PDF/HTML Page 1 of 19
single page version
PDF/HTML Page 3 of 19
single page version
ગોંડલ શહેરમાં પૂ. ગુરુદેવની મંગલ છાયામાં વેદીપ્રતિષ્ઠાનો ઉત્સવ ઉજવાયો, વડીઆમાં મહા સુદ ૪–પ–
૬, જેતપુરમાં મહા સુદ ૯–૧૦–૧૧ અને ગોંડલમાં મહા સુદ ૧૨–૧૩–૧૪ એમ ત્રણ દિવસ વેદીપ્રતિષ્ઠાનો
કાર્યક્રમ હતો. જાપપ્રારંભ, મંડપમાં જિનેન્દ્રદેવને બિરાજમાન, ઝંડારોપણ, વીસ વિહરમાન તીર્થંકર
મંડલવિધાન, ઈન્દ્રપ્રતિષ્ઠા, આચાર્યઅનુજ્ઞા, યાગમંડલવિધાન, જલયાત્રા, વેદીશુદ્ધિ, કળશ–ધ્વજ વગેરેની
શુદ્ધિ, ગુરુદેવના સુહસ્તે સ્વસ્તિક, જિનબિંબસ્થાપન, શાંતિયજ્ઞ અને રથયાત્રા વગેરે કાર્યક્રમો ત્રણે
શહેરમાં થયા હતા. પ્રતિષ્ઠા સંબંધી વિધિવિધાન પૂ. બેનશ્રીબેનની દોરવણી અનુસાર વિદ્વાન ભાઈશ્રી
હિંમતલાલભાઈએ તથા બ્રહ્મચારીભાઈઓએ કરાવેલ હતા. વડીયામાં ઉત્તમચંદભાઈ વગેરે ભાઈઓએ
ઉલ્લાસપૂર્વક પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ ઊજવ્યો હતો અને પ્રતિષ્ઠાની ખુશાલીમાં નવકારશી–જમણ કર્યું હતું.
જિનમંદિરમાં મૂળનાયક ભગવાન નેમિનાથ છે. જેતપુરમાં કાગદી જટુભાઈએ, દેસાઈ ભાઈઓએ, તેમજ
ભૂરા ભાઈ શેઠના પુત્રો વિગેરેએ પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવમાં ઉત્સાહપૂર્વક ભાગ લીધો હતો, અહીં પણ
નવકારશીજમણ થયું હતું. છેલ્લી રથયાત્રા વખતે હાથી પણ આવેલા હોવાથી રથયાત્રા ઘણી પ્રભાવક
બની હતી. અહીંના જિનમંદિરનો દેખાવ ભવ્ય છે. મૂળનાયક ભગવાન શ્રેયાંસનાથ છે. ગોંડલ શહેરમાં
શેઠશ્રી વછરાજભાઈ વગેરેએ ઉત્સાહપૂર્વક પ્રતિષ્ઠા ઉત્સવ ઉજવ્યો હતો. અહીં પણ હાથી આવેલ હતો.
અહીંનું શિખરબંધ જિનમંદિર સુંદર અને ભવ્ય છે. જિનમંદિરમાં મૂળનાયક શાંતિનાથ ભગવાન, ઉપરાંત
સીમંધર ભગવાન અને અનંતનાથ ભગવાન બિરાજે છે. ભગવાનની પ્રતિષ્ઠાનો મહોત્સવ આનંદથી
ઊજવવા માટે વડીયા, જેતપુર અને ગોંડલ ત્રણે શહેરના મુમુક્ષુઓને ધન્યવાદ ઘટે છે. વડીઆ, જેતપુર
અને ગોંડલ ત્રણે શહેરથી ગિરનાર સિદ્ધિધામનાં નીકટથી દર્શન થાય છે, એ સિદ્ધિધામ નીહાળતાં, ને
તેને વંદન–પૂજન કરતાં ભક્તોને હર્ષ થતો હતો. પૂ. ગુરુદેવ પણ વિહાર વખતે રસ્તામાં ગિરનાર
સિદ્ધક્ષેત્રનાં દર્શન કરતા હતા. વિહાર વખતે ગિરનારજી તીર્થના એવા સ્પષ્ટ દર્શન થતા કે જાણે તેની
આસપાસ પ્રદક્ષિણા કરતા હોઈએ, એમ લાગતું હતું.
સ્વાગત બાદ સ્વ. નૌતમભાઈની યાદીમાં “આત્મપ્રસિદ્ધિ” નામના પુસ્તકનું પ્રકાશન થયું. પૂ. ગુરુદેવ
રાજકોટમાં લગભગ એક મહિનો (ફાગણ વદ બીજ સુધી) રહેવાના છે. રાજકોટ શહેરના દિગંબર
જિનમંદિરની પ્રતિષ્ઠાને આ ફાગણ સુદ ૧૨ના રોજ દસ વર્ષ પૂરાં થાય છે, તે નિમિત્તે મહોત્સવ ફા. સુ.
૨થી ફા. સુ. ૧૨ સુધી ચાલી રહ્યો છે. રાજકોટ શહેરનું જિનમંદિર ઘણું ભવ્ય છે, મૂળનાયક શ્રી સીમંધર
ભગવાન બિરાજે છે. રાજકોટ પછી પૂ. ગુરુદેવ ફાગણ વદ ત્રીજ ને બુધવારે સોનગઢ પધારશે.
PDF/HTML Page 4 of 19
single page version
PDF/HTML Page 5 of 19
single page version
પાસે આવીને આત્માનું સ્વરૂપ સમજવાનો અભિલાષી થયો છે, તેને આ વાત સમજાવે છે. અને
PDF/HTML Page 6 of 19
single page version
નથી, શુદ્ધઆત્માને વિભાવથી જુદો ને જુદો જ રાખે છે.
પ્રકારની ઊંધી માન્યતા, તેને ચેતનાગુણ નાશ કરે છે; ‘જીવ તો ચેતનાસ્વરૂપ છે’–એમ પ્રકાશતો થકો
ચેતનાગુણ મિથ્યા માન્યતાઓને દૂર કરી નાંખે છે.
પ્રકાશમાન કર્યો. અ રીતે ચૈતન્યજ્યોતિમાં આખાં જીવને પ્રકાશિત કરવાની તાકાત છે.
ક્રિયામાં ને રાગાદિમાં જે જીવ શુદ્ધ આત્મા ગોતશે તેને તેમાંથી શુદ્ધ આત્મા કદી નહિ મળે, પણ તેની
પર્યાયમાં મિથ્યાત્વરૂપી કલેશ ઊભો થશે. “ચેતનસ્વરૂપ જીવ” એમ માનીને ચેતનામાં જીવને શોધતાં
શુદ્ધ આત્માની પ્રાપ્તિ થશે, ને વિપરીત માન્યતારૂપ કલેશ શાંત થઈ જશે. આ રીતે ચેતનામાં કલેશ દૂર
કરીને શાંતિ આપવાની તાકાત છે.
સર્વસ્વરૂપ એવો શુદ્ધ આત્મા, ભેદજ્ઞાની જીવોએ સ્વસંવેદનવડે પ્રાપ્ત કર્યો છે. અહા! જ્ઞાની કહે છે કે
ભેદજ્ઞાનમાં ચેતનાગુણે મને આખો આત્મા આપ્યો...જ્યાં ચેતનાસ્વરૂપ આત્માનું સ્વસંવેદન થયું ત્યાં
સમસ્ત વિભાવોથી ભિન્ન આખોય શુદ્ધ આત્મા અનુભવમાં આવી ગયો; ચેતનાએ પોતાનું સર્વસ્વ તે
ભેદજ્ઞાનીને સોંપી દીધું. આખો આત્મા ભેદજ્ઞાની જીવોને સોંપ્યો ને રાગાદિ સમસ્ત પરભાવોને
આત્મામાંથી બહાર કાઢી નાંખ્યા.–આ રીતે ભેદજ્ઞાનવડે અનુભવમાં આવતો શુદ્ધચૈતન્યરૂપ જીવ તે જ
પરમાર્થસ્વરૂપ જીવ છે.
PDF/HTML Page 7 of 19
single page version
PDF/HTML Page 8 of 19
single page version
પ્રવચનોનો થોડોક નમૂનો
સાંભળ ભાઈ! ચૈતન્યલક્ષણવાળો તારો આત્મા છે તે કોઈ બાહ્મચિહ્નવડે જણાય તેવો નથી પણ તારી
ચેતનાને અંતર્મુખ કરતાં તે ચિહ્નવડે આત્મા અનુભવાય છે.
શરીરના સ્પર્શનો ખ્યાલ આવે છે, પણ નખવડે કે લાકડાવડે તેના સ્પર્શનો ખ્યાલ આવતો નથી કેમકે
તે તેનો અવયવ નથી. તેમ ચૈતન્યશરીરી આત્માના સ્વરૂપનો ખ્યાલ તેના અવયવરૂપ એવા
મતિશ્રુતજ્ઞાનવડે આવે છે, પરંતુ નખ જેવા રાગદ્વેષવડે કે લાકડા જેવી ઈંદ્રિયોવડે આત્માના સ્વરૂપનો
ખ્યાલ આવતો નથી કેમકે તે તેના અવયવરૂપ નથી.
ઉપાધિ છે. ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મામાં તે જડની ક્રિયાનો કે રાગનો પ્રવેશ નથી; એટલે તેમનાવડે
ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માની ઓળખાણ કે ધર્મ થાય નહીં.
પુણ્ય–પાપને આત્માના સ્વરૂપમાંથી બાદ કરીને, માત્ર શુદ્ધ ચેતનારૂપે આત્મસ્વરૂપને લક્ષિત કરવું.–આ
આત્માને જાણવાની રીત છે.
કરવાની આ વાત છે, તે અવસરે આત્માર્થીને ઉલ્લાસ આવે છે.
PDF/HTML Page 9 of 19
single page version
દોડતો આવે, કેમ કે તેને ખબર છે કે હવે મજૂરીથી છૂટીને ઘરે શાંતિથી ઘાસ ખાવાનું છે. તેમ
અનંતકાળના ભવભ્રમણથી થાકીને હવે સ્વભાવ સમજવાનો અવસર આવતાં આત્માર્થીને એવો
ઉત્સાહ હોય છે કે અંતરમાં તેનો પુરુષાર્થ ઉલ્લસે છે–પરિણતિ દોડતી દોડતી સ્વ–ઘર તરફ વળે છે.
સંસારભ્રમણ વખતે તો પુરુષાર્થ હણાઈ ગયો હતો પણ સ્વભાવને સાધવાનો અવસર આવતાં
આત્માર્થીનો પુરુષાર્થ વેગપૂર્વક અંતરમાં વળે છે; કેમ કે તેને ખબર છે કે હવે અનંતકાળના
ભવભ્રમણના દુઃખથી છૂટીને સ્વભાવના પરમ આનંદનો શાંતિથી અનુભવ કરવાનો છે.–આ રીતે
પોતાના સ્વભાવકાર્યને સાધવા માટે અંતરમાં ઉત્સાહ આવવો જોઈએ.
વીશ બોલથી વિધવિધ પ્રકારે અલૌકિક રીતે આત્માનું સ્વરૂપ સમજાવે છે.
ગ્રહણ એટલે કે જાણવું જેને થતું નથી તે અલિંગગ્રહણ છે. આ રીતે આત્માને અલિંગગ્રહણ કહેતાં
અતીન્દ્રિયજ્ઞાનસ્વરૂપે તે લક્ષમાં આવે છે.
જાણે એવું ચેતનાનું સ્વરૂપ છે. આવી અતીન્દ્રિયચેતનાસ્વરૂપ આત્મા છે, તેને જ અહીં ‘અલિંગગ્રહણ’
કહીને ઓળખાવ્યો છે.
વાસ્તવિક ઓળખાણ નથી. અને આત્માની વાસ્તવિક ઓળખાણ વગર સર્વજ્ઞની કે સંતોની પણ સાચી
ઓળખાણ કે સ્તુતિ થતી નથી.
જ્ઞાનસ્વરૂપ પોતાના આત્માને જાણવો તે સર્વજ્ઞ ભગવાનની નિશ્ચયસ્તુતિ છે. આ રીતે સ્વસન્મુખ
થઈને આત્માની સાચી ઓળખાણ કરવાથી જ સર્વજ્ઞની અને સંતજ્ઞાનીઓની સાચી ઓળખાણ થાય
છે, ને એવી ઓળખાણ થાય ત્યારે જ તેમની સાચી સ્તુતિ હોય છે. ઓળખ્યા વગર સ્તુતિ કોની?
અપવાદ થાય છે. સર્વજ્ઞનું જ્ઞાન અતીન્દ્રિય છે, તેને ઈન્દ્રિયનું અવલંબન જરા પણ નથી. આવા
અતીન્દ્રિયસ્વરૂપે આત્માને લક્ષમાં લેવો તે જ સર્વજ્ઞની ખરી સ્તુતિ છે. અતીન્દ્રિય આત્માને ઈંદ્રિયવડે
જાણનાર માનવો તેમાં સર્વજ્ઞની સ્તુતિ નથી પણ સર્વજ્ઞનો અપવાદ છે.
PDF/HTML Page 10 of 19
single page version
વિદેહક્ષેત્રે જઈને સીમંધરનાથ તીર્થંકરના સાક્ષાત્ દર્શન કર્યા હતા. તેમના અંતર અનુભવમાંથી
નીકળેલું આ પરમ સત્ય છે.
ધગશ જાગે ને ખરી જરૂર લાગે તો તે તરફ પ્રયત્ન વળ્યા વગર રહે નહિ જેમ જગતમાં જેને જે
ચીજનો તીવ્ર પ્રેમ હોય તેને દિનરાત તેનું રટણ ચાલે છે, તેમ જેને ચૈતન્યનો ખરો પ્રેમ હોય તેને
દિનરાત તેનું રટણ રહ્યા કરે છે, તેનો પ્રયત્ન દિનરાત તે તરફ વળ્યા કરે છે, ને તે તેને પ્રાપ્ત કરે જ છે.
બાહ્ય વિષયો પ્રત્યેથી રુચિ છૂટી જાય. અંતરમાં અતીન્દ્રિય આત્માને અવલંબીને જે નિર્વિકલ્પ પ્રતીત
અને આનંદનો અનુભવ થાય તે સમ્યગ્દર્શન અને ધર્મ છે.
થયેલા મતિશ્રુતજ્ઞાન પણ અંશે અતીન્દ્રિય છે, તેનાથી આત્મા જણાય છે. એ સિવાય રાગાદિ ભાવો તો
બાહ્યવૃત્તિ છે, તેનાથી આત્મા જણાતો નથી.
જ્ઞાનીનો અતીન્દ્રિય આત્મા ઓળખાય નહીં. જ્ઞાનીની ઓળખાણ બહુ ઊંડી છે.
પાર થઈને અંતરમાં જે જ્ઞાન વળ્યું તે જ્ઞાનવડે જ આત્મા જણાય છે. ઈન્દ્રિયોવડે તે જણાતો નથી માટે
તે ‘અલિંગગ્રહણ’ છે.
ધર્માત્માના ચરણથી પાવન થયું છે, તે
ઘરની ધૂળ પણ ધન્ય છે; મુમુક્ષુઓને
તે ઘર અનેક પાવનકારી પ્રેરણાઓનું
મંગલ જન્મસ્થાન છે.
PDF/HTML Page 11 of 19
single page version
જ્ઞાન થયું માટે ત્યાં રાગ ન જ હોય એમ નથી.
જ્ઞાન સાથે રાગ છે માટે જ્ઞાન મોક્ષનું કારણ ન થાય–એમ નથી.
જ્ઞાન સાથે રાગ છે માટે તે રાગ પણ મોક્ષનું કારણ થાય–એમ નથી.
જ્ઞાન અને રાગ સાથે ભલે હો, પરંતુ જ્ઞાન તો મોક્ષનું જ કારણ થાય છે ને રાગ તો બંધનું જ
PDF/HTML Page 12 of 19
single page version
સમ્યગ્દ્રષ્ટિનું હૃદય ઊંડુ છે, ઘણી પાત્રતા વગર
પ્રદેશે રાગથી ઉદાસીનતા પરિણમી ગઈ છે. તે
તેની આ વાત છે.
PDF/HTML Page 13 of 19
single page version
હૃદય આખા જગતથી ઉદાસ છે, તેથી જ કહ્યું કે:
જ્ઞાની ધર્માત્માને જે જીવ ઓળખે છે તે સુપાત્ર છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ હોય;–માટે બાહ્યવેષ ઉપરથી પણ જ્ઞાની–અજ્ઞાનીની પરીક્ષા થઈ શકતી નથી.
PDF/HTML Page 14 of 19
single page version
ક્્યાંથી કરી શકે?
શક્્યા નહિ એટલે ક્રોધમાં આવીને છેવટે બાહુબલી ઉપર ચક્ર છોડયું. ચારેકોર હા–હા કાર થઈ ગયો.
પરંતુ બાહુબલી તો ભરતના ભાઈ, અને વળી ચરમશરીરી, તેથી તેના ઉપર ચક્ર ચાલ્યું નહિ. ગોત્રના
માણસો ઉપર કે ચરમશરીરી જીવો ઉપર ચક્ર ચાલી શકતું નથી. એટલે ભરતે છોડેલું ચક્ર બાહુબલીને
કાંઈ ન કરી શક્્યું. –પણ બાહુબલીને એ પ્રસંગે સંસાર ઉપરથી વૈરાગ્ય આવ્યો કે અરે, આ શું? આવા
ક્ષણભંગુર રાજ્યને માટે ભરતને મારા ઉપર ચક્ર છોડવું પડે!! ધિક્કાર આ રાજને! ધિક્કાર આ
મોહને! આ જીવનમાં રાજને માટે આ શું? –આમ વૈરાગ્ય પામી, મુનિ થઈ, એક વર્ષ અડગપણે ધ્યાન
કરીને કેવળજ્ઞાન પામી મોક્ષે ગયા. સાધારણ જીવોને તો એમ લાગે કે અરે, જ્ઞાની થઈને લડાઈ કરે–
આ શું! આ રીતે બાહ્યબુદ્ધિવાળા સાધારણ જીવોને એટલું જ દેખાય છે કે બંને સામસામા લડાઈ કરે
છે; પરંતુ, તે વખતેય પોતાના શુદ્ધ પવિત્ર આનંદઘન જ્ઞાતાસ્વભાવનું બંનેને ભાન વર્તે છે, ભેદજ્ઞાનના
બળે તે વખતેય તેમની પરિણતિ લડાઈના ભાવથી જુદી જ્ઞાતાભાવે પરિણમી રહી છે, તેને તે
બાહ્યબુદ્ધિ જીવો દેખી શકતા નથી. લડાઈ વખતે પણ ભરત અને બાહુબલી એ બંનેનું જ્ઞાન, ‘હું
ચિદાનંદ આત્મા, પરથી ભિન્ન છું’ એવા જ્ઞાનપણે પરિણમે છે,–કે ‘હું ક્રોધ છું’ એમ લડાઈના ભાવપણે
પરિણમે છે?–એ કોણ નક્કી કરશે? જેને ક્રોધ અને જ્ઞાનનું ભેદજ્ઞાન હશે તે જ તેનો નિર્ણય કરી શકશે.
મીંદડી જે મોઢેથી પોતાના બચ્ચાંને પકડે છે તે જ મોઢેથી ઊંદરને પકડે, પણ ‘પક્કડ પક્કડ મેં ફેર હૈ.’
તેમ બહારની ક્રિયા જ્ઞાની અને અજ્ઞાનીને એકસરખા જેવી દેખાતી હોય તો પણ તેમના અંતરના
પરિણમનમાં મહાન આંતરો હોય છે. અજ્ઞાની તો રાગમાં જ લયલીન વર્તે છે, રાગ વખતે તેનાથી
જરાય ભિન્નતા તેને રહેતી નથી; ત્યારે જ્ઞાનીને તો રાગથી અત્યંત ભિન્નતાનું ભેદજ્ઞાન ઉદય પામ્યું છે,
એટલે તેને રાગથી ભિન્નતા જ રહે છે.
સાધતું, અને ‘આ રાગાદિ પરભાવો તે હું નહિ’ એમ પરપરિણતિને છોડતું, ભેદજ્ઞાન ઉદય પામ્યું છે. વળી
જ્ઞાન કર્તા અને ક્રોધાદિ તેનું કર્મ,–એવો જે કર્તા–કર્મનો ભેદ તેને તોડી પાડતું અત્યંત પ્રચંડપણે તે જ્ઞાન
ઉદય પામ્યું છે. અત્યંત પ્રચંડ એટલે તીખું જ્ઞાન, જ્યાં સ્વભાવને સાધતું ઝગઝગાટ કરતું પ્રગટ થયું ત્યાં
રાગાદિ સાથે કર્તાકર્મની પ્રવૃત્તિનો અવકાશ ક્યાંથી હોય?–અને કર્મનું બંધન પણ કેમ થાય? ‘હું આત્મા
નિર્મળ ચિદાનંદમૂર્તિ છું ને રાગાદિ ભાવો મારા સ્વરૂપથી બહાર છે’–આમ સ્વભાવની અખંડતાને સાધતું
ને પરપરિણતિને છોડતું જે ભેદજ્ઞાન ઉદય પામ્યું તેમાં પરભાવો સાથે કર્તાકર્મપણું હોતું નથી તેમજ કર્મનું
બંધન પણ થતું નથી. સ્વભાવમાં પરિણમતું અને પરભાવને છોડતું તે જ્ઞાન કર્મબંધનને છેદીને આત્માને
મુક્તિ પમાડે છે. આ રીતે ભેદજ્ઞાન તે જ બંધનથી છૂટવાનો ઉપાય છે.
PDF/HTML Page 15 of 19
single page version
PDF/HTML Page 16 of 19
single page version
PDF/HTML Page 17 of 19
single page version
આડે જગતના વિષયકષાયોથી ઉદાસ થયો છે ને શ્રીગુરુ પાસે જઈને વિનયથી પૂછે છે: પ્રભો! મને
દ્રષ્ટિમય, શાશ્વત આનંદરૂપ, સહજ
આનંદરસનો એવો નિર્ણય (વેદન સહિત) થઈ ગયો
PDF/HTML Page 18 of 19
single page version
જિજ્ઞાસુ વિધાર્થીઓ ધાર્મિક શિક્ષણનો લાભ લઈને
PDF/HTML Page 19 of 19
single page version
