PDF/HTML Page 1 of 17
single page version
PDF/HTML Page 2 of 17
single page version
PDF/HTML Page 3 of 17
single page version
PDF/HTML Page 4 of 17
single page version
અને જ્યારે સ્વ તરફ લક્ષ કરીને સ્વમાં દ્રઢતા કરે ત્યારે મુક્તિ છે. કાં તો
સ્વ તરફનો ઉપયોગ અને દ્રઢતા, અથવા તો પર તરફનો ઉપયોગ અને
દ્રઢતા એ સિવાય બીજું કાંઈ પણ અનાદિથી કોઈ જીવ કરી શક્યો નથી
અને અનંત કાળમાં કદી પણ કરી શકશે નહિ.
દ્રઢતા કરવી. એ રીતે ઉપયોગ ફેરવવાની વાત છે–અને તે વાતને
શાસ્ત્રોમાં અનેક પડખેથી સમજાવવામાં આવે છે.
સિવાય બીજું કાંઈ કોઈ જીવ કરી શકતો નથી. ફેર એટલો છે કે–નિગોદ
વગેરે સંસારી જીવો પોતાનો ઉપયોગ પર તરફ કરીને પર ભાવમાં એકાગ્ર
થાય છે–જ્યારે સિદ્ધ ભગવાન વગેરે પોતાના શુદ્ધસ્વભાવમાં ઉપયોગ
ઢાળીને સ્વભાવમાં એકાગ્ર થાય છે. પરંતુ સિદ્ધ કે નિગોદ કોઈ પણ જીવ
ઉપયોગ સિવાય પરનું કાંઈ પણ કરી શકતો નથી. સ્ત્રી–કુટુંબ–લક્ષ્મી કે
દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર વગેરે બધા પર છે–તેનું આત્મા કાંઈ કરી શકે નહિ.
આત્મા માત્ર તે તરફનો શુભ કે અશુભ ઉપયોગ કરે. પરંતુ શુભ કે
અશુભ એ બંને ઉપયોગ પર તરફના હોવાથી તેને ‘અશુધ્ધ ઉપયોગ’
અને સ્વતરફનો ઉપયોગ તે ‘શુદ્ધ ઉપયોગ’ કહેવાય છે. આ સંબંધમાં
એવો સિદ્ધાંત છે કે–પર લક્ષે બંધન અને સ્વલક્ષે મુક્તિ. જ્યાં પરલક્ષ થયું
ત્યાં શુભભાવ હોય તોપણ તે અશુદ્ધ ઉપયોગ જ છે અને તે સંસારનું
કારણ છે, અને સ્વલક્ષ હોય ત્યાં શુદ્ધોપયોગ જ છે અને તે મુક્તિનું કારણ
છે.
PDF/HTML Page 5 of 17
single page version
PDF/HTML Page 6 of 17
single page version
PDF/HTML Page 7 of 17
single page version
દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યનું કાંઈ કરે એમ માનવું તે દ્રવ્યના ત્રિકાળી સ્વરૂપની હિંસા છે તેના જેવું મોટું પાપ જગતમાં
કોઈ નથી. પરદ્રવ્યનું હું કરી દઉં એમ માનવું તે જ મહાન હિંસા છે–તે જ મહાન પાપ છે. હિંસા બહારમાં પર
પ્રાણી મરે કે દુઃખી થાય તેમાં નથી, પણ હું તે પ્રાણીને સુખી કે દુઃખી કરી શકું એવી માન્યતા તે જ પોતાના
જ્ઞાનસ્વરૂપની હિંસા છે; તેમાં મિથ્યાત્વભાવનું અનંતુપાપ છે. અને પરનું કરી શકું એવી ઊંધી માન્યતા છોડીને,
“હું આત્મા જ્ઞાન સ્વરૂપ છું, પરદ્રવ્યનું હું કાંઈ ન કરી શકું, દરેક દ્રવ્યો સ્વતંત્ર છે, સૌ પોત પોતાના કર્તા છે”
એમ માનવું તે જ અહિંસા છે–અને એ જ પ્રથમ ધર્મ છે.
ક્રિયા કરે છે’ એમ તો દેખાતું નથી, પણ અજ્ઞાની મફતનો માની લે છે; અને કહે છે કે મેં નજરે જોયું; પણ નજરે
શું જોયું? નજરે તો જડ વસ્તુની ક્રિયા તેની મેળે થાય છે તે દેખાય છે. પણ ‘વછેરાંનાં ઇંડા’ ની જેમ “આત્માએ
કર્યું” એમ તે માને છે. તે વછેરાંના ઇંડાનું દ્રષ્ટાંત નીચે મુજબ છે:– એક વખત એક કાઠી દરબાર સારાં ઘોડાના
વછેરાં લેવાં નીકળ્યા, દરબાર કદી બહાર નીકળેલ નહિ, એટલે તેને કાંઈ ખબર પડે નહિ; તે એક ગામથી બીજે
ગામ વછેરાંની ખરીદ માટે જતા હતા ત્યાં વચ્ચે ધૂતારાઓ મળ્યા, અને વાત્ચીતમાં તે ધૂતારાઓએ જાણી લીધું
કે આ દરબાર તદ્ન બીન અનુભવી છે અને વછેરાં લેવાં નીકળ્યો છે. તે ધૂતારાઓએ દરબારને છેતરવાનો
નિશ્ચય કર્યો. અને બે મોટાં કોળાં લઈને એક ઝાડ ઉપર ટાંગી દીધાં તે ઝાડ પાસે ઝાડીમાં સસલાનાં બે બચ્ચાં
હતાં. હવે તે ધૂતારાઓએ દરબાર સાથે વાતચીત કરીને પોતા પાસે વછેરાંના બે સુંદર ઇંડા છે–એમાંથી સુંદર
વછેરાં નીકળશે, એમ કહીને દરબાર સાથે સોદો કર્યો અને બે વછેરાંની કિંમતના હજાર રૂપીયા લઈ લીધા. પછી
ગુપ્ત રીતે ઝાડ ઉપર ટાંગેલા બે કોળાં નીચે પાડ્યા, કોળાં અધ્ધરથી પડતાં જ તે ફાટયા અને અવાજ થયો, તે
અવાજ સાંભળીને તુરતજ પાસેની ઝાડીમાં રહેલાં બે સસલાનાં બચ્ચાં નાસવા માંડયા; ત્યાં ધૂતારાઓ તાળી
પાડીને કહેવા લાગ્યા કે અરે આપા! આપા! પકડો, આ તમારા વછેરાં ભાગ્યા! જલદી જાવ નહિતર સુંદર
વછેરાં નાસી જશે. દરબાર તો ખરેખર તેને ઘોડાનાં વછેરાં માનીને તેને પકડવા દોડયા, પણ એ તો ક્યાંય
ઝાડીમાં સંતાઈ ગયા. પછી દરબારે ઘરે આવીને પોતાના ડાયરામાં વાત કરી, કે શું વછેરાં, નાનકડાં અને સુંદર,
જેવા નીકળ્યા કે તરત જ દોડવા માંડયા! ત્યારે ડાયરાએ પૂછયું–આપા! શું થયું? ત્યારે દરબારે ‘વછેરાના ઇંડા’
ખરીદ કર્યા સંબંધી વાત કરી. ડાયરાના માણસો કહે, આપા! તમે મૂરખ થયા, કાંઈ વછેરાંના તે ઇંડા હોય? પણ
આપો કહે–મેં નજરે જોયાંને! પણ વછેરાંના ઇંડા હોય જ નહિ પછી નજરે ક્યાંથી જોયા? તમારી જોવાની ભૂલ
છે. તેવી રીતે અજ્ઞાની જીવ કહે છે કે “જીવ પરનું કરે એમ નજરે દેખાય છે ને? ” પણ ભાઈ! જીવ પરનું કરી
જ શકતો નથી તો તેં નજરે શું જોયું? નજરે તો જડની ક્રિયા દેખાય છે, આત્માએ તે કર્યું એમ તો દેખાતું નથી.
જુઓ! આ હાથમાં લાકડું છે તે ઊંચુ થયું–હવે ત્યાં આત્માએ શું કર્યું? કે પ્રથમ લાકડું નીચે હતું પછી ઊંચું થયું–
એમ આત્માએ જાણ્યું છે, પણ લાકડું ઊંચુ કરી શકવા આત્મા સમર્થ નથી. અજ્ઞાની જીવ પણ “લાકડું ઊંચુ થયું”
એમ જાણે છે, પરંતુ તે “મેં આ લાકડું ઊંચુ કર્યું” એમ માનીને નજરે દેખાય છે તેના કરતાં ઊંધુંં માને છે.
છે–મહાનપાપ છે.
(૨) એક આત્મા જડનું કાંઈ કરી શકે અથવા
PDF/HTML Page 8 of 17
single page version
(૪) એક પુદ્ગલ આત્માનું કાંઈ કરી શકે એમ માનવું તે મહાન હિંસા છે, તેના જેવું મહાન પાપ
પરદ્રવ્યનું કરી શકે છે તેમ પરદ્રવ્ય પોતાનું કરી શકે એમ પણ તે ઊંધી માન્યતામાં આવ્યું એટલે પોતાને નમાલો
પરદ્રવ્યને આધીન માન્યો, આ રીતે બન્ને તત્ત્વોને પરાધીન માન્યા છે તે જ તત્ત્વની હિંસા છે. એક દ્રવ્ય બીજા
દ્રવ્યને કાંઈ કરી શકે એમ માનવું તેમાં પોતાના જ સ્વાધીન સ્વરૂપની હિંસા છે, અને પરાધીનપણાની ઊંધી
માન્યતાનું ત્રિકાળી પાપ તે એક સમયની માન્યતામાં છે; તથા “પરદ્રવ્યનું હું કાંઈ જ ન કરી શકું, પરદ્રવ્ય મારૂં
કાંઈ ન કરી શકે, દરેક તત્ત્વો સ્વતંત્ર સ્વાધીન પરીપૂર્ણ છે, સત્ સ્વરૂપ છે, કોઈ તત્ત્વને કોઈ તત્ત્વનો આધાર
નથી” એમ દરેક પદાર્થોની સ્વતંત્રતા માનવી તેમાં ત્રિકાળી સત્નો સ્વીકાર છે. સ્વતંત્ર સત્ સ્વરૂપનો આદર છે
એ જ ધર્મ છે.
શક્તિ તેનામાં છે, પરંતુ તે શક્તિથી આત્મા પરનું કાંઈ કરી શકતો નથી. પરનું કાંઈ કરવા માટે તો આત્મા
તદ્ન શક્તિ રહિત છે અર્થાત્ આત્માની પરદ્રવ્યપણે નાસ્તિ છે તેથી તે પરમાં કાંઈ કરી શકે જ નહિ. પરદ્રવ્ય
સ્વતંત્ર છે, તેમાં આત્માની શક્તિ જઈ કે ચાલી શકે નહીં; આત્માની અનંત શક્તિ આત્મામાં ચાલે છે. આત્માની
પોતા માટે એવી અનંત શક્તિ છે કે પોતાના સવળા ભાવે ક્ષણમાં કેવળજ્ઞાન લ્યે અને પોતાના ઊંધા ભાવે
ક્ષણમાં સાતમી નરકે જાય, એવી આત્માની અનંત શક્તિ આત્મામાં કાર્ય કરી શકે છે, પરમાં કિંચિત્ પણ કાર્ય
કરી શકે નહીં.
વસ્તુની અવસ્થા એ બન્ને જુદાં હોય નહિ–એવું વસ્તુસ્વરૂપ છે; છતાં જે જીવ પરદ્રવ્યનાં પરિણામ હું કરી શકું
એમ માને છે તે વસ્તુ સ્વરૂપનું–વિશ્વધર્મનું ખૂન કરે છે. (વસ્તુસ્વરૂપ તો જેમ છે તેમ જ છે, વસ્તુ સ્વરૂપ
અન્યથા થતું નથી, માત્ર અજ્ઞાની પોતાના ભાવમાં ઊંધુ માને છે, એ ઊંધી માન્યતા જ સંસારનું કારણ છે.)
શકતાં નથી. જીવને દાનાદિના શુભભાવ થાય તેને લઈને બીજાનું હિત થઈ જાય અગર હિંસાદિના અશુભભાવ
આવે તેને લઈને બીજાનું અહિત થઈ જાય–એમ નથી, કેમકે જીવના પરિણામનું ફળ તેનામાં જ છે, પરમાં નથી,
અને પરદ્રવ્યની અવસ્થા તેનામાં છે–આમ હોવાથી હું મારી અવસ્થા કરૂં, પરદ્રવ્ય તેની અવસ્થા કરે, હું પરનું ન
કરૂં, પર મારૂં ન કરે એવી પ્રથમ માન્યતા કરે તો જીવની અનંતી શાંતિ પ્રગટે અને અનંતા રાગ–દ્વેષ ટળી જાય.
આ માન્યતા એ જ સૌથી પ્રથમ ધર્મ છે. આ માન્યતા કરવામાં અનંતા પર પદાર્થનો અહંકાર ટાળવાનો અનંત
પુરુષાર્થ આવે છે. “હું શુદ્ધજ્ઞાયક સ્વરૂપી આત્મા છું, જ્ઞાન સિવાય પરદ્રવ્યનું કિંચિત્ હું ન કરી શકું–” એમ જ્યાં
સુધી સમ્યક્ માન્યતા ન થાય ત્યાંસુધી આત્માની સમ્યગ્જ્ઞાનરૂપી કળા ઉઘડે નહિ. સમ્યગ્જ્ઞાન કળા તે જ ધર્મ છે.
“હું પરદ્રવ્યના કતૃત્વ રહિત, પરથી ભિન્ન જ્ઞાનસ્વરૂપ સ્વતંત્ર દ્રવ્ય છું’ એમ જેને પોતાની સ્વતંત્રતા બેસતી
નથી તે બીજા દ્રવ્યોને પણ સ્વતંત્ર માનતો નથી, અને જ્યાં દ્રવ્યને સ્વતંત્ર માનતો નથી તેથી પરદ્રવ્યનું હું કરૂં
અને પરદ્રવ્ય મારૂં કરે એમ તે દ્રવ્યોને પરાધીન માને છે, અને જે જીવને પોતાની સ્વતંત્રતા બેસી છે તે અન્ય
દ્રવ્યોને પણ સ્વતંત્ર જાણે છે. તેથી તે પોતાને પરનો કર્તા માનતો નથી. એટલે અનંતા પરપદાર્થનો અહંકાર ટળી
જતાં પોતાના સ્વભાવની અનંતી દ્રઢતા થઈ–એજ ધર્મ છે, અને એ જ સ્વાધીનતાનો પંથ છે.
PDF/HTML Page 9 of 17
single page version
PDF/HTML Page 10 of 17
single page version
લેવાની જરૂર છે. તે ઉપરથી એમ પણ જણાશે કે–
આ અહિંસાનું સ્વરૂપ ભગવાને નીચે પ્રમાણે કહ્યું છે:–
શાળાઓમાં પણ તે ઉપદેશ ઓછે કે વધારે અંશે મળે છે; હવે જો તેને ભગવાને ધર્મ કહ્યો હોય તો ભગવાનને
લૌકિક પુરુષ ગણવા જોઈએ; પણ ભગવાનને તેમનું અનંત વીર્ય પ્રગટ્યા પછી જે દિવ્યધ્વનિ પ્રગટ થાય છે
તેમાં તો એવો ઉપદેશ હોય છે કે–આ લૌકિક માન્યતા ખોટી છે; કોઈ કોઈની હિંસા કરી શકે નહિ, પણ હિંસાના
વિકારી ભાવ જીવ કરી શકે, અને તે રીતે (વિકારી ભાવથી) જીવ પોતાની હિંસા અનાદિથી કરી રહ્યો છે.
ભગવાને અહિંસાનું સ્વરૂપ નીચે મુજબ કહ્યું છે:–
નથી. જે જીવો ઉક્ત અહિંસાનું સર્વથા પાલન ન કરી શકે તે જેટલે અંશે તે સાચી અહિંસાને પાળી શકે
તેટલે જ અંશે અહિંસક છે અને શેષ અંશે હિંસાના ભાગી છે. એ ધ્યાન રાખવાની વાત છે કે–જેટલે અંશે
વીતરાગભાવ છે તે જ અહિંસા છે, અને શુભરાગ પણ હિંસા છે. આ અહિંસા તે મહાવીરે પ્રરૂપેલ છે.
બ્રહ્મચર્યરૂપ કે અપરિગ્રહરૂપ અંશે કે પૂર્ણતાએ થઈ શકે નહિ.
રહેતા; કોઈ જીવની હિંસા કરવાનો ભાવ તે પાપભાવ હોવાથી તેવા ભાવો તેમણે ટાળ્યા. જેઓ સ્વરૂપ ન
સમજ્યા પણ સ્વરૂપ સમજવાની રુચિવાળા થયા તેઓએ પણ હિંસાના તીવ્ર અશુભભાવોને ટાળ્યા. જેઓને
સ્વરૂપસમજવા તરફ
PDF/HTML Page 11 of 17
single page version
અજ્ઞાની લોકોની ભાષામાં–પરજીવોની હિંસા તે કારણે અટકી તે કાર્યને અહિંસા વધી–જીવો બચ્યાં–એમ કહેવાનો
રૂઢ પ્રસિદ્ધ વ્યવહાર છે; તેથી ‘ભગવાનના ઉપદેશથી પરજીવોની હિંસા અટકી’ એમ લૌકિક રીતે કહ શકાય, પણ
શબ્દપ્રમાણે કોઈ તેનો અર્થ કરે તો ભગવાન પરના કર્તા ઠરે–કે જે અસત્ય છે.”
પરિપૂર્ણ ગુણોનું સ્વરૂપ ઓળખીને, પરમાર્થે પોતાનું સ્વરૂપ પણ તેવું જ છે–એવી શ્રદ્ધા કરે–તેને ભગવાન જેવા
પોતાના પરિપૂર્ણ ગુણોનો અંશ પ્રગટે, અને જેને તેવા ગુણોનો અંશ પ્રગટે તેણે જ વાસ્તવિકપણે ભગવાનની
જયંતિ ઊજવી ગણાય; તેથી સાચું સુખ જોઈતું હોય તેમણે પહેલાંં સાચી શ્રદ્ધા–જ્ઞાન કરવાં જોઈએ.
PDF/HTML Page 12 of 17
single page version
સ્વભાવ જ માન્ય છે. જે જેનો સ્વભાવ હોય તેનો તેમાં કદી જરા પણ અભાવ થાય નહિ અને અંશે પણ
અભાવ કે ફેરફાર થાય તે વસ્તુનો સ્વભાવ નથી; એટલે જે ત્રિકાળ એકરૂપ રહે છે તે જ વસ્તુનો સ્વભાવ છે
અને દ્રષ્ટિ તેને જ માને છે. દ્રવ્યદ્રષ્ટિ કહે છે કે:– “હું જીવને માનું છું–એ જીવ કેટલો?...સંબંધ વિના રહે તેટલો...
એટલે કે સર્વ પર પદાર્થનો સંબંધ કાઢી નાંખતાં જે એકલું સ્વતત્ત્વ રહે તે જીવ છે–તેને જ હું સ્વીકારૂં છું. મારા
લક્ષ્ય–ચૈતન્ય ભગવાનને પરની અપેક્ષાએ ઓળખાવવો તે ચૈતન્ય સ્વભાવમાં લાજપ છે–મારા ચૈતન્યને પરની
અપેક્ષા નથી. એક સમયમાં પરિપૂર્ણ દ્રવ્ય તે જ મને માન્ય છે.”
કહે છે કે:–“મને ગ્રહણ કરવાથી, ગ્રહણ કરનારની ઈચ્છા ન થાય તો પણ મારે તેને પરાણે મોક્ષ લઈ જવો પડે
છે.” તથા તેમણે જ કહ્યું છે કે–“સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ વિના જન્માદિ દુઃખની આત્યંતિક નિવૃત્તિ બનવાયોગ્ય
નથી.” માટે જેને મોક્ષ જોઈતો હોય તેણે દ્રવ્યદ્રષ્ટિ ધારણ કરવી જોઈએ. જે જીવને દ્રવ્યદ્રષ્ટિ થઈ છે તેનો મોક્ષ છે
જ, અને જે જીવને દ્રવ્યદ્રષ્ટિ નથી તેને મોક્ષ નથી જ. એ રીતે મોક્ષ દ્રષ્ટિને આધીન છે.
જીવને દ્રવ્યદ્રષ્ટિ હોય તો તે જીવનું જ્ઞાન સમ્યગ્જ્ઞાન કહેવાય છે. સમ્યગ્દર્શનને નમસ્કાર કરતાં શ્રીમદ્
રાજચંદ્રજીએ કહ્યું છે કે– “અનંત કાળથી જે જ્ઞાન ભવ હેતુ થતું હતું તે જ્ઞાનને એક સમયમાત્રમાં જાત્યંતર કરી
જેણે ભવનિવૃત્તિરૂપ કર્યું તે કલ્યાણમૂર્તિ સમ્યગ્દર્શનને નમસ્કાર.” દ્રવ્યદ્રષ્ટિ વગરનું જ્ઞાન મિથ્યાજ્ઞાન છે અને તે
સંસારનું કારણ છે; દ્રવ્યદ્રષ્ટિ થતાં જ્ઞાન સમ્યક્પણું પામે છે–તેથી જ્ઞાન પણ દ્રષ્ટિને આધીન છે.
અભૂતાર્થ દ્રષ્ટિ એ બધાં એકાર્થવાચક શબ્દો છે.
સ્વભવનો અનાદર કરનાર તે દ્રષ્ટિ અનંતા સંસારનું કારણ છે, અને તે દ્રષ્ટિ એક સમયમાં મહા પાપનું કારણ
છે. હિંસા, ચોરી, જૂઠૂં, શિકાર વગેરે સાત વ્યસનોના પાપ કરતા પણ ઊંધી દ્રષ્ટિનું પાપ અનંતગણું વધારે છે.
અનાદિથી સંસાર પરિભ્રમણ કરતાં આ જીવે દયા, દાન, વ્રત, તપ, ભક્તિ, પૂજા વગેરે બધું પોતાની
માન્યતાપ્રમાણે અનંતવાર કર્યું છે અને પુણ્ય કરી સ્વર્ગનો દેવ અનંતવાર થયો છે, છતાં સંસાર–ભ્રમણ ટળ્યું
નથી–તેનું એક માત્ર કારણ એ જ છે કે જીવે પોતાના આત્માસ્વરૂપને જાણ્યું નથી, સાચી દ્રષ્ટિ કરી નથી. અને
સાચી દ્રષ્ટિ કર્યા વગર ભવના નિવેડા આવે તેમ નથી તેથી આત્મહિત માટે દ્રવ્યદ્રષ્ટિ કરી સમ્યગ્દર્શન પ્રગટાવવું
એ જ સર્વ જીવોનું કર્તવ્ય છે–અને તે કર્તવ્ય સ્વ તરફના પુરુષાર્થથી દરેક જીવ કરી શકે છે. એ સમ્યગ્દર્શન
કરવાથી જીવનો જરૂર મોક્ષ થાય છે.
PDF/HTML Page 13 of 17
single page version
PDF/HTML Page 14 of 17
single page version
ગુણની સ્તુતિ કરતાં કેવળી ભગવાનની ખરી સ્તુતિ નથી થતી.
સ્તુતિ તો તે કહેવાય કે જેના દ્વારા શુદ્ધભાવ પ્રગટે છે. નિશ્ચય સ્તુતિનું સ્વરૂપ ગાથા ૩૧, ૩૨, ૩૩ માં અજ્ઞાનીનું
અજ્ઞાન ટાળવા માટે આચાર્ય ભગવાને કહ્યું છે. તે સમજતાં અજ્ઞાન ટળી જાય છે એમ હવે જણાવે છે.
ઈન્દ્રિયોના વિષયભૂત પદાર્થોથી તારૂં સ્વરૂપ તદન જુદું છે; તું જ્ઞાન સ્વરૂપ છો માટે નિર્મળ ભેદ–અભ્યાસની
પ્રવિણતા પ્રાપ્ત કરી, અંતરંગમાં જે અંતરંગ પ્રગટ અતિ સૂક્ષ્મ ચૈતન્ય સ્વભાવ તેના અવલંબનના બળ વડે, તે
દ્રવ્યેંદ્રિઓ પોતાથી જુદી છે એમ નક્કી કરવું. તથા તું એક અખંડ ચૈતન્ય શક્તિરૂપ છો માટે ખંડખંડ જ્ઞાન તે તું
નથી એમ નક્કી કરવું, તથા સ્પર્શાદિ પદાર્થોથી તું અસંગ છો–એમ ત્રણ પ્રકાર સમજાવી કહ્યું છે કે– (૧) જીવને
ચૈતન્યના જ અવલંબનનું બળ છે (૨) જીવ અખંડ જ્ઞાન સ્વરૂપ છે (૩) જીવ અસંગ છે. એમ નક્કી કરવાથી
જિતેન્દ્રિય થવાય છે. માટે પ્રથમ આ માન્યતા પ્રગટ કરવી તે માન્યતા જ જિતેન્દ્રિયપણું છે અને તે ધર્મની
શરૂઆત છે.
નાનામાં નાની ખરી સ્તુતિ છે– સમ્યગ્દર્શન તેજ ખરી સ્તુતિ (ખરી ભક્તિ) છે. (જુઓ ગાથા ૩૧) એ પ્રમાણે
અજ્ઞાનીને ખરી સ્તુતિ (ખરી ભક્તિ) સમજાવી તેનું અજ્ઞાન આ ગાથામાં ટાળ્યું.
તે ભગવાનની વધારે ઊંચી ખરી સ્તુતિ છે. આ સ્તુતિ કહ્યા પછી સૌથી ઉંચા નંબરની સ્તુતિ–સમ્યગ્દ્રષ્ટિ સાધુ
ક્ષીણ–મોહ દશા પ્રાપ્ત કરે–તે છે, એમ ગાથા ૩૩ માં જણાવ્યું છે.
અજ્ઞાનીને ખરી સ્તુતિના ત્રણ પ્રકાર કહ્યા, પહેલી સ્તુતિ ચોથે ગુણસ્થાને પ્રગટે છે. એ સ્તુતિ પ્રગટ્યા વિના
કોઈ પણ જીવને ઉપરની દશાની સ્તુતિ પ્રગટે જ નહીં.
દોષનો અભાવ એ નામથી પણ ઓળખવામાં આવે છે.
PDF/HTML Page 15 of 17
single page version
નં. ૨૦–૨૧–૨૨ તથા ૩૩ કલમમાં ગંભીર આશય રહેલા છે, તે વિષય ઉપર પૂ. શ્રી સદ્ગુરુદેવે કરેલ સ્પષ્ટતા
અત્યંત જરૂરી હોઈ તે અહીં આપવામાં આવે છે.
વખતે
આવે; પણ તેમ બનવું અશક્ય છે–એટલે કે કેવળજ્ઞાનનો અમુક ભાગ (અંશ) તો જીવની ગમે તે અવસ્થા
હોય અને અંશી પ્રત્યક્ષ ન હોય તેમ બને નહીં, આ રીતે મતિજ્ઞાન તે કેવળનો અંશ હોવાથી “અંશ પ્રત્યક્ષ છે
જ કરતા નથી તેથી તેની દ્રષ્ટિ બહારમાં પર ઉપર જાય છે.
ભગવાનના શરીરનો બહારનો અમુક ભાગ જ નજરે દેખાય છતાં બહાર આવીને કહે કે “મેં તો ભગવાનના
કોણ કરે?
કેવળજ્ઞાનનો વિષય પણ પ્રત્યક્ષ છે.
PDF/HTML Page 16 of 17
single page version
ગયું છે–માટે કેવળજ્ઞાનનો વિષય પ્રત્યક્ષ છે.
માછલાંં–મગરમચ્છ વગેરે બધું નજરે જોયું? તો કહે કે–“મને તો એવો વિકલ્પ પણ નહોતો ઉઠયો, આખો જ
ગુણોથી ભરચક પડ્યો છે, તેનો એક અંશ પ્રત્યક્ષ જોયો ત્યાં પૂર્ણ વસ્તુની શંકા જ નથી. પરને જોયું તેમાં આખા
આનંદનો સાગર છું, તેની પ્રતીત થઈ તેમાં વળી અંશ ઊઘડયો કે આખો તેના ભેદ જ ક્યાં છે? અવસ્થા દ્વારા
લોનના લાખ રૂપિયાની સરકાર ના ન પાડે,” એમ રૂપિયા લાવ્યા પહેલાંં જ નક્કી કરે છે; તેમ આત્મામાં પણ
ઉઠે છે કે “નહીં રે નહીં, ભેદ નહીં. અવસ્થાના અંશમાં આખી વસ્તુ જ આવી ગઈ છે. આખી વસ્તુ પ્રત્યક્ષ ન
હાલ્યો આવ સિદ્ધમાં, અને ના પાડ તો જા નિગોદમાં.
લાભ? બસ! જે ભાવે જન્મ–મરણ ટળે એ જ લાવ! એ જ લાવ!
PDF/HTML Page 17 of 17
single page version
સમયસારજીની પહેલી તેર ગાથાઓના પ્રવચનોનો સમાવેશ થયો
હતો. ત્યારપછી ગાથા ૨૩ થી ૬૮ સુધીના પ્રવચનોનો ત્રીજો ભાગ,
શ્રી સમયસાર પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ દિન
૩–૦–૦ છે.
સમયસાર પ્રવચનોમાં પુ. સદ્ગુરુદેવે ખૂલ્લાં કર્યાં છે; અને શક્ય
એટલો વિસ્તાર કરીને સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ તત્ત્વોને તદ્ન સહેલાં અને
સ્પષ્ટ કરીને ‘હથેળીમાં ચાંદ’ ની જેમ વસ્તુસ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે.
હોય તેઓએ નીચેના સરનામે લખવું:–
શ્રી સદ્ગુરુદેવ પાસે આજીવન બ્રહ્મચર્યવ્રત અંગીકાર કર્યું છે.
સુદ–૧૧ રવિવાર વદ–પ
પછી આજે શિષ્ટ સાહિત્ય કાર્યાલય
બંધ કર્યાના સમાચાર જણાવું છું. એથી
પત્રવ્યવહાર હિસાબી તેમજ વ્યવસ્થા
અંગેનો આત્મધર્મ કાર્યાલય
(સુવર્ણપુરી) સોનગઢ કાઠિયાવાડ એ
સરનામે કરવાનો છે.
રવાનગીની સઘળી વ્યવસ્થા
સોનગઢથી જ થાય એવી મારી ઈચ્છા
શરૂઆત કરી છે.
જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર ટ્રસ્ટની આત્મધર્મ
કાર્યાલય સંબંધેની કોઈપણ પ્રકારની
જવાબદારી નથી.
ધ્યાનમાં રાખીને જ વ્યવહાર કરે.
તથા આત્મધર્મ માસિકની ફાઈલ
તેમજ હીંદી અને ગુજરાતી આત્મધર્મ
માસિક મુંબઈમાં નીચેને ઠેકાણેથી
મળશે