PDF/HTML Page 1 of 75
single page version
PDF/HTML Page 2 of 75
single page version
જેને અંતરમાં દરકાર નથી. જગતના પ્રસંગોથી એમની
પરિણતિ હલી જતી નથી. અંતરની અનુભવદશામાં
ચૈતન્યના આનંદના દરિયા ડોલતા દેખ્યા છે, એનું ચિત્ત
હવે બીજે કેમ લાગે?
જુદાં હોય છે. માટે પ્રતિકૂળતા વગેરે પ્રસંગ આવતાં તું
સંસારીજીવોની જેમ ન વર્તીશ. પણ મોક્ષમાર્ગી–
મોક્ષમાર્ગમાં દ્રઢ રહેજે...મોક્ષમાર્ગી ધર્માત્માઓના
જીવનને તારા આદર્શરૂપે રાખજે.
PDF/HTML Page 3 of 75
single page version
નજીકમાં સાંભળેલી ભગવાનની દિવ્યવાણીને યાદ કરી છે. ને પછી એ દિવ્યધ્વનિના
દરિયામાંથી એક અમૂલ્ય રત્ન શોધીને આપતા હોય તેમ લખ્યું છે કે–‘નિજ પરમપાવન
પરમાત્માનું નિજ પરમસ્વરૂપ, તેના પ્રવાહની પરમ પ્રતીતિ અને તેમાં સ્થિરતા–એ
અમૂલ્ય ચિંતામણિરત્ન છે, કે જેનું મુલ્યાંકન હોઈ શકે નહીં.’
વર્તી રહ્યું છે. આવા પોતાના પરમાત્મતત્ત્વની પરમ પ્રતીતિ, માત્ર સાંભળીને
ઉપરાંત તેમાં સ્થિરતા, એ અમૂલ્ય ચિંતામણિરત્ન છે; આવા અમૂલ્ય ચિંતામણિને
હાથમાં રાખીને આત્માનો જે કાંઈ વૈભવ ચિંતવવામાં આવે તે તત્ક્ષણે પ્રાપ્ત થાય
છે. સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ જગતના સર્વોત્કૃષ્ટ રત્નો આ ચિંતામણિમાં સમાઈ
જાય છે, તેમજ બીજા અનંતગુણોની નિર્મળતારૂપ અનંત રત્નો તેમાં ભેગા આવી
જાય છે.–એમાં પ્રતીતિ અને એમાં સ્થિરતા એ સિવાય બીજા કોઈ પ્રકારે એનાં
મુલ્યાંકન થઈ શકે નહીં. ગુરુદેવે સ્વહસ્તે દર્શાવેલા આવા ચૈતન્યચિંતામણિ રત્નને
શીઘ્ર પામીએ..એ જ ભાવના. (સં.)
PDF/HTML Page 4 of 75
single page version
વર્ષમાં આ ચોથો બ્રહ્મચર્ય–અંક પ્રસિદ્ધ થાય છે ત્યારે
એ અઢાર વર્ષના ઉત્તમ પ્રસંગો આજે ફરીને તાજા
થાય છે. પૂ. ગુરુદેવનો અધ્યાત્મઉપદેશ અને પૂ.
ધર્મમાતાઓની વાત્સલ્યઝરતી છાયા જિજ્ઞાસુઓના
જીવનમાં જ્ઞાન–વૈરાગ્યનું કેવું અદ્ભુત સીંચન કરી
રહ્યા છે, અને તેમના પ્રતાપથી જિજ્ઞાસુઓ કેવા
ઉત્સાહથી હિતમાર્ગની પ્રેરણા મેળવી રહ્યા છે! તે
વાતને આવા ઉત્તમ પ્રસંગો અત્યંત પ્રસિદ્ધ કરી રહ્યા
છે. જ્ઞાનીજનોના સંગમાં વસતાં જીવનમાં જ્ઞાન
વૈરાગ્યની પુષ્ટી થયા જ કરે છે. આવા ધર્માત્માને
દેખતાં મુમુક્ષુહૃદયમાં અનેરો હર્ષ ઉલ્લસે છે. આ
વિશેષઅંક દ્વારા પરમઉપકારી સન્તો પ્રત્યે ભક્તિભરી
ઉપકાર–અંજલિ અર્પણ કરીએ છીએ.
PDF/HTML Page 5 of 75
single page version
સોનગઢમાં પૂ. ગુરુદેવની મંગલછાયામાં એકસાથે નીચેના નવ
તત્ત્વજ્ઞાનનો અભ્યાસ તથા વૈરાગ્યનું સીંચન કર્યું છે. જ્યારથી બહેનોનું બ્રહ્મચર્યપ્રતિજ્ઞા
લેવાનું નક્કી થયું ત્યારથી જ સોનગઢમાં ઉલ્લાસભર્યા ઉત્સવનું વાતાવરણ છવાઈ ગયું હતું.
જિનવાણીસહિત જુલૂસ નીકળ્યું હતું, ને ગામમાં ફરીને પ્રવચન–મંડપમાં આવ્યું હતું.
પછી લગભગ
PDF/HTML Page 6 of 75
single page version
પ્રતાપે અમે હવે આ ભવભ્રમણથી છૂટીને આત્મસુખ
પામીએ,–આવી ભાવનાપૂર્વક નવ કુમારિકા બહેનો પૂ.
ગુરુદેવ સમક્ષ બ્રહ્મચર્ય–પ્રતિજ્ઞા અંગીકાર કરે છે–તે
વખતનું ભાવભીનું દ્રશ્ય.
PDF/HTML Page 7 of 75
single page version
વૈરાગ્યથી રહેજો...એમાં શાસનની શોભા છે. આત્માનું કલ્યાણ કેમ થાય...ને તે
માટે પૂ. ગુરુદેવ શું કહે છે તેનો વિચાર કરવો. સ્વાધ્યાય અને મનન વધારવું,
બ્રહ્મચર્યજીવનને લીધે આત્માના વિચારને માટે નિવૃત્તિ મળે છે એમ ગુરુદેવ
વારંવાર કહે છે, માટે નિવૃત્તિ લઈને સ્વાધ્યાય–મનન કરવું. આમ તમારે
તમારા જીવનમાં આત્માનું કલ્યાણ કરવાનું લક્ષ રાખવું...
PDF/HTML Page 8 of 75
single page version
પૂ. બેનશ્રી–બેનની મંગલછાયામાં વસતાં મુમુક્ષુઓ અંતરની
માતા કરતાં પણ વધુ હેતથી દિનરાત આપ અમારા હિતની સંભાળ
રાખી રહ્યા છો. જ્ઞાન–વૈરાગ્યનો સન્માર્ગ બતાવીને એવા જીવનના
સંસ્કારોનું સીંચન કરીને આપ અમારા ઉપર મહાન ઉપકાર કરી
એવી ભાવના ભાવીએ છીએ કે
PDF/HTML Page 9 of 75
single page version
(બ્રહ્મચર્ય–પ્રતિજ્ઞા પ્રસંગના સરઘસનું દ્રશ્ય: જેમાં નવ
આરાધના પ્રત્યેનો ઉત્સાહ વધારવો.
આરાધક જીવો પ્રત્યે બહુમાનથી પ્રવર્તવું.
–ઈત્યાદિ સર્વપ્રકારના ઉદ્યમવડે આત્માને આરાધનામાં જોડવો.
આરાધનાને પામેલા જીવોનું દર્શન અને સત્સંગ આરાધના
PDF/HTML Page 10 of 75
single page version
સર્વજ્ઞભગવંતોના આદરરૂપ અપૂર્વ મંગલનું સ્વરૂપ સમજાવ્યું. ત્યાર બાદ એકસાથે નવ
કુમારિકા બહેનો બ્રહ્મચર્ય પ્રતિજ્ઞા લેવા માટે ઊભા થયા. એકસાથે નવ વીરબાળાઓ
આત્મહિતના પંથે પ્રયાણ કરવા તત્પર બની–એ દ્રશ્ય વૈરાગ્યપ્રેરક હતું જીવનમાં ક્યારેક
નવેય બહેનો અનેક વર્ષોથી પૂ. ગુરુદેવના અધ્યાત્મરસઝરતા ઉપદેશનો લાભ લઈને
સત્સમાગમે તત્ત્વનો અભ્યાસ કરે છે, અને પૂ. બેનશ્રી–બેનની વાત્સલ્યભરી છાયામાં
જ્ઞાન–વૈરાગ્યનું પોષણ કરે છે. આત્મકલ્યાણની ભાવના પ્રબળ થતાં તેમને એમ થયું કે
આપણુ જીવન સંતોની છાયામાં આત્મહિત સાધવાના પ્રયત્નમાં જ વીતે. આવી ઉત્તમ
ભાવનાપૂર્વક પોતાનું સારૂંય જીવન તેઓએ સત્સમાગમે અર્પણ કર્યું ને નાની ઉંમરમાં
આજીવન બ્રહ્મચર્યની પ્રતિજ્ઞા લીધી. આ પ્રશંસનીય કાર્ય બદલ બધા બહેનોને
ધન્યવાદ! આ શુભકાર્યમાં અનુમતિ આપવા માટે બધા બહેનોના માતા–પિતા અને
વડીલોને પણ ધન્યવાદ. આપણા સાધર્મી બહેનો આજે જીવનના નુતનપંથે પ્રયાણ કરવા
કરી રહ્યા છે તે જીવનધ્યેયમાં સન્તોની સેવાના પ્રતાપે તેઓ શીઘ્ર સફળ થાઓ એમ
ઈચ્છીએ છીએ.
થઈને અનેક જીવો ‘સંત કેરી શીતળ છાંયડી’ માં આત્મહિતનો ઉદ્યમ કરી રહ્યા છે.
ઊભી થઈ ત્યારનું દ્રશ્ય વૈરાગ્યપ્રેરક હતું. બ્રહ્મચર્યની દીક્ષા આપતાં ગુરુદેવે કહ્યું કે નાની
ઉંમરમાં આ દીકરીઓ બ્રહ્મચર્ય લ્યે છે તે સારૂં કામ કરે છે. તત્ત્વના અભ્યાસપૂર્વક તેઓ
આ કામ કરે છે. અહીં બે બહેનોનો (બેનશ્રી–બેનનો) જોગ છે તેને લઈને કુલ
PDF/HTML Page 11 of 75
single page version
સાડી–પૂ. બેનશ્રી–બેનના સુહસ્તે ભેટ આપવામાં આવ્યા હતા. બીજા પણ ઘણા જિજ્ઞાસુ
ભાઈ–બહેનોએ વિધવિધ ભેટો જાહેર કરીને હાર્દિક અનુમોદન આપ્યું હતું.
વાતાવરણમાં પચાસ જેટલા કુમારિકા બહેનોની બ્રહ્મચર્ય–પ્રતિજ્ઞાના આવા પ્રસંગો
સંસારને ચુનોતી આપે છે કે અરે જીવો! સુખ વિષયોમાં નથી, સુખ તો
અધ્યાત્મજીવનમાં છે...સુખને માટે વિષયોને ઠોકર મારીને જ્ઞાની–સંતની છાયામાં આવી
આત્મસાધનામાં જીવનને જોડો.
તે ઉપરાંત પૂ. બે પવિત્ર બહેનોની શીતલછાયા ને વાત્સલ્યભરી હૂંફે તે બહેનોના
જીવનમાં આ સામર્થ્ય આપ્યું છે. પૂ. બેનશ્રી ચંપાબેન, અને પૂ. બેન શાન્તાબેન–એ બંને
ધર્મમાતાઓનું ધર્મરંગથી રંગાયેલું સહજ જીવન તો નજરે જોવાથી જ જિજ્ઞાસુને
ખ્યાલમાં આવી શકે. એ બંને બહેનોની પવિત્રતા, અનુભવ સંસ્કાર, વૈરાગ્ય તેમજ દેવ–
ગુરુ–ધર્મ પ્રત્યેની અપાર ભક્તિ, અર્પણતા, વિનય ને વાત્સલ્ય–એ બધા ગુણો મુમુક્ષુને
આનંદ ઉપજાવે છે ને ભક્તિ જગાડે છે. તેઓશ્રીની છત્રછાયાને લીધે જ નાની વયના
બહેનો માતાપિતાને છોડીને આવી હિંમત કરી શક્યા છે. તેઓ અપાર વાત્સલ્યપૂર્વક
જીવનમાં નિરંતર જ્ઞાન–વૈરાગ્યનું સીંચન કરી રહ્યા છે. આ રીતે જીવનમાં પૂ.
ધર્મમાતાઓનો પણ મહાન ઉપકાર છે. તેઓશ્રીનું આદર્શજીવન સહેજે જ્ઞાનવૈરાગ્યની
પ્રેરણા આપે છે.
બ્રહ્મચર્ય લેનાર બહેનોએ કેવા ભાવથી આ કાર્ય કર્યું છે તે બતાવ્યું હતું તથા સત્સંગનો
મહિમા જણાવ્યો હતો. તેમનું ભાવભીનું પ્રસંગોચિત પ્રવચન સાંભળીને સૌને પ્રસન્નતા
થઈ હતી. આ ઉપરાંત બહારગામથી પણ અનેક અભિનંદન–સન્દેશા આવ્યા હતા. આજે
પૂ. ગુરુદેવને આહારદાન બ્રહ્મચર્ય આશ્રમના સ્વાધ્યાયભવનમાં બ્રહ્મચારી બહેનો
તરફથી થયું હતું. આશ્રમનું વાતાવરણ ઘણું હર્ષોલ્લાસમય હતું.
PDF/HTML Page 12 of 75
single page version
નિયમિતપણે કરે છે; રાત્રિભોજનત્યાગ વગેરે યોગ્ય આચારોનું પાલન કરે છે.
સત્સમાગમે રહીને આત્મહિતની ભાવનાથી બ્રહ્મચર્યજીવન ગાળવાનો નિર્ણય સૌએ
વાત્સલ્યભરેલા અભિનંદનપૂર્વક, સંતોની શીતલ છાયામાં આત્મપ્રયત્ન જગાડી સૌ
પોતાના જીવનધ્યેયને જલદી પ્રાપ્ત કરીએ...એવી શુભેચ્છા
હિતકારી જૈનધર્મ એટલો મહાન છે કે જે કોઈ જીવ પોતાના જીવનમાં તેને અંગીકાર કરે
यह विध गये न मिले सुमणि ज्यों उदधि समानी।
धन समाज गज बाज राज तो काज न आवै,
ज्ञान आपको रूप भये फिर अचल रहावै;
तास ज्ञानको कारन स्व–पर विवेक बखानौ,
कोटि उपाय बनाय भव्य ताको उर आनौ।।
શુભેચ્છા સાથે અભિનંદન પાઠવું છું.
PDF/HTML Page 13 of 75
single page version
આવ્યું છે તેવું જ વાણીમાં આવ્યું છે. ને વાણીમાં એવો સ્વભાવ છે કે, છ દ્રવ્યોમાં
ઉપાદેયરૂપ શુદ્ધઆત્મા છે એવા વાચ્યને તે વાણી પ્રકાશે છે. સર્વજ્ઞનું જ્ઞાન અને વાણીનો
આવો મેળ, છતાં બંનેનું પરિણમન સ્વતંત્ર છે.
સર્વજ્ઞનો જે નિર્ણય કરે તેનું જ્ઞાન પણ મંગળ છે.–
सो जाणदि अप्पाणं मोहो खलु जादि तस्स लयं।।
માંગળિક છે.
જ્ઞાનની તાકાત કેટલી? તે જ્ઞાન રાગથી જુદું પડીને અંતરસ્વભાવ તરફ વળ્યું છે. આ
રીતે અનંતા સિદ્ધોને પોતાના જ્ઞાનમાં
PDF/HTML Page 14 of 75
single page version
સાંભળશે તેને શુદ્ધાત્માની પ્રાપ્તિ જરૂર થશે થશે ને થશે.
તેનો અનુભવ કરે. આ રીતે સિદ્ધો અને સર્વજ્ઞના આદરરૂપ મંગળ કર્યું.
કહ્યો તેવો લક્ષમાં લઈને તે વાણીનો પણ આદર કરીએ છીએ, તે વાણીને નમસ્કાર
કરીએ છીએ.
અર્થ એ કે તેમાં કહેલા શુદ્ધાત્માના ઘોલનથી અંતરમાં શુદ્ધતા વધતી જાય છે.
ટીકાના શબ્દોનો કર્તા આત્મા નથી, પણ તેના વાચ્યરૂપ જે શુદ્ધાત્મા તે તરફ
વારંવાર જ્ઞાનના ઝુકાવથી પરિણતિ શુદ્ધ થતી જાય છે. અને જે જીવો આવા
શુદ્ધાત્માના લક્ષપૂર્વક સમયસાર સાંભળશે તેમને પણ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રની
શુદ્ધતા થશે.
મુમુક્ષુને આનંદ આવે એના અનુભવના આનંદનું શું કહેવું? આવાઆત્માની પ્રાપ્તિ
રાગ વડે ન થાય. રાગના અભાવરૂપ વૈરાગ્યનો ઉપદેશ છે. આખી દુનિયાથી ઉદાસ
થઈને જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્માની લગની કર, તેનો આશ્રય કર, તેનો અનુભવ કર,–
આવો સંતોનો ઉપદેશ છે. અતીન્દ્રિયઆનંદથી ભરેલો આત્મા છે તેનું ભાન થતાં
પર્યાયમાં તે આનંદ અનુભવાયો છે. પછી સાથે કાંઈક અશુદ્ધતા રહી ગઈ તેને પણ
ધર્મી જાણે છે. આનંદનો નમુનો ચાખીને પૂર્ણાનંદસ્વભાવની પ્રતીત કરી છે.
પર્યાયમાં આનંદનો અંશ પ્રગટ થયા વગર પૂર્ણ આનંદસ્વભાવની સાચી પ્રતીત થાય
નહીં. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ–સાધકને અંશે શુદ્ધતા અને મલિનતા બંને સાથે છે. તે જાણે છે કે
મારા શુદ્ધઉપાદાનથી
PDF/HTML Page 15 of 75
single page version
ભાવનાવડે તેને ટાળવા માંગે છે. લગની તો શુદ્ધઆત્મામાં જ લાગી છે. શુદ્ધઆત્માની
એવી લગની છે કે મુનિને જે શુભ વિકલ્પ આવે તે પણ કલંક લાગે છે; ત્યાં અશુભની
તો વાત પણ કેવી? ટીકા વખતે વિકલ્પ ઉપર અમારું વજન નથી પણ જ્ઞાનમાં
શુદ્ધતા વધી જશે ને વિકલ્પ તૂટી જશે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિનું મુખ્ય લક્ષ શુદ્ધ આત્મસ્વભાવ ઉપર
છે. આવા આત્માને લક્ષમાં લઈને વારંવાર તેની ભાવનાનું ઘોલન કરવા જેવું છે. –તે
માંગળિક છે.
જ્ઞાનાર્ણવમાં બ્રહ્મચર્યમહાવ્રતના કથનની સમાપ્તિ પ્રસંગે શાસ્ત્રકાર મહારાજ
विसृज विसृज मोहं विद्धि विद्धि स्वतत्त्वं।
कलय कलय वृत्तं पश्य पश्य स्वरूपं
कुरु कुरु पुरुषार्थ निर्वृतानन्दहेतोः।।४२।।
જગતના મોહને દૂર કર...દૂર કર, સ્વતત્ત્વને જાણ...જાણ.
ચારિત્રનો અભ્યાસ કર...અભ્યાસ કર, નિજસ્વરૂપને દેખ....દેખ.
અને મોક્ષના મહા આનંદને માટે તું પુરુષાર્થ કર...પુરુષાર્થ કર.
PDF/HTML Page 16 of 75
single page version
કર્યા છે તે ટંકાર સાંભળતાં જ મુમુક્ષુ–વીરો આત્મિકશૂરાતનથી જાગી જાય છે ને
મોહ ભાગી જાય છે. જેમના પહેલા જ ટંકારે સમકિત થાય ને બીજા ટંકારે
વીતરાગતા થાય–એવા કુંદકુંદપ્રભુની વાણીના ટંકાર ગુરુદેવના આ પ્રવચનમાં
દેખીને દરેક જિજ્ઞાસુ જીવ આનંદિત થશે ને એના અંતરમાંય સિદ્ધપદના ટંકાર થશે.
આ સમયસારની શરૂઆતમાં જ કુંદકુંદાચાર્યદેવે આત્મામાં સિદ્ધપણું સ્થાપીને
એટલે સિદ્ધપદ જેવા નિર્મળભાવોમાં વ્યાપે એવો આત્મા છે,–એવો આત્મા હું આ
વિકારને કાઢી નાંખું છું. અંતર્મુખ થયેલી જ્ઞાનપર્યાયમાં એટલી તાકાત છે કે વિકારને
કાઢી નાંખીને અનંતા સિદ્ધપ્રભુને પોતામાં સ્થાપે. આ રીતથી અનંત સિદ્ધોને તારા
જ્ઞાનમાં આમંત્રણ આપ ને તું પણ તેવો થા. વિકારને તારા જ્ઞાનમાંથી કાઢી નાંખ ને
સિદ્ધપણું સ્થાપ એટલે કે સિદ્ધ જેવા સ્વભાવથી ભરેલો તારો આત્મા તેને જ્ઞાનમાં લઈને
પર્યાયમાં તું તેવો થઈ જા.
PDF/HTML Page 17 of 75
single page version
છે; અનંતા સિદ્ધ જ્યાં પધારે તે આંગણું કેટલું મોટું ને કેટલું ચોક્ખું?–એ
જ્ઞાનપર્યાયની તાકાત કેટલી કે જે અનંતસિદ્ધોને સ્વીકારે? રાગમાં અટકેલી
પર્યાયમાં એવી તાકાત હોય નહિ. રાગ નહિ, વિકલ્પ નહિ, કર્મ નહિ, દેહ નહિ,
અપૂર્ણતા નહિ, સિદ્ધ જેવો પૂર્ણ તાકાતવાળો હું છું–એમ સ્વીકારીને સિદ્ધને પોતામાં
સાથે રાખીને જે ઊપડ્યો તે જીવ સિદ્ધપરિણતિને લીધા વગર પાછો નહિ ફરે.
મોરપીંછી ને કમંડળ તે પણ જેને બાહ્ય છે, અંદર સિદ્ધસ્વરૂપને જ પોતામાં વસાવીને
ધ્યાવી રહ્યા છે, તેમનું આ કથન છે, પરમ વીતરાગી, પરમ નિર્દોષ! અમે તો અંદર
અમારા અનંતગુણની નિર્મળતા પ્રગટ કરીને તેમાં સિદ્ધપ્રભુને બિરાજમાન કર્યા છે;
રાગ નહિ. પરસંગ નહિ, અલ્પજ્ઞતા નહિ, અમે તો જ્ઞાન–આનંદથી પૂરા એવા
સિદ્ધને અમારા આત્મામાં સ્થાપીને સિદ્ધ પ્રભુની પંક્તિમાં બેઠા...હવે સિદ્ધ થવા
સિવાય બીજો કોઈ માર્ગ રહ્યો નથી. વિકારરૂપે થનારા અમે નહિ, અમે તો સિદ્ધ
થનારા.
બહુમાન લઈને આવ્યો છો કે તને સિદ્ધપણું ગમશે ને વિકાર નહિ ગમે.–તો અમે તને
તારું સિદ્ધપણું સંભળાવીએ છીએ ને તારો શુદ્ધઆત્મા દેખાડીએ છીએ; તે સાંભળીને
તું તારા આત્મામાં સિદ્ધપણું સ્થાપ. તું શ્રોતા થઈને આવ્યો એનો અર્થ એ થયો કે,
અમે જે કહીએ છીએ તે તારે જાણવું છે–માનવું છે ને આદરવું છે. અમારી વાત તને
ગોઠી એટલે તું સાંભળવા આવ્યો. હવે અમે સમસ્ત નિજવૈભવથી તને તારા
આત્માનો વૈભવ બતાવીએ છીએ; અનંતા સિદ્ધોને તારી પર્યાયમાં સમાડી દે એટલે કે
શ્રદ્ધા–જ્ઞાનમાં લઈને તું પણ સિદ્ધ થા–એવી તારા આત્મવૈભવની તાકાત છે. તેની
સામે જોઈને આવા તારા સામર્થ્યની હા પાડ, તારા શ્રદ્ધા–જ્ઞાનરૂપી આંગણું ચોકખું
કરીને તેમાં સિદ્ધપ્રભુને પધરાવ. પછી અમે તને સમયસાર સંભળાવીએ. તારી
પ્રભુતાની હા પાડીને સમયસાર સાંભળ! એટલે જરૂર
PDF/HTML Page 18 of 75
single page version
થશે.
આંગણામાં પ્રભુ પધારે નહિ–અનુભવમાં આવે નહિ. એક સારો રાજા ઘરે આવે
તોપણ તેનો કેટલો આદર કરે છે ને આંગણું ચોક્ખું કરીને કેવું શણગારે છે! તો હે
ભાઈ! જગતના મહારાજા એવા સિદ્ધપ્રભુને તારા આત્મામાં પધરાવવા માટે તારી
પર્યાયના આંગણાને નિર્મળ શ્રદ્ધા–જ્ઞાનવડે તું શણગાર. હકારના જોરપૂર્વક જે
સાંભળવા આવ્યો તેની પર્યાય રાગથી પાછી હઠીને અંતર તરફ વળવા લાગી,
સંસારથી પાછી ફરીને સિદ્ધપદ તરફ જવા લાગી. અનંતા સિદ્ધને ને સર્વજ્ઞપદને
મારા જ્ઞાનમાં–શ્રદ્ધામાં–અનુભવમાં સમાડી દઉં એવી મારી તાકાત છે–એમ
સ્વભાવના ભરોસે હા પાડીને તે સ્વભાવને સાંભળે છે; એટલે એના શ્રવણમાં ને
એના ભાવમાં અપૂર્વતા છે.
વિકલ્પમાં કે વાણીમાં જ્ઞાન નથી, જ્ઞાનમાં વિકલ્પ કે વાણી નથી. જ્ઞાન સર્વને
જાણવાના સામર્થ્યવાળું છે એ અપેક્ષાએ આત્માને સર્વવ્યાપક ભલે કહેવાય. પણ
ખરેખર તો તે સ્વ–વ્યાપક છે; રાગમાં તે વ્યાપતું નથી ત્યાં પરમાં વ્યાપવાની તો
વાત જ કેવી?
અનંત ગુણના વૈભવથી ભરેલા છે. આત્મા ક્યાં સ્ત્રી આદિ છે? એ તો
ચૈતન્યગુણનો ભંડાર છે. અહો, આવું સ્વરૂપ લક્ષમાં લેનાર જ્ઞાનની કેટલી
ગંભીરતા? આવી ગંભીરતામાં અનંત સર્વજ્ઞ–વીતરાગને સ્થાપ્યા છે. ભાઈ! તું
બીજા વિચાર ન કર...સિદ્ધ જેવી તારી તાકાત છે તેમાં શંકા ન કર. બીજો વિકલ્પ
વચ્ચે ન લાવ. ભગવાન કુંદકુંદસ્વામી જેમણે વિદેહની યાત્રા કરીને સીમંધર
પરમાત્માના સાક્ષાત્ ભેટા કર્યા. તેઓ સ્વાનુભવના જોરથી પરમ સત્યને પ્રસિદ્ધ
કરતાં ફરમાવે છે કે આત્માના
PDF/HTML Page 19 of 75
single page version
કૃપાપૂર્વક અમને બતાવ્યું છે ને અમારા સ્વાનુભવથી અમે જોયું છે, તે અમે તને આ
સમયસારમાં દેખાડીએ છીએ. અહો! આમાં તો ઘણી ગંભીરતા છે. જે પર્યાયમાં
રાગવગરના અનંતા સર્વજ્ઞ–સિદ્ધોનો સ્વીકાર થયો તે પર્યાયની તાકાત કેટલી? તે
પર્યાય શું રાગમાં ઊભી રહેશે?–નહિં; એ પર્યાય તો સ્વભાવસન્મુખ થઈને અનંતો
આનંદ પ્રગટ કરશે, અનંત જ્ઞાનની તાકાત પ્રગટ કરશે, અનંત વીર્યવડે પ્રભુતા
પ્રગટાવશે, રાગ વગરનું અતીન્દ્રિય ચૈતન્યજીવન પ્રગટાવશે. વાહ રે વાહ! આ તો
પ્રભુતાની પ્રાપ્તિનો અવસર આવ્યો. અરે જીવ! આવી પ્રભુતાના પ્રસંગે પામરતાને યાદ
ન કરીશ; સિદ્ધની સાથે ગોષ્ઠી કરી...હવે સંસારને ભૂલી જાજે; આત્મામાં સિદ્ધને
સ્થાપ્યા–હવે સિદ્ધ થતાં શી વાર! થોડો કાળ વચ્ચે છે પણ સિદ્ધપણાના પ્રસ્થાનાના જોરે
(પ્રતીતના જોરે) સાધક તે અંતરને તોડી નાંખે છે, ને જાણે અત્યારે જ હું સિદ્ધ છું એમ
શુદ્ધદ્રષ્ટિથી દેખે છે. સિદ્ધનું પ્રસ્થાનું કર્યું ત્યાં જ રુચિમાંથી રાગ ભાગી ગયો. અરે,
આઠવર્ષના બાળક પણ જાગી ઊઠે ને અંતરમાં પોતાના આવા નિજવૈભવને દેખે કે
‘આવો હું!’ સિદ્ધ જેવા અનંતગુણના સામર્થ્યરૂપે તે પોતાને દેખે છે ને
નિર્વિકલ્પધ્યાનવડે અનુભવે છે. અમે દેહમાં કે રાગમાં રહેનારા નહિ. અમે તો એક
સમયમાં નિર્મળ ગુણ–પર્યાયોરૂપ જે અનંત ભાવો તેમાં રહેનારા છીએ અમારો વાસ
અમારા અનંત–ગુણ–પર્યાયમાં છે; ‘અનંતધામ’ માં વસનારો વિભુ અમારો આત્મા છે.
અહા, પોતાના અંતરમાં જ આવો વિભુ વસી રહ્યો છે પણ નજરની આળસે જીવો એને
દેખતા નથી.
નિજભાવ કઠિન–એવી વિપરીતબુદ્ધિને લીધે જીવ સ્વવૈભવને દેખી શક્તો નથી.–એ
વિપરીતતાની મર્યાદા કેટલી? એક સમયપૂરતી; અને તે પણ કાંઈ સ્વભાવમાં પેસી ગઈ
નથી. જો દ્રઢતાથી ઊપડે કે મારે મારા આત્માને દેખવો જ છે ને સ્વવૈભવને સાધવો જ
છે, તો પરભાવની રુચિ તોડીને સ્વભાવને અનુભવતાં વાર લાગે નહિ. અહા,
આત્મસ્વભાવના વૈભવનો પથારો કેટલો?–કે એકસાથે અનંતગુણોમાં ને તે બધાની
નિર્મળપર્યાયોમાં
PDF/HTML Page 20 of 75
single page version
ચૈતન્યગુણના ફેલાવમાં વિકારનો અભાવ છે.
ચૈતન્યના વૈભવની શી વાત! ક્ષેત્ર ભલે મધ્યમ–મર્યાદિત, પણ એના ભાવની તાકાત
અચિન્ત્ય ને અમર્યાદિત છે. એક સમયમાં અનંતગુણનો જે અપાર વૈભવ પ્રગટ્યો તેમાં
સર્વવ્યાપક થઈને પરિણમે છે–એવી આત્માની વિભુતા છે. સમ્યગ્દર્શન થતાં આવા
‘વિભુ’ નો પોતામાં સાક્ષાત્કાર થાય છે, આત્મભાન થાય છે, પરમાત્મપણું પોતામાં
દેખાય છે, સાક્ષાત્ પરમાત્મા થવાની તાલાવેલી જાગે છે એટલે કે પરિણતિનો પ્રવાહ તે
તરફ વહે છે. (–સ્વરૂપ ભણી દોડે પરિણતિ.)
ઝીલીને હે જીવ! તું પણ સિદ્ધિપંથનો પથિક થા.