PDF/HTML Page 1 of 29
single page version
PDF/HTML Page 2 of 29
single page version
PDF/HTML Page 3 of 29
single page version
રૂડા
PDF/HTML Page 4 of 29
single page version
ઉમરાળામાં ઉજમબા માતાના ઘરમાં જે સ્થાને કહાનકુંવરનો
જન્મ થયો તે સ્થાને મંગળ સ્વસ્તિકનું સ્થાપન કરેલ છે તેનું દ્રશ્ય.
PDF/HTML Page 5 of 29
single page version
પ્રગટ કરવા માટે જન્મ્યા અને અનેક ભવ્ય જીવોને નિર્મળતાના ઉત્પાદમાં
નિમિત્તરૂપ થયા એટલે તેમને માટે મહા આનંદનું કારણ બન્યા.
(૩) ભેદવિજ્ઞાનદ્વારા આસ્રવનિરોધ અફર છે.
(૪) ક્ષાયિક સમકિતીનું સમ્યગ્દર્શન અફર છે.
(પ) નિશ્ચય રત્નત્રયનું નિરપેક્ષપણું અફર છે.
(૬) ક્ષપકશ્રેણિવંત આત્માની સ્વરૂપરમણતા અફર છે.
(૭) વીતરાગી દેવની વીતરાગતા અફર છે.
(૮) અનંતવીર્યશક્તિનું સ્વરૂપરચનારૂપ સામર્થ્ય અફર છે.
PDF/HTML Page 6 of 29
single page version
(૯) અખંડિત પ્રતાપવંત સ્વાતંત્ર્યથી શોભાયમાન આત્માની પ્રભુતા
(૧૧)
(૧૩)
ચાલ્યા આવતા મિથ્યાત્વ પ્રતિપક્ષી ઉપર વિજય પ્રાપ્ત કરવા માટે જેઓ પ્રેરણા
આપી રહ્યા છે, જેઓ અર્હંતને દ્રવ્યપણે, ગુણપણે અને પર્યાયપણે જાણીને,
નિજાત્માને જાણવાનો અને એ જ વિધિ વડે મોહક્ષય કરવાનો તથા નિર્વૃત
થવાનો અફર ઉપદેશ આપી રહ્યા છે, જેઓ આત્મપરાયણ હોવાથી અફર
આત્મપરાયણતાનો અમોઘ બોધ આપી રહ્યા છે, જેઓ ચૈતન્ય ભાવ પ્રાણ
ધારણ રૂપ અફર જીવત્વનું દર્શન કરાવી રહ્યા છે, જેમના શ્રીમુખે ‘પુરુષાર્થ,
પુરુષાર્થ’ ના અફર પડકાર આવે છે, જેમની તત્કાળ બોધક વાણીમાં ભવના
અભાવરૂપ સ્વભાવના અફર ભણકારા વાગે છે, જેઓ અફર પદવીના પરમ
ઉપાસક છે અને શિવરમણી વરવા માટે અફર પગલે પ્રયાણ કરી રહ્યા છે
એવા પરમોપકારી પૂ. ગુરુદેવશ્રીની અફર આજ્ઞાઓનું પાલન કરીને, આપણે
તેમના અફર અનુયાયી બનીએ. એવી ભાવના સાથે આજના મંગલમય દિને
તેમને વિવિધરંગી ભક્તિ પુષ્પોથી અત્યંત ઉલ્લસિત ભાવે વધાવીએ છીએ.
PDF/HTML Page 7 of 29
single page version
ત્યાગ
(૪) સ્વમાં રમે છે ને પરથી વિરમે
(૭) અકંપ જ્ઞાનસ્વભાવની–શુદ્ધતાની
(૯) નિશ્ચયને સદાય આદરણીય
માને
સદા
સ્વામિત્વનો
ત્યાગ
વર્તે
રમે
(૭) ચલાયમાન પુણ્યપાપરૂપ પર
(૯) વ્યવહારને સદાય આદરણીય
માને
PDF/HTML Page 8 of 29
single page version
रागद्वेष परिग्रहे सति यतो जातं क्रिया कारकैः ।
भुंजाना च यतोऽनु भूतिरखिलं खिन्नाक्रियायाः फलं ।
तद्विज्ञानघनौधमग्नमधुना किंचिन्न किंचित्किल ।। २७७।।
PDF/HTML Page 9 of 29
single page version
(નિયમસાર અને તત્ત્વાર્થસૂત્ર આદિ) ગ્રંથોમાં જે આ કહ્યું છે કે સિદ્ધ જીવ લોકાન્તથી ઉપર ધર્માસ્તિકાય ન
હોવાથી ગમન નથી કરતા તો એ વ્યવહારનય (ઉપચારનય) નું જ વક્તવ્ય છે જે માત્ર ત્યાં સુધી
નિમિત્તપણું બતાવવા માટે કરવામાં આવ્યું છે.
અથવા જે ક્ષેત્રમાં સ્થિત રહેવાની યોગ્યતા હોય છે એ કાળમાં તે પદાર્થ એટલા જ ક્ષેત્ર સુધી ગમન કરે છે
અને એ ક્ષેત્રમાં સ્થિત થાય છે, એ પરમાર્થ સત્ય છે, પરંતુ જ્યારે તે ગમન કરે છે વા સ્થિત થાય છે ત્યારે
ધર્મદ્રવ્ય ગમનમાં અને અધર્મદ્રવ્ય સ્થિત થવામાં ઉપચરિત હેતુ હોય છે તેથી પ્રયોજન વિશેષવશ એમ પણ
કહી દેવામાં આવે છે કે સિદ્ધજીવ લોકાન્તની ઉપર ધર્માસ્તિકાય ન હોવાથી ગમન કરતા નથી. જો કે આ
કથનમાં ઉપચરિત હેતુની મુખ્યતાથી કથન કરવામાં આવ્યું છે. પણ આ ઉપરથી એમ ફલિત કરવું ઉચિત નથી
કે એ કાળે ઉપાદાનની યોગ્યતા તો આગળ પણ જવાની હતી પણ ઉપચરિત હેતુ ન હોવાથી સિદ્ધ જીવોનું
તેનાથી ઉપર ગમન ન થયું, કારણ કે એનાથી એવો અર્થ ફલિત કરવાથી જે ઊલટો અર્થ થાય છે તેનું વારણ
કરી શકાતું નથી.
હેતુ થાય છે. કોઈ કાર્યનો મુખ્ય હેતુ હોય અને ઉપચરિત હેતુ ન હોય એવું નથી પણ જ્યારે જે કાર્યનો મુખ્ય
હેતુ હોય છે ત્યારે તેનો ઉપચરિત હેતુ હોય જ છે એવો નિયમ છે.
એ વ્યાખ્યાન કરવાની એક શૈલી છે, જેનાથી આપણને એ બોધ થઈ જાય છે કે ગતિમાન જીવો અને
પુદ્ગલોનું નિશ્ચયથી લોકાન્ત સુધી જ ગમન થાય છે, લોકની બહાર સ્વભાવથી તેમનું ગમન હોતું નથી.
PDF/HTML Page 10 of 29
single page version
કે પ્રત્યેક સમયનું ઉપાદાન પૃથક્ પૃથક્ છે, એટલા માટે તેના વડે ક્રમ પૂર્વક જે જે પર્યાયો ઉત્પન્ન થાય છે તે
પોત–પોતાના કાળમાં નિયત છે. તે પોતપોતાના સમયે જ થાય છે. આગળ પાછળ થતી નથી. આ વાતને
સ્પષ્ટ કરતાં શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્ય પ્રવચનસાર ગા. ૯૯ ની ટીકામાં કહે છે કે –
પ્રગટ થતાં હોવાથી અને પહેલાં પહેલાંના મોતિઓ નહિ પ્રગટ થતાં હોવાથી તથા બધેય પરસ્પર
(મોતિયોમાં) અનુસ્યૂતિ
અને પહેલાં પહેલાંના પર્યાયોનો વ્યય થવાથી તથા એ સમસ્ત પર્યાયોમાં અનુસ્યૂતિપૂર્વક એક પ્રવાહ
અવસ્થિત હોવાથી ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્યરૂપ ત્રિલક્ષણપણું પ્રસિદ્ધિ પામે છે.”
(ઉર્ધ્વતા સામાન્ય) ના સ્થાને દોરો છે. જેમ મોતીની માળામાં સમસ્ત મોતી પોતપોતાના સ્થાનમાં પ્રકાશી
રહ્યા છે. ગણતરીના ક્રમથી તેમાંથી પછી પછીનું એક એક મોતી અતીત (વ્યય) થતું જાય છે અને પહેલાં
પહેલાંનું એકેક મોતી પ્રગટ થતું જાય છે. તો પણ સમસ્ત મોતીઓમાં દોરો અનુસ્યૂત હોવાથી તેમાં અન્વય
બની રહે છે, તેથી ત્રિલક્ષણપણાની સિદ્ધિ થાય છે. તે જ પ્રકારે નિત્ય પરિણામ–સ્વભાવ એક દ્રવ્યમાં અતીત,
વર્તમાન અને અનાગત સમસ્ત પર્યાયો પોત–પોતાના કાળમાં પ્રગટ થઈ રહ્યા છે. તેથી તેમાંથી
પૂર્વક એક અખંડ પ્રવાહ (ઉર્ધ્વતાસામાન્ય) નિરન્તર અવસ્થિત રહે છે, માટે ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રૌવ્યરૂપ
ત્રિલક્ષણપણાની સિદ્ધિ થાય છે, આ ઉક્ત કથનનું તાત્પર્ય છે.
પણ દ્રવ્યરૂપે વર્તમાન પદાર્થમાં અવસ્થિત છે. તેથી જે પર્યાયના ઉત્પાદનો જે સમય હોય છે તે જ સમયમાં તે
પર્યાય ઉત્પન્ન થાય છે. અને જે પર્યાયના વ્યયનો જે સમય હોય છે તે સમયે તે વ્યય થઈ જાય છે. એવો એક
પણ પર્યાય નથી કે જે દ્રવ્યરૂપે વસ્તુમાં (દ્રવ્યમાં) ન હોય અને ઉત્પન્ન થઈ જાય અને એવો એક પણ પર્યાય
નથી કે જેનો વ્યય થતાં દ્રવ્યરૂપે વસ્તુમાં તેનું અસ્તિત્વ જ ન હોય.
मोपादाननियमो भून्माश्यासः कार्य जन्मनि ।। ४२।।
PDF/HTML Page 11 of 29
single page version
અને કાર્ય ઉત્પન્ન થવામાં વિશ્વાસ (–સારી રીતે ભરોસો) પણ થાય નહિ. ૪૨
દ્રવ્યનો તો થઈ શકતો નથી, કેમકે તે નિત્ય છે. પર્યાયનો પણ થઈ શકતો નથી, કેમકે તે દ્રવ્યરૂપે ધ્રૌવ્ય છે.
જેમ વિવાદયુક્ત મણિ આદિમાં મલ આદિ પર્યાયરૂપે નાશવાન હોવા છતાં પણ દ્રવ્યરૂપે ધ્રુવ છે. અન્યથા (–
બીજી રીતે) તેની સત્ત્વરૂપે (–અસ્તિત્વરૂપે; સત્તારૂપે.) ઉત્પત્તિ થઈ શકતી નથી.”
અવસ્થિત ન હોય તો તેનો ઉત્પાદ એમ બની શકતો જ નથી, જેમ આકાશના ફૂલનો ઉત્પાદ નથી બનતો.
વળી એટલું જ નહિ, જે ઉપાદાનનો નિયમ છે કે આનાથી આ જ કાર્ય ઉત્પન્ન થાય છે, એના વિના આ
નિયમ પણ બની શકતો નથી. ત્યારે તો માટીથી વસ્ત્રની અને જીવથી અજીવની પણ ઉત્પત્તિ થઈ જવી
જોઈએ અને જો એમ થવા લાગે તો આનાથી આ જ કાર્ય થશે એવો ભરોસો કરવો કઠણ થઈ જશે. તેથી
દ્રવ્યમાં શક્તિરૂપે જે કાર્ય વિદ્યમાન છે તે જ સ્વકાળ આવતાં કાર્યરૂપે પરિણમે છે એવો નિશ્ચય કરવો જોઈએ.
થવું) અને તિરોભાવ (–છૂપાવું) માનેલ છે. જૈન દર્શનનો સાંખ્યદર્શનથી જો કોઈ મતભેદ છે તો તે આ જ
વાતમાં છે કે, તે કારણને સર્વથા નિત્ય માને છે જૈન દર્શન કથંચિત્ નિત્ય માને છે તે કારણમાં કાર્યની સર્વથા
સત્તા માને છે, જૈન દર્શન કથંચિત્ સત્ત્વ (સત્તા) માને છે. તે (સાંખ્ય દર્શન) કાર્યનો આવિર્ભાવ–તિરોભાવ
માને છે, જૈનદર્શન કાર્યનો ઉત્પાદ–વ્યય માને છે.
નૈયાયિક દર્શનનું જ. અને એ બરાબર પણ છે કેમકે દ્રવ્ય કથંચિત્ નિત્ય ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રૌવ્ય સ્વભાવ
પ્રતીતિમાં આવે છે. સાથે જ તેમાં કાર્યની કારણરૂપે સત્તા હોવાથી જે જે કાર્યનો સ્વકાલ હોય છે તે કાળમાં
તેનો જન્મ (ઉત્પાદ) થાય છે.
અવસ્થાઓ થાય છે તેના ઉપર ધ્યાન આપીએ તો પ્રત્યેક કાર્ય સ્વકાળે થાય છે એ તત્ત્વ અનાયાસ સમજમાં
આવી જાય છે; સાધારણ નિયમ એ છે કે પ્રારંભનાં ગુણસ્થાનોમાં આયુબંધના સમયે આઠ કર્મોનો અને
અન્ય
PDF/HTML Page 12 of 29
single page version
પરિણમે છે? અને અન્ય વર્ગણાઓ નિમિત્તોદ્વારા કર્મરૂપે કેમ પરિણમતી નથી? જો કે એ પ્રશ્નો જરા કઠણ તો
જણાય છે પણ શાસ્ત્રીય વ્યવસ્થાઓ ઉપર ધ્યાન દેવાથી એનું સમાધાન થઈ જાય છે. શાસ્ત્રોમાં બતાવ્યું છે કે
યોગના નિમિત્તથી પ્રકૃતિબંધ અને પ્રદેશબંધ થાય છે. હવે થોડો આ કથન ઉપર વિચાર કરીએ કે શું યોગ
સામાન્યપણે કાર્મણવર્ગણાઓના ગ્રહણમાં નિમિત્ત થઈને જ્ઞાનાવરણાદિરૂપે તેના વિભાગમાં પણ નિમિત્ત
થાય છે? કે જ્ઞાનાવરણાદિરૂપે જે કર્મવર્ગણાઓ પહેલેથી અવસ્થિત છે તેને ગ્રહણ કરવામાં નિમિત્ત થાય છે?
તેમાંથી પહેલી વાત તો માની શકાતી નથી, કેમકે કર્મવર્ગણાઓમાં જ્ઞાનાવરણાદિરૂપ સ્વભાવ પેદા કરવામાં
યોગનું નિમિત્તપણું નથી. જે જેવારૂપે છે તેનું તે જ રૂપે ગ્રહણ થાય તેમાં યોગનું નિમિત્તપણું છે.
નિમિત્ત નથી થતો પણ જ્ઞાનાવરણાદિરૂપ પ્રકૃતિબંધમાં નિમિત્ત થાય છે ત્યારે અર્થાત્ આ વાત આવી જાય છે
કે પ્રત્યેક કર્મની કર્મવર્ગણાઓ જ જુદી જુદી હોય છે. તો પણ આ વાતના સમર્થનમાં અમે આગમ પ્રમાણ
ઉપસ્થિત કરી દેવું આવશ્યક માનીએ છીએ. વર્ગણાખંડ બન્ધન અનુયોગદ્વાર ચૂલિકામાં કાર્મણદ્રવ્યવર્ગણા
કોને કહે છે તેની વ્યાખ્યા કરવા માટે એક સૂત્ર આવ્યું છે. તેની વ્યાખ્યા કરતા થકા શ્રી વીરસેનાચાર્ય કહે છે:–
પરિણમન કરતા નથી, કેમકે તેઓ અન્ય કર્મરૂપે પરિણમન કરવાને અયોગ્ય હોય છે. એ જ પ્રકારે, સર્વ
કર્મોના વિષયમાં વ્યાખ્યાન કરવું જોઈએ. અન્યથા ‘જ્ઞાનાવરણીયનું જે દ્રવ્ય છે તેને ગ્રહણ કરી મિથ્યાત્વ
આદિ આસ્રવવશ જ્ઞાનાવરણીયરૂપે પરિણમાવી જીવ પરિણમન કરે છે’ એ સૂત્ર બની શકતું નથી.
સંક્રમણ થાય છે એવો જે કર્મસિદ્ધાંતનો નિયમ છે તેથી પણ ઉક્ત કથનની પુષ્ટિ થાય છે.
એ કર્મોની વર્ગણાઓ પણ અલગ અલગ હોવી જોઈએ, માટે તેનું પરસ્પર સંક્રમણ થતું નથી.
પરિણમતા નથી. એવી અવસ્થામાં આ વિસ્ત્રસોપચય આ સમયે કર્મરૂપે પરિણમે અને આ કર્મરૂપે ન
PDF/HTML Page 13 of 29
single page version
એવા વિભાગમાં નિમિત્ત થવું તે તેનું કાર્ય નથી. જે વિસ્ત્રસોપચય તે સમયે કર્મપર્યાયરૂપે પરિણમનારા હોય
તેના બંધમાં નિમિત્ત થવું એટલું જ માત્ર યોગનું કાર્ય છે. આ રીતે કર્મશાસ્ત્રમાં બંધ, સંક્રમણ અને
વિસ્ત્રસોપચયના સમ્બન્ધમાં સ્વીકારેલી આ વ્યવસ્થાઓ ઉપર દ્રષ્ટિપાત કરવાથી એ જ જણાય છે કે કાર્યમાં
ઉપાદાનની યોગ્યતા જ નિયામક છે અને જ્યારે ઉપાદાનનો કાર્યરૂપે થવાનો સ્વકાળ આવે છે ત્યારે જ તે
અન્ય દ્રવ્યને નિમિત્ત કરીને કાર્યરૂપે પરિણમે છે.
ઉપાસના નથી કરતા તેનો જન્મ નિષ્ફળ છે. જિનવાણી કેવી છે કે
કરવાવાળાને આનંદરૂપી સમુદ્રને વૃદ્ધિ પામવામાં ચંદ્રમા સમાન છે.
PDF/HTML Page 14 of 29
single page version
૧. ધર્મની શરૂઆત ભેદજ્ઞાનથી થાય છે. તે માટે તેની સ્પષ્ટપણે જે રીત છે તે સમજાવે છે. દેહથી
ત્રિકાળી જ્ઞાનસ્વભાવથી ભિન્ન છે. એમ ભેદજ્ઞાન થવું જોઈએ. અશુભભાવ–પાપને તો દુઃખદાતા માને પણ
શુભભાવ પુણ્યને ભલું–સુખદાતા માને, કર્તવ્ય માને તો પણ ભેદજ્ઞાન થતું નથી અને દુઃખના કારણને સુખના
કારણ માન્યા કરે છે; તેથી દુઃખ મટતું નથી.
છે અને ભગવાન આત્મા તો સદાય અતિનિર્મળ ચૈતન્યમાત્ર સ્વભાવપણે અનુભવાતો હોવાથી અત્યંત
પવિત્ર છે– ઉજ્જવળ છે.
તેઓ ચૈતન્યથી અન્ય સ્વભાવવાળા છે, પ્રકાશ અને અંધકારની જેમ.
પ્રથમ થવું જોઈએ. આ વિના વ્રત, તપ કરે, શાસ્ત્ર વાંચે, વનમાં રહે, મૌન રહે, અને રાગ પાતળો પાડે પણ
તે સ્વયં અજ્ઞાનભાવ, અજાગ્રતભાવ હોવાથી તે વડે કદી પણ કોઈને આત્મસ્વભાવ પ્રગટ ન થાય. એવો
વીતરાગ માર્ગનો કાયદો છે. તેમાં કદી કોઈ માટે પણ અપવાદ નથી.
PDF/HTML Page 15 of 29
single page version
જ જાય (જેમ વહાણમાં છોકરાએ પગ બહાર કાઢ્યો, મગરે પકડ્યો, કોઈ શરણ થયું નહીં) તેમ અજ્ઞાન
અને પુણ્યપાપ આત્મહિત માટે કોઈને શરણદાતા થતા નથી.
છે.”
સદા સુખ જ છે. સુખનો દાતા પોતે અને દુઃખનો દાતા પોતાનો ઊંધો પુરુષાર્થ છે.
અનંતા દરિયા ભરાય અને તેં એટલી માતાનાં દુધ પીધાં છે કે અનંતા દરિયા ભરાય છતાં તૃષ્ણા–મમતા
આડે–આત્મામાં આનંદરસ ભર્યો છે તે તને દેખાતો નથી.
ચારિત્રની નબળાઈના કારણે ગૃહસ્થદશાનો રાગ હોય છે છતાં સંસાર, શરીર અને ભોગાદિમાં તેને જરાય
પ્રેમ હોતો નથી. તે અંતરમાં તો નિત્ય અબંધ–અસંગ પૂર્ણ ચૈતન્ય સ્વભાવને જ દેખે છે ને તેમાં જ સદા
પ્રીતિવંત છે.
છે–દુઃખ છે, એના વિના ચલાવી લેવા માગે તે સુખી થાય.
૧૨. સંયોગથી સુખદુઃખ નથી પણ સંયોગ અને વિકારની મમતા તે દુઃખ છે. રાગ ગમે તે જાતનો હોય
છે.
આદરણીય ન માને. દયા, દાનાદિના કે મહાવ્રત આદિના શુભભાવ પુણ્યઆસ્રવ છે અને હિંસાદિના
અશુભભાવ
PDF/HTML Page 16 of 29
single page version
છે. તેને માટે જળમાં સેવાળનો દાખલો આપ્યો.
એમ સ્વસન્મુખ થતાં જ આસ્રવોની રુચિ છૂટી જાય છે.
દીધી કે તત્કાળ અજ્ઞાનમય આસ્રવો છૂટી જ જાય છે.
વર્તે છે. તેથી તે મહાત્મા નથી પણ પામર છે–દૂરાત્મા છે.
સંભળાવતા નથી કેમકે તેઓ સદા જડ–અચેતન જ છે અને દેહ તથા રાગાદિથી ભિન્ન ચૈતન્ય છે તે જ આત્મા
છે, તે સદા જાણનાર સ્વરૂપ છે તેથી તેને કહીએ છીએ.
સ્વભાવનો વિરોધ હતો તે મટી ગયો છે.
કાહૂકે વિરુદ્ધિ નાહિ, પરજાય (પર્યાય) બુદ્ધિ નાહિ,
દાસ ભગવંતકો ઉદાસ રહે જગતસોં,
સુખિયા સદૈવ ઐસે જીવ સમકિતી હૈ.”
સિદ્ધિમાં જ સાવધાન છે, બાકી બધું ગૌણ છે. તૂચ્છ છે.
PDF/HTML Page 17 of 29
single page version
સિદ્ધિરૂપ સંપદા છે. બહારમાં કુટુંબ, પરિવાર, ધન, આબરૂ એ અમારી સંપદા નહિ.
છે.
સુખીયા સદૈવ ઐસે જીવ સમકિતી હૈ – ત્રિલોકનાથ
પાપ વિકારનો ભાવ તો મલિન, ક્ષણિક અને દુઃખદાતા છે એમ સ્વસન્મુખદ્રષ્ટિ થતાં બેનો ભેદ જાણ્યો ત્યાં જ
વિકારમાં એકતા બુદ્ધિરૂપી અનંતસંસારની ગાંઠ ગળી જાય છે. ત્રિકાળીસ્વભાવ અને ક્ષણિકવિભાવને જરા પણ
મેળ નથી. એમ જાણ્યું ત્યાં જ અંતરની દર્શનમોહની ગાંઠ ભેદાઈ જાય છે. અને અજ્ઞાનથી થતો આસ્રવભાવ
જુદે પડી જાય છે, એવો નિયમ છે. પ્રથમ શ્રદ્ધામાં સર્વથા અને પછી ક્રમે ક્રમે ચારિત્રમાંથી અંશે વિકારનું ટળવું
થાય છે.
હોવાથી ચૈતન્યપણાથી સદા એકમેક સ્વભાવવાળો છે. આવી દ્રષ્ટિ થતાં જ અનંતકાળના કર્મ આવતાં અટકી
જાય છે. પોતે પોતાને જાણે અને રાગને પરપણે જાણે એમ ભાવભાસનરૂપે ભેદજ્ઞાન થતાં જ મિથ્યાત્વ અને
તેના આવરણરૂપ કર્મ નિવૃત્ત થાય છે.
સુધી સુખસ્વભાવી આત્માનો પ્રેમ ન થાય.
સંસાર (આસ્રવ અને બંધન) તૂટે છે.
PDF/HTML Page 18 of 29
single page version
વસ્તુ સત્ ચિદાનંદપણે છે, તેનાથી તું જુદો નથી, એકમેક છો; પણ તેમ
દ્રવ્યની એકતાની દ્રષ્ટિથી પરમાં અને વિકારમાં કર્તાપણું માની દુઃખી થઈ
આ દેહમાં રહેલ આત્મતત્ત્વ દેહથી તદ્ન જુદા સ્વરૂપે છે. તે અનાદિથી છે. જે હોય તે ગયા કાળમાં ન
પણ આત્મા કદીયે દેહરૂપે થયો નથી.
તે અનાદિ કાળથી પોતાને ભૂલી પરને પોતાનું માને છે અને તેથી પુણ્ય–પાપ વિકારભાવે ભ્રમણ કરી રહ્યો
છે, અંદર પોતે શાશ્વત જ્ઞાતા દ્રષ્ટા–સાક્ષીપણે છે, જ્ઞાનાનંદમય પોતાનું સ્વરૂપ છે તેનું અંર્તદ્રષ્ટિથી કદી જ્ઞાન
કર્યું નથી. તેથી રાગાદિ વિકારનો કર્તા–ભોક્તા સ્વામી અજ્ઞાનતાથી થાય છે.
PDF/HTML Page 19 of 29
single page version
શકતો નથી.
પરમાત્મા થઈ ગયા તેમણે પણ અનાદિથી સંસારી પ્રાણી કેમ દુઃખ થઈ રહ્યો છે અને તેમાંથી મુક્ત થવાનો
ઉપાય શું તે કહ્યું છે.
માનતો તેથી તારા ક્ષેત્રે બીજી ચીજોને જોઈને દેહ, દેહની ક્રિયા અને પુણ્ય–પાપની લાગણી સાથે એકતાબુદ્ધિ
કરી રહ્યો છે, તે ભ્રમ છે. વળી મારે લીધે પરનાં કામ થાય અને તેના કારણે મારામાં ફેરફાર થાય એમ બે
દ્રવ્યની એકતાની દ્રષ્ટિથી પરમાં અને વિકારમાં કર્તાપણું માની દુઃખી થઈ રહ્યો છે. કોઈ ઈશ્વર, કર્મ, કાળ,
ક્ષેત્ર સંયોગ તને ભૂલ કરાવે ને દુઃખ દે એવું ત્રણ કાળમાં નથી.
परभावस्य कर्ता आत्मा मोहोऽयं व्यवहारिणाम् ।। ६२।।
છે, ને તેનો તું કર્તા છે. તેને ભૂલીને હું પરનો કર્તા છું એમ માનવું તે સર્વે દુઃખના મૂળરૂપ ભ્રમણા (મોહ) છે.
અનાદિથી કર્તાકર્મની પ્રવૃત્તિ છે.
પૂર્ણ નિર્મળ જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવ સદાય ભર્યો પડ્યો છે પણ વર્તમાન ભૂલના કારણે પુણ્ય–પાપની વિકૃતદશા છે
તે કચાશ છે. તેને પોતાનું સ્વરૂપ માનવાથી, (તેનો કર્તા કર્મ સંબંધ માનવાથી) જ્ઞાનાનંદથી વિપરીત એવી
દુઃખદશાનો આકુળતાનો સ્વાદ લઈ રહ્યો છે; અને તે દુઃખને અજ્ઞાની સુખ માની રહ્યો છે.
કરેલી એઠ જેવું જ લાગે; પણ સ્વાદની લોલુપતા આડે આકુળતામાં દુઃખ માનતો નથી. આત્મા અતીન્દ્રિય
આનંદવાળો છે, તેમાં જડ વસ્તુનો સ્વાદ કદી આવતો નથી.
PDF/HTML Page 20 of 29
single page version
આત્મા પોતે જ પૂર્ણ જ્ઞાનઆનંદથી ભર્યો છે; તેને ભૂલીને અજ્ઞાની વર્તમાન દેહ–ઈન્દ્રિયો–અધૂરું ખંડખંડ જ્ઞાન
અને વિકાર જેટલો પોતાને માની, પોતામાં ભેદ પાડે છે. અને જગત સાથે (પરસાથે) અભેદ કરે છે. જ્ઞાની
પરથી ભેદ પાડી પોતાના સ્વરૂપથી પોતાને અભેદ કરે છે. શરીર–ઈન્દ્રિય, આયુ, શ્વાસ, ભાષા, મન એ જડ
પદાર્થ છે, તેના જેવો હું નથી. જડ ઈન્દ્રિ હું રસ ચાખતો નથી, જડના કામ મારાં નથી. પૂર્વે સ્વ–પરની એકત્વ
બુદ્ધિવડે પરમાં કર્તા–કર્મપણુંમાની દુઃખી થયો હતો. હવે સ્વલક્ષે ભેદજ્ઞાન કર્યું ત્યારથી સુખી થયો.
સમયે સમતા છે. ધર્મ કરે અહીં અને ફળ પરભાવમાં મળે એમ નથી.
ભેદ નહિ જાણનાર મેલા જળને જ પીએ છે તેમ વર્તમાન દશામાં પરલક્ષે પુણ્ય–પાપની વૃત્તિ ઊઠે છે, તેની
ઉપર જ જેની દ્રષ્ટિ પડી છે અને તેમાં જ કર્તા–કર્મપણું માને છે તે જ્ઞાતાસ્વભાવનો વિરોધ કરનાર હોવાથી
દુઃખને જ અનુભવે છે.
દ્રષ્ટિનો અનાદર કરી રહ્યો છે.
મોટું શરીર થયું. તે કાંઈ શાશ્વત (કાયમી) નથી, રોટલા આદિરૂપે જે પરમાણુ હતા તે આ શરીરરૂપે થયા છે.
રોટલાને વીંછી કરડે તો દુઃખ ન માને પણ અહીં શરીરને વીંછી કરડે તો રાડ પાડે છે કેમકે હું આત્મા જાણનાર
સ્વરૂપ છું, દેહ હું નથી–એવી દ્રષ્ટિ કરી નથી.
સામર્થ્ય જાણવા–દેખવારૂપે તારામાં છે, તેની પ્રતીતિ તેં ન કરી, તેનાથી આ દુઃખરૂપ દશા છે. ત્રિકાળી
નિર્વકારસ્વભાવથી ઊલટી ચીજ પુણ્ય–પાપરૂપ શુભઅશુભ લાગણી છે, તેને દુઃખરૂપે (દોષરૂપે) જાણે તો
ત્રિકાળી સ્વભાવના લક્ષે મલિનતાનું કર્તાકર્મપણું છૂટે.
દેખો તો તેનું ખરું સ્વરૂપ ન જણાય પણ જ્ઞાનીનો યથાર્થ ઉપદેશ સાંભળી તેનું સ્વરૂપ સમજે અને તેનાં
શ્રદ્ધા–જ્ઞાન અને એકાગ્રતારૂપ ઉપાય કરે તો તે પ્રગટ થાય છે.