PDF/HTML Page 1 of 61
single page version
PDF/HTML Page 2 of 61
single page version
આત્મધર્મ: તંત્રી: જગજીવન બાવચંદ દોશી
इव जिणवरेहिं भणियं तं रयणतं समायरह।।
તું આ દીર્ધસંસારમાં ભમ્યો; માટે હવે તું તે રત્નત્રયનું ઉત્તમ
પ્રકારે આચરણ કર–એમ શ્રી જિનેશ્વરદેવે કહ્યું છે.
PDF/HTML Page 3 of 61
single page version
PDF/HTML Page 4 of 61
single page version
બ્રહ્મચર્યપ્રતિજ્ઞા અંગીકાર કરી છે. આ પ્રસંગ આનંદનો વૈરાગ્યનો અને શાસનની શોભાનો છે. આઠ
બહેનો નીચે મુજબ છે.
(૧) વીણા બહેન (ઉ. વ. ૨૧ સીતાબચંદજી હીરાલાલજીની સુપુત્રી... ... ખંડવા
(૨) સુબોધિની બહેન (
(૪) કોકિલાબેન (
(૭) રંજનબેન (ઉ. વ. ૨૪ ધીરજલાલ કસ્તુરચંદ ઝોબાળિઆના સુપુત્રી... નાગનેશ
(૮) શારદાબેન (
આ આઠેય બહેનો અનેક વર્ષથી પૂ. ગુરુદેવના અધ્યાત્મરસઝરતા ઉપદેશનો લાભ લઈને
પોષણ કરે છે; આત્મકલ્યાણની ભાવના પ્રબળ થતાં તેમને એમ થયું કે આપણું જીવન સંતોની છાયામાં
આત્મહિત સાધવાના પ્રયત્નમાં જ વીતે... આવી ઉત્તમ ભાવનાપૂર્વક પોતાનું સારૂંયે જીવન તેઓએ
સત્સમાગમે અર્પણ કર્યું ને નાની ઉંમરમાં આજીવન બ્રહ્મચર્યની દીક્ષા લીધી... તે પ્રશંસનીય કાર્ય બદલ
બધા બહેનોને ધન્યવાદ! આ કાર્યમાં અનુમતિ આપવા માટે બધા બહેનોના માતા–પિતા અને
વડીલોને પણ ધન્યવાદ. અમારા સાધર્મી બહેનો આજે જીવનના નુતનપંથે પ્રયાણ કરવા જે પગલું ભરી
રહ્યા છે... આત્મહિતના જે ઉત્તમધ્યેયપૂર્વક મંગલમાર્ગે
PDF/HTML Page 5 of 61
single page version
પ્રયાણ કરી રહ્યા છે તે જીવનધ્યેયમાં ગુરુદેવના ઉપદેશના પ્રતાપે સંતોની છાયામાં તેઓ શીઘ્ર સફળ
થાઓ–એમ ઈચ્છીએ છીએ.
થઈને અનેક જીવો સંત કેરી શીતલ છાંયડી માં આત્મહિતનો ઉદ્યમ કરી રહ્યા છે. એવા જ ઉદે્શપૂર્વક
એક સાથે આઠ–આઠ કુમારિકા બહેનોના આજીવન–બ્રહ્મચર્યના પ્રસંગો બની રહ્યા છે. આજીવન
બ્રહ્મચારી રહેવા ઉપરાંત જે ઉદે્શથી ને જે લક્ષથી આ કરવામાં આવે છે તે ઉદે્શની ને તે લક્ષની ખાસ
મહત્તા છે, અને તેમાંય જ્ઞાનીઓના સત્સંગના સાક્ષાત્ યોગમાં રહીને આ બધુંય થાય છે–તે સૌથી મોટી
વિશેષતા છે.
ને સૌ ભાદરવા સુદ એકમની રાહ જોતા હતા. એકમની સવારમાં જિનમંદિરમાં બ્ર. બહેનો સહિત
સમૂહપૂજન થયું... ત્યારબાદ આજના પ્રસંગ નિમિત્તે શાસ્ત્રજીની રથયાત્રા નીકળી જેમાં બધા
બહેનો હાથમાં શાસ્ત્ર લઈને ફર્યા હતા. રથયાત્રા પ્રવચનમંડપમાં આવી હતી ને ગુરુદેવના પ્રવચન
પછી બ્રહ્મચર્યદીક્ષાની વિધિ થઈ હતી. પ્રતિજ્ઞા લેવા માટે એક સાથે આઠ વીરબાળાઓ જ્યારે
ગુરુદેવ સમક્ષ ઊભી થઈ તે વખતનું દ્રશ્ય વૈરાગ્યપ્રેરક હતું. બધી બહેનોના વડીલોની
અનુમતિપૂર્વક ગુરુદેવે બ્રહ્મચર્યની દીક્ષા આપતાં કહ્યું કે “આજે આ આઠ દીકરીઓ બ્રહ્મચર્ય લ્યે
છે તે સારૂં કામ કરે છે. કુલ ૩૭ બહેનો થયા છે. ૧૪ વર્ષ પહેલાં છ બહેનો થયા હતા, પછી સાત
વર્ષ પહેલાં ૧૪ બહેનો થયા હતા, વચ્ચે બીજા કેટલાક બહેનોએ બંધી લીધી હતી, ને આજે આ ૮
બહેનો વધે છે. આમ ૧૪ વર્ષમાં ૩૭ બહેનો બાળ બ્રહ્મચારી થાય છે. આ બધું આ બે બહેનોનો
(બેનશ્રીબેનનો) જોગ છે તેને લઈને છે. બધાયના માતાપિતાની ને વડીલોની સંમતિપૂર્વક આ
બ્રહ્મચર્ય દેવાય છે.” – આમ કહીને સભાના હર્ષ વચ્ચે ગુરુદેવે આઠ કુમારિકા બહેનોને
બ્રહ્મચર્યપ્રતિજ્ઞા કરાવી હતી.
પ્રસંગો સંસારને ચુનોતી આપે છે કે અરે જીવો! સુખ વિષયકષાયોમાં નથી, સુખ તો
અધ્યાત્મજીવનમાં છે... સુખને માટે વિષયોને ઠોકર મારીને, સંતની છાયામાં જઈ
અધ્યાત્મસાધનામાં જીવનને જોડો.
એક બીજું પણ કારણ છે, અને તે છે–પૂ. બે બહેનોની શીતલછાયા ને વાત્સલ્યભરી હૂંફ! પરમપૂજ્ય
બેનશ્રી ચંપાબેન તથા પરમપુજ્ય બેન શાંતાબેન–એ બંને બહેનોનું ધર્મ રંગથી રંગાયેલું સહજ જીવન
તો નજરે જોવાથી જ જિજ્ઞાસુને ખ્યાલમાં આવી શકે. એ બંને
PDF/HTML Page 6 of 61
single page version
PDF/HTML Page 7 of 61
single page version
(બ્રહ્મચર્ય અંક નં. ૨ માંથી) (પૂ. બેનશ્રીબેનની શિખામણ)
PDF/HTML Page 8 of 61
single page version
(બ્રહ્મચર્ય અંક નં. ૨ માંથી) (–પૂ. ગુરુદેવ.)
PDF/HTML Page 9 of 61
single page version
PDF/HTML Page 10 of 61
single page version
બહેનોની પવિત્રતા, અનુભવ, સંસ્કાર, વૈરાગ્ય, તેમજ દેવગુરુધર્મ પ્રત્યેની અપાર ભક્તિ અને
PDF/HTML Page 11 of 61
single page version
PDF/HTML Page 12 of 61
single page version
અભિનંદનરૂપે વિદ્વાન ભાઈશ્રી હિંમતલાલ જે. શાહે જે
ભાવભીનું વૈરાગ્યપ્રેરક ભાષણ કરેલ તે અહીં અક્ષરશ:
આપવામાં આવ્યું છે. તેમાં બ્રહ્મચર્યજીવનની યથાર્થ
ભૂમિકા કેવી હોય–તેનું તેમણે સુંદર વર્ણન કર્યું છે;
આત્મતત્ત્વને પામવાની ગડમથલ કરતાં, એની ઝંખના
કરતાં, એનું મંથન કરતાં આવા બ્રહ્મચર્યાદિના
જાતજાતના શુભ ભાવો જીવને સહેજે આવી જાય છે. –
એટલે મુખ્યતા છે આત્મતત્ત્વને પામવાની પ્રયત્નની.
વિશેષ તો તેઓશ્રીનું ભાષણ જ બોલશે..
બહેનો કે જેઓ ઉચ્ચ કેવળણી પામેલ ને સાધનસંપન્ન છે તેઓ આજીવન બ્રહ્મચર્ય જેવું મહાન
મેરુસમ–મેરુ તોળવા જેવું દુર્ઘટ–વ્રત અંગીકાર કરે છે, અને કુલ તો ૩૭–૩૭ કુમારિકા બહેનોએ
ગુરુદેવ પાસે બ્રહ્મચર્ય ગ્રહણ કરી સત્સંગને અર્થે પોતાનું જીવન ન્યોચ્છાવર કર્યું છે. આવા પ્રસંગો
પરમપૂજ્ય ગુરુદેવની સ્વાનુભવઝરતી વાણીના પ્રતાપથી બન્યા કરે છે. ‘આત્મા એક અમર તત્ત્વ
છે અને દેહ ક્ષણિક છે; અમરતત્ત્વની ઓળખાણ એ જ આ મનુષ્યભવમાં કર્તવ્ય છે, નહિ તો આ
જીવનની એક ફૂટી બદામની પણ કિંમત નથી’ – એવા સ્વાનુભવઝરતા ઉપદેશના પ્રતાપે આવી
આજીવન– બ્રહ્મચર્ય જેવી અશક્્ય–અસંભવિત જેવી વાતોને નાની નાની બાળાઓ પણ શક્્ય કરી
બતાવે છે. આ દુર્લભ મનુષ્યભવ વિષયોની અંદર રમવામાં જ ગાળવામાં આવે તો એ રાખને
માટે રતનને બાળવા જેવું છે એમ શ્રી કાર્તિકેયસ્વામીએ કહ્યું છે, અને પૂજ્ય ગુરુદેવ આપણને
અનેકવાર કહે છે. અનાજની અંદર રાખ નાખવા માટે રાખ જોઈતી હોય ને તેને માટે રતનનો ઢગ
કોઈ બાળે, –એના કરતાં અનંતગુણો મૂર્ખ એ મનુષ્ય છે કે વિષયોમાં રમવા માટે આ મનુષ્યભવ–
સત્સંગને અધિષ્ઠિત એવો આ
PDF/HTML Page 13 of 61
single page version
દુર્ઘટ વાતને પણ સુગમ બનાવી છે.
જાય છે,’ – એવા ગુરુદેવના પાવન ઉપદેશને અનુસરીને, એવા આત્મતત્ત્વને પામવાની ગડમથલ
અંતરમાં કરતાં, એની ઝંખના કરતાં, એનું મંથન કરતાં જાતજાતના શુભભાવો સહજપણે,
કષ્ટદાયક જુદો પ્રયત્ન કર્યા વિના, આપોઆપ જીવને આવી જાય છે. આખા ભારતવર્ષની અંદર
અનેક અનેક જીવો અનેક ગામોની અંદર સ્વાધ્યાય, વાંચન, મનન, તત્ત્વજ્ઞાનનો વિચાર, મંથન,
આત્મસ્વરૂપ ઓળખવાની ઝંખના–એવા ઊંચા પ્રકારના શુભભાવો કરતા ગુરુદેવના પરમ પ્રતાપે
થયા છે. વળી અંદર સર્વજ્ઞસ્વભાવી તત્ત્વ પડ્યું છે–એ જ્યાંસુધી ઓળખાતું નથી ત્યાંસુધી, જેમણે
સર્વજ્ઞપદ પ્રાપ્ત કર્યું છે એવા અર્હંતો અને સિદ્ધો પ્રત્યે જીવને ભક્તિના ભાવ વહે છે; એવો
ભક્તિનો પ્રવાહ–એવા શુભભાવો પણ ગુરુદેવના અધ્યાત્મ–ઉપદેશના પ્રતાપે ધોધમાર નદીની જેમ
વહ્યા છે. લોભ પણ અનેક જીવોના મોળા પડ્યા છે; તન, ધન, યૌવન, સ્ત્રી, પુત્ર એ બધું
વિદ્યુતના જેવું ચંચળ છે એમ લાગવાથી, એક આત્મા જ અમરતત્ત્વ છે એવું ઘૂંટણ રહેવાથી, અંદર
લોભ મોળો પડે છે, માયા મોળી પડે છે, સમતાના ભાવ ખીલે છે; એ રીતે જીવોને લોભની મદતા
થતાં ઠેકઠેકાણે સર્વજ્ઞ ભગવાનના મંદિરો પણ થયા છે. આ રીતે અનેક જીવોને પોતાની
યોગ્યતાનુસાર આત્મતત્ત્વને પામવાની ધગશમાં, એમાં પડતાં–આખડતાં, –એની ગડમથલ
સેવતાંસેવતાં, પોતાની યોગ્યતાનુસાર અનેક સદ્ગુણો ઉદ્ભવ પામ્યા છે. એવા એક પ્રકારનો આ
બ્રહ્મચર્યનો સદ્ગુણ પણ જીવને ઉદ્ભવ થાય છે; તે જીવોને વૈરાગ્ય થાય છે કે ‘ધિક્કાર છે આ
આત્માને કે જે વિષયોની અંદર રમીને પ્રાપ્ત–સત્સંગનો પણ લાભ લઈ શકતો નથી. એ જો નહિ લે
તો અનંત ભવસાગરની અંદર ગળકાં ખાતાં ખાતાં મહાભાગ્યથી આ હાથમાં આવેલું નૌકાનું
લાકડું છૂટી જશે, અને જીવને પશ્ચાત્તાપનો પાર નહિ રહે, –એમ વૈરાગ્યભાવના સેવતાં જીવોને
બ્રહ્મચર્ય સહજપણે આવે છે. (સહજપણે એટલે આત્મસ્વરૂપની ઓળખાણપૂર્વક–એવા અર્થમાં
નહિ, પરંતુ કષ્ટયુક્તપણે નહિ, પરાણે નહિ, “ આ રીતે કષ્ટ સહન કર્યા વિના આપણને મોક્ષ નહિ
પ્રાપ્ત થાય માટે કષ્ટ સહન કરીએ,” એવા ભાવથી નહિ, પરંતુ આત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિની ગડમથલ
કરતાં કરતાં સુગમપણે.
મુક્તિનો પુરુષાર્થ તો આત્મસ્વભાવની ઓળખાણ થતાં પ્રગટ થાય છે; આત્મતત્ત્વ–ચિંતામણિની
ઓળખાણ જ્યારે થાય ત્યારે એની પહેલૂરૂપે દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર આદિ મોક્ષમાર્ગની પર્યાયો પ્રગટ
થાય છે, ત્યારપહેલાં નહી. બીજા અન્ય માર્ગ પ્રરૂપનારાજીવો તો, એમ કહે છે કે જો એકવાર
બ્રહ્મચર્ય કષ્ટે કરીને પણ સહન કરો તો મોક્ષ જરૂર મળશે. –એવું માનનારામાં પણ, એવા માર્ગમાં
પણ, એ બ્રહ્મચર્ય પાળનારા અત્યંત અલ્પ નીકળે છે; ગુરુદેવકથિત
PDF/HTML Page 14 of 61
single page version
શુદ્ધિના પુરુષાર્થમાં એ પડે છે, અને શુદ્ધિના પુરુષાર્થની અંદર પડતાં શુભ ભાવો પ્રગટ થાય છે.
આ રીતે પ્રગટ થયેલો શુભભાવ એ આ બહેનોએ અંગીકાર કરેલું બ્રહ્મચર્ય છે. એ રીતે, શુદ્ધિના
પુરુષાર્થના પ્રયત્નની ગડમથલ કરતાં, એની પાછળ પ્રયત્ન કરતાં કરતાં આ બહેનોને આ
શુભભાવ આવેલો છે.
અભ્યાસ પછી, એક આત્મહિતના નિમિત્તે, પૂજ્ય ગુરુદેવની સુધાસ્યંદિની વાણીના નિરંતર
સેવનના અર્થે, એ સુધાપાન પાસે બીજા સાંસારિક, કથનમાત્ર, કલ્પિત સુખો તો અત્યંત ગૌણ
થઈ જવાથી, અને પરમપૂજ્ય બેનશ્રીબેન (ચંપાબેન–શાન્તાબેન) ની શીતળ છાયામાં રહીને
કલ્યાણ કરવાની ભાવનાથી લેવાયેલું આ બ્રહ્મચર્ય–એ તદ્ન જુદી વાત છે. સામાન્ય રીતે પહેલા
પ્રકારનું બ્રહ્મચર્ય પણ જગતમાં અત્યંત અલ્પ–નહિવત જેવું–હોય છે, તો આ પ્રકારનું બ્રહ્મચર્ય
તો ખૂબ પ્રશંસનીયપણાને પામે છે.
–એમ કરીને રાજપુત્રો ચાલી નીકળતા ને ભાવમુનિપણે વિચારતા. ‘મહા મોહના અંધા
લાગે છે, અબ્રહ્મચર્ય એ અમને અગ્નિની શિખા ગળવા જેવું લાગે છે, અબ્રહ્મચર્ય એ અસિધારા પર
ચાલવા જેવુ દુર્ઘટ લાગે છે’ અને બ્રહ્મચર્યમાં રહેવું એ સહજ લાગે છે, એ અમૃતના પાન જેવું લાગે છે,
અમૃતસરોવરની અંદર સ્નાન જેવું લાગે છે, એ અમારું પોતાનું લાગે છે, બીજું બધું પારકું લાગે છે. –
એવા ભાવથી રાજપાટ છોડી રાજાઓ જ્યારે ચાલ્યા જતા, અને નિરંતર બ્રહ્મનિષ્ઠ રહીને હંમેશા
સુધાપાન કરતા, એ કાળ તો ધન્ય હશે. ધન્ય છે એ કાળ કે જ્યારે આવી મુનિદશાનાં દર્શન થતાં હશે.
આ કાળે તો એવી મુનિદશાનું નિરૂપણ કરનાર પણ બહુ અલ્પ છે. મુનિદશા પણ જાણે કષ્ટસાધ્ય હોય–
એવું નિરૂપણ જૈનદર્શનમાં પણ વ્યાપક થઈ ગયું છે, જૈનદર્શન જાણે એક થોથાં જેવી ક્રિયામાં સમાતું
હોય, ક્રિયાઓથી જ મોક્ષપ્રાપ્તિ થતી હોય, –એવું જૈનદર્શનનું વિકૃત સ્વરૂપ અપાઈ ગયું છે. –એવાઆ
કાળમાં પૂ. ગુરુદેવે સ્વાનુભવ કરીને, “આત્મા એ જ્ઞાનાનંદમૂર્તિ પદાર્થ છે અને એનો પ્રયત્ન એ
જ્ઞાનાનંદમૂર્તિના દર્શન થતાં સહજભાવે પ્રગટે છે, જ્યાં અબ્રહ્મચર્ય અત્યંત કષ્ટપ્રદ લાગે છે અને
બ્રહ્મચર્ય સુખદ લાગે છે, કષ્ટસાધ્ય મોક્ષમાર્ગ નથી પણ સહજાનંદમય છે” –એવું નિરૂપણ કર્યું, –અને
એને લઈને
PDF/HTML Page 15 of 61
single page version
બ્રહ્મચર્ય આદિ શુભભાવોની અંદર પણ નવું તેજ પ્રગટ્યું.
સાધનને ગૌણ જાણી, મુમુક્ષુ જીવે એક સત્સંગ જ સર્વાર્પણપણે ઉપાસવા યોગ્ય છે. એની
ઉપાસનામાં સર્વ સાધનો આવી જાય છે. જેને એ સાક્ષીભાવ પ્રગટ થયો છે કે આ જ સત્પુરુષ છે,
અને આ જ સત્સંગ છે, –એણે તો પોતાના દોષો કાર્યે કાર્યે, પ્રસંગે પ્રસંગે, ક્ષણેક્ષણે જોવા, જોઈને
તે પરિક્ષીણ કરવા, અને સત્સંગને પ્રતિબંધક જે કાંઈ હોય એને દેહત્યાગના જોખમે પણ છોડવું;
દેહત્યાગનો પ્રસંગ આવે તોપણ એ સત્સંગને ગૌણ કરવા યોગ્ય નથી. આવા મળેલા સત્સંગને
આપણે સર્વે પુરુષાર્થથી આરાધીએ. આ બહેનોએ સત્સંગને અર્થે સર્વસ્વ ન્યોચ્છાવર કરવાની જે
ભાવના પ્રગટાવી છે તે આપણને પણ પુરુષાર્થપ્રેરક હો. નાના નાના પ્રસંગોમાં પણ સત્સંગને
આપણે આવરણ ન કરીએ, અને નાના કલ્પિત સુખોની અંદર આપણે અનંતભવનું દુઃખ
ટાળવાનો જે પ્રયત્ન એને ન ભૂલીએ. આજે આ બ્રહ્મચારી બહેનોએ જે અસિધારાવ્રત લીધું છે
તેનાથી તેમણે તેમના કુળને ઉજ્વળ કર્યું છે અને સારાય મુમુક્ષુમંડળનું તેમણે ગૌરવ વધાર્યું છે.
તેમને સર્વ મુમુક્ષુમંડળ તરફથી, આપણા બધા તરફથી, હૃદયનાં, વાત્સલ્યપૂર્ણ, ભાવભીનાં
અભિનંદન છે. તેમન બ્રહ્મચર્યજીવન દરમ્યાન સત્સંગનું માહાત્મ્ય તેમના અંતરમાં કદી મંદ ન હો
અને સત્સંગસેવન દરમ્યાન ચૈતન્યતત્ત્વની પ્રાપ્તિનું ધ્યેય તેમના હૃદયમાં હંમેશા બની રહો એમ
આપણી સૌની અંતરની શુભેચ્છાઓ છે.
આસ્વાદોને–છોડવાની આપણને વૃત્તિ હો... અને જ્યાંસુધી એ પરમપદનો આસ્વાદ આપણને ન
આવે ત્યાંસુધી એ આસ્વાદ લેનારા સત્પુરુષોની નિરંતર ચરણરજની આપણને આરાધના હો–કે
જે આરાધનાના ફળરૂપે આપણે એ પરમપદને પામીએ, અને અનંતઅનંત કાળના ભવસાગરના
જે મહાદુઃખ તેને તરી જઈએ...
* પૃ. ૨૩ (નં. ૪૨) માં સમયસારની પહેલી ગાથા છપાયેલ છે તેમાં કેટલીક અશુદ્ધિ રહી ગઈ
PDF/HTML Page 16 of 61
single page version
પડવા માંડે... અને જેનું ઊંડું અંતર્મથન કરતાં ક્ષણવારમાં મોહ ક્ષય પામે
એવો અમોઘ ઉપાય સન્તોએ દર્શાવ્યો છે. જગતમાં ઘણો જ વિરલ ઘણો
જ દુર્લભ એવો જે સમ્યક્ત્વાદિનો માર્ગ, તે આ કાળે સન્તોના પ્રતાપે
સુગમ બન્યો છે... એ ખરેખર મુમુક્ષુ જીવોના કોઈ મહાન સદભાગ્ય છે.
આવો અલભ્ય અવસર પામીને સંતોની છાયામાં બીજું બધું ભૂલીને
આપણે આપણા આત્મહિતના પ્રયત્નમાં કટિબદ્ધ થઈએ... એ જ
ભાવના. –બ્ર. હ. જૈન.
સ્વભાવની સન્મુખતા વડે લીન થઈને, મોહનો ક્ષય કરીને જેઓ સર્વજ્ઞ અરિહંત
પહેલાં એમ બતાવ્યું કે ભગવાન અર્હંતદેવનો આત્મા દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાય ત્રણેથી શુદ્ધ છે, એમના
આત્માના શુદ્ધ દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયને ઓળખીને, પોતાના આત્માને તેની સાથે મેળવતાં, જ્ઞાન અને
રાગનું ભેદજ્ઞાન થઈને, સ્વભાવ અને પરભાવનું પૃથક્કરણ થઈને, જ્ઞાનનો ઉપયોગ
અંતરસ્વભાવમાં વળે છે, ત્યાં એકાગ્ર થતાં ગુણ–પર્યાયના ભેદનો આશ્રય પણ છૂટી જાય છે, ને
ગુણભેદનો વિકલ્પ છૂટીને, પર્યાય શુદ્ધાત્મામાં અંતર્લીન થાય છે; પર્યાય અંતર્લીન થતાં મોહનો
ક્ષય થાય છે.
પ્રથમભૂમિકામાં ગમન કર્યું છે એવા જીવની વાત છે. સર્વજ્ઞભગવાન કેવા હોય? મારો આત્મા
કેવો છે? મારા આત્માનું સ્વરૂપ સમજીને મારે મારું હિત કરવું છે–એવું જેને લક્ષ હોય તે જીવ
મોહના નાશને માટે શાસ્ત્રનો અભ્યાસ ક્યા પ્રકારે કરે? તે બતાવે છે. તે જીવ સર્વજ્ઞોપજ્ઞ એવા
દ્રવ્યશ્રુતને પ્રાપ્ત કરીને, એટલે કે ભગવાનના કહેલા સાચા આગમ કેવા હોય તેનો નિર્ણય કરીને,
પછી તેમાં જ ક્રીડા કરે છે... એટલે આગમમાં ભગવાને શું કહ્યું છે–તેના નિર્ણય માટે સતત
અંતર મંથન કરે છે. દ્રવ્યશ્રુતના વાચ્યરૂપ શુદ્ધઆત્મા કેવો છે તેનું ચિંતન–મનન કરવું–એનું જ
નામ દ્રવ્યશ્રુતમાં ક્રીડા છે.
PDF/HTML Page 17 of 61
single page version
મજા આવે–તે તો જગતથી જુદી જાતની છે. શ્રુતના રહસ્યના ચિંતનનો રસ વધતાં જગતના વિષયોને
રસ ઊડી જાય છે. અહો, શ્રુતજ્ઞાનના અર્થના ચિંતનવડે મોહની ગાંઠ તૂટી જાય છે. શ્રુતનું રહસ્ય જ્યાં
ખ્યાલમાં આવ્યું કે અહો, આ તો ચિદાનંદસ્વભાવમાં સ્વસન્મુખતા કરાવે છે... વાહ! ભગવાનની
વાણી! વાહ, દિગંબર સંતો! –એ તો જાણે ઉપરથી સિદ્ધભગવાન ઊતર્યા! અહા, ભાવલિંગી દિગંબર
સંતમુનિઓ! –એ તો આપણા પરમેશ્વર છે, એ તો ભગવાન છે. ભગવાનની વાણી ને કુંદકુંદાચાર્ય,
પૂજ્યપાદસ્વામી, ધનસેનસ્વામી, વીરસેનસ્વામી, જિનસેનસ્વામી, નેમિચંદ્રસિદ્ધાંતચક્રવર્તી,
સમન્તભદ્રસ્વામી, અમૃતચંદ્રસ્વામી, પદ્મપ્રભસ્વામી, અકલંકસ્વામી, વિદ્યાનંદસ્વામી, ઉમાસ્વામી,
કાર્તિકેયસ્વામી એ બધાય સન્તોએ અલૌકિક કામ કર્યા છે.
અહા! સર્વજ્ઞની વાણી અને સન્તોની વાણી ચૈતન્યશક્તિના રહસ્યો ખોલીને આત્મસ્વભાવની
વિશિષ્ટ સંસ્કાર વડે આનંદની સ્ફુરણા થાય છે, આનંદના ફૂવારા ફૂટે છે, આનંદના ઝરા ઝરે છે. જુઓ,
આ શ્રુતજ્ઞાનની ક્રીડાનો લોકોત્તર આનંદ! હજી શ્રુતનો પણ જેને નિર્ણય ન હોય તે શેમાં ક્રીડા કરશે?
અહીં તો જેણે ભૂમિકામાં ગમન કર્યું છે એટલે દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્ર કેવા હોય તેની કંઈક ઓળખાણ કરી છે
તે જીવ કઈ રીતે આગળ વધે છે ને કઈ રીતે મોહનો નાશ કરીને સમ્યક્ત્વ પ્રગટ કરે છે–તેની આ વાત
છે. દ્રવ્યશ્રુતમાં ભગવાને એવી વાત કરી છે કે જેના અભ્યાસથી આનંદના ફૂવારા છૂટે! ભગવાન
આત્મામાં આનંદનું સરોવર ભર્યું છે, તેની સન્મુખતાના અભ્યાસથી એકાગ્રતા વડે આનંદના ફૂવારા
છૂટે છે. અનુભૂતિમાં આનંદના ઝરા ચૈતન્ય–સરોવરમાંથી વહે છે.
જાગ્યું ત્યારે તે જીવ દ્રવ્યશ્રુતના રહસ્યને પામ્યો. જ્યાં એવું રહસ્ય પામ્યો ત્યાં અંતરની અનુભૂતિમાં
આનંદના ઝરણાં ઝરવા માંડ્યાં... શાસ્ત્રના અભ્યાસથી, તેના સંસ્કારથી
PDF/HTML Page 18 of 61
single page version
વિશિષ્ટ સ્વસંવેદન શક્તિરૂપ સંપદા પ્રગટ કરીને, આનંદના ફૂવારા સહિત પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણથી યથાર્થ
PDF/HTML Page 19 of 61
single page version
પૂર્ણ શુદ્ધાત્માની પ્રાપ્તિ થાય છે ને સર્વે મોહનો નાશ થાય છે. –બધાય તીર્થંકર ભગવંતો અને
મુનિવરો આ જ એક ઉપાયથી મોહનો નાશ કરીને મુક્તિ પામ્યા.. ને તેમની વાણીદ્વારા જગતને
પણ આ એક જ માર્ગ ઉપદેશ્યો. આ એકજ માર્ગ છે ને બીજો માર્ગ નથી–એમ પહેલાં કહ્યુંજ હતું;
ને અહીં ગાથા ૮૬ માં કહ્યું કે સમ્યક્પ્રકારે શ્રુતના અભ્યાસથી, તેમાં ક્રીડા કરતાં તેના સંસ્કારથી
વિશિષ્ટ જ્ઞાનસંવેદનની શક્તિરૂપ સંપદા પ્રગટ કરતાં, આનંદના ઉદ્ભેદ સહિત ભાવશ્રુતજ્ઞાનવડે
વસ્તુસ્વરૂપ જાણતાં મોહનો નાશ થાય છે. આરીતે ભાવજ્ઞાનના અવલંબનવડે દ્રઢ પરિણામથી
દ્રવ્યશ્રુતનો સમ્યક્ અભ્યાસ તે મોહક્ષયનો ઉપાય છે. –આથી એમ ન સમજવું કે પહેલાં કહયો
હતો તે ઉપાય અને અહીં કહયો તે ઉપાય જુદા પ્રકારનો છે; કાંઈ જુાદા જુદા બે ઉપાય નથી. એક
જ પ્રકારનો ઉપાય છે, તે જુદી જુદી શૈલીથી સમજાવ્યો છે. અરિહંતદેવનું સ્વરૂપ ઓળખવા જાય
તો તેમાં આગમનો અભ્યાસ આવી જ જાય છે, કેમકે આગમ વગર અરિહંતનું સ્વરૂપ ક્યાંથી
જાણશે? અને સમ્યક્ દ્રવ્યશ્રુતનો અભ્યાસ કરવામાં પણ સર્વજ્ઞની ઓળખાણ ભેગી આવે જ છે,
કેમકે આગમના મૂળ પ્રણેતા તો સર્વજ્ઞ અરિહંતદેવ છે, તેમની ઓળખાણ વિના આગમની
ઓળખાણ થાય નહિ.
મોહના નાશનો મૂળ ઉપાય તો આ જ છે કે શુદ્ધ ચેતનાથી વ્યાપ્ત એવા દ્રવ્ય–ગુણ–પર્યાયસ્વરૂપ શુદ્ધ
આત્મામાં સ્વસન્મુખ થવું. અહીં એકલા શાસ્ત્રના અભ્યાસની વાત નથી કરી, પણ ‘ભાવશ્રુતના
અવલંબનવડે દ્રઢ કરેલા પરિણામથી સમ્યક્ પ્રકારે અભ્યાસ’ કરવાનું કહયું છે. ભાવશ્રુત ત્યારે જ થાય
કે જ્યારે દ્રવ્યશ્રુતના વાચ્યરૂપ શુદ્ધઆત્મા તરફ જ્ઞાનનો ઝૂકાવ થાય. –આવા પ્રકારના દ્રઢ અભ્યાસથી
અવશ્ય સમ્યગ્દર્શન થાય છે.
PDF/HTML Page 20 of 61
single page version
विषयमयरहरपडिया भविया उत्तारिया जेहिं।। १५७।।
અહો, જગતમાં ધન્ય હોય તો તે આવા ધર્માત્મા છે કે જેઓ દર્શન–જ્ઞાનરૂપી બે બળવાન
પડેલા ભવ્યજીવોને પણ પાર ઉતારે છે. આવા ભગવંતો જગતમાં ધન્ય છે. આચાર્યદેવ પ્રમોદથી
કહે છે કે અહો, જેઓ સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાન સહિત છે, તે ઉપરાંત ચિદાનંદસ્વરૂપમાં લીન
થયા છે, એ રીતે ઉત્તમ આરાધના વડે સંસારને તરે છે–તેમનો અવતાર સફળ છે, અને બીજા
જીવોને પણ તેઓ આરાધનામાં જોડીને સંસારથી પાર ઉતારે છે–આવા ભગવંતો ધન્ય છે.
સંસારસમુદ્રમાં પડેલા જીવોને સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાનરૂપી બે હાથના અવલંબન વડે પાર
ઉતાર્યા. હે ભગવાન! આપ ધન્ય છો... પોતાને તરતાં આવડે તે જ બીજાને તારવાનું નિમિત્ત
થાય. આ જગતના પ્રાણીઓ ચૈતન્યને ચૂકીને વિષયકષાયથી ભરેલા ભવસમુદ્રમાં ડુબી રહ્યા છે,
ત્યાં મહાઆરાધક સંતો પોતે તો સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રની આરાધનાથી તર્યા ને બીજા ભવ્ય
જીવોને તેનો માર્ગ દર્શાવીને ભવથી પાર ઉતાર્યા. કુંદકુંદાચાર્યદેવ કહે છે કે અહો! ધન્યા તે
ભગવંતા! સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યગ્જ્ઞાન તો તેમના બે મુખ્ય હાથ છે, તેના બળે ભવ્યજીવોને તારે
છે. આવા સંતધર્માત્મા કે ઈન્દ્રોવડે પણ પૂજ્ય છે, જગતમાં તે જ ખરેખર ધન્ય છે. એ સિવાય
બીજા વૈભાવવાળાને કે રાજા–મહારાજાઓને પણ ખરેખર ધન્ય કહેતા નથી. આમ જાણીને તું
આરાધક જીવો પ્રત્યે ભક્તિથી આરાધનાનો ઉત્સાહ કર, –એમ ઉપદેશ છે.