PDF/HTML Page 1 of 45
single page version
PDF/HTML Page 2 of 45
single page version
PDF/HTML Page 3 of 45
single page version
અરસપરસ સહજ વત્સલતાનું ઝરણું વહે છે; તેમ ધર્મમાં ‘આ મારા સાધર્મી; જે મારો ધર્મ એ જ
એનો ધર્મ–અમે બંને એક જ ધર્મના ઉપાસક’ –આવી બુદ્ધિમાં સાધર્મીપ્રત્યે સહજ
વાત્સલ્યભાવની ઉર્મિ આવે છે.
પૂર્ણિમા. અકંપનાદિ મુનિવરોની નિષ્કંપતા, આચાર્ય શ્રુતસાગર તથા વિષ્ણુકુમાર મુનિવરોની
વત્સલતા, હસ્તિનાપુરીના શ્રાવકોનો ધર્મપ્રેમ–એ બધું શ્રાવણ સુદ પૂર્ણિમાએ યાદ આવશે; ને
ચારેકોર હજારો હાથમાં વાત્સલ્યપ્રેમના બંધન દેખાશે..પરંતુ, માત્ર અકંપનસ્વામીને કે
વિષ્ણુસ્વામીને યાદ કરી લેવાથી, કે બહેનીના હસ્તે ભાઈના હાથમાં સુશોભિત રાખડી બાંધી
દેવાથી જ સંતુષ્ટ થવાનું નહિ પાલવે. આત્માના પ્રદેશે પ્રદેશે ધર્મપ્રેમ એકરસ થઈ જાય, ધાર્મિક
પ્રીતિનો દોર આત્મામાં એવો બંધાઈ જાય–કે જે માત્ર શ્રાવણી પૂનમે જ નહિ પણ જીવનની
પ્રત્યેક પળે સદૈવ આત્મા સાથે અભેદપણે બંધાયેલો જ રહે. પોતાના રત્નત્રયધર્મ પ્રત્યે જેને
આવો પ્રેમ છે તેને એવા રત્નત્રયસાધક ધર્માત્માઓ પ્રત્યે ને સાધર્મીઓ પ્રત્યે પણ પ્રેમ ઉલ્લસે
છે. વાત્સલ્ય એ કાંઈ સામા ઉપર ઉપકાર કરવા માટે નથી પણ વાત્સલ્યની ખુમારી પોતાની
ધર્મભાવનાને પુષ્ટ કરે છે, રત્નત્રયના પરમપ્રેમને પોષણ આપે છે ને રત્નત્રયધર્મ પ્રત્યે પરમ
ભક્તિ તથા ઉલ્લાસ જગાડે છે.
વાત્સલ્યપર્વ રહ્યા કરે. શુદ્ધચેતનારૂપી નિર્દોષ બહેન, તેના દ્વારા ચૈતન્યબંધુની નિર્મોહભાવે રક્ષા
કરીને આવું વાત્સલ્યપર્વ ઉજવીએ. –
PDF/HTML Page 4 of 45
single page version
જીવોને માર્ગદર્શન આપ્યું. જેમ વિકલ્પમાં ચૈતન્યનો ભાર ઉપાડવાની તાકાત
નથી તેમ હે નાથ! આ ધર્મયુગનો ભાર ઉપાડવાની આપના સિવાય કોઈની
તાકાત ન હતી. હે દેવ! મોટામોટા મુનિવરો પણ આપની સ્તુતિ પૂરી કરી ન
શક્યા, ને અંતે વિકલ્પ તોડીને સ્વરૂપમાં સમાયા; તો હું આપની સ્તુતિ કેમ કરી
શકીશ? છતાંય, હે નાથ! જેમ ઊંડી ગૂફામાં જ્યાં સૂર્યનાં કિરણો ન પ્રવેશી શકે
ત્યાં શું નાનકડો દીપક અજવાળું નથી કરતો? તેમ હું મારી અલ્પબુદ્ધિ દ્વારા
આપની સ્તુતિ કરવા તત્પર થયો છું. કેવળજ્ઞાનરૂપી સૂર્ય તો મારી પાસે નથી
પણ મતિ–શ્રુતજ્ઞાનરૂપી નાનકડા દીપક વડે અમારા ચૈતન્યની સંભાળ કરીને હું
આપની સ્તુતિ કરીશ. એ નાનકડા દીપકના પ્રકાશમાં પણ હું આપને દેખી
લઈશ. હે પ્રભો! મતિ–શ્રુતજ્ઞાનની જેટલી તાકાત છે તેટલા વડે હું આપને
મેળવી લઈશ એવો મને હરખ અને વિશ્વાસ છે. અલ્પ મતિ–શ્રુતજ્ઞાનની
સ્વસંવેદનશક્તિદ્વારા પણ હું ચૈતન્યસ્વભાવને અનુભવીને આપની આરાધના
કરીશ.
સર્વજ્ઞના માર્ગને પ્રકાશીત કરીને પોતે નિઃશંક તે માર્ગે ચાલ્યા જાય છે.
(એકીભાવ સ્તોત્ર–પ્રવચનમાંથી)
PDF/HTML Page 5 of 45
single page version
ગણધરપદ પામ્યા, ને બારઅંગરૂપ શ્રુતની રચના કરી. એ રીતે વીરશાસનનો આજે મહાન મંગલ
દિવસ છે; શાસનનું આજે બેસતું વર્ષ છે. ૨પ૨૪ વર્ષ પહેલાં એ પ્રસંગ બન્યો. પણ ભગવાન
મહાવીરે જે ઉપદેશ આપ્યો તે આજે પણ ચાલી રહ્યો છે. ભગવાને કહેલો ભાવ ગણધરાદિ
દિગંબર સંત–આચાર્યોએ શાસ્ત્રોમાં ગૂથ્યો, તે શાસ્ત્રોમાંથી કેટલાંક આજે વિદ્યમાન છે.
એકબીજામાં કાંઈ કરતા નથી. જીવ જીવપણે રહીને પોતાનું જ્ઞાનકાર્ય કરે છે; પુદ્ગલ પુદ્ગલપણે
રહીને એના વર્ણાદિનું કાર્ય કરે છે. બંને સદાકાળ જુદેજુદાં પોતપોતાનું કાર્ય કરે છે; કદી પોતાના
સ્વભાવની મર્યાદા છોડીને અન્ય દ્રવ્યના સ્વભાવરૂપે થતાં નથી. –આવો નિશ્ચય છે, સર્વજ્ઞ
પરમેશ્વરે દિવ્યધ્વનિમાં આવું સ્વરૂપ કહ્યું છે, ને તે અનુભવગોચર પણ થાય છે.
કાંઈ ઘાલમેલ કરી દ્યે એવું જ્ઞાનનું કામ નથી. હું તો જ્ઞાન
PDF/HTML Page 6 of 45
single page version
જાણતાં, હું તેનો કર્તા હોઉં એમ અજ્ઞાની માને છે. રાગનેય જાણતાં રાગરૂપ ન થાય એવો
જ્ઞાનનો સ્વભાવ છે. જ્ઞાન પરજ્ઞેયોથી બહાર રહીને તેમને જાણે છે, પરમાં પ્રવેશી જતું નથી–
તન્મય થતું નથી. આવી જ્ઞાનની ભિન્નતા અનુભવવી તે ભગવાનનો ઉપદેશ છે. ભિન્ન જ્ઞાનના
અનુભવમાં રાગ–દ્વેષનું વેદન ન રહ્યું એટલે વીતરાગી સુખનું વેદન રહ્યું. આ રીતે જ્ઞાનના
અનુભવમાં સુખ વગેરે અનંત ગુણનો ભેગો અનુભવ છે.
પર જ્ઞેય સાથે જ્ઞાનની ભેળસેળ માને તેણે વીરભગવાને કહેલા વસ્તુસ્વરૂપને જાણ્યુંં નથી, એટલે
તેેને ધર્મ થતો નથી. વસ્તુસ્વરૂપ જેવું છે તેવું સાધે તો ધર્મ થાય.
આત્મામાં ભળી જાય, એમ બનતું નથી. –આવી ભિન્નતાના ભાન વિના જ્ઞાન પોતાના આત્મામાં
ઠરશે નહિ, ને તેને ધર્મ કે સુખ થશે નહિ. પરથી ભિન્નતા જાણીને જ્ઞાન પોતામાં ઠરે તે ધર્મ અને
સુખ છે.
સ્વભાવ જાણ્યો ને વિપુલાચલ પર દિવ્યધ્વનિ વડે આવો સ્વભાવ જગતને દેખાડ્યો. આવા
શુદ્ધજ્ઞાનની અનુભૂતિ તે જિનશાસનની અનુભૂતિ છે.
પર્યાયે–પર્યાયે ભૂલે છે; પોતે પોતાના જ્ઞાનને જ ભૂલ્યો છે. તેને સમજાવે છે કે ભાઈ, જ્ઞાન અને
પરજ્ઞેય અત્યંત જુદાં છે; પરને જાણે છતાં જ્ઞાન પરમાં જરાય ભળતું નથી માટે તું તારા આત્માને
જ્ઞાનસ્વરૂપે જ દેખ.
દેખાય. આમ સ્વભાવ અને પરભાવની અત્યંત ભિન્નતારૂપ ભેદજ્ઞાન જિનવાણીએ કરાવ્યું છે.
મહાવીરભગવાને વિપુલગિરિ ઉપર આજના દિવસે આવો ઉપદેશ આપ્યો. ને તે સમજીને ઘણા
જીવો ધર્મ પામ્યા.
PDF/HTML Page 7 of 45
single page version
ભિન્નતા બતાવી છે. આવી વસ્તુસ્થિતિ પ્રગટ હોવા છતાં જીવો કેમ ભ્રમ કરે છે? ભ્રમથી સ્વ–
ભેળવીને, એકના ભાવને બીજાનો કહે છે, પણ વસ્તુસ્વરૂપ એવું નથી. સ્વ–પરનો કોઈ અંશ
ભગવાને આવા વીતરાગવિજ્ઞાનનો ઉપદેશ જગતને આપ્યો. મહાવીર ભગવાને શું કહ્યું? કે સ્વ–
ઉત્તર : – સિદ્ધ ભગવંતોની.
પ્રશ્ન : – કોની સાથે કિટ્ટા કરવી ?
પ્રશ્ન : – મિથ્યાત્વાદિ પરભાવો સાથે.
પ્રશ્ન :– સિદ્ધપ્રભુ સાથે મૈત્રી કેવી રીતે થાય?
ઉત્તર :– મિત્રતા સરખે સરખાની શોભે; એટલે ‘જેવા સિદ્ધ તેવો
કાળ સિદ્ધપ્રભુની સાથમાં રહેવાનું બને.
ઉત્તર:– હું ને તું જુદા, મારામાં તું નહિ ને તારામાં હું નહિ, એમ
PDF/HTML Page 8 of 45
single page version
વસ્તુસ્વભાવના અનુભવ વડે તે રાગ–દ્વેષને મટાડવાનું સુગમ
અજ્ઞાનને લીધે જીવ પોતાને તેવા અશુદ્ધસ્વરૂપે જ અનુભવે છે. જ્ઞાની તો રાગ–દ્વેષથી ભિન્ન
શુદ્ધચૈતન્યથી ઓળખાણ વડે શુદ્ધઅનુભવશીલ થયા છે, એટલે પોતાને શુદ્ધસ્વરૂપે જ અનુભવતા
થકા રાગાદિ અશુદ્ધભાવને ક્ષય કરે છે. શુદ્ધતાના અનુભવ વગર રાગ–દ્વેષનો ક્ષય કદી થઈ શકે
જ નહિ. તેથી કહે છે કે, શુદ્ધચૈતન્યના અનુભવશીલ એવા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવો, તત્ત્વદ્રષ્ટિવડે એટલે
કે શુદ્ધ જીવસ્વરૂપના અનુભવવડે રાગ–દ્વેષને મૂળમાંથી મટાડીને દૂર કરો.
અનુભવરૂપ શુદ્ધ તત્ત્વદ્રષ્ટિ વગર રાગ–દ્વેષ કદી છૂટે નહિ. રાગ–દ્વેષથી ભિન્નતાના અનુભવ
વગર રાગ–દ્વેષ કેમ મટે? રાગવડે મોક્ષ થવાનું જે માને છે તેને તો મોક્ષ પણ રાગવાળો જ ઠર્યો!
મટી જાય છે.
PDF/HTML Page 9 of 45
single page version
થાય છે. આત્માનો જ્ઞાનસ્વભાવ શું ને રાગાદિ પરભાવ શું ,–એને ઓળખ્યા વગર
અજ્ઞાનપૂર્વક કદાચ રાગ–દ્વેષની થોડીક મંદતા કરે, કે અશુભ ઘટાડીને શુભ કરે, પણ તેથી
કંઈ આત્માને ધર્મનો લાભ ન થાય. સર્વથા રાગ વગરનો જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્મા શ્રદ્ધા–
જ્ઞાન–અનુભવમાં લ્યે ત્યારે રાગ વગરની સહજ જ્ઞાનપરિણતિ પ્રગટે, તે ધર્મ અને તે
મોક્ષમાર્ગ છે. સર્વથા રાગ વગરની જે મોક્ષદશા, તેનું સાધન પણ રાગ વગરનું જ હોય;
રાગ તેનું સાધન હોઈ શકે નહિ.
આમ થવું સુગમ છે, કાંઈ મુશ્કેલ નથી. અંતર્મુખ અભ્યાસ વડે અશુદ્ધપરિણતિ મટે છે
ને શુદ્ધપરિણતિ થાય છે.
શુદ્ધસ્વરૂપથી રાગને ભિન્ન જાણ્યો ત્યાં તે રાગને ટાળવો સુગમ છે. રાગને જ્ઞાન સાથે
એકમેક અનુભવે તે રાગનો અભાવ ન કરી શકે; પણ જ્યાં ભિન્નતા જાણીને જ્ઞાન રાગથી
જુદું પરિણમવા લાગ્યું ત્યાં તે પરિણમનમાં રાગનો અભાવ જ વર્તે છે.
કોઈ સ્વતંત્ર વસ્તુ નથી કે તેનો અભાવ ન થઈ શકે. રાગ–દ્વેષ તો જીવની જ
અશુદ્ધપરિણતિ હતી, જીવ જ્યાં શુદ્ધપરિણતિરૂપ થયો ત્યાં તે અશુદ્ધપરિણતિ મટી ગઈ
એટલે રાગ–દ્વેષ સર્વથા મટી ગયા. આ રીતે વસ્તુસ્વરૂપને અનુભવતાં રાગ–દ્વેષને ટાળવા
તે સુગમ છે. જ્ઞાનનો અભાવ ન થઈ શકે કેમકે તે તો સ્વભાવરૂપ છે, પણ રાગનો અભાવ
થઈ શકે છે કેમકે તે સ્વભાવરૂપ નથી.
બીજેથી લેવા જવું પડે તેમ નથી.
PDF/HTML Page 10 of 45
single page version
તત્ત્વદ્રષ્ટિથી જોતાં એટલે કે સાચી દ્રષ્ટિથી વસ્તુસ્વરૂપ વિચારતાં જીવને રાગાદિ
અશુદ્ધતારૂપે કોઈ અન્ય દ્રવ્ય તો નથી પરિણમાવતું, કર્મ તો જીવને રાગાદિરૂપ નથી
પરિણમાવતું, પણ જીવ પોતે જ શુદ્ધસ્વરૂપથી ભ્રષ્ટ થઈને પર્યાયમાં રાગાદિ અશુદ્ધભાવરૂપ
પરિણમે છે. જીવનો જ તે અપરાધ છે, કોઈ અન્ય દ્રવ્યનો વાંક નથી.
કાઢે તો તે અશુદ્ધતાને ક્યારે મટાડશે? પોતાની પર્યાયના અપરાધે અશુદ્ધતા થઈ છે એમ
સમજે, ને શુદ્ધસ્વરૂપ તે અશુદ્ધતા વગરનું છે એમ અનુભવમાં લ્યે, તો શુદ્ધઅનુભવ વડે
અશુદ્ધતાને મટાડે. –આવી વસ્તુસ્થિતિ છે. પરનો વાંક કાઢશે તે રાગ–દ્વેષને મટાડી શકશે
નહિ, પણ મિથ્યાબુદ્ધિથી રાગ–દ્વેષ જ કર્યા કરશે. રાગ–દ્વેષ વગરના સ્વરૂપની તો તેને
ખબર નથી.
ટળી ગયા. –માટે કહે છે કે હે ભાઈ! આવા ભેદજ્ઞાનથી શુદ્ધસ્વરૂપના અનુભવવડે રાગ–
દ્વેષને સુગમતાથી મટાડી શકાય છે. રાગ–દ્વેષની કાંઈ એવી સ્વતંત્ર સત્તા નથી કે તે મટી ન
શકે.
જ ન આવે.
અશુદ્ધપરિણતિથી જીવ જ રાગ–દ્વેષને કરતો હતો, જ્યાં શુદ્ધ અનુભવરૂપ પરિણમ્યો ત્યાં
રાગદ્વેષ ન રહ્યા, પોતે રાગ રહિત સહજ જ્ઞાનસ્વરૂપે જ પરિણમવા લાગ્યો. આવું સ્પષ્ટ
વસ્તુસ્વરૂપ છે, તેેને તત્ત્વદ્રષ્ટિથી દેખો. આવી તત્ત્વદ્રષ્ટિ વડે જ રાગ–દ્વેષનો ક્ષય થશે.
PDF/HTML Page 11 of 45
single page version
ધારારૂપ પોતાના પરિણામમાં જ વર્તે છે. –ને એ જ રીતે વસ્તુ સધાય છે.
જીવદ્રવ્ય પોતાના અપરાધથી રાગ–દ્વેષ–મોહરૂપ અશુદ્ધ ચેતનારૂપ પરિણમે છે, તેમાં પુદ્ગલકર્મનો
તો કાંઈ દોષ નથી; જો જીવદ્રવ્ય પોતે શુદ્ધ ચેતનારૂપ પરિણમે ને રાગ–દ્વેષ–મોહરૂપ ન પરિણમે
તો પુદ્ગલ તેને શું કરે? પુદ્ગલ કાંઈ જીવને પરાણે રાગાદિ કરાવતું નથી. આવી ભિન્ન વસ્તુ
સ્થિત જાણતાં અજ્ઞાન અસ્ત થાય છે ને ભેદજ્ઞાન ઉદય થાય છે. માટે આચાર્યદેવ કહે છે કે વિદિત
થાવ...જાહેર થાવ...જગતમાં પ્રસિદ્ધ થાવ કે જીવદ્રવ્ય પોતે સ્વતંત્રપણે જ અશુદ્ધતારૂપે કે
શુદ્ધતારૂપે પરિણમે છે, તેમાં પુદ્ગલદ્રવ્યનું થોડુંક પણ કર્તવ્ય નથી.
થાય છે. આ રીતે શુદ્ધચૈતન્યનો અનુભવ તે જ રાગ–દ્વેષના ક્ષયનો ઉપાય છે. અનંતા જીવો
આવા અનુભવવડે રાગ–દ્વેષનો ક્ષય કરીને સિદ્ધપદને પામ્યા છે.
સ્વરૂપ તો જ્ઞાન–આનંદમય છે. આવા શુદ્ધસ્વરૂપના અનુભવ વડે શુદ્ધપરિણતિ પ્રગટે ને રાગ–
દ્વેષરૂપ અશુદ્ધપરિણતિ મટે–તે પ્રયોજન છે.
ગુરુદેવ ઉપરનું વાકય યાદ કરે છે...ને એની સાથે સંકળાયેલી ત્રીસેક વર્ષ
પહેલાંની ‘આત્મચર્ચા’ ઓ ઘણા મહિમાપૂર્વક તાજી થાય છે.
PDF/HTML Page 12 of 45
single page version
પરિણમવાનો આ અવસર આવ્યો છે. આ અવસરમાં પરદ્રવ્યનો વાંક
કાઢીને અટકીશ મા; તારા દોષને તારી પર્યાયનો જ અપરાધ સમજીને,
શુદ્ધાત્માના પ્રેમના જોરે તે દોષને મૂળમાંથી ઉખેડી નાંખજે, શુદ્ધતાના આ
અવસરને ચૂકીશ મા!
સેનાને શુદ્ધસ્વરૂપના અનુભવવડે જીતી શકાય છે. પરંતુ જે જીવો પરદ્રવ્યથી ભિન્ન પોતાના શુદ્ધ
દ્રવ્યને અનુભવતા નથી ને પરદ્રવ્ય સાથે ભેળસેળવાળો જ પોતાને અનુભવે છે, તે જીવો અશુદ્ધ
અનુભવવડે મોહશત્રુની સેનાને જીતી શકતા નથી, સ્વરૂપથી ભ્રષ્ટ એવા તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવો
મોહને જ વશ વર્તતા થકા રાગ–દ્વેષને કરે છે. તે રાગ–દ્વેષ કરવામાં કાંઈ પરદ્રવ્યનો તો જરાય
દોષ નથી, જીવનો પોતાનો જ દોષ છે. છતાં પરનિમિત્તનો દોષ દેખે છે તે જીવ તે રાગ–દ્વેષને કેમ
મટાડી શકશે? પરદ્રવ્યથી રાગ–દ્વેષ થવાનું જેણે માન્યું, તો જગતમાં પરદ્રવ્યો તો અનંત છે ને
સદાય છે એટલે, તેના અભિપ્રાયમાં સદાય અનંત રાગ–દ્વેષ થવાનું આવ્યું; પરદ્રવ્યની
વિદ્યમાનતામાં શુદ્ધ પરિણમવાનો અવસર જ તેને કયાં રહ્યો?
દ્વેષરૂપ પર્યાય અશુદ્ધ છે ને તારું સહજ સ્વરૂપ શુદ્ધ છે; તે
PDF/HTML Page 13 of 45
single page version
પ્રગટેે છે. અશુદ્ધતામાં કે શુદ્ધતામાં પરદ્રવ્યનો તો કાંઈ સહારો નથી, જીવ પોતે જ અશુદ્ધ કે
શુદ્ધ પર્યાયરૂપે પરિણમે છે.
થઈ ગઈ છે તેથી પોતાના દોષને તે દેખી શકતો નથી; દોષને નથી દેખતો તેમ દોષરહિત
શુદ્ધસ્વરૂપને પણ તે દેખતો નથી. તેથી સમ્યકત્વરહિત તે જીવ અપરાધી છે, જિન–આજ્ઞાને તે
માનતો નથી. જિનઆજ્ઞા તો એવી છે કે જીવ અને પુદ્ગલ બંનેનું સ્વતંત્ર ભિન્ન ભિન્ન
પરિણમન છે; રાગાદિ અશુદ્ધતા તે જીવનો પોતાનો અપરાધ છે; તેને બદલે પરનો દોષ કાઢવો
તે અન્યાય છે, અનીતિ છે; તે અપરાધી જીવ સંસારમાં ભમે છે.
–આવી સ્પષ્ટ વસ્તુસ્થિતિ જૈનશાસનમાં પ્રસિદ્ધ છે. તેને જે નથી જાણતો તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે,
તેને શુદ્ધતાનો અવસર આવતો નથી.
થાય છે. જ્યાં સુધી પર સાથે એકતાબુદ્ધિ કરે છે ત્યાંસુધી તેને શુદ્ધ પરિણમનનો અવસર
નથી. પર સાથે એકતાબુદ્ધિ કરનાર અશુદ્ધરૂપે જ પરિણમે છે. જગતમાં ઘણા જીવોનો ઢગલો
તો અજ્ઞાનથી અશુદ્ધતારૂપે જ પરિણમી રહ્યો છે; કોઈ વિરલા જીવો જ ભેદજ્ઞાન કરીને
શુદ્ધતારૂપે પરિણમે છે.
થવાની યોગ્યતા છે, તે કાંઈ પરને લીધે નથી, પોતાની પર્યાયની જ તેવી તાકાત છે. પરદ્રવ્ય
તેમાં કાંઈ જ કરતું નથી. જીવ પોતે પોતાની પર્યાયની તાકાતથી અશુદ્ધ થાય છે, ને પોતે જ
પોતાની પર્યાયની તાકાતથી શુદ્ધ થાય છે. જો પરદ્રવ્યનું અસ્તિત્વ જ તેને અશુદ્ધતાનું કારણ
હોય તો તો અશુદ્ધતા થયા જ કરે; અશુદ્ધતાથી છૂટીને શુદ્ધતારૂપે પોતે પરિણમી જ ન શકે ! –
પણ એમ નથી. અનંત જીવો શુદ્ધસ્વરૂપના અનુભવવડે અશુદ્ધતા મટાડીને સિદ્ધપદ પામ્યા છે.
PDF/HTML Page 14 of 45
single page version
સ્વભાવ છે, એટલે જાણવું તે કાંઈ રાગ–દ્વેષનું કારણ નથી. જ્ઞાન જ જો રાગદ્વેષનું કારણ
થાય તો તો કેવળજ્ઞાન થતાં અનંતા રાગ–દ્વેષ વધી જાય, રાગ કદી મટે જ નહિ. પણ જ્ઞાનની
વૃદ્ધિ થતાં તો રાગ–દ્વેષ મટે છે. જ્ઞાનમાં રાગ–દ્વેષનો અભાવ જ છે. રાગ–દ્વેષને છોડવા માટે
કાંઈ જ્ઞાનને છોડી દેવું પડતું નથી. રાગ–દ્વેષ છૂટી જાય છે ને જ્ઞાન એકલું શુદ્ધસ્વરૂપે રહી
જાય છે. આવું જ્ઞાનસ્વરૂપ જેને અનુભવમાં આવતું નથી તે જીવ મિથ્યાદ્રષ્ટિપણે રાગ–દ્વેષ
કરે છે.
શુભાશુભ ભાવો દેખાય તે કાંઈ ચૈતન્યદીવાના પ્રકાશને મલિન કરતા નથી, ચૈતન્યદીવો તો
પ્રકાશસ્વરૂપ જ છે. જ્ઞાન તો સહજ ઉદાસીનસ્વરૂપ છે; રાગને જાણતાં તે રાગી થતું નથી,
જડને જાણતાં તે જડ થતું નથી; તે તો પોતાના સ્વરૂપમાં અચલ રહે છે, –જ્ઞાનચેતનારૂપ જ
રહે છે. ધર્મીને આવી જ્ઞાનચેતનાની અનુભૂતિ છે. તેનાવડે તે મોક્ષને સાધે છે.
જ નથી જાણતો. હું નથી ને આ છે, જ્ઞાન નથી ને જ્ઞેય છે, –આમ પોતાના ભિન્ન અસ્તિત્વનું
અભાન તે મોટી ભૂલ છે ને તે જ સંસારનું–અશુદ્ધતાનું મૂળકારણ છે. આત્મા તો જાણનાર
પ્રકાશસ્વરૂપ છે, તેના અસ્તિત્વમાં જ જ્ઞેયોનું જ્ઞાન થાય છે. જાણનારના અસ્તિત્વ વગર
પદાર્થોને કોણ જાણે? આવું વસ્તુનું સ્વરૂપ જાણીને જ્ઞાનમાં મગ્ન થતાં શુદ્ધપરિણમન થાય
છે; જ્ઞાન જ્ઞાનરૂપે પરિણમે છે, –તેનું નામ જ્ઞાનચેતના છે, તે આત્મિકરસથી ભરેલી છે.
ધર્માત્મા આવી શુદ્ધચેતનાના સ્વાદવડે–અનુભવવડે મોક્ષને સાધે છે.
શરીરથી દૂર હો કે નજીક હો, તેમાં જ્ઞાનને શું? જ્ઞાન તો નિર્ભયપણે પોતાના જ્ઞાનસ્વરૂપમાં
જ રહેવાના સ્વભાવવાળું છે. આહા, આવું સહજ વીતરાગી જ્ઞાન, તે આત્માનું સ્વરૂપ છે;
આવા જ્ઞાનનો અનુભવ તે વીરનો સુંદર માર્ગ છે. વીતરાગના આવા સુંદર માર્ગને વીતરાગી
સંતોએ પ્રસિદ્ધ કર્યો છે.
PDF/HTML Page 15 of 45
single page version
તે જ શુદ્ધાત્મા હું સ્વાનુભવરૂપ નિજવૈભવ સહિત દેખાડું છું. અહા, ‘આવો શુદ્ધઆત્મા હું
છું’ એમ જાણીને, અનુભવીને તું ખુશી થા, આનંદિત થા. શુદ્ધાત્માના અનુભવનો આ
અવસર આવ્યો છે –એમ સમજીને પ્રસન્ન થા.
પરદ્રવ્ય તો જગતમાં સદાય છે, જો તે વિકાર કરાવતું હોય તો તો સર્વકાળ તે વિકાર
કરાવ્યા જ કરે, ને જીવને વિકારથી છૂટવાનો અવસર જ કોઈ ન રહે. માટે તારું શુદ્ધ કે
અશુદ્ધપરિણમન તારાથી જ છે એમ તું જાણ, તો શુદ્ધદ્રવ્યના આશ્રયે શુદ્ધતા પ્રગટ કરીને
અશુદ્ધતાને ટાળવાનો અવસર તને આવશે.
પરદ્રવ્યનો જરાપણ હાથ નથી. –આવી સ્વતંત્રતા જાણતાં સ્વસન્મુખ થઈને શુદ્ધતાનો
અવસર આવે છે.
જીતી શકતો નથી, એટલે કે શુદ્ધતારૂપ પોતે પરિણમતો નથી. તેનો અપરાધ શું? કે કર્મ
વગેરે પરદ્રવ્ય મને વિકાર કરાવે છે એમ તે માને છે, તે તેનો મોટો અપરાધ છે.
જીવરાશી મિથ્યાદ્રષ્ટિ અનંતસંસારી છે, સંસાર–સમુદ્રને તે પાર કરી શકતો નથી,
અશુદ્ધતાથી છૂટી શકતો નથી. સ્વાધીન પરિણમનને તે માનતો જ નથી પછી તેની અશુદ્ધતા
કયાંથી ટળે?
જ વર્તી રહ્યા છે, કોઈ દ્રવ્ય બીજાના પરિણમનમાં દખલ નથી કરતું. ભાઈ, અશુદ્ધતારૂપ
તારી ભૂલ તેં કરી છે; પરદ્રવ્યમાં એવી કોઈ શક્તિ નથી કે તારામાં દોષ કરે; ને તારુંય
એવું સ્વરૂપ નથી કે પરથી તારામાં દોષ થઈ જાય. અરે, તારા
PDF/HTML Page 16 of 45
single page version
ભૂલ પોતાનું સ્વરૂપ જ હોય તો ટાળવાનું રહેતું નથી.
પર્યાયમાં ભૂલ પોતાની છે પણ તે કાયમી સ્વરૂપ નથી.
PDF/HTML Page 17 of 45
single page version
તને તે ટાળવાની દરકાર ક્યાંથી રહેશે? જો પરદ્રવ્ય તને દોષ કરાવશે –તો તારામાં પોતાનો
કાંઈ પુરુષાર્થ છે કે નહિ? પરદ્રવ્યને આધીન થયા વગર સ્વાધીનપણે શુદ્ધતારૂપ પરિણમવાની
તારામાં કાંઈ તાકાત છે કે નહિ? વિકારથી બચવાનો ને સમ્યગ્દર્શનાદિ શુદ્ધભાવ પ્રગટ
કરવાનો સ્વસન્મુખ પુરુષાર્થ તું કર, ત્યારે જ તારામાં શુદ્ધતા થશે ને દોષ મટશે. ઊંધાઈ કે
સવળાઈ, અશુદ્ધતા કે શુદ્ધતા એ બંને મારા જ પુરુષાર્થનું કામ છે એમ જે સમજે તે
સ્વપુરુષાર્થદ્વારા અશુદ્ધતા ટાળીને શુદ્ધતા કરશે પણ પોતાના પુરુષાર્થને જ જે નહિ સ્વીકારે
તેને અશુદ્ધતા ટાળીને શુદ્ધતાનો અવસર કયાંથી આવશે?
ઢગલા આત્માને શુદ્ધતાથી ડગાવી દ્યે કે અશુદ્ધતા અથવા દ્વેષ કરાવે એમ નથી. અનુકૂળ–
પ્રતિકૂળ સંયોગ વચ્ચે પણ આત્મા નિજસ્વરૂપમાં લીન થઈને કેવળજ્ઞાની–પરમાત્મા બની શકે
છે...એવો તે સ્વતંત્ર પરમેશ્વર છે.
ઋષભદેવના જીવને મુનિરાજનો પ્રસંગ મળી ગયો તેમ.) જ્ઞાનીની ઉપાસના ન કરી માટે
રખડયો એનો અર્થ એમ છે કે જ્ઞાનીએ જેવું આત્મસ્વરૂપ સમજાવ્યું તેવું પોતે અનુભવમાં ન
લીધું તેથી રખડ્યો, એટલે કે પોતે પાત્રતા ન કરી માટે રખડ્યો, પોતાની પાત્રતા વગર
જ્ઞાનીની પણ સાચી ઓળખાણ થતી નથી. જ્ઞાનીનો યોગ તો ઘણાને મળ્યો, પરંતુ જીવની
પોતાની પાત્રતા વગર જ્ઞાની પણ એને શું કરે? માટે આચાર્યદેવ કહે છે કે હે ભાઈ! તારા
ભાવમાં તું તારી સ્વતંત્રતા જાણ, ને સ્વભાવ તરફનો સમ્યક્ પ્રયત્ન ઉપાડ તો તારી અશુદ્ધતા
ટળે ને શુદ્ધતા થાય. એવી શુદ્ધપરિણતિનો આ અવસર છે.
PDF/HTML Page 18 of 45
single page version
લખ્યું ને શું લખ્યું–તેના અવલોકનનો
મોરબીના ભરતકુમાર એચ.જૈન (નં.૪૦)
તેમણે ધાર્મિક કક્કો મોકલ્યો હતો. તેઓ
બાલવિભાગમાં નિયમિત ભાગ લેનાર ઉત્સાહી
સભ્યો છે.
લખ્યું છે; તેમજ જન્મજયંતિ સંબંધમાં લખ્યું છે
કે– ‘‘ગુરુદેવની જન્મજયંતીના મહોત્સવ અનેક
ભવ્ય આત્માઓને માટે પાવનકારી અવસર છે.
તેમના જીવનનો ઝુકાવ પહેલેથી જ આત્મશોધ
તરફ છે. આત્માર્થ માટેનો પુરુષાર્થ એ એમનો
જીવનમંત્ર છે. આ જીવન છે તે આત્માર્થ
સાધવા માટે જ છે–એમ ગુરુદેવ સમજાવે છે.
આવા ગુરુદેવ આપણા જેવા બાળકોને માટે
હીરા સમાન છે. હિન્દુસ્તાનના આ હીરલાને
ભારતના બાળકો શ્રદ્ધાપૂર્વક અભિનંદે છે.’’
(અભિનંદનગ્રંથમાં જોઈ જોઈને તેમણે આ
લખ્યું છે. ભલે, જોઈને લખવા માટે પણ તેમણે
એ પુસ્તક વાંચ્યું તો ખરૂંને?)
મોકલ્યા છે–પણ વચ્ચે ઘણા આંકડા ભૂલી ગયા છે.
લખેલ છે.
છે; કક્કો સુંદર ભાવવાહી છે. ઉત્તમકોટિના ૧પ
લેખોમાં તેમને સ્થાન મળેલ છે.
માળીયાના સતીશકુમાર તથા
ઉપેન્દ્રકુમાર (નં.૭૩૩, ૭૩પ) તેમણે એકથી
દશના અંકદ્વારા સુંદર ભાવના ભાવી છે, તથા
ધર્મનો કક્કો પણ મોકલ્યો છે. એકથી દશના
આંકમાં તેઓ લખે છે કે–
(૧) જૈનધર્મની લ્યો ટેક
(૨) જ્ઞાનની ઉગાડો બીજ,
(૩) રત્નત્રયને ભાવો ઝટ.
(૪) અનંતચતુષ્ટય ધાર.
(પ) પંચમગતિ પ્રાપ્ત કર.
(૬) છ લેશ્યાથી દૂર થા.
(૭) સાત તત્ત્વને સમજ.
(૮) આઠ કર્મનો કર નાશ.
(૯) નવ દેવને ભજ.
(૧૦) દશધર્મને આરાધ.
PDF/HTML Page 19 of 45
single page version
સોનગઢ: તેમણે જોડકા શોધવાના પ્રશ્નો, તથા
તેમની શૈલીના આધારે તૈયાર કરીને કોઈવાર
મોકલ્યો છે.
ગોઠવેલી કથા નીચે મુજબ છે–
ધર્મ તો નિજાત્મામાં જ છે.
મોક્ષપ્રાપ્તિનો માર્ગ ખૂલ્લો થયો.
(ભાઈશ્રી કનુભાઈ! તમારી
ચિત્રકથા અહીં આપી છે. કાર્ટૂનના ચિત્રો
સરખા વ્યવસ્થિત હોય તો છાપવામાં કામ
આવી શકે. ફરી પ્રયત્ન કરશો. તમારા
કાર્ટૂનચિત્રોને આવકારીશું. ચિત્રમાં કાળી
શાહી વાપરશો.)
બાલવિભાગના વિકાસ માટે તેઓ ખાસ
ભાવનાશીલ છે. (તેમણે પૂ. બેનશ્રી
ચંપાબેનની પપ મી જન્મજયંતી નિમિત્તે પપ
પુષ્પોની પુષ્પમાળા લખી મોકલી છે–પણ
સ્થળસંકોચને હિસાબે છાપી શકાઈ નથી.)
પ્રભુની સભામાં ઉપસ્થિત રાજકુમાર વગેરે
જીવોનું સુંદર ભાવવાહી ચિત્ર કરીને મોકલ્યું
છે. જો કે તેમનું ચિત્ર સૌથી છેલ્લું મળ્યું–
છતાં ઉત્તમ કક્ષાના ૧પ લેખોમાં તે પોતાનું
સ્થાન મેળવી જાય છે.
રોમેશકુમાર બાબુલાલ જૈન
(નં.૨૧૮) અમદાવાદ : આપણા આ
ઉત્સાહી
PDF/HTML Page 20 of 45
single page version
પણ લખવાનું મન થયું...સોનગઢ આવ્યા ને
નહિ, એટલે જવાની ઉતાવળમાંય
વિભાગ પ્રત્યેની પોતાની લાગણી વ્યક્ત
ગયો. હંમેશા જિનેન્દ્રદેવના દર્શન કરવા અને
‘સિનેમા જોવાનું બંધ’ પણ તેને લીધે જ
સાચા મુમુક્ષુનું જીવન બને. અમે બધા
ભાવના રાખી રહ્યા છીએ, કારણ કે તેનો
નથી. ભેદના વિકલ્પમાં અટકતાં જીવનો અનુભવ ખોવાઈ જાય છે. ખંડખંડ
ભાવના ભેદરૂપે નથી અનુભવતા, પણ અભેદ જ્ઞાનમાત્રભાવે અનુભવે છે.
જુઓ, આ આત્માને શોધવાની રીત! ભેદરૂપ વિકલ્પ દ્વારા આત્મા
અભેદના અનુભવમાં આત્માની અનંત શક્તિઓ, તેના દ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાળ–
આત્માની અનુભૂતિમાં જ્ઞાની ભેદનો વિકલ્પ કરતા નથી. આવી અનુભૂતિ