PDF/HTML Page 1 of 53
single page version
PDF/HTML Page 2 of 53
single page version
સામગ્રી તારામાં ભરી છે. એકત્વ જીવનનું અલૌકિક
સુખ છે.
એવા નિજવૈભવસમ્પન્ન એકત્વસ્વરૂપને જાણીને
એકત્વજીવન શીખ....તેમાં તને ઉત્તમ આત્મસુખ
થશે.
એકત્વ જીવન એ સાચું જીવન છે.
PDF/HTML Page 3 of 53
single page version
મુનિરાજના ઉપદેશથી છએ જીવો સમ્યક્ત્વને ગ્રહણ કરે છે. તેનું ભાવભીનું જે દ્રશ્ય આ ચિત્રમાં
પ્રાપ્તિનું દ્રશ્ય કેવું મજાનું છે! એ જોતાં આપણનેય એ લેવાનું મન થઈ જાય છે.
મુનિને તો ચૈતન્યસ્વરૂપમાં ઘણી લીનતા છે. મુનિ મોટા મોક્ષમાર્ગી છે, ને ગૃહસ્થી
PDF/HTML Page 4 of 53
single page version
અનેક પ્રકારે પરમ મહિમા લાવીને, “આવો હું જ છું” એમ
નિર્ભેદભાવે પોતાનું સ્વરૂપ ચિંતવવું. વિચાર તો હજારો
પ્રકારના હોય, ગમે તે પ્રકારના વિચારમાં મુમુક્ષુનું વલણ
વિચારવડે પણ પરથી ભિન્ન, ને પોતાના જ્ઞાનાદિ પરમ
સ્વભાવમાં એકત્વ–એવા સ્વરૂપને નક્કી કરી કરીને, તેની
પરમ પ્રીતિ વધારી વધારીને, પરિણામને તે સ્વભાવ તરફ
વાળે, એટલે સ્વાનુભવ થાય. આ રીતે મુમુક્ષુના વિચાર
સ્વાનુભવ તરફ ઝુકતા હોય છે. એટલે, ‘કેવા વિચાર કરવા’–
તો કહે છે કે સ્વાનુભવ તરફ ઝૂકાવ થાય તેવા વિચાર કરવા.
સત્ વિચારનું ફળ સ્વાનુભવ છે. (‘વિચાર’ માં એકલો
રાગ–વિકલ્પ નથી પણ તે વખતે વસ્તુને લક્ષમાં લેનારું જ્ઞાન
વિકલ્પની નહીં)
PDF/HTML Page 5 of 53
single page version
વાસ્તુપ્રસંગે યોગસાર ઉપર પ્રવચનોનો પ્રારંભ થયો.....તેના અપૂર્વ માંગળિકનું
ભાવભીનું પ્રવચન)
પામ્યા તેમની પ્રતીત કરીને પોતે પણ તે માર્ગે જાય
છે,–એ સિદ્ધપદના માંગળિકનો અપૂર્વ ભાવ છે.
તેમણે રચ્યું છે. તેના પ્રારંભમાં મંગલરૂપે સિદ્ધને નમસ્કાર કરે છે–
अप्पा लद्धउ जेण परु ते परमप्प णवेवि।।१।।
થયા સિદ્ધ પરમાતમા, વંદું તે જિનરાય.
ધ્યેયરૂપ સિદ્ધપદ, તે સિદ્ધ ભગવાન જેવું આત્મસ્વરૂપ, તેને પ્રતીતમાં લઈને ધ્યાનવડે
તેમાં ઉપયોગને જોડવો–તેનું નામ યોગ છે; ને તેનો આ ઉપદેશ છે. આવા યોગવડે જ
કર્મકલંકનો નાશ કરીને સિદ્ધપદ પમાય છે.
કર્મના નાશનો ને સિદ્ધ થવાનો ઉપાય છે. આવા ઉપાય વડે સિદ્ધપદને સાધતાં સાધતાં
યોગીન્દુ મુનિરાજ આ શાસ્ત્ર રચે છે, ને મંગલાચરણમાં સિદ્ધને નમસ્કાર કરે છે.
PDF/HTML Page 6 of 53
single page version
તારું સુખ તારા અસ્તિત્વમાં છે; બીજાના અસ્તિત્વમાં તારું સુખ નથી. જ્યાં પોતાનું
સુખ ભર્યું હોય ત્યાં જુએ તો સુખનો અનુભવ થાય. સર્વજ્ઞ સિદ્ધપરમાત્માને દેહાતીત
પૂર્ણ આનંદ પ્રગટ થયો છે, ને બધા આત્માઓ એવા જ પૂર્ણઆનંદથી ભરપૂર છે એમ તે
શુદ્ધઆત્માની પ્રતીત ભેગી સમાઈ જાય છે.
પોતાને શુદ્ધાત્માના ધ્યાનની રુચિ ને તાલાવેલી લાગી છે. સંસારથી ભયભીત થઈને
મોક્ષને સાધવાની ભાવનાવાળો જીવ પોતાના ઉપયોગને શુદ્ધઆત્મસ્વરૂપમાં જોડે છે.
રીતે કર્મકલંકને દગ્ધ કરીને સિદ્ધિ પામ્યા એમ પ્રતીત કરીને પોતે પણ તે માર્ગે જાય છે
એટલે શુદ્ધાત્મા તરફ ઉપયોગને જોડે છે.–આનું નામ યોગ છે, તે મંગળ છે, ને તે મોક્ષનું
કારણ છે.
શુદ્ધ પરમસ્વભાવનું ધ્યાન કરી કરીને પરમાત્મા થયા. એવા પરમાત્મા જેવો જ પરમ
સ્વભાવ મારામાં છે એમ લક્ષમાં લઈને હું તે સિદ્ધપરમાત્માને નમસ્કાર કરું છું.
સિદ્ધોને હું મારા તેમજ શ્રોતાઓનાં આત્મામાં બોલાવું છું, આદર કરું છું, શ્રદ્ધામાં–
જ્ઞાનમાં લઊં છું. અનંતા સિદ્ધોનો જે સમૂહ સિદ્ધનગરીમાં વસે છે, તેમને હું મારા
જ્ઞાનમાં સ્થાપું છું. ઊર્ધ્વલોકની સિદ્ધનગરીમાં બિરાજમાન સિદ્ધોને પ્રતિતના બળે મારા
સિદ્ધભગવંતોનો સત્કાર કરું છું ને એ સિવાય બીજા પરભાવોનો આદર છોડી દઊં છું;
એટલે કે મારી પરિણતિને રાગથી
PDF/HTML Page 7 of 53
single page version
ભિન્ન કરીને અંતરના સિદ્ધસ્વરૂપ સાથે અભેદ કરું છું. તે અભેદપરિણતિમાં અનંતા
સિદ્ધો સમાય છે.
જગતમાં રાગાદિ બીજું કાંઈ મારે આદરણીય નથી. આમ રુચિને મારા શુદ્ધઆત્મા તરફ
વાળીને હે સિદ્ધભગવંતો! હું મારા આત્મામાં આપને સ્થાપું છું. મારા આત્માના અસંખ્ય
પ્રદેશમાં હું શ્રદ્ધા–જ્ઞાનના બંગલા બાંધું છું તેમાં આવીને હે સિદ્ધ પ્રભુ! આપ વસો!
વસાવું છું; સિદ્ધસમાન સ્વશક્તિનો ભરોસો કરીને હું સિદ્ધોનો આદર કરું છું. આવો
ભાવ પ્રગટ કરવો તે અપૂર્વ વાસ્તુ ને અપૂર્વ માંગલિક છે.
લોકનો નાથ આ ચૈતન્યપરમેશ્વર તેને આ ચામડાના કોથળામાં (શરીરમાં) પૂરાવું તે
શરમ છે. અશરીરી થવા અશરીરી સિદ્ધોને નમસ્કાર કરીએ છીએ, ને જે
શુદ્ધઆત્મધ્યાનવડે તેઓ સિદ્ધ થયા તેવા શુદ્ધઆત્માનો આદર કરીને તેમને ધ્યાવીએ
છીએ. એમ પ્રથમ ગાથામાં સિદ્ધોને વંદનરૂપ મંગળ કર્યું.
तहिंं जिणइंदहं पय णविवि अक्खमि कव्वु सुइठ्ठु।।२।।
તે જિનવર ચરણે નમી, કહું કાવ્ય સુઈષ્ટ.
ચરણોમાં વંદીને આ ઈષ્ટ–કાવ્ય (યોગસાર–દોહા) રચું છું.
ભગવંતોને પોતાના જ્ઞાનમાં જેણે સ્વીકાર્યા તેને સમ્યગ્દર્શન થયા વિના રહે નહિ
કુંદકુંદાચાર્યદેવ કહે છે કે–
PDF/HTML Page 8 of 53
single page version
सो जाणदि अप्पाणं मोहो खलु जादि तस्स लयं।।
સ્વભાવની પ્રતીત કરતાં સાધકપણું ખીલે છે. સાધક કહે છે કે હું સિદ્ધપ્રભુનો નાતીલો
છું. પ્રભો! આપની ને મારી જાત એક સરખી છે. હું પણ આપના જેવા મારા સ્વરૂપનો
અનુભવ કરતો કરતો થોડા જ કાળમાં આપની પાસે આવવાનો છું.–જુઓ આ
અરિહંતોને અને સિદ્ધોને વંદન કરવાની રીત.
પરિણતિ પ્રગટે તે પરમાર્થ નમસ્કાર છે. આવા નમસ્કારવડે સાધક પોતાની પર્યાયમાં
અર્હંતપદ અને સિદ્ધપદનો લાભ મેળવે છે. આનું નામ ‘લાભ સવાયા!’ આત્મા
કેવળજ્ઞાન અને સિદ્ધપદને પામે એના જેવો મહાન લાભ બીજો ક્્યો?
શાસ્ત્ર રચાય છે:–
अप्पा संबोहणकयइ कय दोहा एक्कमणाहँ।।३।।
તે ભવિ જીવ સંબોધવા દોહા રચ્યા એકચિત્ત. (૩)
જીવોને માટે આ ઉપદેશ છે. જેને રાગની ને પુણ્યની ઈચ્છા હોય, જેને સ્વર્ગના વૈભવની
તૃષ્ણા હોય ને તેમાં સુખ લાગતું હોય તે જીવને શુદ્ધાત્માના ધ્યાનનો આ ઉપદેશ રુચિકર
નહિ લાગે. પણ જે જીવને આત્માના અનાકુળ સુખની જ લગની છે, રાગની–પુણ્યની–
પાણી માટે તરફડે તેમ ચાર ગતિના દુઃખથી ત્રાસીને
PDF/HTML Page 9 of 53
single page version
જે જીવ ચૈતન્યની પરમ શાંતિને માટે તરફડે છે. તેના સિવાય બીજું કાંઈ જેને જોઈતું
નથી,–એવા મોક્ષાભિલાષી ભવ્ય જીવને માટે આ યોગસારના ૧૦૮ દોહરા રચાય છે.
પોતાના આત્માને સંબોધવાની મુખ્યતા સહિત ભવ્ય જીવોને માટે આ દોહરા રચાય છે.
લાગે; જેમ કોઈને બે દિવસ પછી ફાંસી દેવાનું નક્કી થયું હોય તો તે માણસ ભયભીત
વર્તે છે બધેથી તેનો રસ ઊડી જાય છે; તેમ આત્માના સુખના અભિલાષી મોક્ષાર્થી
જીવને ચારે ગતિના અવતાર ત્રાસરૂપ લાગે છે, જગત આખામાંથી રસ ઊડી ગયો છે,
પુણ્યનો રસ ઊડી ગયો છે ને એક આત્મસુખની જ તાલાવેલી લાગી છે.–એવા જીવને
આત્માનું સ્વરૂપ સમજાવવા માટે આ ઉપદેશ છે.
ઉચ્ચ ભાવનાના સંસ્કારો રેડાય છે તે આ કાવ્યમાં દેખાય છે.)
મારે હવે પ્રિય કરવા છે શુદ્ધ ભાવો......
સમકિત–જ્ઞાન–ચારિત્રાદિ નિજભાવને પામવા......મારે
રત્નત્રય સહિત મુનિમાર્ગમાં વિચરવા......મારે
મુજ જીવનમાં આત્મધૂન જગાવવા......મારે
એક ઉપયોગે શુદ્ધભાવમાં લીન રહેવા......મારે
તીર્થંકર સમીપ કેવલજ્ઞાન સહિત વિચરવા......મારે
PDF/HTML Page 10 of 53
single page version
અભેદ વસ્તુની અનુભૂતિ છે; તેમાં અતીન્દ્રિયઆનંદ પણ ભેગો જ છે. ભેદના
લક્ષમાં તે આનંદ પ્રગટે નહિ.
PDF/HTML Page 11 of 53
single page version
સ્વભાવના સામર્થ્યમાં આપનામાં ને મારામાં રંચમાત્ર ફેર નથી. આવા
નિજસ્વભાવની પ્રતીતના બળથી, જેવું પરમાત્મસ્વરૂપ આપે પ્રગટ કર્યું છે
તેવું જ હું પણ પ્રગટ કરવાનો છું. અને જે જીવો આવા પરમાત્મસ્વરૂપની
કોલકરાર છે. (સભાજનોએ હર્ષપૂર્વક આ વાતને વધાવી લીધી.)
શક્તિ શિથિલ થયા પહેલાં તથા (૩) રોગાદિ પ્રતિકૂળતા આવ્યા પહેલાં
આત્મકલ્યાણ કરી લેવા જેવું છે.
રાગમાંથી ને પરમાંથી તેનું કર્તૃત્વ ઊડી ગયું, જ્ઞાનભાવરૂપ પરિણમન રહ્યું.
જ્ઞાનસ્વભાવના નિર્ણયમાં મોક્ષમાર્ગ આવે છે, ને જ્ઞાનસ્વભાવના નિર્ણય
વગર કદી મોક્ષમાર્ગ થતો નથી. માટે સર્વ ઉદ્યમથી વારંવાર અભ્યાસવડે
જ્ઞાનસ્વભાવી આત્માનો નિર્ણય કરવો, અનુભવ કરવો. (સ્વસન્મુખ થઈને
સ્વાનુભવ સહિતનો નિર્ણય તે જ સમ્યક્ નિર્ણય છે.)
સાધજે. એકલો ન રહી શકાય તો ધર્માત્માના
PDF/HTML Page 12 of 53
single page version
પુદ્ગલની ભિન્નતા જાણીને સ્વતત્ત્વનું ગ્રહણ કરવું તે
જ સર્વ તત્ત્વનો સાર છે, ને બીજો જે કાંઈ ઉપદેશ છે
તે બધો આનો જ વિસ્તાર છે. જીવ–પુદ્ગલને ભિન્ન
જાણીને સ્વતત્ત્વને કઈ રીતે પ્રમેય કરવું ને સ્વતત્ત્વને
પ્રમેય કરતાં અંતરમાં શું થાય? તેનું બહુ સરસ વર્ણન
ગુરુદેવે આ પ્રવચનમાં કર્યું છે. (જેઠ સુદ પૂર્ણિમાએ)
શેઠશ્રી ચીમનલાલ હિંમતલાલના મકાનના વાસ્તુ–
પ્રસંગનું આ પ્રવચન છે.
પ્રમેયત્વસ્વભાવ પણ છે એટલે જ્ઞાનને અંતર્મુખ કરતાં તે પ્રમેય થાય છે.
તો કહે છે કે–હા;
કેમકે આત્મામાં પ્રમેય થવાનો એટલે જ્ઞાનમાં તે જણાય તેવો સ્વભાવ છે; ને
PDF/HTML Page 13 of 53
single page version
છે; જ્ઞાયકભાવ જેમાં આનંદ છે એવો આત્મા છે. તેમાં તેના અનંતગુણો સમાય છે.
આવો ગુણવાન આત્મા તેમાં ઉપયોગને એકાગ્ર કરીને વસવું તે સ્વઘરમાં વાસ્તુ છે;
અનંત ગુણમય જે ભૂતાર્થસ્વભાવ તે આત્માનું સ્વ–ઘર છે. સ્વને પ્રમેય બનાવીને
આત્મા સ્વઘરમાં કદી આવ્યો નહિ, બહારમાં જોયા કર્યું છે.
છો–તે જોવા માટે કદી મથ્યો? તારા સ્વજ્ઞેયને તું જાણ.....તો તને આખા ભગવાન
આત્માનો નિર્ણય અને ગ્રહણ થશે. તારા જ્ઞાનમાં આખોય ભગવાન આત્મા આવી
જશે. આમાં સર્વ શાસ્ત્રનો સાર આવી જાય છે.
ભિન્ન બાકી રહેલો અનંત ગુણસંપન્ન ચૈતન્ય તે હું–એમ નિર્ણય થતાં, પરથી જુદો
તારવીને ચૈતન્યનું ગ્રહણ થાય છે. આવું ચૈતન્યઘર તે તારું ઘર! બીજા પુદ્ગલના ઘર તે
તારા ઘર નહિ. આમ સ્વઘરને જાણીને તેમાં વસ! એમ સ્વઘર બતાવીને સંતો તેમાં
વાસ્તુ કરાવે છે.
પ્રમેયસ્વભાવી આત્માનો ને તેના અનંતગુણોનો નિષેધ થાય છે.
સ્વસંવેદનમાં જણાશે.
કાચના કટકા, ને આ હીરો, –તો તે બંનેની જુદાઈ જાણનારનું લક્ષ કઈ તરફ ઝુકશે!
કાચ તરફ કે હીરા તરફ?–તેનું વલણ હીરાના ગ્રહણ તરફ જ ઝુકશે ને કાચના કટકા
તરફથી તેનું વલણ હટી જશે.
PDF/HTML Page 14 of 53
single page version
પરભાવો–તે ચીજ તું નહિ, તે બધાથી જુદા લક્ષણવાળો ચૈતન્યપ્રકાશે ચમકતો આ
ચૈતન્યહીરો તે તું;–આમ બંનેની ભિન્નતા જાણતાં જાણનારનું વલણ કોના ગ્રહણ તરફ
ઝુકશે? શું તેનું વલણ રાગના કે દેહના ગ્રહણ તરફ ઝુકશે? કે ચૈતન્યરત્નના ગ્રહણ
તરફ ઝુકશે? તેનું વલણ પુદ્ગલ અને રાગ તરફથી પાછું હટીને પોતાના અચિંત્ય
ત્યાં રાગાદિ ભાવો પોતામાં અભૂતાર્થપણે જણાય છે. (આ રીતે
સ્વ–જ્ઞેયપણે તો શુદ્ધઆત્માને જ રાખે છે, ને વિભાવોને સ્વજ્ઞેયથી બહાર રાખે છે.)
ભૂતાર્થસ્વભાવની દ્રષ્ટિમાં આત્માના સમસ્ત ધર્મો સ્વસંવેદનમાં વ્યક્ત થાય છે. અહા,
જે પદાર્થો જુદા–તેની જ સામે જોવાથી તને શું લાભ છે? અનંતગુણનો ભંડાર જેમાં
ભર્યો છે એવા તારામાં તું જો ને! તારા આત્માને સ્વજ્ઞેયપણે જાણીને તેમાં તન્મય થતાં
તારામાં વસેલા અનંતા ગુણો તને પ્રમેયપણે જણાશે ને તે બધા ગુણોનું નિર્મળ કાર્ય
પ્રગટ થશે. સ્વજ્ઞેયમાં અતીન્દ્રિય આનંદ ભેગો આવશે, શ્રદ્ધા ભેગી આવશે, પ્રભુતા
ભેગી આવશે, વિભુતાનો વૈભવ ભેગો આવશે, પરના કારણ–કાર્ય વગરનું અકારણ–
કાર્યપણું ભેગું આવશે;–આમ સંપૂર્ણરૂપે ભગવાન આત્માનું ગ્રહણ થશે.
છે. સુબુદ્ધિ તો તેને કહેવાય કે જે અંતરમાં સ્વ–પરને ભિન્ન કરીને, પોતાના આત્માને
જ્ઞાનમાં ગ્રહણ કરે.
નથી. આમ ભેદજ્ઞાનવડે સ્વનું ગ્રહણ તે સર્વ શાસ્ત્રોનો સાર છે. સંતોએ વિસ્તાર કરીને
જે સમજાવ્યું તે બધો આનો જ વિસ્તાર છે. બે તત્ત્વો જુદા કહેતાં બંનેનાં કાર્યો પણ
જુદાં જ
PDF/HTML Page 15 of 53
single page version
છે એ વાત તેમાં આવી જાય છે.
પુદ્ગલ ભલે ન જાણે, પણ તું તે જાણીને તારા ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મા તરફ વળ....ને તે
કે આનંદ પ્રતીત–વગેરે સર્વ ગુણો સહિત) આત્માનું ગ્રહણ થયું. આ સર્વજ્ઞસ્વભાવી
આત્મા છે તેને સ્વજ્ઞેય બનાવતાં હવે સર્વજ્ઞતા જ થશે–એ બાબતમાં જ્ઞાની નિઃશંક છે.
અનંતગુણસહિત આત્માનું જે સંપૂર્ણ રૂપ તેને જ્ઞાનીએ ગ્રહણ કર્યું ત્યાં પોતાનો અને
બધા આત્માનો સર્વજ્ઞસ્વભાવ તેને શ્રદ્ધામાં–જ્ઞાનમાં આવી ગયો; તેનું જ્ઞાન સર્વજ્ઞતા
તરફ દોડવા લાગ્યું....અલ્પકાળમાં હવે સર્વજ્ઞતા ખીલી જશે. પરના આધાર વગર
પ્રભુતા પ્રગટે, સ્વાધીનપણે સર્વજ્ઞતા પ્રગટે–આવો સ્વભાવ તું પ્રતીતમાં લે તો તેમાં સર્વ
શાસ્ત્રનો સાર સમાઈ જાય છે. અહો, જે જ્ઞાને અંતરમાં વળીને આત્માને સ્વજ્ઞેય
બનાવ્યો તેણે અનંતગુણના કાર્ય સહિત સંપૂર્ણ આત્માનું ગ્રહણ કર્યું. તેની પરિણતિ
બધો આનો જ વિસ્તાર છે. ને તે પણ પ્રશંસનીય છે. –આ રીતે જીવ–પુદ્ગલનું ભેદજ્ઞાન
કરીને તારામાં તન્મય થઈને તું તને જાણ–તે સર્વ તત્ત્વનો સાર છે.
ઢંઢોળે છે કે અરે જીવ! જેટલી ઝડપથી
કાળ વીતી રહ્યો છે તેના કરતાં વધુ
ઝડપથી તું તારું આત્મહિત સાધી લે.
સમયની રાહ જોઈને અટક નહીં.
PDF/HTML Page 16 of 53
single page version
અનુસંધાનમાં અમારા બાલવિભાગના સભ્ય નં. ૨૬૩ (ચેતનકુમાર જૈને)
બનાવેલ કાવ્ય સુધારીને અહીં આપવામાં આવ્યું છે.–પરઘરમાં ભટકતા
મને આનંદ આવે નિજ ઘર....હવે ગમે નહીં પર ઘર. (૧)
સંતો બોલાવે આવ તું ઘેર, તને નહીં ગમે પર ઘર...હવે
સ્વને પરથી ભિન્ન તું જાણ, તને નહીં ગમે પર ઘર...હવે
પ્રભો, પ્રભુતાની હા તો પાડ! તને નહીં ગમે પર ઘર;...હવે
તું પુદ્ગલાદિથી ભિન્નતા જાણ, તને નહીં ગમે પર ઘર...હવે
પ્રભો! એક વાર હા તો પાડ, તને નહીં ગમે પર ઘર...હવે
PDF/HTML Page 17 of 53
single page version
પ્રભો! પરની આશા રાખી દુઃખી થયો, તું પરને સહારે અંધ બન્યો,
પ્રભો! સ્વ ભણી નજરું તો માંડ, તને નહીં શોભે પર ઘર.....હવે
એકવાર ચૈતન્ય મંથન કર, તને નહીં ગમે પર ઘર....હવે
ધીરો થઈ, ધીર! સ્વરૂપ વિચાર, તને નહીં ગમે પર ઘર....હવે
ભવનો અંત એકવાર તું લાવ, ‘ચેતન’ શોભે નહીં પર ઘર;
મને આનંદ આવે નિજઘર, હવે નહીં ગમે પર ઘર....હવે
આનંદ ભર્યો છે એટલે ત્યાં જરૂર
ગમશે....માટે આત્મામાં ગમાડ. આત્માર્થીને
જગતમાં ક્યાંય ગમે તેવું નથી પણ એક
આત્મામાં જરૂર ગમે તેવું છે, માટે તું
આત્મામાં ગમાડ.
PDF/HTML Page 18 of 53
single page version
વીતરાગતા તે મોક્ષમાર્ગ છે.
વીતરાગભાવમાં રાગને સ્થાન નથી,–પછી ભલે તે રાગ વીતરાગ ઉપરનો હોય!
રાગ તે વીતરાગતા નથી, વીતરાગતા તે રાગ નથી.
રાગને ધર્મ માને તે વીતરાગીધર્મને સાધી શકે નહિ.
જ્ઞાયકપણું–સ્વપર પ્રકાશકશક્તિ તે ચૈતન્યનો ચમત્કાર છે.
જ્ઞાન તે આત્માનો અસાધારણ ગુણ છે. આત્માની જ્ઞાનશક્તિ પોતાથી જ છે.
જ્ઞેયોને આધારે જ્ઞાન નથી, ઈન્દ્રિયોવડે જ્ઞાન નથી.
વિકલ્પોવડે જ્ઞાન નથી, જ્ઞાન જ્ઞાનથી જ છે.
આત્માના સ્વઆધારે જ જ્ઞાન છે.
આવા જ્ઞાનસ્વરૂપની ઉપાસના તે જ મોક્ષનો માર્ગ.
PDF/HTML Page 19 of 53
single page version
(૨૨પ) સાચું શરણ
જીવનું શરણ શુધ્ધોપયોગ છે.
જીવને ત્રાસ કોનો?
જીવને ત્રાસ પરભાવનો.
દેહથી ધર્મ નથી; દેહથી પુણ્ય નથી; દેહથી પાપ નથી.
શુદ્ધભાવથી ધર્મ છે; શુભભાવથી પુણ્ય છે; અશુભભાવથી પાપ છે.
ને પૈસા–દેહ વગેરે તો જડ છે.
આત્માનો રંગ લગાડીને જ્ઞાન આત્મા તરફ વળે ત્યારે જ સ્વાનુભૂતિ થાય છે.
આત્મા જડનાં કારણ કરી શકે નહિ
જડથી ભિન્ન ને પુણ્યથી પાર એવું જે જ્ઞાન, તે આત્માનું ખરું કાર્ય છે ને તેમાં
બાકી બધા મોક્ષમાર્ગથી ભગ્ન.
PDF/HTML Page 20 of 53
single page version
સુખની જેને અભિલાષા છે એવા જીવોને માટે રાગાદિથી ભિન્ન શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપનું
વર્ણન કર્યું છે. વસ્ત્રનાં દ્રષ્ટાંતે દેહાદિથી ભિન્ન આત્મસ્વરૂપ બતાવીને કહે છે કે જેનો
ઉપયોગ આવા આત્મસ્વરૂપમાં લાગેલો છે તે જ પરમ શાંતિસુખને અનુભવે છે, બીજા
નહિ. આવો અનુભવ કરનાર જ્ઞાની કેવા હોય? તો કહે છે કે–
अप्रज्ञमक्रियाभोगं स शमं याति नेतरः।।६७।।
અનુભવમાં ઈન્દ્રિયોના વ્યાપારરૂપ ક્રિયા નથી, કે ઈન્દ્રિયવિષયોનો ભોગવટો નથી.
ઉપયોગ જ્યાં અંતરમાં વળીને આત્માના આનંદના અનુભવમાં એકાગ્ર થયો ત્યાં દેહાદિ
તરફનું લક્ષ જ છૂટી જાય છે, એટલે તેને તો આ જગત નિશ્ચેતન ભાસે છે.–આવા જ્ઞાની
જ અંતર્મુખ ઉપયોગ વડે આત્મિક સુખને અનુભવે છે; મન–વચન–કાયાની ક્રિયાને
સંસારનો અને દેહનો રાગ ટળ્યા વગર રહે નહિ; પરભાવની જરાય પ્રીતિ તેને રહે નહિ.