન બાદ
ચતુષ્ટય પ્રગટે તે અપૂર્વ મંગલ સુપ્રભાત છે.
આ આત્મામાં શક્તિરૂપે સ્વભાવચતુષ્ટય પડયા
પૂર્ણાનંદ દશા પ્રાપ્ત થાય...ને કેવળજ્ઞાન–
કેવળદર્શન–અનંતસુખ ને અનંતવીર્ય એવા
હતા....ઘણા ઘણા નવા નવા તીર્થધામો
જોયા....એમ કહીને કુંદાદ્રિ, પોન્નુર, પપૌરાજી,
મુક્તાગીરી, કુંડલગીરી, ચાંદખેડી ખજરાહ
વગેરે અનેક તીર્થધામોનું ગુરુદેવે પ્રમોદથી
જોયા તેનું સ્મરણ કરીને કહ્યું કે એ તો
જિનેન્દ્રનો દરબાર હતો.
હંમેશાં જિનેન્દ્રભક્તિ અને તત્ત્વચર્ચા વગેરે
સ્વાધ્યાય મંદિર ટ્રસ્ટની ઓફિસનું તેમ જ જૈન
અતિથિ સેવાસમિતિનું કામકાજ પણ પૂર્વવત્ ચાલુ
PDF/HTML Page 4 of 33
single page version
શરૂઆત થઈ ત્યારે મંગલાચરણમાં શ્રી કુંદકુંદપ્રભુનું સ્મરણ
કરતાં ગુરુદેવે ભાવપૂર્વક કહ્યું કેઃ જાત્રામાં મદ્રાસથી ૮૦
માઈલ દૂર ‘પોન્નુર હીલ’ ગયા હતા, તે કુંદકુંદાચાર્યદેવની
ભૂમિ છે; કુંદકુંદાચાર્યદેવ ત્યાં રહીને ધ્યાન કરતા હતા...ને
ત્યાંથી તેઓ વિદેહક્ષેત્રે સીમંધર પરમાત્મા પાસે ગયા
હતા...પાછા ત્યાં આવીને તેમણે આ સમયસારાદિ શાસ્ત્રોની
રચના કરી છે.
કુંદકુંદાચાર્યદેવના પ્રાચીન ચરણકમળ છે...જુઓ, આજે
માંગળિકમાં કુંદકુંદાચાર્યદેવની તપોભૂમિ પોન્નુર તીર્થનું સ્મરણ
થાય છે. તેઓ વિદેહ તો ગયા જ હતા, પરંતુ પોન્નુરથી તેઓ ગયા
હતા–એ વાત આ જાત્રામાં નવી જાણવા આવી.
સર્વ અંગોપાંગમાં પુણ્ય અને પવિત્રતા બંને દેખાઈ આવે
છે...આંખો એવી ઢળતી છે...જાણે કે પવિત્રતાનો પિંડલો
થઈને અક્રિય જ્ઞાનાનંદનું ધ્યાન કરી રહ્યા છે.–એવા ભાવો
તેમની મુદ્રા ઉપર તરવરી રહ્યા છે....એને જોતાં તૃપ્તિ થતી
નથી....અત્યારે આ દુનિયામાં એનો જોટો નથી.
PDF/HTML Page 5 of 33
single page version
બઢે ચલો તુમ અપને પથ પર, ઝૂકો ન, બન સેનાનીસે;
આત્મસાધનામેં જિતને ભી બડે બડે સંકટ આયે,
ઉન સભી સેં લડા બાહુબલી, ખડા સભી કો સમઝાવે
દેખાઈ આવે છે. આંખો એવી ઢળતી છે.....જાણે કે પવિત્રતાનો
પિંડલો થઈને અક્રિય જ્ઞાનાનંદનું ધ્યાન કરી રહ્યા છે,–એવા ભાવો
અત્યારે આ દુનિયામાં એનો જોટો નથી.
PDF/HTML Page 6 of 33
single page version
અંક ૭ મો રામજી માણેકચંદ દોશી ૨૪૮પ
આગળ વધીને આ અંકે સમાપ્ત થાય છે.....પૂ.
ગુરુદેવની મહામંગલકારી યાત્રાની સમાપ્તિ
સાથે સાથે જ આ અંકે યાત્રાનું વર્ણન પૂરું
કરતાં અમને આનંદ થાય છે. પૃ. ગુરુદેવની આ
મંગલવર્દ્ધિની યાત્રા અને તેના સંસ્મરણો તીર્થ
પ્રત્યે અને તીર્થસ્વરૂપ સંતો પ્રત્યે ભવ્ય જીવોને
ભક્તિ વધારીને રત્નત્રયાત્મક તીર્થમાં પ્રવૃત્તિ
કરાવો.
બજારગાંવમાં એક વિશાળ પ્રાચીન જિનમંદિર છે, તેમાં નવ વેદી ઉપર અનેક જિનેન્દ્ર ભગવંતો બિરાજી રહ્યા
છે....મૂળનાયક તરીકે છ ફૂટ પદ્માસને શ્રી સુપાર્શ્વનાથ પ્રભુના ભવ્ય પ્રતિમા બિરાજે છે...તેમજ બીજા અનેક
ભગવંતો બિરાજે છે....જંગલમાં મંગલ સમાન આ જિનમંદિર શોભી રહ્યું છે....રાત્રે ૯ વાગે ત્યાં જઈને પૂ.
બેનશ્રી બેન સાથે સૌએ આનંદ અને ભક્તિપૂર્વક ભગવંતોના દર્શન કર્યા....જાણે નાનકડા તીર્થની યાત્રા
થઈ....ગુરુદેવ પણ અહીંથી પસાર થયા ત્યારે આ જિનમંદિરના દર્શન કરીને પ્રસન્ન થયા હતા...અહીં દર્શન કરીને
સંઘ રાત્રે નાગપુર પહોંચી ગયો.
છડી, ચામર ને ઠેરઠેર પુષ્પવૃષ્ટિ વગેરેથી સ્વાગત શોભતું હતું ગુરુદેવ સુશોભિત મોટરમાં બેઠા હતા. સ્વાગત
બાદ મંગલપ્રવચન થયું. નાગપુરમાં ૧૩ જિનમંદિરો છે; બપોરે ગુરુદેવ સાથે ૧૧ જિનમંદિરોનાં દર્શન કરતાં
ભક્તોને આનંદ થયો. ત્યાર બાદ બપોરે ૨ થી ૩ ગુરુ–
PDF/HTML Page 7 of 33
single page version
કર્યા, એક ચૈત્યાલયમાં કાચની રચનાથી દેખાવ સુંદર લાગતો હતો.
ચૈત્ર સુદ એકમે નાગપુરથી ડોંગરગઢ આવ્યા....શેઠ શ્રી ભાગચંદજી સાહેબના ખાસ આગ્રહથી અહીંનો
ગુરુદેવ પ્રત્યે ઘણો ભક્તિભાવ વ્યક્ત કર્યો. જિનમંદિરમાં પ્રાચીન પ્રતિમાઓના દર્શન કર્યા. ભોજન અને પ્રવચન
પ્રતિષ્ઠામહોત્સવના મંગળ પ્રારંભરૂપે ગુરુદેવના મંગલહસ્તે ઝંડારોપણ થયું...ગુરુદેવને ભાવપૂર્વક જૈનધર્મનો
ધ્વજ લહેરાવતા દેખીને સૌ ભક્તોને ઘણો આનંદ થયો. રાત્રે શાંતિનાથપ્રભુજી સન્મુખ (પ્રતિષ્ઠામંડપમાં) ભક્તિ
થઈ. (આ સંબંધી વિગતવાર સમાચાર આત્મધર્મ ગતાંકમાં અપાઈ ગયા છે.) બપોરે અભિનંદન અને પ્રવચન
પછી જિનેન્દ્રદેવની ભવ્ય રથયાત્રા નીકળી હતી, મોટી સંખ્યામાં નગરજનોએ તેમાં ભાગ લીધો હતો. દૂરદૂરથી
દ્રશ્ય ભાવભીનું હતું. સંઘે સાંજે પાંચ વાગે ખેરાગઢથી રામટેક તરફ પ્રસ્થાન કર્યું.
કરાવીને ભક્તોને અધ્યાત્મ ભાવનામાં ઝુલાવ્યા હતા....ભક્તિનો એ એક ખાસ યાદગાર પ્રસંગ હતો....જાણે કે
અંદરથી આત્મપરિણતિજ જ બોલતી હોય–એવી અદ્ભુત આત્મસ્પર્શી એ ભક્તિ હતી. આ રીતે આખીરાત
પાંચ વાગે રામટેક પહોંચ્યા....ને ધર્મશાળા શોધતાં શોધતાં સવાર પડી ગઈ.....ભક્તો કહેતા કે આજે જાત્રા
નિમિત્તે જાગરણ થયું......
આખી રાત જાગેલા ભક્તોએ સવારમાં નાહી–ધોઈને શાંતિનાથપ્રભુના દર્શન–પૂજન કર્યા... ગુરુદેવ
છે....ને તેમની આજુબાજુ બંને તરફ પણ શાંતિનાથ પ્રભુના પાંચફૂટના પ્રતિમા બિરાજે છે....એક મંદિરની
રચના સમવસરણ જેવી છે; ત્રણ પીઠિકા ઉપર ચંદ્રપ્રભુ બિરાજે છે, માનસ્તંભ પણ છે....૧૬ ફૂટના ૧૬મા
તથા ભક્તિ થઈ....ત્યારબાદ પ્રવચન તથા રાત્રે તત્ત્વચર્ચા થઈ હતી.
સવારમાં શાંતિનાથપ્રભુના દર્શન કરીને રામટેકથી સીવની પ્રસ્થાન કર્યું. સીવનીમાં બે જિનમંદિરો છે.
પૂજન સૌરાષ્ટ્રના યાત્રિકોએ ઘણા ઉલ્લાસથી કર્યું ત્યારપછી ગુરુદેવે ભાવભીની ભક્તિ કરાવી.
PDF/HTML Page 8 of 33
single page version
સુમેરચંદજી દીવાકર વગેરે સાથે સુંદર તત્ત્વચર્ચા થઈ હતી....સીવનીમાં આખો દિવસ ગુરુદેવના પરિચયથી તથા
તત્ત્વચર્ચાથી પં. સુમેરચંદજી તેમજ રતનલાલજી વગેરે ઘણા પ્રસન્ન થયા હતા, ને તેમણે ભાવભીનું ભાષણ કરતાં
સવારે ૯ વાગે ગુરુદેવ પધારતાં જબલપુરના જૈનસમાજે શાંતિપૂર્વક સાદાઈથી સ્વાગત કર્યું. જબલપુરનો
કરવાની તેમની ભાવના હતી; પરંતુ તાજેતરમાં કોઈ દુષ્ટ જીવોદ્વારા ત્યાંના એક જિનમંદિરનું ખંડન થઈ ગયું
હોવાથી જબલપુરના જૈન સમાજમાં ઉદાસી છવાઈ ગઈ છે; તેથી શાંતિથી સાદાઈપૂર્વક અધ્યાત્મગીત ગાતાં
બાજુ વેરણછેરણ પડેલા કાચના ઢગલામાંથી પણ જાણે કે વીતરાગતાનો નાદ ગૂંજી રહ્યો હતો. ગુરુદેવના
સ્વાગતમાં અનેક પ્રતિષ્ઠિત અજૈન ભાઈઓએ પણ ભાગ લીધો હતો, પ્રવચન મંડપ પાંચેક હજાર માણસોથી
સોનગઢ આ ગયા હું, શીખરજી ભી આયા થા, બમ્બઈ ભી આયા, ઔર સોનગઢકા દસ વર્ષકા સાહિત્ય મૈંને
સૂક્ષ્મતા સે પઢા હૈ; મૈં અપને અનુભવસે ઔર અધિકારસે યહ કહ સકતા હૂં કિ આજ ઈસ ભારત કે દાર્શનિકોમેં
સમઝાયા હૈ, જૈન દર્શન કી જિતની ઊંચીસે ઊંચી સેવા હો સકતી હૈ વહ સ્વામીજીને કી હૈ, ઈસલિયે જૈન સમાજ
કે ઉપર આપકા બડા ઉપકાર હૈ. જૈન સમાજ કી ઓરસે મૈં આપકો કિન શબ્દોમેં શ્રદ્ધાંજલિ દૂં! હિંદભરકે અનેક
સુનનેપર આપકો ભી ઈસ બાતકા અનુભવ હો જાયગા. મૈં સ્વામીજી કો શ્રંદ્ધાંજલિ દે રહા હું....હમારે યહાં કુછ
ઐસી ચીજ હો ગઈ હૈ કિ હમ આપકા પૂરા સ્વાગત નહીં કર સકે, તૂટાફૂટા સ્વાગત કરકે મૈં આપસે ક્ષમા ચાહતા
માણસો મંડપમાં બેસીને ભક્તિ સાંભળતા હતાં....પૂ. બેનશ્રીબેનની આશ્ચર્યકારી ભક્તિ દેખીને સૌ મુગ્ધ થયા
હતા.
ઘણી સુંદર કારીગરીવાળા છે. ગુરુદેવ સાથે આવા વિશાળ જિનાલયોનાં અને જિનદરબારના દર્શન કરતાં
કલાક લાગે છે.
શ્રોતાજનોથી ઠસોઠસ ભરાઈ જતી હતી...વેપાર સ્થાનને બદલે તે દુકાનો ધર્મશ્રવણનું સ્થાન બની ગઈ
હતી. ગુરુદેવના પ્રતાપે
PDF/HTML Page 9 of 33
single page version
છે...તમે અધ્યાત્મ તથા આગમ ગ્રંથોનો અભ્યાસ રાખજો અને નિજસ્વરૂપમાં મગ્ન
રહેજો. વળી તમે કોઈ વિશેષ ગ્રંથ જાણ્યા હો તે મને લખી મોકલજો..........સ્વધર્મીને
તો પરસ્પર ચર્ચા જ જોઈએ.....
પત્રની શરૂઆતના સંબોધનમાં તેઓશ્રી લખે છે કેઃ તમને ચિદાનંદઘનના અનુભવથી
સહજાનંદની વુદ્ધિ ચાહું છું.
તા. ૧૨ રાત્રે જબલપુરથી પાંચ માઈલ દૂર મઢીયાજી ક્ષેત્રના દર્શન કરવા ગયા હતા. ત્યાં નાનકડા
પ્રતિમા છે; એક બાજુ મંદિરમાં ઢળતી આંખોવાળા ધ્યાનસ્થ મહાવીર પ્રભુની સરસ મુદ્રા છે, બીજી તરફ
આદિનાથ ભગવાન શોભી રહ્યા છે; ને ચોકમાં ફરતી ચોવીસ દેરીઓમાં એક સરખા ૨૪ ભગવંતો (તે તે
મંદિરમાં કમળાસને જિનેન્દ્રભગવાન શોભી રહ્યા છે. બીજા પણ બે મંદિરો છે, તેમજ મનોહર–શાંત ગૂફાઓ પણ
છે, એક ગૂફામાં મુનિવરોનું ચિત્ર છે, ને બીજી ગૂફામાં નાનકડા જિનબિંબ મુમુક્ષુને આત્મધ્યાનની પ્રેરણા આપી
મંદિરમાં સુંદર મહાવીર પ્રભુ બિરાજે છે તથા માનસ્તંભ છે. અહીં ગુરુદેવ સાથે હર્ષપૂર્વક સર્વે મંદિરોના દર્શન
કરીને બાહુબલી ભગવાન પાસે ભક્તિ કરી....
(૨) ધન્ય બાહુબલી આતમહિતમેં
અહીં અનેક મંદિરો ને ચોવીશ ભગવંતોના દર્શનથી સૌને ઘણો આનંદ થયો.....ગુરુદેવ સાથે એક નવા
ભાવભીની ભક્તિ કરાવી–
PDF/HTML Page 10 of 33
single page version
બે મુનિવરોને અગાધ શ્રુતજ્ઞાન
આપ્યું..... મુનિવરોએ
જેઠ સુદ પાંચમના રોજ ચતુર્વિધ
સંઘે શ્રુત– પૂજાનો મહાન ઉત્સવ
કર્યો. આ રીતે પશ્ચિમમાં ઉગેલા
શ્રુતજ્ઞાનસૂર્યનો પ્રકાશ આખા
ભારતમાં પ્રસરી રહ્યો.
હાંજી હાં હમ આયે આયે.......
ચોવીસ પ્રભુ કે દ્વારે આયે......
જબલપુરકી યાત્રા આયે.......
ચોવીસ પ્રભુ કે દ્વારે આયે.....
ગુરુજીકી સાથમેં આયે......
તા. ૧૩ સવારમાં ભેલુઘાટ જોવા ગયા...અહીં એક પ્રાચીન જિનમંદિર છે તથા આસપાસ આરસના
છે...ને ૧૦૦ ફૂટ ઊંચેથી ધોધ પડે છે. અહીંના કુદરતી સૌંદર્ય વચ્ચે ભક્તિ કરતાં કરતાં ગુરુદેવ સાથે જલવિહાર
પ્રસંગે ભક્તોને હર્ષ થયો હતો.
તેમની આંખોમાંથી આંસુ ઝરી રહ્યા હતા. ત્યારબાદ શેઠ હુકમીચંદજી (મહાવીર સાયકલ માર્ટવાળા) એ
ગુરુદેવ પ્રત્યે શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરતાં કહ્યું કેઃ હમારા બડા સૌભાગ્ય હૈ કિ કાનજીસ્વામી યહાં પધારે હૈ,
ઔર સ્વામીજીને યહાં આકર કે, ચૈતન્યતત્ત્વકે ચિંતનકા જો માર્ગ અબ તક નહીં મીલા થા વહ હમકો
દિખલાયા હૈ. સ્વામીજી કે પ્રવચન સે યહાંકી જનતા કો યથાર્થ ચીજ સમઝનેકી મીલી હૈ. ભારતવર્ષ મેં
સંતોને યહી આધ્યાત્મિક બાત સમાજ કે સમક્ષ રખી હૈ. સૌરાષ્ટ્ર પ્રાન્ત કે મહાન સન્ત કાનજીસ્વામી કે
પ્રતાપસે સોનગઢ આધ્યાત્મિક મહાન સ્થાન સ્થાન બન ગયા હૈ; મૈં સ્વયં વહાં ગયા, મુઝે વહાં જો શાંતિ
મિલી ઉસકા વર્ણન કરના મેરી શક્તિસે બાહર હૈ. ઉનકે પ્રવચનકી મૈં કયા બાત કહૂં? અપની નગરીમેં
સ્વામીજી કો અભિનંદન દેતે હુએ હમેં હર્ષ હો રહા હૈ” ત્યારબાદ જબલપુરના મહિલા સમાજ તરફથી
સુંદરી બહેને કાવ્યરૂપે શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરી હતી, તેમજ રૂપવતી બહેને પણ કાવ્યદ્વારા શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ
કરી હતી. ત્યારબાદ કવિ હુકમચંદજી અનીલે પણ શ્રદ્ધાંજલિગીત ગાયું હતું.....અને પછી જબલપુરના દિ.
જૈનસમાજ તરફથી અભિનંદનપત્ર અર્પણ કરવામાં આવ્યું હતું.
PDF/HTML Page 11 of 33
single page version
પ્રવચન; ભોજન પછી તરત પનાગર–જિનમંદિરોના દર્શને ગયા...આ રીતે જબલપુરના બેદિવસમાં વિધવિધ
રસિક છે.
સાંજે ૬ વાગતાં ગુરુદેવ પનાગર પધાર્યા, ત્યારે ત્યાંના સમાજે ઘણા ઉત્સાહથી ગુરુદેવનું સ્વાગત કર્યું.
પ્રતિમા લગભગ ૧૦ ફૂટ ઊંચા અતિ ભવ્ય અને પ્રાચીન છે. આ અતિ ઉપશાંત જિનપ્રતિમાના દર્શનથી ગુરુદેવ
અને ભક્તો ઘણા પ્રસન્ન થયા...અહા! એ ઉપશાંત ચૈતન્યમુદ્રાના અવલોકનથી ચિત્તમાં આત્મિક શાંતિનું ઝરણું
બીજા અનેક જિનબિંબો ત્યાં બિરાજે છે. એક મંદિરમાં ઉપરના ભાગમાં સમ્મેદશિખરજી તીર્થધામની અતિ ભવ્ય
મોટી રચના છે, તેમાં ૨પ ટૂંકોની રચના અને પગલાંની સ્થાપના છે. અહીં ૨૦૦ જેટલા યાત્રિકો બેન્ડવાજાં
ભલામણ કરી કે અહીંના પ્રતીમા ખાસ દર્શનીય છે. જિનેન્દ્રભગવાનના દર્શન–ભક્તિ બાદ પનાગર જૈન સમાજે
ગુરુદેવને અભિનંદનપત્ર આપ્યું, તેમજ યાત્રાસંઘને પણ અભિનંદનપત્ર આપ્યું....તથા દરેક યાત્રિકને માળા
હતું. સામર્ધી–સામર્ધીના મિલન અને વાત્સલ્યનું ભાવભીનું દ્રશ્ય દેખીને સૌને હર્ષ થયો હતો. સંઘને વિદાય પણ
ધામધૂમથી વરઘોડારૂપે આપી હતી. રાત્રે સૌ જબલપુર આવી ગયા હતા.
જબલપુરથી ગુરુદેવ દમોહ પધારતાં ત્યાંના સમાજે ભવ્ય સ્વાગત કર્યું. બપોરે પ્રવચનમાં ત્રણેક હજાર
હતા તેથી રસ્તા ઉપર માણસોની ભીડ જામી હતી. ધર્મશાળાનો ઉપરનો હોલ ભાઈઓથી ચિક્કાર હતો, નીચેનો
જિનમંદિરો છે, તેમાં ગુરુદેવ સાથે દર્શન કર્યા. સંઘના ભોજનાદિની વ્યવસ્થા દિ. જૈનસમાજે કરી હતી. સાંજે
દમોહથી કુંડલગીરી તરફ પ્રસ્થાન કર્યું.
શોધીશ. એકલા નહીં જડે તો દેવ–ગુરુને સાથે રાખીને શોધીશ–ઇત્યાદિ પ્રકારની ભાવનાવાળી ભક્તિ સોને પ્રિય
હતી. ભક્તિ કરતાં કરતાં સાંજે સૌ કુંડલગીરી પહોંચી ગયા.
દૂરદૂરથી કુંડલગિરિનું સુંદર દ્રશ્ય દેખાતું હતું.....ગોળાકાર પર્વત ચારે બાજુ પ્રકાશથી ભક્તોના ચિત્તને
હતા તેઓ મોક્ષ પામ્યા છે. કુંડલાકાર પર્વત ઉપર ૪૬ ને નીચેની ધર્મશાળામાં ૧૦ જિનમંદિરો છે. પર્વત ઉપરના
મુખ્ય મંદિરમાં ‘કુંડલપુર કે બડે બાબા’ તરીકે પ્રસિદ્ધ શ્રી મહાવીરપ્રભુના ૧૨ ફૂટના ભવ્ય પ્રતિમાજી પદ્માસને
સાથે યાત્રિકો આવી પહોંચ્યા... ગુરુદેવ સાથે સિદ્ધિધામની શીતળ હવાથી સૌ યાત્રિકો પ્રફુલ્લિત થયા. રાત્રે ચર્ચા
વખતે ગુરુદેવ યાત્રાના મધુર સંસ્મરણો યાદ કરતા હતા.
(ચૈત્ર સુદ સાતમ)
ગુરુદેવ સાથે સિદ્ધિધામની યાત્રા કરવા માટે
PDF/HTML Page 12 of 33
single page version
કેટલાક જિનમંદિરોના દર્શન કર્યા ત્યારે, રોજ નવા નવા જિનેન્દ્રસમૂહના દર્શનથી પ્રસન્નતા વ્યક્ત કરતાં ગુરુદેવે કહ્યું
કેઃ અહો....ઠેર ઠેર જિનેન્દ્રોનો દરબાર છે! જાત્રા દરમિયાન હજારો નહિ પરંતુ લાખો જિનેન્દ્ર ભગવંતોના દર્શન
થયા....ક્યાંક તો એકેક મંદિરમાં હજારો પ્રતિમાના દર્શન થતા.
જિનેન્દ્રભગવંતોના દર્શનની શરૂઆત થઈ...યાત્રામાં પગલે પગલે જિનેન્દ્ર ભગવંતોના દર્શન થતાં ભક્તોને ઘણો
ભગવંતોના દર્શન થયા છે. બે મંદિરોના દર્શન બાદ ત્રીજા મંદિરમાં શ્રીધર ભગવાનના ચરણપાદૂકા હતા. અનુક્રમે
દર્શન કરતાં કરતાં ૧૯ મા મંદિરમાં આવ્યા.... ‘કુંડલપુરકે બડે બાબા’ આ મંદિરમાં બિરાજે છે. ૧૨ ફૂટના ભવ્ય
બાજુ દિવાલ પર મોટામોટા અનેક પ્રાચીન જિનબિંબો છે. અહીં સંઘે સમૂહ પૂજન કર્યું.....ઘણા ભાવથી દર્શન–પૂજન
કરીને બીજા મંદિરોના દર્શન માટે આગળ ચાલ્યા.....અહીં ગોળાકાર (કુંડલ આકાર) પર્વતમાળા છે, તેથી મંદિરોના
જિનદરબારના દર્શનવડે સંસારતાપ સહુ ટળે......
ગુરુદેવ સાથે યાત્રા કરતાં સંતાપ સવિ સહેજે ટળે
કિનારે જિનમંદિરોનાં દર્શન કર્યા....આમ કુંડલગિરિ–સિદ્ધિધામની યાત્રા પૂરી કરીને સ્તુતિ ગાતાં ગાતાં ધર્મશાળાના
સોલહ તીર્થંકર પદ પાય....પરમગુરુ હો....
બપોરે પ્રવચન વખતે તીર્થ પ્રબંધક કમિટિ તરફથી ગુરુદેવ પ્રત્યે આભાર...અભિનંદન વ્યક્ત કર્યા હતા...રાત્રે
સંઘના ખાસ આગ્રહથી ત્યાંનો કાર્યક્રમ રાખ્યો હતો, રસ્તો ઘણો ખરાબ હોવા છતાં શાહપુર સમાજને હોંસ એટલી
બધી હતી કે રાતોરાત ૪૦ માણસો રોકીને આખો રસ્તો રીપેર કરાવ્યો...તેઓ કહેતા, મોટરનહિ ચાલે તો એકેક
આવીને શાહપુર જવા માટે વાહનની રાહ જોતાં ઉજ્જડ મેદાનમાં
PDF/HTML Page 13 of 33
single page version
યાત્રા પછીની ભક્તિનું
ઠેરઠેર ભક્તિ વગેરે
દ્વારા જાત્રાના પ્રસંગોનું
જાત્રાની ભાવનાને ઉગ્ર
બનાવતા...અને
તકલીફો પણ ભૂલાઈ
જતી.
જાત્રાની ભાવના વિશેષ જાગતી...અને ભક્તિ વગેરે દ્વારા જાત્રાના પ્રસંગોનું સ્મરણ કરીને યાત્રિકો
જાત્રાની ભાવનાને ઉગ્ર બનાવતા હતા. શાહપુર સમાજનો ઉત્સાહ અનેરો હતો. અનેક દરવાજાથી
નાનકડી નગરીને શણગારીને ઉમંગભર્યું સ્વાગત કર્યું હતું......ને સંઘ પ્રત્યે પણ ઘણો વાત્સલ્યભાવ
બતાવ્યો હતો....અહીંના સંઘનો ઉત્સાહ અને વાત્સલ્ય દેખીને યાત્રિકો રસ્તા સંબંધી થાક ભૂલી
ગયા.....ભોજન બાદ તુરત જિનમંદિરમાં ભજન થયું.....ભજન વખતે મંદિર ચિક્કાર ભરાઈ ગયું હતું....ને
પૂ. બેનશ્રીબેને “મેં જીવન દુઃખ સબ ભૂલ ગયા” ઇત્યાદિ ભજનો દ્વારા ભાવભીની ભક્તિ કરાવી હતી.
બપોરે પ્રવચન બાદ શાહપુરની ધર્મપ્રેમી જનતાએ ગુરુદેવ પ્રત્યે અભિનંદનોની ઝડી વરસાવી હતી. અનેક
ભક્તોના હૃદયમાં કવિતા ગાવાની સ્ફૂરણા જાગતી હતી. ને ઘણો થોડો ટાઈમ હોવા છતાં ઉપરાઉપરી
ગાવાની માંગણી આવતી હતી. બે અભિનંદનપત્રો અર્પણ કરવામાં આવ્યા હતા. ગુરુદેવના સંઘ સહિત
શાહપુર પધારવાથી જનતાએ હૃદય ખોલીને હર્ષ વ્યક્ત કર્યો હતો.
(–માત્ર જૈનો જ નહિ પરંતુ અજૈનો પણ) બે દિવસથી રાહ જોતા હતા કે ક્યારે સ્વામીજી પધારે! સાત–
આઠ હજારની માનવમેદની ગુરુદેવનું સ્વાગત કરવા માટે ઉત્સુક બની હતી, ઉત્સાહભર્યા કોલાહલથી
વિશાળ ચોક ગાજી રહ્યો હતો. આઠ વાગે ગુરુદેવ શાહપુરથી સાગર પધારતાં ઉલ્લાસપૂર્વક ભવ્ય સ્વાગત
થયું. સમ્મેદશિખરયાત્રામાં જેવું ઈંદોરનું સ્વાગત મહાન હતું તેવું જ આ યાત્રામાં સાગરનું સ્વાગત
મહાન હતું. ગુરુદેવ પધારતાં બેન્ડવાજાં ગાજી ઉઠયા, સ્વયંસેવક દળે સલામી આપીને સ્વાગત કર્યું, ને
હજારો માણસોએ જયજયકારથી ગગન ગજાવી મૂકયું... સ્વાગત મંડપમાં અનેક વિદ્વાનોએ પુષ્પમાળાવડે
શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરીને ગુરુદેવનું સ્વાગત કર્યું. પં. મુન્નાલાલજીએ સાગરની જનતાવતી સ્વાગત પ્રવચન
કર્યું...સાથે સાથે સંઘના યાત્રિકોનું પણ પુષ્પમાળા અને કુમકુમતિલકવડે વાત્સલ્યપૂર્વક સન્માન કર્યું.
સાગરના અનેક વિદ્વાનો સભામાં ઉપસ્થિત હતા. મંગલપ્રવચન કરતાં ગુરુદેવે કહ્યું કેઃ શાંતિનો સાગર
આત્મા છે, તેની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–રમણતારૂપ ધર્મ
PDF/HTML Page 14 of 33
single page version
તે ઉપરથી ગામનું નામ સાગર પડયું છે.)
દુકાનો બંધ રાખી હતી. ગુરુદેવની અને સંઘની વ્યવસ્થા માટે સાગરના જૈનસમાજે ઘણી હોંશ બતાવી હતી.
સંઘને જમવા માટે શેઠ ભગવાનદાસજી વગેરેએ પોતાને ત્યાં આમંત્રણ આપ્યું હતું ને જમતી વખતે વાત્સલ્ય
અર્થે દરેક યાત્રિકને કુમકુમતિલક કર્યું હતું.
શ્રોતાજનોની સભા અનેક ત્યાગી–બ્રહ્મચારીઓ, વિદ્વાનપંડિતો અને પ્રતિષ્ઠિત આગેવાનોથી શોભતી હતી.
હી સુના. અગર ઈસકા ધ્યાનસે શ્રવણ–મનન કિયા જાય તો આત્માકા અવશ્ય કલ્યાણ હો જાયગા, યહાં મુઝે
બારહ વર્ષ હુઆ, મૈંને બહુત સે નેતાઓં કા પ્રવચન સુના, અબતક મૈં ભી પંડિત કહલાતા હું, મૈં અપની બાત
કહતા હું...જબ પૂ. શ્રીકા સાહિત્ય પઢા તબ માલુમ પડા કિ પુણ્ય અલગ ચીજ હૈ, ધર્મ અલગ ચીજ હૈ....બીચમેં
પુણ્ય આતે હૈ લેકિન વહ ધ્યેય નહીં... ધર્મ ઉનસે અલગ હૈ. હમારે સૌભાગ્ય સે હમેં સ્વામીજી કા દો દિનકા લાભ
મિલા હે; હમ લાભ લેંગે તો હમારા કલ્યાણ હોગા.
આશ્રમ તરફથી–આ રીતે એક જ ગામમાં ત્રણ ત્રણ અભિનંદન પત્રો અપાયા, તે ઉપરથી ગુરુદેવ પ્રત્યે
જનતાના ઉત્સાહનો ખ્યાલ આવી શકે છે.
ચૈતન્યધ્યાનમાં મગ્ન મુનિવરો શ્રેણી માંડીને
PDF/HTML Page 15 of 33
single page version
ભગવંતોની સમૂહપૂજા કરતાં સૌને આનંદ થયો.
જિનમંદિરના દર્શન કર્યા.
રૂા. ગણેશ વિદ્યાલયને, ૪૦૪) રૂા. પૂ. બેનશ્રીબેન હસ્તકના ખાતામાં, તથા ૩૦૦ રૂા. બ્રહ્મચારી બહેનો–
જનતા ઘણી પ્રભાવિત થઈ હતી.
દર્શન કરવા આવ્યા હતા. આભારદર્શનમાં પં. મુન્નાલાલજીએ કહ્યું કે–યહાં પર સ્વામીજીકા જો ભવ્ય સ્વાગત
હુઆ, મૈં સચ કહતા હું ૧૨ વર્ષસે મૈં સાગરમેં રહતા હું લેકિન ઐસા સ્વાગત મૈને આજ તક કીસી સન્તકા નહીં
દેખા....સ્વામીજીકી પ્રવચનશૈલી અદ્ભુત હૈ.......ભક્તિ પૂજનકા કાર્યક્રમ દેખકર મેરા હૃદય ગદગદ હો ગયા.
નગરો છે.....અને બંને નગરોનો જૈનસમાજ ધાર્મિક પ્રસંગોના ઉત્સાહ માટે વખણાય છે. બંને શહેરોમાં જેનોની
વસતી ૮–૧૦ હજાર જેટલી છે.
હોવાથી સંઘની સાથે પોલીસ–પાર્ટીનો બંદોબસ્ત રાખવામાં આવ્યો હતો.
ગામોમાં સેંકડો માણસો ભેગા થઈને, ગુરુદેવને વચ્ચે રોકીને સ્વાગત કરતા....આવા કેટલાય ગામો છે કે જેનાં
નામ પણ યાદ નથી.
કમળપત્રથી છવાયેલું વિશાળ મનોજ્ઞ સરોવર છે, તે સરોવરની મધ્યમાં એક જલમંદિર છે; આ રીતે અહીં કુલ
પ૦ જિનમંદિરો છે. શ્રી વરદત્ત આદિ અનેક મુનિએ આ સિદ્ધિધામથી મોક્ષ પામ્યા છે.
ઉપરાંત ૩ ફૂટના બાહુબલી ભગવાન અને વરદત્ત મુનિરાજના પ્રતિમા પણ વીતરાગ રસઝરતી મુદ્રાવડે ભક્તના
હૃદયને આકર્ષી રહ્યા છે. એક ઠેકાણે ગંધકૂટી ઉપર વરદત્તાદિ મુનિવરોના પગલાં છે. કેટલાક મંદિરોમાં
સિદ્ધક્ષેત્રનું પૂજન તથા સિદ્ધપૂજન થયું. ત્યારબાદ પૂ. બેનશ્રીબેને નીચેની ઉલ્લાસભરી ભક્તિ કરાવી.....
PDF/HTML Page 16 of 33
single page version
હૈ......યહ વહી પુણ્ય સ્થાન હૈ જહાં વરદત્તાદિ મુનિવરોને આત્મસાધના કી થી....આજ ઈસ ક્ષેત્ર પર
કાનજીસ્વામીકો દેખકર હમેં અત્યંત આનંદ હો રહા હૈ. કાનજીસ્વામી સોનગઢકે હી નહિ, સમસ્ત ભારતકી પુંજી
હૈ, આપને અધ્યાત્મકી ગંગા પ્રવાહીત કી હૈ. હમ સ્વામીજીકા શતશત અભિનંદન કરતે હૈ.
ગાડા જોડીજોડીને આવ્યા હતા. પ્રવચન વખતે વાદળા હોવાથી ઉપશાંત વાતાવરણ લાગતું હતું.....પ્રવચનની દસ
મિનિટ બાકી હતી ત્યારે થોડા છાંટણા વરસ્યા હતાં–જાણે તીર્થક્ષેત્ર ઉપર ગંધોદક વૃષ્ટિ કરીને આકાશ તેને પૂજી
રહ્યું હોય? વરસતા વરસાદ વચ્ચે આભાર અને અભિનંદન વિધિ થઈ.....પ્રવચન પછી તરત પ્રસ્થાન કરવાનું
હોવાથી કેટલાક યાત્રિકો તૈયાર થઈને બસમાં બેઠાબેઠા જ પ્રવચન સાંભળતા હતા. નૈનાગીરીથી દ્રોણગીરી તરફ
પ્રસ્થાન થયું તે વખતનું દ્રશ્ય સરસ હતું...સંઘની બધી મોટરો ને બસો સાથે જ હતી. રસ્તા પાણીથી છંટાયેલા
હતા, વાદળાવાળું આકાશ પૃથ્વી ઉપર શાંતિની છાયા પાથરી રહ્યું હતું, સામે મંદિરોથી છવાયેલું તીર્થધામ દેખાતું
હતું ને પાસે જ કમળપત્રથી છવાયેલું સુંદર સરોવર હતું.....આવા રમણીય દ્રશ્યની સાથે ભક્તોના દિલમાં
યાત્રાનો ઉમંગ હતો......સૌથી આગળ ગુરુદેવની મોટર ‘મંગલવર્દ્ધિની’ ત્યારબાદ પોલીસવાન, ત્યારબાદ
બેનશ્રીબેનની મોટર ‘સત્સેવિની’ ત્યારબાદ મહેન્દ્રકુમાર શેઠીની ‘અમર–કિરણ’ વગેરે મોટરો, અને ત્યાર બાદ
યાત્રિકોની ચાર બસો,–આ રીતે આખાય સંઘની હારમાળા વિદર્ભદેશમાં એક સાથે વિચરી રહી હતી.....ગુરુદેવની
સાથે ને સાથે જ એક સિદ્ધિધામથી બીજા સિદ્ધિધામ તરફ પ્રવાસ કરતાં ભક્તોનું હૃદય પ્રફુલ્લિત હતું.
જતાં બીજા એક ગામે સંઘને રોકીને ગુરુદેવનું સ્વાગત કર્યું તથા યાત્રિકોને દૂધીયું પીવરાવીને માળા પહેરાવી.
સાંજે મલહરાગામમાં ગુરુદેવનું સ્વાગત કર્યું....ત્યાં માત્ર ૧૦ મિનિટના રોકાણમાં ગુરુદેવને અભિનંદનપત્ર
આપ્યું......સંઘને પણ થોડીવાર રોકાવા આગ્રહ કર્યો હતો. સંઘે સાંજનો નાસ્તો બસમાં જ કરી લીધો......સાંજે
દ્રોણગિરિ સિદ્ધિધામ પહોંચી ગયા... અહીં અનેક ત્યાગીઓ હતા, તેઓએ ગુરુદેવને જોઈને પ્રસન્નતા વ્યક્ત કરી.
દર્શન શરૂ થયા.....પાસે પાસે ૨૬ મંદિરો છે, તેમાં દર્શન કરીને છેલ્લા મંદિરે આવ્યા. અહીં મોટી ઊંડી ગૂફા છે, તે
ગુરુદત્તમુનિરાજનું સિદ્ધિસ્થાન ગણાય છે....તેની બાજુમાં એક મંદિર છે, તેમાં અનેક પ્રતિમાઓ ઉપરાંત
મુનિવરોના ચરણપાદુકા છે, વચ્ચે મોટી વેદી છે તેની ચારે બાજુ મુનિવરોના ભાવવાહી દ્રશ્યો છે. મુનિધામ
ખરેખર શાંત અને રળિયામણું છે. આ મંદિર અને ગૂફા સામે વિશાળ ચોક છે, ત્યાં ભક્તિ પૂજન કર્યા. પહેલાં
દ્રોણગિરિ સિદ્ધક્ષેત્રનું પૂજન કર્યું, ત્યારબાદ સિદ્ધભગવંતો જાણે સાક્ષાત્ સન્મુખ બિરાજતા હોય–એવા ઉત્તમ
ભાવે સિદ્ધભગવંતોનું પૂજન કર્યું. પૂજન બાદ ભક્તિ થઈ–
PDF/HTML Page 17 of 33
single page version
મુનિવરોને સાક્ષાત્
હતી.
મુનિવરોનાં ગુણગાન કરતી હોય તેમ–ચાલી જાય છે.
પૂજન–ભક્તિ બાદ ગૂફાનું અને તીર્થધામના
વાતાવરણનું સૌએ ભાવપૂર્વક અવલોકન કર્યું. આ રીતે
આનંદપૂર્વક ગુરુદેવ સાથે સિદ્ધિધામની યાત્રા કરીને
જયજયકાર કરતા સૌ નીચે ઊતર્યા.....ને દ્રોણગીરી
તીર્થની યાત્રા પૂર્ણ થઈ.
ભાઈઓએ પણ હોંસપૂર્વક સંઘની વ્યવસ્થામાં ભાગ લીધો હતો.
એવું લાગતું હતું. મેળાના સ્થાને એક વિશાળ મંડપમાં શ્રી જિનેન્દ્રેદેવને બિરાજમાન કર્યા હતા ને રાત્રે ત્યાં
ભક્તિ થઈ હતી. વીરપ્રભુના પારણાઝૂલનનું તેમજ વરદત્તાદિ મુનિવરોનું સ્તવન પૂ. બેનશ્રીબેને ગવડાવ્યું હતું.
મેળા વચ્ચે મંડપમાં સિદ્ધક્ષેત્રની સામે ભક્તિ કરતાં આનંદ થતો હતો...અને ભક્તિ કરીને પાછાં ફરતાં જાણે કે
ભગવાનનો જન્મકલ્યાણક ઊજવીને આવતા હોઈએ તેમ સૌ હર્ષિત થતા હતા.
ભારતભૂમિકે મંઝાર છાયા હરષ અપાર....
ત્રિલોકભૂમિકે મંઝાર છાયા હરષ અપાર....
પશ્ચિમમેં ઉદિત હૂઆ હૈ ઔર હમકો જ્ઞાનપ્રકાશ દે રહા હૈ; અજ્ઞાનરૂપી અંધકારકો નષ્ટ કરકે ઈસને રાતકે
બદલેમેં દિન
PDF/HTML Page 18 of 33
single page version
હૈ, યહ સબ દેખકર હમ લોંગો કો બહુત આનંદ હો રહા હૈ.....
છતરપુરના નરેન્દ્રકુમાર મ્. અ. ના ધર્મપત્ની સાહિત્યરત્ન શ્રીમતી રમાદેવીબહેને ઉલ્લાસપૂર્વક ભાષણ કરતાં
ચતુર્થકાલ જૈસા યોગ યહાં બના હૈ....પ્રવચનમેં સમ્યગ્જ્ઞાનકી ધારા વહતી થી......
વૈસી હી શાંતિ હમેં ભી પ્રાપ્ત હોગી.
સિદ્ધક્ષેત્રની યાત્રાએ ગયા હતા.....રાત્રે તત્ત્વચર્ચા હતી.
ખજરાહ; (ચૈત્ર સુદ ૧૪)
દ્રોણગીરીથી પ્રસ્થાન કરીને ૯ વાગે ખજરાહ પહોંચ્યા....અહીં ખૂબ જ સુંદર કોતરણીવાળા અનેક
૧પ ફૂટ ઊંચા વિશિષ્ટ પાષાણમાં કોતરેલા શાંતિનાથ ભગવાન ખડ્ગાસને શોભે છે...અહા! એ શાંતિનાથ
ભગવાનને જોતાં જ આત્મિક શાંતિની ભાવનાઓ જાગૃત થાય છે. પ્રતિમાજી સં. ૧૦૮પ ના છે. મંદિરના
સન્મુખ પૂજન–ભક્તિ થયા.
તરફથી જૈનધર્મના ભવ્ય પ્રાચીન વૈભવના સ્મરણથી હૃદય ગૌરવાન્વિત થઈને વીતરાગી ભાવનામાં રત બને છે.
મંદિરોના પ્રવેશદ્વાર વગેરેની કોતરણી ઘણી આકર્ષક છે, ક્યાંક માતાજીના ૧૬ સ્વપ્નોનું દ્રશ્ય છે, કયાંક દેવીઓ દ્વારા
વાતાવરણ છે, ધ્યાનસ્થ ભગવાનના આંગળાની કળા વિશિષ્ઠ છે, હસ્તમાં પદ્મ ચિન્હ પણ દેખાય છે. શાંતિનાથ
પ્રભુજી સન્મુખ બેસીને શાંત વાતાવરણમાં શાંતિનાથ પ્રભુના આ સ્મરણો લખાયા છે.
સહિત ગુરુદેવ પપૌરાજી ક્ષેત્રમાં પહોંચી ગયા.
પપૌરા સુંદર ક્ષેત્ર છે, વિશાળ મેદાન ફરતી ચારે બાજુ ધર્મશાળા છે ને ૭પ મંદિરો છે. પહેલા જ મંદિરમાં
પુલકિત થાય છે. મંદિરો વિશાળ છે ને કેટલાક મંદિરો સુંદર ગજરથના આકારના છે.
PDF/HTML Page 19 of 33
single page version
મન લાગ્યું રે મારા નાથજી!
હાં જી હાં હમ ગાયે ગાયે.......
કહાન ગુરુજીકી સાથમેં આયે.....
જાત્રા કરકે આનંદ પાયે.....નાથ હો.......
શાંતિનાથ ઢીગ આયા....
PDF/HTML Page 20 of 33
single page version
ગુરુવરકે સાથ આયા........
પારસ પ્યારા......મેટો મેટોજી સંકટ હમારા......
હતો......તીર્થવંદના કરતાં કરતાં એક જ પ્રશ્ન ઉઠતો હતો કે હવે કયું તીર્થ આવશે?
ચૈત્ર વદ બીજની સવારમાં, જિનેન્દ્ર દેવના દર્શન કરીને આહારજીથી લલિતપુર તરફ પ્રસ્થાન કર્યું....વચ્ચે
લલિતપુર પહોંચ્યા...ગુરુદેવનું સ્વાગત થયું....વિશાળ મંદિરમાં નવ વેદી છે, તથા ભોંયરામાં પણ પ્રાચીન પ્રતિમાઓ
છે, મૂળનાયક શ્રી અભિનંદનસ્વામી છે; માનસ્તંભ પણ છે. આ ઉપરાંત ગામમાં બીજા ૩ વિશાળ મંદિરો અનેક વેદી
સહિત છે. પ્રવચન–ભક્તિ વગેરે કાર્યક્રમો હતા.
બીજે દિવસે (ચૈત્ર વદ ૩) સવારમાં લલિતપુરથી દેવગઢના દર્શન કરવા ગયા. (અહીં ડાકુઓનો વિશેષ
જ ગઢ છે, ગઢની અંદર લાખોની સંખ્યામાં જિનદેવની પ્રતિમાઓ છે. લગભગ વીસેક મિનિટમાં પર્વત ઉપર ચડી
કળામય અદ્ભુત શાંત–સૌમ્ય મુદ્રાધારક લાખો દિગંબર જિનપ્રતિમા ત્યાં શોભે છે,–તેનો મોટો ભાગ ખંડિત દશામાં
છે.–અહીં એટલા જિનપ્રતિમા છે કે ચોખાની આખી ગુણી ભરી હોય ને દરેક પ્રતિમા પાસે ફકત એકેક દાણો
બિરાજે છે. તેને ફરતા ચારે બાજુ અનેક મંદિરોની રચના જોતાં એમ લાગે છે કે વચ્ચેના મુખ્ય મંદિરને ફરતા
બાવન જિનાલયોની રચના હશે. અહીં એક સ્તંભ ઉપર જિનપ્રતિમા છે, વચ્ચે મુનિપ્રતિમા છે અને નીચે
સેવા કરી રહી છે, કયાંક પંચ પરમેષ્ઠી ભગવંતોની પ્રતિમા શોભી રહ્યા છે, તો કયાંક મોરપીંછી–કમંડળ સંયુક્ત
મુનિભગવંતો નજરે પડે છે,–આમ પર્વત ઉપર ચારેકોર વિવિધ પ્રકારના ભાવવાહી કળામય દ્રશ્યો નજરે પડે છે. આ
નિધાન તથા ૧૪ રત્નો (હાથી વગેરે) પડયા છે. અહા! જાણે હમણાં જ તે બધો વૈભવ છોડીને ચક્રવર્તી (શાંતિનાથ
કે ભરતજી વગેરે) મુનિ થાય છે, ને તે નિધાનો તેમના ચરણો પાસે દીનતાથી અનાથપણે લેટી રહ્યા છે,–પણ
પડે છે કે–