PDF/HTML Page 1 of 21
single page version
PDF/HTML Page 2 of 21
single page version
PDF/HTML Page 3 of 21
single page version
PDF/HTML Page 4 of 21
single page version
PDF/HTML Page 5 of 21
single page version
નથી, સત્તાના પ્રદેશો જુદા ને દ્રવ્યના પ્રદેશો જુદા–એવો પ્રદેશભેદ પણ નથી. દ્રવ્ય પોતે જ સત્રૂપ છે, એક
દ્રવ્ય ને બીજી સત્તા,–એમ બે વસ્તુ ભેગી થઈને દ્રવ્ય સત્રૂપ છે–એમ નથી, એટલે કે તેમને યુતસિદ્ધપણું નથી,
ભિન્નવસ્તુપણું નથી.
ભેદ ભલે હો, પણ તેથી કાંઈ તે બંને જુદી જુદી વસ્તુ થઈ જતી નથી, પ્રદેશભેદ થતો નથી. આ એક વાત છે.
છે; પરંતુ જ્યારે ‘સત્ તે દ્રવ્ય જ છે’ એમ દ્રવ્યાર્થિકદ્રષ્ટિથી જોવામાં આવે ત્યારે ગુણ–ગુણીભેદ અસ્ત થઈ
જાય છે– નિમગ્ન થાય છે. અભેદદ્રષ્ટિમાં આખું દ્રવ્ય જ એક દેખાય છે, તેમાં ભેદ દેખાતા નથી. અને
પર્યાયદ્રષ્ટિથી જ્યારે ભેદ દેખાય છે ત્યારે પણ તે ‘અંશીના અંશપણે જ’ દેખાય છે, અંશીથી જુદાપણે દેખાતા
નથી. ભેદદ્રષ્ટિમાં પણ કાંઈ સત્તા તે દ્રવ્યથી સર્વથા જુદી દેખાતી નથી, દ્રવ્યના જ ગુણપણે તે દેખાય છે.
(અહીં જેમ સત્તા અને દ્રવ્યની વાત કરી તેમ જ્ઞાન અને આત્માનું પણ સમજવું)
દ્રવ્ય જ છે, દ્રવ્યથી જુદી કોઈ સત્તા નથી. એટલે દ્રવ્યને ન જોતાં એકલી સત્તાને જોવા જાય અથવા તો ગુણીને
ન જોતાં એકલા ગુણને જ જોવા જાય તો તેને વાસ્તવિક સત્તા કે દ્રવ્ય, અથવા ગુણ કે ગુણી કાંઈ દેખાશે નહિ.
આત્માને ન જોતાં એકલા જ્ઞાનને જોવા જાય તો તેને જ્ઞાન દેખાશે નહિ, કેમ કે દ્રવ્યથી તદ્ન જુદી સત્તા કે
આત્માથી તદ્ન જુદું જ્ઞાન હોતું જ નથી. ગુણ હંમેશા ગુણી (દ્રવ્ય) ના આશ્રયે જ હોય છે, એટલે દ્રવ્યનો
આશ્રય કરીને જ ગુણનું વાસ્તવિક અવલોકન થાય છે.
(વીતરાગભાવ) થાય છે,–તે જ્ઞાનનું ફળ છે, ને તે જ મોક્ષનું મૂળ છે.
PDF/HTML Page 6 of 21
single page version
“બધાય અરહંત ભગવંતો તે જ વિધિથી કર્માંશોનો (જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મ ભેદોનો) ક્ષય કરીને તથા
“અતીત કાળમાં ક્રમશ: થઈ ગયેલા સમસ્ત તીર્થંકર ભગવંતો, પ્રકારાંતરનો (અન્ય પ્રકારનો)
जादा णमोत्थु तेसिं तस्स व णिव्वाण मगस्स ।। १९९।।
“જિનો, જિનેંદ્રો અને શ્રમણો (અર્થાત્ સામાન્ય કેવળીઓ, તીર્થંકરો અને મુનિઓ) આ રીતે (પૂર્વે
વ્યાજબી છે.
PDF/HTML Page 7 of 21
single page version
“આથી આગમજ્ઞાન–તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાન – સંયતત્ત્વના યુગપત્પણાને જ મોક્ષમાર્ગપણું હોવાનો નિયમ થાય છે.”
૭. ત્યાર પછી તે જ અધિકારમાં મોક્ષમાર્ગ પ્રજ્ઞાપનનો ઉપસંહાર કરતાં ગા. ૨૪૪ની ટીકામાં શ્રી
૮. આ રીતે શ્રી પ્રવચનસારના ત્રણે શ્રુતસ્કંધોમાં
૧૦. પ્રથમ જીવઅધિકાર–ગા. ૨ની ટીકામાં કહે છે કે:–
નિજ પરમાત્મતત્ત્વનાં સમ્યક્શ્રદ્ધાન–જ્ઞાન–અનુષ્ઠાનરૂપ શુદ્ધ રત્નત્રયાત્મક માર્ગ
ભૂમિકાને અનુસાર ચારિત્રની આશિંક શુદ્ધિ ઉપરાંત વ્યવહાર મોક્ષમાર્ગ હતો પણ તે તો ચારિત્રનો દોષ હોવાથી તેઓ તેને મોક્ષમાર્ગ
જરા પણ માનતા નહોતા. જુઓ–સમયસાર કલશ ટીકા પુણ્ય–પાપ અધિકાર પાનું ૧૧૨–૧૧૩.
પ. ભાવ્ય અને ભાવકનો અર્થ શ્રી પ્રવચનસાર ગા. ૭ ની ટીકામાં નીચે મુજબ આપ્યો છે તેથી ત્યાંથી વાંચી લેવો.
૬. પોતે મોક્ષમાર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરી રહેલ છે એમ છદ્મસ્થ નક્કી કરી શકે છે. તે સમ્યક્ શ્રુતજ્ઞાનવડે નક્કી થઈ શકે છે અને આચાર્યદેવે
પોતે પોતાના શ્રુતજ્ઞાન વડે નક્કી કર્યું છે એમ તેઓ જણાવે છે. અવધિજ્ઞાની, મનઃપર્યયજ્ઞાની અને કેવળજ્ઞાની જ તે નક્કી કરી શકે
એ માન્યતા અયથાર્થ છે.
૭. વ્યવહારમોક્ષમાર્ગમાં પરદ્રવ્યનો આશ્રય હોય છે તેથી તે ખરેખર મોક્ષમાર્ગ નથી એમ સમજવું.
૮. વ્યવહાર મોક્ષમાર્ગની અપેક્ષા ખરા મોક્ષમાર્ગમાં હોતી નથી. વ્યવહાર મોક્ષમાર્ગ તો પરની અપેક્ષા રાખે છે માટે તે મોક્ષમાર્ગ જ નથી.
PDF/HTML Page 8 of 21
single page version
દ્રશિ–જ્ઞપ્તિ–વૃત્તિ સ્વરૂપ (દર્શન જ્ઞાન ચારિત્રરૂપે પરિણમતું) એવું એક જ ચૈતન્ય સામાન્યરૂપ નિજ
છે–વા સહચારી છે. તેને ઉપચારથી મોક્ષમાર્ગ કહીએ તે વ્યવહાર મોક્ષમાર્ગ છે કારણકે નિશ્ચય વ્યવહારનું સર્વત્ર
(ચારે અનુયોગોમાં) એવું જ લક્ષણ છે; અર્થાત્
“મોક્ષમાર્ગનું નિરૂપણ બે પ્રકારે કરેલ છે. એમાં વીતરાગી નિર્વિકલ્પ દશા તે નિશ્ચય મોક્ષમાર્ગ અને
ઉપચારથી મોક્ષમાર્ગ કહેલ છે; એટલે કે તે નિમિત્ત, સહચર, ઉપચાર અને વ્યવહાર એમ ચાર પ્રકારે (વ્યવહાર)
મોક્ષમાર્ગનું નિરૂપણ કરેલ છે.
મોક્ષમાર્ગ કહેલ છે. આવું નિશ્ચય–વ્યવહારનું સ્વરૂપ છે. માટે મોક્ષમાર્ગનું નિરૂપણ બે પ્રકારે જાણવું, પણ એક
નિશ્ચયમોક્ષમાર્ગ છે તથા એક વ્યવહારમોક્ષમાર્ગ છે
જો તેમ ન કરો તો તેનો જ્ઞાનઅભ્યાસ વિફળ જાય છે.
PDF/HTML Page 9 of 21
single page version
(૧) વ્યવહાર મોક્ષમાર્ગ કષાયકણ છે, તે બંધની પ્રાપ્તિનું કારણ છે.
(ર) તે દરેક સાધક જીવને ક્રમે આવી પડ્યા વિના રહેતો નથી પણ તે મોક્ષનું કારણ કે માર્ગ નથી.
(૩) તેને ઓળંગી જવું અર્થાત્ તેનાથી અતિક્રાંત થવું તે મોક્ષ (નિર્વાણ) ની પ્રાપ્તિનું કારણ છે.
(૪) વ્યવહારમોક્ષમાર્ગ
“તે ક્રમમાં આવી પડેલું સરાગ ચારિત્ર પુણ્ય બંધનું કારણ છે એમ જાણી,
PDF/HTML Page 10 of 21
single page version
નિયત સ્વલક્ષણને અવલંબનારો પ્રજ્ઞાવડે જુદો કરવામાં આવેલો જે ચેતક (ચેતનારો), તે આ હું છું;
PDF/HTML Page 11 of 21
single page version
PDF/HTML Page 12 of 21
single page version
અહીં કોઈ પ્રશ્ન કરે છે કે મોક્ષમાર્ગમાં નિશ્ચયનય દ્વારા જો વ્યવહારનય સર્વથા પ્રતિષિદ્ધ છે તો
एगेण विणा छिज्जइ तित्थं अण्णेण उण तच्चं ।।
PDF/HTML Page 13 of 21
single page version
“અહીં આ જ તાત્પર્ય છે કે શુદ્ધનય ત્યાગવા યોગ્ય નથી કારણ કે તેમાં અત્યાગથી (કર્મનો) બંધ
(૧) નિશ્ચય નય અને વ્યવહાર નય એવા બે નયો છે ખરા અને તેના વિષયો પણ છે ખરા તેથી તે
સમ્યગ્જ્ઞાન (સ્વસંવેદન) અને સ્વરૂપાચરણની કણિકા જાગ્યે
પણ મૂઢ જીવ જાણે નહિ અને માને પણ નહિ.
PDF/HTML Page 14 of 21
single page version
તેટલા શાસ્ત્રો પઢી જાય તોપણ આત્માનો લાભ ક્યાંથી થાય?–સમ્યગ્જ્ઞાન ક્યાંથી થાય? શાસ્ત્રોનો હેતુ તો
શુદ્ધજ્ઞાનમય આત્મા દર્શાવીને મોક્ષના ઉપાયમાં લગાડવાનો હતો, પરંતુ જેને મોક્ષની જ શ્રદ્ધા નથી તેને
શાસ્ત્રનું ભણતર ક્યાંથી ગુણકારી થાય? માટે, અભવ્ય જીવ ૧૧ અંગ ભણવા છતાં અજ્ઞાની જ રહે છે.
અભવ્યના દ્રષ્ટાંત મુજબ બીજા ભવ્ય જીવોનું પણ એ જ પ્રમાણે સમજી લેવું. અંતર્મુખ થઈને, રાગથી જુદો
થઈને, શુદ્ધજ્ઞાનમય આત્માને જે જાણે છે તે જ સમ્યગ્જ્ઞાની થાય છે.
નથી. જ્ઞાનસ્વભાવી આત્મા રાગથી પણ જુદો છે–એમ બતાવીને શાસ્ત્રો જ્ઞાનસ્વભાવનું જ અવલંબન કરાવે
છે ને રાગાદિનું અવલંબન છોડાવે છે.–આ જ શાસ્ત્ર તાત્પર્ય છે, આ જ શાસ્ત્ર ભણવાનો ગુણ છે. તેનો
(એટલે કે ભિન્નવસ્તુભૂત શુદ્ધજ્ઞાનસ્વભાવી આત્માના જ્ઞાનનો) જેને અભાવ છે તેને શાસ્ત્ર ભણવાના
ફળનો અભાવ છે, એટલે તે અજ્ઞાની જ છે.
આશ્રય કરવો.–એમ કરવાથી જ મોક્ષની શ્રદ્ધા થાય છે, એમ કરવાથી જ શુદ્ધજ્ઞાનની શ્રદ્ધા થાય છે, એમ
કરવાથી જ આત્માની અને સર્વજ્ઞની શ્રદ્ધા થાય છે. પરંતુ શાસ્ત્રોમાં જ્યાં વ્યવહારનું કથન આવે ત્યાં તે
વ્યવહારની રુચિમાં જ જે અટકી જાય છે તેને શાસ્ત્ર ભણતરના ફળનો અભાવ છે, એટલે આત્મા વગેરેનું
જ્ઞાન નહિ હોવાથી તે અજ્ઞાની જ રહે છે. આ રીતે, જેને વ્યવહારની રુચિ છે તે શાસ્ત્ર ભણે તો પણ અજ્ઞાની
જ છે; અને જેણે શુદ્ધાત્માની રુચિ કરીને તેનો આશ્રય કર્યો છે તેને બીજું શાસ્ત્રભણતર કદાચ ઓછું હોય તો
પણ તે સમ્યગ્જ્ઞાની જ છે.
PDF/HTML Page 15 of 21
single page version
PDF/HTML Page 16 of 21
single page version
ઉપાદાન કે યોગસે નિયમિત વરતે જીવ,
૧ અનેક યુક્તિઓ અને આગમના આશ્રયથી પૂર્વે અમોએ બતાવ્યું છે કે ઉપાદાનનું કાર્યરૂપે પરિણમન
વાત કહેવામાં આવે છે તેની સાથે સર્વદા (સદા) અને સર્વત્ર (સર્વક્ષેત્રે) કાર્યની વ્યાપ્તિ (ફેલાવાપણું) જોવામાં
આવતી નથી. તેથી ઉપાદાન અનુસાર કાર્ય થવા છતાં પણ તેનો ક્રમ શું છે તેનો અહીં વિચાર કરવો છે.
આમાંથી કોઈના વિષે સંક્ષેપથી તથા કોઈના વિષે વિસ્તારથી વિચાર કર્યો, પરંતુ કાર્ય ઉત્પત્તિના ક્રમ સંબંધમાં
હજી સુધી કાંઈ પણ લખ્યું નથી તેથી અહીં ‘ક્રમનિયમિત પર્યાય’ એ પ્રકરણના પેટામાં તેનો વિચાર કરવો છે.
જ તે થાય છે. તેમાં કોઈ પરિવર્તન કરી શકતું નથી. તે જ રીતે તેના અસ્ત થવાના સમયની વ્યવસ્થા છે.
લઈએ છીએ. કઈ ઋતુમાં કયે દિવસે કેટલા કલાક મિનીટ અને સેકન્ડનો દિવસ અથવા રાત્રિ થશે તે
જ્ઞાનપણ આપણને તેનાથી થઈ જાય છે. જ્યોતિષજ્ઞાન અને નિમિત્તજ્ઞાનની સાર્થકતા પણ તેમાં જ છે. કોઈ
વ્યક્તિનું જીવન કે ખાસ ઘટના પંચાંગ કે જ્યોતિષ ગ્રંથમાં લખ્યા હોતાં
PDF/HTML Page 17 of 21
single page version
ગ્રંથોમાં લખી પણ શકાતી નથી. તો પણ તેમાં પ્રકૃતિ અને જ્યોતિષ મંડળના અધ્યયનથી કાંઈક એવું તથ્ય
(સત્ય) સંકલિત કરવામાં આવે છે કે જેના આધારે પ્રત્યેક વ્યક્તિની આગામી ખાસ ઘટનાઓનો પત્તો
લાગી જાય છે; તેથી પ્રત્યેક વ્યક્તિના જીવનમાં જે કોઈ ખાસ ઘટના બને છે કે જે તે વ્યક્તિની જીવનધારાને
જ બદલી દે છે. તેને અકસ્માત કહી શકાતો નથી. જોવામાં તે અકસ્માત ભલે લાગે પણ તે પોતાના
નિયતક્રમમાં અંતર્ગત જ થાય છે.
તેઓએ મરિચીના સંબંધમાં એવી ભવિષ્યવાણી કરી હતી કે તે આગામી તીર્થંકર થશે અને તે થયા પણ ખરા.
બીજુ ઉદાહરણ તેઓ દ્વારિકાના દાહનું રજૂ કરે છે. આ ભગવાન નેમિનાથને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછીની
ઘટના છે. તેઓએ કેવળજ્ઞાનથી જાણીને એક પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહ્યું હતું કે આજથી બાર વર્ષના અંતે મદિરા
અને દ્વીપાયન મુનિના યોગથી દ્વારિકાદાહ થશે; અને તે કાર્ય પણ તેમની ભવિષ્યવાણીને અનુસાર થયું. આ
ભવિષ્યવાણીને વિફળ કરવાને માટે યાદવોએ કોઈ પણ પ્રયત્ન બાકી રાખ્યો નહોતો પરંતુ તેમની
ભવિષ્યવાણી સફળ થઈ જ.
ઘરબાર છોડી જંગલે જંગલ ભટકતા ફર્યા પરંતુ અંતે જે થવાનું હતું તે થયું જ...ક્્યાંય ભગવાનની
ભવિષ્યવાણી વિફળ (ખોટી) થઈ શકવાની હતી?
એક આચાર્ય ત્યાંથી નીકળ્યા; તેઓએ જોયું કે બાળક ભદ્રબાહુએ પોતાની બુદ્ધિકુશળતાથી એકની ઉપર એક
એવી રીતે ૧૪ ગોળીઓ ચઢાવીને પોતાના સાથી સર્વ બાળકોને આશ્ચર્યચક્તિ કરી દીધા હતા. એ જોઈ
આચાર્યે પોતાના નિમિત્તજ્ઞાનથી જાણીને એવી ભવિષ્યવાણી ઉચ્ચારી કે આ બાળક ૧૧ અંગ અને ૧૪
પૂર્વના પાઠી અંતિમ શ્રુતકેવળી થશે. તેમની એ ભવિષ્યવાણી સફળ (સાચી) થઈ.
PDF/HTML Page 18 of 21
single page version
કરી શકાય છે અને કરવામાં આવે છે. તેનાથી સ્પષ્ટ વિદિત થાય છે કે (જાણવામાં આવે છે કે) જે દ્રવ્યનું
પરિણમન જે રૂપે જે હેતુઓથી (કારણોથી) જ્યારે થવું નિશ્ચિત છે તે એ જ ક્રમથી થાય છે, તેમાં અન્ય કોઈ
પરિવર્તન કરી શકતું નથી.
સ્વકાળને પ્રાપ્ત થવાથી જ થાય છે:–
પણ સંયુક્ત (–અશુદ્ધ) દ્રવ્યોની સર્વ અથવા કેટલીક પર્યાયો બાહ્ય નિમિત્તો ઉપર અવલંબિત છે (–આધાર
રાખે છે), માટે તેઓ સર્વ પોત પોતાના ઉપાદાનને અનુસાર એક નિયતક્રમના કારણે જ થાય છે એવો કોઈ
નિયમ નથી, કારણ કે તેઓ બાહ્ય નિમિત્તો વિના થઈ શકતી નથી અને નિમિત્ત પર છે, એટલા માટે જ્યારે
જેવી સાધન સામગ્રીનો યોગ મળે છે તેના અનુસાર તેઓ થાય છે અને તેનો કોઈ નિયમ નથી કે ક્્યારે કેવી
બાહ્ય સામગ્રી મળશે; એટલા માટે સંયુક્તદ્રવ્યની પર્યાયો સુનિશ્ચિત ક્રમથી જ થાય છે એવું કહી શકાતું નથી.
આવું માનવાવાળાઓનો કહેવાનો અભિપ્રાય એમ છે કે સંયુક્ત દ્રવ્યોની બધી પર્યાયો બાહ્ય સાધનો પર
અવલંબિત હોવાથી તેમાંથી કેટલીક પર્યાયોનો જે ક્રમ નિયત છે તેના અનુસારે તેઓ થાય છે અને વચ્ચે
વચ્ચે કેટલીક પર્યાયો અનિયત ક્રમથી પણ થાય છે.
સમય પણ નિશ્ચિત છે. તેમજ પ્રતિવર્ષ–(હરસાલ) ની ઘણીખરી ઋતુઓ વખતસર પણ થાય છે. પરંતુ કોઈ
કોઈ વાર બાહ્ય પ્રકૃતિનો એવો વિલક્ષણ પ્રકોપ થાય છે કે જેથી એનો ક્રમ ઉલટ–સુલટ થઈ જાય છે.
રહ્યો છે તે એક ક્ષણમાં બદલીને મહાન ભારે વ્યતિક્રમ (–ક્રમનું બદલવું) ઉપસ્થિત કરી દે છે.
હવા, પાણી, અન્તરીક્ષ અને નક્ષત્ર લોક–એ બધા ઉપર વિજય પ્રાપ્ત કરતો ધપી રહ્યો છે.
પ્રમાણ પણ રજુ કરે છે. તેઓ કહે છે કે જો બધાં દ્રવ્યોની પર્યાયો ક્રમનિયત જ છે તો માત્ર દેવ, નારકી,
ભોગભૂમિ જ મનુષ્ય–તિર્યંચ તથા ચરમ શરીરી (તે જ ભવે મોક્ષ જનાર) મનુષ્યોના આયુને ‘અનપવર્ત્ય’
(ન તૂટે તેવું) કહેવાનો કોઈ હેતુ નથી.
આદિ કારણો હોતાં કર્મભૂમિમાં જન્મેલા મનુષ્ય અને
PDF/HTML Page 19 of 21
single page version
અકાળમરણનાં એ સાધનોનો નિર્દેશ (ઉલ્લેખ–વર્ણન) પણ કરેલ છે. તેથી બધી પર્યાયો ક્રમનિયમિત જ છે
એમ કહી શકાતું નથી. પોતાના આ પક્ષના સમર્થનમાં તેઓ ઉદીરણા, સંક્રમણ, ઉત્કર્ષણ અને અપકર્ષણને
પણ રજૂ કરે છે. ઉદીરણાનો અર્થ જ કર્મોનું નિયત સમય પહેલાં ફળ દેવું એવો છે. જગતમાં કેરીનો પાક બે
પ્રકારે થાય છે કોઈ કેરી વૃક્ષ પર વળગી રહીને જ નિયત સમયે પાકે છે અને કોઈ કેરીને પાક્યા પહેલાં જ
તોડીને પકાવવામાં આવે છે. કર્મોનાં ઉદય અને ઉદીરણામાં પણ એ જ તફાવત છે. ઉદય તેની સ્થિતિ
અનુસાર નિયત સમયે થાય છે અને ઉદીરણા સમય પહેલાં થઈ જાય છે. ઉત્કર્ષણ અને અપકર્ષણની પણ
એજ દશા છે. એટલું જરૂર છે કે ઉત્કર્ષણમાં નિયત સમયમાં વૃદ્ધિ થઈ જાય છે અને અપકર્ષણમાં નિયત
સમયને ઘટાડી દેવામાં આવે છે. સંક્રમણમાં નિયત સમયને ઘટાડવા–વધારવાની વાત તો નથી હોતી પણ
તેમાં સંક્રમિત થવાવાળાં કર્મોનો સ્વભાવ જ બદલી જાય છે માટે દ્રવ્યોની બધી પર્યાયો ક્રમનિયત છે એમ કહી
શકાતું નથી. (હજી આ પૂર્વપક્ષ દ્વારા દલીલ ચાલે છે.)
મળવાનું છે તે સમયે મળશે જ અને જેને જ્યારે મોક્ષ જવાનું છે ત્યારે તે જશે જ તો પછી સદાચાર, વ્રત,
નિયમ, સંયમ અને પૂજાપાઠનો ઉપદેશ શા માટે દેવામાં આવે છે અને શા માટે એ બધાનું આચરણ કરવું શ્રેષ્ઠ
માનવામાં આવે છે? તેમના કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જ્યારે સર્વ શુભાશુભ કાર્ય નિયત સમયે જ થાય છે
ત્યારે પોતાનો સમય આવતાં થશે જ, તેને માટે જુદો પ્રયત્ન કરવો કે ઉપદેશ દેવો નિષ્ફળ છે. પણ સર્વથા
એમ નથી, કેમકે જગતમાં પ્રયત્ન અને ઉપદેશ આદિની સફળતા જોવામાં આવે છે, તેથી એ સિદ્ધ થાય છે કે
જ્યારે જેવી સાધન સામગ્રી મળે છે ત્યારે તેના અનુસારે જ કાર્ય થાય છે. ક્્યારે શું સાધક સામગ્રી મળશે
અને તે અનુસારે ક્્યારે શું કાર્ય થશે તેનો નથી તો કોઈ ક્રમ જ નિશ્ચિત કરી શકાતો તેમ સમય પણ,
શાસ્ત્રમાં નિયતિવાદને જે મિથ્યા કહેવામાં આવ્યો છે તેનું આજ કારણ છે.
સહિત આગમ પ્રમાણના આધારે પ્રકૃતમાં (આ ચાલુ અધિકારમાં–પ્રકરણમાં) વિચાર કરવામાં આવે છે.
કે જે કાર્ય પુરુષ પ્રયત્નસાપેક્ષ થાય છે તેમાં તે મેળવવામાં આવે છે એમ ઉપચારથી કહેવામાં આવે છે પણ
એવું કાંઈ એકાન્તે નથી કે પ્રયત્ન કરવાથી નિમિત્ત મળે જ.
છે, તો પણ પોતાના પૂર્વ સંસ્કારને લીધે કેટલાક બાળકો ભણવામાં તેજ (હોંશિયાર) નીકળે છે, કેટલાક
મધ્યમ હોય છે, કેટલાક ઠોઠ હોય છે અને કેટલાક નિયમિત રૂપે સ્કૂલમાં જાય છે તો પણ ભણી શકતા નથી.
તેનું કારણ શું છે? જે બાહ્ય સાધન સામગ્રીને લોકમાં કાર્યની ઉત્પાદક કહેવામાં આવે છે તે બધાને સુલભ છે
અને તેઓ ભણવામાં પરિશ્રમ પણ કરે છે તો પછી તેઓ એકસમાન કેમ ભણતા નથી? (ક્રમશ:)
PDF/HTML Page 20 of 21
single page version
તેઓ પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીના સત્સમાગમમાં ઘણાં વર્ષો પહેલાં આવ્યા
હતા. તેમને સદ્ધર્મ પ્રત્યે રુચિ હતી, સત્ શ્રવણનો પ્રેમ હતો. પૂ.
ગુરુદેવશ્રી પ્રત્યે તેમને ઘણો ભક્તિભાવ હતો મુંબઈથી તેઓ
અવારનવાર પૂ. ગુરુદેવશ્રીનાં પ્રવચનોનો લાભ લેવા સોનગઢ
આવતા. પૂ. ગુરુદેવશ્રી જ્યારે મુંબઈ પધાર્યા ત્યારે તેમના પ્રત્યે
તેમણે ઘણો આદરભાવ દર્શાવ્યો હતો. બોટાદના શ્રી દિગંબર
જિનમંદિરના નિર્માણમાં તેમનો ઘણો મોટો ફાળો હતો. પંચ કલ્યાણક
પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ પ્રસંગે તેમણે ઉત્સાહપૂર્વક ભાગ લીધો હતો.
તેમના કુટુંબીજનો પ્રત્યે અમો સમવેદના પ્રગટ કરીએ છીએ.
પૂજ્ય ગુરુદેવના સત્સમાગમમાં ઘણા વર્ષોથી હતા અને સોનગઢમાં
ખાસ ધર્મશ્રવણ સત્સમાગમ માટે ઘણો વખત રહેલા, તેમને પૂજ્ય
ગુરુદેવ પ્રત્યે ઘણો ભક્તિભાવ હતો.
તેમના કુટુંબીજનો પ્રત્યે અમે પ્રગટ કરીએ છીએ.
તેઓ પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીના સત્સમાગમમાં ઘણા વર્ષોથી આવતા હતા,
તેમને સદ્ધર્મ પ્રત્યે રુચી હતી, અધ્યાત્મપ્રેમમાં આગળ વધીને
જન્મમરણરહિત દશાને પ્રાપ્ત કરે એ ભાવના ભગવાન પાસે અમો
પ્રગટ કરીએ છીએ.