PDF/HTML Page 1 of 21
single page version
PDF/HTML Page 2 of 21
single page version
ઉપર ભગવાન સર્વજ્ઞની કૃપા છે, તેની નિકટ મુક્તિ સર્વજ્ઞ ભગવાન
પ્રસિદ્ધિ કરતાં કહે છે કે અહો પરમાત્મા! આપની મારા ઉપર કૃપા
કરી છે, એટલે અંતર્મુખ થઈને ચિદાનંદ પરમાત્માની પ્રસન્નતા જેણે
PDF/HTML Page 3 of 21
single page version
(૪) મુંબઈ: દિગંબર જૈન મંદિર, ૧૭પ મુમ્માદેવી રોડ, મુંબઈ–૨
PDF/HTML Page 4 of 21
single page version
રાજાની સમીપતા કરે છે ને સર્વ પ્રકારે તેની સેવા–આરાધના કરે છે.....બીજે
પછી યત્નથી ધન–અર્થી એ અનુચરણ નૃપતિનું કરે. ૧૭
જીવરાજ એમ જ જાણવો વળી શ્રદ્ધવો પણ એ રીતે,
એનું જ કરવું અનુચરણ પછી યત્નથી મોક્ષાર્થીએ. ૧૮ (–સમયસાર)
રીતે ચૈતન્યરાજાને રીઝવવાથી જ સાધ્યરૂપ શુદ્ધ આત્માની સિદ્ધિ થાય છે,
PDF/HTML Page 5 of 21
single page version
PDF/HTML Page 6 of 21
single page version
PDF/HTML Page 7 of 21
single page version
કર્મ આસ્રવતું નથી, ફરી કર્મ બંધાતું નથી, બંધાયેલું કર્મ નિર્જરી જાય છે ને સમસ્ત કર્મનો
અભાવ થઈને સાક્ષાત્ મોક્ષ થાય છે.
આત્માનું ધ્યાન કરવું.....તેનાથી સર્વ સિદ્ધિ થાય છે.
આજ્ઞા છે; કેમ કે તે જ મોક્ષનો હેતુ છે.
શકતા નથી, પરંતુ જો તને મોક્ષની ઈચ્છા છે તો તું જ્ઞાનસ્વભાવનું અવલંબન કરીને આ
નિજપદને પ્રાપ્ત કર....બીજા જીવો સામે ન જો. હે મોક્ષાર્થી! આત્માની પરમ પ્રીતિ કરીને તું
તારા જ્ઞાન સ્વભાવનું અવલંબન કર.
પરમસુખ થશે....તારો આત્મા સ્વયમેવ આનંદિત થશે.......અધિક શું કહીએ? તું પોતે જ તે
ક્ષણે જ સ્વયમેવ તે પરમસુખને દેખશે.....તારે બીજાને પૂછવું નહિ પડે.
વર્તમાન આનંદ અનુભવાય છે અને થોડા જ કાળમાં
જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. આવું કરનાર
પુરુષ જ તે સુખને જાણે છે, બીજાનો તેમાં પ્રવેશ નથી.
બીજા કોઈ પરિગ્રહના સેવનથી શું સાધ્ય છે?
PDF/HTML Page 8 of 21
single page version
આત્મા કર્તા થઈને શું કરે તેની વાત છે.
પ્રથમ, જો પરદ્રવ્યમાં વ્યાપીને આત્મા તેને કરે તો તે પરદ્રવ્યની સાથે એકમેક થઈ જાય...ને
આત્મા પરદ્રવ્યમાં કાંઈ કરતો નથી.
તો તેનો ખુલાસો કરતાં આચાર્યદેવ કહે છે કે: હે ભાઈ! સમકિતીના સ્વભાવની તને ખબર નથી.
સમકિતીની દ્રષ્ટિ ક્્યાં છે તેની તને ખબર નથી. સમકિતીની દ્રષ્ટિ આત્માના ચિદાનંદ સ્વભાવ ઉપર છે,
અને તે સ્વભાવની સન્મુખતાથી નિર્મળ પર્યાયો થતી જાય છે અને કર્મ સાથેનો સંબંધ તૂટતો જાય છે
એટલે ધર્માત્માની આવી દ્રષ્ટિથી જોતાં આત્મા વિકારનો પણ કર્તા નથી, અને જ્યાં વિકારનો કર્તા નથી
ત્યાં કર્મ વગેરેનો નિમિત્તકર્તા પણ ક્્યાંથી હોય?
એવું જોર તેના ઊંધા અભિપ્રાયમાં પડ્યું છે. એટલે તેના પરિણામની કોઈ મર્યાદા જ નહિ રહે. કેમકે
કર્મનો નિમિત્તકર્તા તે જ થાય કે જે વિકારનો કર્તા થાય; વિકારનો કર્તા તે જ થાય કે જે સ્વભાવના
નિર્મળકાર્યને કરતો ન હોય.
જુદું ને જુદું રાખતો થકો તે વિકારને જ્ઞાનનું કાર્ય નહિ પણ જ્ઞાનનું જ્ઞેય જ બનાવે છે; એટલે ધર્મીનું
જ્ઞાન વિકારને નિમિત્ત નથી પરંતુ વિકાર ધર્મીના જ્ઞાનમાં જ્ઞેયપણે નિમિત્ત છે. જુઓ, દ્રષ્ટિ પલટતાં
કેવો પલટો થઈ જાય છે!
આવી દ્રષ્ટિ જ્યાં સુધી ન થાય ત્યાં સુધી ધર્મની શરૂઆત થાય નહીં.
PDF/HTML Page 9 of 21
single page version
છે. જ્ઞાનદશામાં જ્ઞાતા ભગવાન વિકારનો કર્તા કેમ થાય?–ન જ થાય. ધર્મીની દ્રષ્ટિમાં જ્ઞાતા ભગવાન
જ છે, તેની દ્રષ્ટિમાં રાગાદિ નથી, માટે તે રાગાદિનો અકર્તા જ છે. આ રીતે રાગાદિનો અકર્તા થઈને
પરિણમતાં તે મુક્તિ પામે છે. પહેલાં આત્માના આવા સ્વભાવને દ્રષ્ટિમાં લેવો તે મોક્ષનો માર્ગ છે.
સમજાય? ભાઈ, આ સમજણ વિના સંસારની ચાર ગતિમાં તેં બેહદ દુઃખો ભોગવ્યાં. આ
ચૈતન્યતત્ત્વની સમજણ કર્યા સિવાય ચાર ગતિના દુઃખથી છૂટકારો થાય તેમ નથી.
જ્ઞાનભાવને જ કરે છે.
નીકળતો નથી. ધર્મીને જ્ઞાનના કાળે રાગ પણ હો ભલે, પણ તે રાગથી ભિન્નપણે રહીને તેને જાણે છે;
એટલે રાગના કાળે ભેદજ્ઞાનનો કાળ પણ સાથે જ વર્તે છે. અજ્ઞાની રાગના કાળે રાગમાં જ તન્મય વર્તે
છે, રાગથી ભિન્ન જ્ઞાનની તેને ખબર નથી, એટલે તે રાગની આકુળતાને જ વેદે છે, જ્ઞાનની શાંતિ તેને
વેદાતી નથી. જેને સાચી આત્મશાંતિનું વેદન કરવું હોય તેણે જ્ઞાનને અંતર્મુખ કરીને આત્મા અને
રાગનું ભેદજ્ઞાન કરવું–તે જ ઉપાય છે.
PDF/HTML Page 10 of 21
single page version
ભગવંતોએ ષટ્ખંડ આગમની રચના કરી, ને તેનો ઘણો મોટો ઉત્સવ કરીને ચતુર્વિધ સંઘે શ્રુતજ્ઞાનનું
બહુમાન કર્યું; એ રીતે આજે શ્રુતજ્ઞાનની આરાધનાનો મોટો દિવસ છે.
છે. અને એવા શુદ્ધઆત્મસ્વભાવરૂપી નિજઘરમાં વસવું તે પરમાર્થ ‘વાસ્તુ’ છે. ચૈતન્યવસ્તુમાં વાસ
તેનું નામ વાસ્તુ; નિજઘરમાં પ્રવેશીને તેમાં રહેવું તેનું નામ વાસ્તુ. અનાદિથી પરભાવરૂપી પરઘરમાં
વસ્યો છે ત્યાંથી ખસ્યો, ને નિજઘરમાં આવીને વસ્યો, તેણે અપૂર્વ વાસ્તુ કર્યું, તે મંગળ છે, ને તે
કેવળજ્ઞાન તથા પૂર્ણ આનંદનું કારણ છે.
સાધકનું શ્રુતજ્ઞાન સ્વસંવેદનપ્રત્યક્ષ છે.
તે બંને આનંદસ્વરૂપ છે.
તે બંને મંગળસ્વરૂપ છે.
તે બંનેમાં ડગલે ડગલે–મંગળ છે.
જેણે નિજસ્વરૂપની પ્રતીત કરીને ભાવશ્રુતથી તેમાં પ્રવેશ કર્યો તેણે અસંખ્યપ્રદેશી સ્વઘરમાં
સ્વરૂપ; તેનો અચિંત્ય મહિમા છે. તેનો નિર્ણય થતાં આત્માનો નિર્ણય થાય છે; તેનો નિર્ણય થતાં
આનંદનો અનુભવ થાય છે, સાધક ભાવના અંકુરા ફૂટે છે.
જ્ઞેયોને જાણી લ્યે છે; તેથી તેને કોઈ જાતની આકુળતા, કુતૂહલ કે ઈચ્છા રહી નથી.
ભાસે છે તે તો માત્ર
PDF/HTML Page 11 of 21
single page version
કલ્પના છે, તે કલ્પના પણ વિરૂપ છે, તે ચૈતન્યનું રૂપ નથી. ચૈતન્યનું રૂપ તો શાંત અનાકુળ છે, તે
ગ્રંથાધિરાજ તારામાં ભાવો બ્રહ્માંડના ભર્યા.
PDF/HTML Page 12 of 21
single page version
* આત્માનો સ્વભાવ ‘જ્ઞાન’ છે.
* તે જ્ઞાનસ્વભાવ પૂર્ણ સ્વાનુભવપ્રત્યક્ષ થઈ શકે છે. નીચે સાધકદશામાં પણ મતિ–શ્રુતજ્ઞાનવડે
પોતાના બેહદ સામર્થ્યવડે જ્ઞાન તેને પણ પોતાનું જ્ઞેય બનાવે છે. જો તેને પણ જ્ઞેય ન બનાવે તો
જ્ઞાનનું સામર્થ્ય અધૂરું રહી જાય છે એટલે તેની સર્વજ્ઞતા સિદ્ધ થતી નથી.
ખરી સ્તુતિ છે. જેણે સર્વજ્ઞસ્વભાવની શ્રદ્ધા કરી, સ્વીકાર કર્યો, અનુભવ કર્યો તેણે સર્વજ્ઞની ભક્તિ
કરી, તે સર્વજ્ઞનો દાસ થયો, તે સર્વજ્ઞનો સેવક–આરાધક થયો. તે સર્વજ્ઞના માર્ગમાં આવ્યો. જેણે
જ્ઞાનસ્વભાવની સન્મુખતા કરી નથી, તેની શ્રદ્ધા કરી નથી તેણે સર્વજ્ઞ અરિહંતદેવને ખરેખર ઓળખ્યા
નથી, અને ઓળખાણ વગર ખરી સ્તુતિ ક્્યાંથી હોય? માટે પોતાના સ્વભાવ તરફ જાય ત્યારે
સર્વજ્ઞની સ્તુતિ થાય.
જ્ઞેય–વિચારરૂપ અન્ય ષટ્ દ્રવ્યનું સ્વરૂપ,
ઉપાદેય–આચરણરૂપ દ્રવ્યની શુદ્ધતા.
PDF/HTML Page 13 of 21
single page version
PDF/HTML Page 14 of 21
single page version
કરીને દુઃખી થઈ રહ્યો છે. આવા જીવોને આત્માની શાંતિનો સાચો રાહ બતાવવા માટે આચાર્યદેવે આ
પદ્મનંદીપચીસી શાસ્ત્ર રચ્યું છે. તેમાં કહે છે કે અરે જીવ! તેં તારા સ્વરૂપનું ખરૂં મનન કદી કર્યું નથી,
અનંતકાળના પરિભ્રમણ–પ્રવાહમાં તું અનંત વાર દેવ અને નારકી થયો, રાજા અને રંક પણ થયો, તેં
પુણ્ય પણ કર્યાં અને પાપ પણ કર્યાં, પણ સચ્ચિદાનંદસ્વરૂપ આત્મા પોતે કોણ છે તેનું લક્ષ કદી એક
ક્ષણ પણ તેં નથી કર્યું. ચૈતન્યને ચૂકીને તેં લક્ષ્મી, શરીર વગેરે બાહ્યવસ્તુમાં સુખની કલ્પના કરી છે;
બાહ્યવસ્તુમાં કદી સુખ નથી. તારું સુખ તારી પ્રભુતામાં છે. પણ પોતાના પ્રભુતા ચૂકીને તું તારા
અજ્ઞાનથી જ અનંત દુઃખ પામ્યો છે.
સમજાવ્યું તે પદ નમું શ્રી સદ્ગુરુ ભગવંત,
તારે શાંતિ જોઈતી હોય, આનંદ અનુભવવો હોય તો, આચાર્યભગવાન કહે છે કે, તારા નિર્દોષ
ચૈતન્યસ્વરૂપને લક્ષમાં લઈને તેનું ચિંતન કર. સિદ્ધભગવાન જેટલી પરિપૂર્ણ તાકાત તારા આત્મામાં
ભરી છે, તેની સન્મુખ થઈને તેનો આદર કર...ને વિભાવોનો આદર છોડ, સંયોગોમાં સુખબુદ્ધિ છોડ.
પરચીજથી તારો મહિમા નથી, ક્ષણિક પુણ્ય–પાપની વૃત્તિથી તારો મહિમા નથી, અખંડ
જ્ઞાનાનંદસ્વભાવ પરિપૂર્ણ સામર્થ્યથી ભરપૂર નિર્દોષ છે–તેનાથી જ તારો મહિમા છે, માટે તેનો આદર
કર, તેની રુચિ–વિશ્વાસ કર; તેમાં અંતર્મુખ થતાં તને તારી અપૂર્વ શાંતિ ને આનંદનું વેદન થશે.
શાંતિસ્વભાવ નથી, તો તેની વિકૃતિરૂપ ક્રોધ પણ નથી. માટે ક્રોધાદિ ક્ષણિક વિભાવ વખતે–તેટલો જ
આત્માને ન માનતાં, ત્રિકાળી શાંતિથી ભરપૂર તારા જ્ઞાનાનંદસ્વભાવને લક્ષમાં લઈને તેનો આદર
કર....તે સ્વભાવનો આદર કરતાં વિભાવનો આદર છૂટી જશે....વિભાવનો આદર છૂટી ગયા પછી તે
લાંબો કાળ ટકી શકશે નહીં. જેવી ભાવના તેવું ભવન, એટલે કે વિકારની જેને ભાવના હોય તે
વિકારને જ પામે; અને જ્ઞાનાનંદસ્વભાવની જેને ભાવના હોય તેને તેની પ્રાપ્તિ થાય જ. જ્ઞાનાનંદ તો
પોતાનો સ્વભાવ જ છે, પોતાની વસ્તુની પોતાને પ્રાપ્તિ ન થાય–એ કેમ બને? પણ તેને માટે અંતર્મુખ
થઈને, સ્વવસ્તુને લક્ષમાં લઈને તેની ભાવના કરવી જોઈએ. જીવે અનાદિથી બર્હિમુખ બુદ્ધિથી
પરભાવોની જ ભાવના કરી છે પણ અંર્તમુખ થઈને કદી સ્વભાવની ભાવના ભાવી નથી–ભગવાન
કુંદકુંદ સ્વામી કહે છે કે–
PDF/HTML Page 15 of 21
single page version
સમ્યક્ત્વ–આદિ ભાવ રે! ભાવ્યા નથી પૂર્વે જીવે.
અરે જીવ! પૂર્વે કદી નહિ ભાવેલ એવી સ્વભાવભાવના હવે ભાવ. ચિદાનંદસ્વરૂપની ભાવનાથી
ભાવના તો તેં અત્યાર સુધી ભાવી, હવે તો ભવનો છેદ કરનારી ભાવના તું ભાવ. જગતમાં સૌથી
વધારે શક્તિમાન એવો તારો સ્વભાવ જ છે, તે સ્વભાવની ભાવના તું કર. આ જગતના ઠાઠ–માઠ ને
સંયોગ તો ચાર દિવસના ચાંદરડા જેવા છે, તે તો ક્ષણમાં વીંખાઈ જશે, તેમાં ક્્યાંય તારું શરણ નથી.
તારો જ્ઞાનાનંદસ્વભાવ એક જ તને શરણભૂત છે, માટે તેનો વિશ્વાસ કરીને તેનું શરણ લે. આ શરીર
પણ તને શરણરૂપ નહિ થાય–એક ક્ષણ પણ તે તારું રાખ્યું નહિ રહે, ને એક ડગલું પણ તે તારી સાથે
નહિ આવે. તારો ચિદાનંદસ્વભાવ સદા તારી સાથે રહેનાર છે ને તે જ તને શરણરૂપ છે.
અંતર્મુખ શ્રદ્ધાવડે ચૈતન્યજ્યોત પ્રગટી તેમના ભ્રાંતિ અને કર્મો બળીને ભસ્મ થઈ જાય છે.–આ જ
આત્મિકશાંતિનો ઉપાય છે. પરપદાર્થ વગર આત્મા પોતે એકલો જ પોતાનો આનંદ અનુભવી શકે છે.
દુઃખનો આઘાત થતાં શરીર છોડીને પણ તે દુઃખથી મુક્ત થવા ચાહે છે ને સુખી થવા ચાહે છે; એટલે
તેમાં અવ્યક્તપણે પણ એ વાતનો સ્વીકાર થઈ જાય છે કે શરીર વગર પણ આત્મા એકલો પોતાથી
સુખ થઈ શકે છે; આત્માનું સુખ શરીરમાં કે કોઈ બાહ્ય વિષયોમાં નથી, આત્માનું સુખ આત્મામાં જ
છે. જેમ શરીર વગર આત્મા સુખી રહી શકે છે તેમ રાગ વગર પણ આત્મા સુખી રહી શકે છે.–આ રીતે
દેહથી ભિન્ન ને રાગાદિથી ભિન્ન એવા તારા જ્ઞાનાનંદસ્વભાવને લક્ષમાં લઈને તેની પ્રતીતવડે એવી
શ્રદ્ધાજ્યોત પ્રગટાવ કે જેમાં ભ્રાંતિ બળીને ભસ્મ થઈ જાય, ને અપૂર્વ આત્મશાંતિ જાગે.
વાંચો.
PDF/HTML Page 16 of 21
single page version
(
સેવા કરી હતી. જેઠ વદ ત્રીજના દિવસે સવારમાં ગુરુદેવે સીમંધર ભગવાનના દર્શન કર્યા, ત્યારબાદ
સૌ ભાઈ–બેનોએ ઘણા ભાવપૂર્વક ગુરુદેવની સ્તુતિ કરી. અને ગુરુદેવે કહ્યું;
ત્યારપછી આઠ દિવસે રૂઝ આવી જતાં જેઠ વદ ૧૧ ના રોજ પાટો છોડી નાંખવામાં આવ્યો છે. .....
ગુરુદેવની આંખે સંપૂર્ણ આરામ છે. હાલ આંખે આરામ લેવાનો હોવાથી વાંચવાનું બંધ છે, તેથી
ગુરુદેવના પ્રવચનો પણ બંધ છે. શ્રાવણ માસમાં પ્રવચનો શરૂ થવાનો સંભવ છે. ગુરુદેવની આંખે
જલદી સંપૂર્ણ સારું થઈ જાય ને તેઓશ્રીની પુનિત વાણી દ્વારા આપણને જલદી આત્મબોધ મળે–એવી
સૌની હાર્દિક ભાવના છે.
આનંદોલ્લાસથી ઊજવાયો હતો. સવારમાં પૂજનાદિ બાદ જિનેન્દ્ર ભગવાનની તથા સમયસારજીની
રથયાત્રા નીકળી હતી, તેમાં નૃત્ય–ભજન–સંગીત વગેરે ઘણા ઉલ્લાસકારી હતા. ભગવાનની રથયાત્રા
સોનગઢના બાગમાં ગઈ હતી. છઠ્ઠને દિવસે ભક્તિ સમવસરણમાં થઈ હતી; ભક્તિ એવી અદ્ભુત હતી
કે, ભક્તિ કરતાં કરતાં ગુરુદેવના હૃદયમાં સીમંધરનાથના સાક્ષાત્ દર્શન કરનાર કુંદકુંદાચાર્યદેવ પ્રત્યે
વિશિષ્ટ બહુમાનનો એવો પ્રમોદ જાગ્યો કે પોતાના હસ્તાક્ષરે આ પ્રમાણે લખીને તે પ્રમોદ વ્યક્ત કર્યો;
“ભરતથી મહાવિદેહની મૂળ દેહે જાત્રા કરનાર શ્રી કુંદકુંદઆચાર્યની જય હો, જય હો. “
વાસ્તુ હોવાથી ગુરુદેવનું પ્રવચન તેમજ શ્રુતપૂજન પણ તેમના ઘરે મંડપમાં થયું હતું. સાંજે
જિનમંદિરમાં જિનવાણીમાતાની ખાસ ભક્તિ થઈ હતી.
PDF/HTML Page 17 of 21
single page version
‘આત્મધર્મ’ વગેરેમાંથી તેમણે સ્વાધ્યાય માટેની એક બુક ઉતારી હતી; અને તેઓ અવારનવાર
સોનગઢ આવતા ત્યારે તે સ્વાધ્યાય બોલતા. પૂ. ગુરુદેવે બતાવેલ તત્ત્વ સંસ્કારમાં આગળ વધીને
તેઓ પોતાનું આત્મહિત સાધે, અને તેમના કુટુંબીજનો પણ તત્ત્વપ્રેમમાં આગળ વધે–એ જ ભાવના.
ની ખૂબ પ્રભાવના થાય એમ ઈચ્છીએ છીએ.
એમાં રહી સ્થિત લીન એમાં શીઘ્ર આ સૌ ક્ષય કરું.
PDF/HTML Page 18 of 21
single page version
सलोकानां त्रिलोकानां यद्विद्या दर्पणायते।।१।।
PDF/HTML Page 19 of 21
single page version
PDF/HTML Page 20 of 21
single page version
जिसकी कृपा से आपके शुभ दर्शका लाहा लहा।।
आज सुजन समेत आ पावन किया यह द्वार है।
इस तीर्थयात्रा के समय में हृदय हर्ष अषार हैं।।१।।
करती शरद की पूर्णिमा हरषित चकोरों के लिये।
करता सजल वारिद सुखी संतप्त मोरों के लिये।।
त्यों आप हम सबके लिये अनुपम सजल वारिद बने।
पीयुष सम जिनके बरसते वचन शीतलता सने।।२।।
कितने न जाने आपने उपकार हैं हम पर किये।
सहते रहे हैं कष्ट भारी आप हम सब के लिये।।
इस ग्रीष्म ऋतु में भी सभी जन तीर्थयात्रा कर रहे।
हम अल्पज्ञानी मानवों को स्वात्मज्ञानी कर रहे।।३।।
लेकिन न सेवा आपकी हम लोग कूछ भी कर सके।।
अपने हृदय के भाव भी कह कर न आगे धर सके।
सन्मान हम कैसा करें यह भी नहीं हम जानते।
हां धर्मरक्षक आपको सच्चा हितैषी मानते।।४।।
जो कूछ हुई हो भूल हमसे ध्यान में मत लीजिये।
जैसा किया है तृप्त वैसा तृप्त फिर कीजिये।।
अपने हृदय के भाव कहिये कौन शब्दो में कहें।
आशा यही हम आपके अरु आप हम सबके रहें।।५।।