PDF/HTML Page 1 of 57
single page version
PDF/HTML Page 2 of 57
single page version
વિકલ્પો હતા, વ્યવહારે જેને સાધક કહેવાતા, તે જ
અનુભૂતિ થઈ ત્યારે સમ્યગ્દર્શન થયું. આત્માના આવા
PDF/HTML Page 3 of 57
single page version
જ્ઞાનદર્પણમાં તો પ્રભુજીની પધરામણી એના કરતાંય વર્ષો પહેલાંં થઈ ગઈ
હતી....વિદેહીનાથનો વૈભવ જ્ઞાનીઓએ પોતાના અંતરમાં દેખી લીધો હતો....એમના જ
પ્રતાપે આપણને –ભરતક્ષેત્રના મુમુક્ષુઓને ભગવાન મળ્યા અને ભગવાનનો માર્ગ
મળ્યો....પરમ ઉપકાર છે સંતગુરુઓનો કે જેમણે આપણને આવા ભગવાનનો ભેટો
કરાવ્યો....ને ભગવાનની ઓળખાણ કરાવી.
છીએ. જ્ઞાનીના જ્ઞાનમંદિરમાં ને બહારમાં જિનમંદિરમાં સીમંધર પ્રભુ પધાર્યા ત્યારથી
સદાય ધર્મની વૃદ્ધિના પ્રસંગો બની રહ્યા છે......અનેક અનેક પ્રકારે ભગવાને મોટો
ઉપકાર કર્યો છે.....અહા! જાણે કે વિદેહમાં બેઠાબેઠા ભગવાન ભરતક્ષેત્રમાં પણ ધર્મતીર્થં
પ્રવર્તાવી રહ્યા છે. એવો આનંદ ગુરુદેવના પ્રતાપે આપણને પ્રાપ્ત થાય છે.
અને પાત્રતાથી આ દેવ–ગુરુના પરિવારમાં ભળી જવાનું છે. અહા! ભગવાન આપણા
કહેવાયા, ને આપણે ભગવાનના કહેવાયા–એનાથી ઊંચું બીજું શું!
લાગણીથી લખવાનું મન થાય છે; આપણા સૌના દેવ એક, સૌના ગુરુ એક, સૌનો
સિદ્ધાંત એક, સૌનો ધર્મ એક, સૌનું ધ્યેય એક, સૌની વિચારધારા એક, –કેટલી મહાન
એકતા....ને કેવો મધુર સંબંધ! આટલી મહાન વાતોમાં જ્યાં એકતા છે ત્યાં બીજી
નજીવી બાબતોમાં અટકવાનું કેમ બને? અરે, એકદેશમાં રહેનારા માણસો વિભિન્ન
જાતિ અને વિભિન્ન ધર્મના હોવા છતાં દેશની એકતાના ગૌરવથી પરસ્પર પ્રેમથી રહે છે,
તો જ્યાં ધર્મની એકતા છે, દેવ–ગુરુની એકતા છે ત્યાં સાધર્મીપ્રેમની શી વાત! મુમુક્ષુ
જૈનો જાગો........ને આનંદપૂર્વક બોલો–
PDF/HTML Page 4 of 57
single page version
વાસ્તુ પ્રસંગે થયો હતો. તે પ્રવચનમાંથી ભાવવાહી મંગલ પ્રસાદી અહીં આપી છે.)
પહેલો શ્લોક–
चित्स्वभावाय भावाय सर्व भावांतरच्छिदे।।१।।
सार पदारथ आतमा, सकल पदारथ जान।।१।।
છે, તે મોક્ષનું મંગળ છે.
જ્ઞાતા અતીન્દ્રિયસ્વભાવી આત્મા છે. આવો આત્મા જ જગતમાં સારભૂત પદાર્થ છે. અંતર્મુખ
થતાં આવા આત્માની પ્રતીતિ થાય તે મંગળ છે, તે સ્વઘરમાં અપૂર્વ વાસ્તુ છે.
PDF/HTML Page 5 of 57
single page version
જગતમાં સૌથી ઉત્તમ સાર છે. આત્માની શોભા તો પોતાની સ્વાનુભૂતિ વડે જ છે.
ધર્મમાં પહેલાંમાં પહેલું શું કરવું? કે પોતાના આત્માની અનુભૂતિ કરવી. આવી
સ્વાનુભૂતિમાં આનંદ સહિત આત્મા પ્રગટે છે–પ્રકાશે છે–શોભે છે.
નથી. પોતાના આત્માના સ્વભાવમાં ઝુકાવ કરતાં આનંદનો અનુભવ થાય છે, તે ધર્મ
છે. તે જ આત્માને ચારગતિમાંથી બહાર કાઢીને સિદ્ધપદમાં ધારી રાખે છે. આવો ધર્મ તે
મંગળ છે.
શુભરાગની ઉત્પત્તિ છે. પરને અનુસરીને તો રાગ જ થાય. આત્માને પોતાના
સ્વભાવને અનુસરીને જે અનુભૂતિ થાય તે સ્વાનુભૂતિ છે, તેમાં વીતરાગી
આનંદ છે.
વળ્યો–નમ્યો તે પરમાર્થ નમસ્કાર છે. અનુભૂતિ વડે પોતે પોતાને જ નમ્યો, એક સેકંડ
જે આવો અનુભવ કરે તેને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય. સ્વાનુભૂતિરૂપી બીજ ઊગી તેને
કેવળજ્ઞાનરૂપી પૂર્ણિમા થશે જ. અજ્ઞાનદશામાં આત્માની શોભા ન હતી, સ્વાનુભૂતિ થઈ
ત્યાં ચિદાનંદ ભગવાન પોતાની અનુભૂતિ પર્યાય–સહિત શોભી ઊઠ્યો....અનંતગુણના
આત્મદરબારમાં ચિદાનંદપ્રભુ શોભે છે. પરભાવમાં આત્માની શોભા નથી; પોતાના
સ્વભાવની અનુભૂતિમાં આત્મા શોભે છે.
PDF/HTML Page 6 of 57
single page version
અને જગતમાં સૌથી શ્રેષ્ઠ સારભૂત હું જ છું. –આવી અનુભૂતિથી આત્મા શોભી
ઊઠ્યો.
ત્રણે આવી ગયા.
*
*
મંગળ બીજા શ્લોકમાં કહે છે:–
PDF/HTML Page 7 of 57
single page version
જગતથી ઉદાસ–એવા સમકિતી જીવ સ્વઅર્થમાં સાચા છે એટલે કે આત્મપદાર્થનું
સાચું જ્ઞાન કરીને તેને તે સાધી રહ્યા છે; અને પરમાર્થરૂપ જે મોક્ષ તેમાં તેમનું
ચિત્ત ખરેખર લાગેલું છે; આત્માનું સાચું જ્ઞાન છે ને મોક્ષનો સાચો પ્રેમ છે.
મોક્ષની સાધનામાં જ એમનું ચિત્ત લાગેલું છે.
તો ‘જેમ ધાવમાતા બાળકને ધવડાવે તેમ’ અંતરથી તે ન્યારા છે. એની રુચિનો
પ્રેમ સંસારમાં ક્્યાંય નથી, એક મોક્ષરૂપ પરમાર્થને જ સાધવાની લગની છે.
અંતરમાં એની દ્રષ્ટિ ગૃહસ્થપણાથી પાર પોતાના આત્માને દેખે છે.
અસંયતદશામાં હોવા છતાં આવા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવો મોક્ષના સાધક હોવાથી
પ્રશંસનીય છે. ચારે ગતિના જીવોને આવું સમ્યગ્દર્શન થઈ શકે છે.
જેવું. અહો! જે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે તેના હૃદયમાં, તેના આત્મામાં ગણધર ભગવાન
જેવો વિવેક પ્રગટ્યો છે, વિવેક એટલે સ્વ–પરનું ભેદજ્ઞાન, તે તો નાના
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ–દેડકાને અને મોટા ગણધરદેવને બંનેને સરખું છે; બંને પોતાના
આત્માને વિકલ્પથી ભિન્ન શુદ્ધસ્વરૂપ અનુભવે
PDF/HTML Page 8 of 57
single page version
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ સરખા છે. કોઈ સમ્યગ્દ્રષ્ટિના અંતરમાં પોતાના શુદ્ધાત્મા સિવાય
પરભાવનો એક અંશ પણ પોતાનો ભાસતો નથી.
થાય ત્યાં આત્માના આનંદનો અનુભવ થાય છે. આત્માના સ્વભાવનું જે
સાચું સુખ, તેને જ તે સુખ માને છે; આત્માના સ્વભાવ સિવાય બીજે
ક્્યાંય કોઈ વિષયમાં તેઓ સુખ માનતા નથી. અહા, અતીન્દ્રિય સ્વાધીન
સુખનો સ્વાદ જેણે ચાખ્યો તે ઈન્દ્રિય–વિષયોમાં સ્વપ્નેય સુખ માને નહીં. તે
પોતાના આત્માના અડોલ મહિમાને જાણે છે. અહા, સમ્યગ્દર્શનનો અપાર
મહિમા છે.
તે પોતામાં ધારણ કરતા નથી; સ્વભાવના આશ્રયે પ્રગટેલા સમ્યગ્દર્શનાદિ
શુદ્ધ ભાવોને જ તે આત્મામાં ધારણ કરે છે. શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી પણ કહે છે
કે–
નથી.
અનુભવમાં લીધો ત્યાં જીવ અને અજીવનું અત્યંત પૃથક્કરણ થઈ ગયું. એકકોર
શુદ્ધજીવ તે સ્વપણે અનુભવમાં આવ્યો, ને એના સિવાયનું બીજું બધું અજીવમાં
રહી ગયું. આવી અંતરની ક્રિયાવડે ધર્મી જીવને મોક્ષનાં ફાટક ખૂલી જાય છે,
તેના વડે તે મોક્ષને સાધે છે.
ઉદય એટલે પૂર્ણ કેવળજ્ઞાનનો પ્રકાશ, તેને ધર્મી જીવ આરાધે
PDF/HTML Page 9 of 57
single page version
તો પ્રગટ્યું છે ને કેવળજ્ઞાનને આરાધી રહ્યા છે.
નહીં. ભવસાગરથી જેણે તરવું હોય ને મોક્ષને સાધવો હોય તેઓ આવા
સમ્યગ્દર્શનને ધારણ કરો. સમ્યગ્દર્શનને ધારણ કરનાર જીવ અલ્પકાળમાં
ભવસાગરને તરીને મોક્ષ પામે છે.
પણ બતાવે છે.–ધર્મ શું, આત્માનો સ્વભાવ શું, જીવ–અજીવનું ભિન્ન–ભિન્ન
સ્વરૂપ કેવું છે? તેને તો તે જાણતો નથી, એવા મિથ્યાત્વી જીવનું બધુંય
કથન તત્ત્વથી વિરુદ્ધ મિથ્યાત્વમય હોય છે; ભગવાને કહેલું અનેકાંતમય
સાચું વસ્તુસ્વરૂપ તો તે જાણતો નથી, એટલે એકાંતનો પક્ષ કરીને ઠેકાણે–
ઠેકાણે તે વાદવિવાદ ને લડાઈ ઉભા કરે છે. જગતમાં આવા મિથ્યાદ્રષ્ટિ
જીવો હોય છે તેનું જ્ઞાન કરાવવા તેનું વર્ણન કર્યું છે. આવો મિથ્યાત્વભાવ
સર્વથા છોડવા જેવો છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ કેવા હોય તે ઓળખાવ્યું. મિથ્યાત્વી કેવા હોય તે પણ ઓળખાવ્યું.
હો–કે જેમના પ્રસાદથી હું આ સમયસાર નાટક ગ્રંથની રચના કરું છું–
જસુ પ્રસાદ ભાષા કહું નાટક નામ ગરંથ ૧૦
અસંખ્ય પ્રદેશરૂપ આત્મઅવગાહનાવાળા
PDF/HTML Page 10 of 57
single page version
વંદન કરું છું.
મહાન કાર્ય કર્યું તે–અનુસાર હું પણ તેના ભાવોને આ કવિતામાં ગૂંથવાનો મારી
અલ્પબુદ્ધિથી પ્રયત્ન કરું છું. ક્્યાં એ અગાધ જ્ઞાનના દરિયા મુનિભગવંતો! ને
ક્્યાં હું! –છતાં ભક્તિવશ હું આ સમયસારનાટક ગ્રંથની હિંદીમાં રચના કરવા
ઉદ્યમી થયો છું.
અને અમૃતચંદ્રસૂરિએ ટીકા વડે તેના અર્થો છેદી–ભેદીને ખુલ્લા કરીને સમજવાનું અત્યંત
સરલ કરી દીધું છે, તેથી મારી અલ્પબુદ્ધિથી સમજવામાં આવ્યું તેમ જ આ શાસ્ત્રરૂપે
મતિ સાવધાન થઈ છે. જેમ મોટા પુરુષો જે ભાષા બોલે છે તે શીખીને બાળક પણ તેવી
ભાષા બોલે છે, તેમ મહાપુરુષોએ શાસ્ત્રમાં જે ભાવ કહ્યા છે તે અનુસાર સમજીને હું
આ શાસ્ત્રમાં કહું છું.
એનું શ્રવણ કરતાં હૈયાનાં ફાટક ખુલ્લી જાય છે.
સ્વભાવની ઓળખાણ વડે
સમ્યગ્દર્શનાદિ પ્રગટ કરીને તું
અરિહંત ભગવાનના પરિવારમાં
આવી જા.
PDF/HTML Page 11 of 57
single page version
થયું. દુકાન છોડયા પછી આઠેક માસ ગુરુદેવ આ ગઢડામાં રહ્યા હતા; ગઢડા તેમના
વડીલોનું મૂળ વતન છે. સ્વાગત પછી મંગલ પ્રવચનમાં ગુરુદેવે કહ્યું કે–
છે, એટલે ભેદજ્ઞાન તે જ સાચું માંગળિક છે.
તથા બલવંતભાઈ ચુનીલાલ શાહ (રાજકોટવાળા) એ ઉત્સાહપૂર્વક તે વિધિ કરી હતી.
બપોરે પ્રવચનમાં સમયસારની ૩૮ મી ગાથા વંચાણી હતી. પ્રવચન પછી જિનેન્દ્ર
ભગવાનની રથયાત્રા નીકળી હતી.
ધર્મપત્ની અમૃતબહેન અને તેમના પરિવારના હસ્તે, પૂ. ગુરુદેવના મંગલ આશીર્વાદ
પૂર્વક દિ. જિનમંદિરનું શિલાન્યાસ થયું હતું. ગુરુદેવના વડીલો અહીં જે ઘરમાં રહેતા
હતા તેની નજીકમાં જિનમંદિર બની રહ્યું છે. શિલાન્યાસ વિધિ પ્રસંગે સૌને ઉત્સાહ
ગોપાલજી કામદારે ઉત્સાહથી ભેટ આપ્યો છે. જિનંમદિરના શિલાન્યાસ પ્રસંગે સૌને
ઘણો ઉત્સાહ હતો.
PDF/HTML Page 12 of 57
single page version
આગેવાનીમાં નગરજનોએ રસ્તામાં મખમલના પટા પાથરીને ઉમંગભર્યું સ્વાગત કર્યું
ને પ્રવચનાદિનો લાભ લીધો. સહેલા પ્રવચનમાં આત્મજ્ઞાનનો મહિમા સમજાવતાં
ગુરુદેવે કહ્યું કે–
આત્મા જ્ઞાન–આનંદનો સમુદ્ર છે, તેને તમે અનુભવમાં લ્યો.
પણ જાણે છે. આવા આત્માનો અનુભવ થવામાં કોઈ બીજાની અપેક્ષા નથી, ધર્મ
થવાની રીત એ છે કે દેહથી ભિન્ન આત્માને ઓળખવો, આવા આત્માની ઓળખાણ
કર્યા વગર પાપભાવ કરવાથી જીવ નરકમાં જાય છે, ને પુણ્યભાવથી સ્વર્ગમાં જાય છે;
પણ સ્વર્ગમાંય કાંઈ સુખ નથી. મનુષ્યભવમાં આવું આત્માનું શ્રવણ મળવું મોઘું છે;
સત્સમાગમે આત્માનું ભાન કરવું જોઈએ કે હું તો જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા છું. વારંવાર
અંદર એનું રટણ ચાલે ત્યારે જ્ઞાનમાં આત્મા પ્રત્યક્ષ થાય છે. પણ તે માટે સત્સંગે
જીવને પોતાના સ્વભાવની પ્રતીત આવવી જોઈએ.
PDF/HTML Page 13 of 57
single page version
PDF/HTML Page 14 of 57
single page version
ફાગણ સુદ બીજથી નિયમસાર શરૂ થયેલ છે; બપોરે પં. બનારસીદાસજીનું હિંદી
સમયસાર નાટક વંચાય છે (–જે હાલમાં નવું છપાયેલ છે; કિંમત ચાર રૂપિયા છે.)
ચૈત્ર–વૈશાખ–જેઠ માસમાં વિહારનો જે કાર્યક્રમ અગાઉ જણાવી ગયા છીએ તેમાં
છે.
પ્રભુને આત્માની જે પ્રભુતા પ્રગટી તે ક્્યાંથી પ્રગટી? આત્મામાં તેવી
શક્તિ હતી તે જ પ્રગટી છે. એવા જ શક્તિસ્વભાવવાળો આ આત્મા છે;
–એનું ભાન કરતાં પર્યાયમાં સમ્યગ્દર્શનાદિ પ્રભુતા પ્રગટે છે.
આત્મામાં જ્ઞાન–આનંદ વગેરે જે શક્તિઓ છે તે સ્વયં પોતાના
સ્વભાવથી જ છે, કોઈ બીજાને લીધે નથી. પોતાનો જેવો સ્વભાવ છે
તેવો પોતાને સ્વાદમાં આવે તેનું નામ ધર્મ છે. આત્માનો જે ધર્મ, એટલે
કે આત્માનો જે સ્વભાવ, તેમાં પરનું કોઈ કાર્ય નથી, તેમજ તે
સ્વભાવમાં બીજું કોઈ કારણ નથી. સમ્યકત્વાદિ જે પર્યાય છે તે
આત્માનું કાર્ય છે ને આત્મા જ તેનો કર્તા છે; બીજું કોઈ તે
સમ્યક્ત્વાદિનું કારણ નથી. પોતાનાં કારણ કાર્ય–પોતામાં છે, પરમાં નથી.
આવું ભેદજ્ઞાન થતાં પરનું મમત્વ રહેતું નથી; એટલે પોતાના સ્વભાવમાં
જ અંતર્મુખ થતાં નિર્મળ વીતરાગ દશા પ્રગટે છે, તે મોક્ષનું કારણ છે.
કહેવાય છે. અને તેમનું શરીર
PDF/HTML Page 15 of 57
single page version
અરિહંતપ્રભુના આત્માની જેને ઓળખાણ થાય તેને તો પોતાના આત્મામાં અનંત
આત્મગુણોનો વૈભવ દેખાય છે; તેનું વર્ણન આ સમયસારમાં છે. એવા અરિહંત
પરમાત્મા સીમંધર ભગવાન, વગેરે અત્યારે મનુષ્યલોકમાં વિદેહક્ષેત્રમાં બિરાજી રહ્યા
છે. તે અરિહંત ભગવાન જ્યારે શરીર રહિત થઈ જાય ત્યારે સિદ્ધ કહેવાય છે. આવું
અરિહંતપણું ને સિદ્ધપણું ચૈતન્યના પાતાળમાં રહેલું છે; અંદર ચૈતન્યનું ઊંડું પાતાળ
ફોડીને જે જ્ઞાનપરિણતિ પ્રગટી તે ધર્મ છે. ભાઈ, શરીરમાં ને રાગમાં કાંઈ ધર્મ નથી;
ધર્મ તો ચૈતન્યના પાતાળમાં ઊંડે–ઊંડે છે. અંતરની દ્રષ્ટિ વડે તે પ્રગટે છે. આવા
આત્માનું શ્રવણ કરીને તેની સન્મુખતા કરવી તે પણ અપૂર્વભાવ છે. આત્માનો જે
સર્વજ્ઞ સ્વભાવ, તેની સન્મુખ થતાં તે તરંગ ઊઠે તેમાં અનંત આનંદ છે. ચૈતન્યના
તરંગ આનંદ સહિત હોય છે; તેમાં રાગનો અનુભવ નથી.
આત્માની સત્તા, આત્માની પ્રભુતા, આત્માનું સુખ–તેનો સ્વીકાર પોતાના સ્વભાવની
સન્મુખતા વડે જ થાય છે. આવા આત્માના સ્વીકારમાં અનંત સર્વજ્ઞનો સ્વીકાર થાય
છે. સર્વજ્ઞ,–અનંત જેનું જ્ઞાન છે–એવા સર્વજ્ઞ ભગવંતો આ જગતમાં અનંત છે. અનંત
સર્વજ્ઞનો સ્વીકાર કરનાર જ્ઞાનની તાકાત કેટલી? રાગમાં એવી તાકાત નથી, ને
પરસન્મુખથી જ્ઞાનમાંય એવી તાકાત નથી કે સર્વજ્ઞને સ્વીકારી શકે. આત્માના
સ્વભાવની સન્મુખ થયેલા અતીન્દ્રિય જ્ઞાનમાં જ એવી તાકાત છે કે અનંતા સર્વજ્ઞના
અસ્તિત્વનો સ્વીકાર પોતાની એક પર્યાયમાં કરી શકે.
સમ્યગ્દર્શન–સમ્યગ્જ્ઞાન–અતીન્દ્રિય આનંદ વગેરેનું પરિણમન થયું. સંસારમાર્ગ પલટીને
મોક્ષનો માર્ગ શરૂ થયો. આત્માનો આવો ભાવ પ્રગટ્યો તેની પાસે સ્વર્ગની પણ કાંઈ
કિંમત નથી. સ્વર્ગમાં તો અનંતવાર જઈ આવ્યો પણ આત્માના સ્વરૂપનો જે
નિજ વૈભવ તે કદી જાણ્યો નથી. એવા નિજવૈભવની આ વાત છે, કે જેને ઓળખતાં
પરમ આનંદ સહિત મોક્ષદશા પ્રગટે છે.
PDF/HTML Page 16 of 57
single page version
કથામાં ખૂબ રસ લીધો છે. પૂર્વના દશમા ભવે કમઠ
અને મરૂભૂતિના અવતારમાં કમઠના જીવે ક્રોધપૂર્વક
ઉપસર્ગ શરૂ કર્યા, અને મરૂભૂતિ (પારસનાથ) ના જીવે
ક્ષમાપૂર્વક તે સહન કર્યા. ક્રોધનું અને ક્ષમાનું કેવું ફળ તે
જીવો પામ્યા તે પણ આપણે જોયું. હવે અંતિમ
અવતારમાં પારસપ્રભુ દીક્ષા લઈને મુનિદશામાં ધ્યાન
ધરી રહ્યા છે ને કમઠનો જીવ સંવર નામનો દેવ થયો છે;
તે દેવ વિમાનમાં બેસીને ફરવા નીકળ્યો છે. પછી શું
થાય છે તે આપ અહીં વાંચો.
વિમાનને રોકયું છે. એણે તો ભયંકર વિકરાળ રૂપ ધારણ કર્યું ને ભગવાન સામે
આવીને ઊભો,–જાણે કે હમણાં ભગવાનને ખાઈ જશે–એમ અત્યંત ક્રોધથી મોઢું ફાડીને
કહેવા
PDF/HTML Page 17 of 57
single page version
લાગ્યું. વનમાં ચારેકોર હાહાકાર થઈ ગયો; પશુઓ ભયભીત થઈને પ્રભુના શરણે બેસી
ગયા. સંવરદેવ ક્રોધથી પારસમુનિરાજ ઉપર ઘોર ઉપસર્ગ કરી રહ્યો છે.
અરે! આ ઈન્દ્રાસન કેમ ધૂ્રજે છે! ’ –અવધિજ્ઞાનથી તેને ખબર પડી કે અમારા પર
પરમ ઉપકાર કરનારા પારસમુનિરાજ ઉપર અત્યારે સંવરદેવ ઘોર ઉપસર્ગ કરી રહ્યો
છે....તરત જ ધરણેન્દ્ર અને પદ્માવતી ત્યાં આવ્યા ને ઉપસર્ગ દૂર કરવા તત્પર થયા.
PDF/HTML Page 18 of 57
single page version
વંદે ચક્રી તથાપિ ન મળે માન જો;
દેહ જાય પણ માયા થાય ન રોમમાં,
લોભ નહીં છો પ્રબળ સિદ્ધિ નિદાન જો.
PDF/HTML Page 19 of 57
single page version
બન્યા; કેવળીને ઉપસર્ગ હોઈ નહીં. ઉપસર્ગ પૂરો થયો એટલે ધરણેન્દ્ર અને પદ્માવતીનું
કામ પણ પૂરું થયું, ભગવાનના કેવળજ્ઞાનનો આવો દિવ્ય અતિશય દેખીને તેઓ
અતિશય આનંદપૂર્વક પારસનાથપ્રભુની સ્તુતિ કરવા લાગ્યા; અહો પ્રભો! આપના
કેવળજ્ઞાનનો કોઈ અદ્ભુત મહિમા છે. હે દેવ! આપ સમર્થ છો, અમે આપની રક્ષા
કરનારા કોણ? પ્રભો! આપના પ્રતાપે અમે ધર્મ પામ્યા છીએ, ને આપે સંસારનાં ઘોર
દુઃખોમાંથી અમારી રક્ષા કરી છે. પ્રભો! આપના નામ સાથે અમારું નામ દેખીને મૂર્ખ
જીવો આપને ભૂલીને અમને પૂજવા લાગ્યા! પણ પૂજવાયોગ્ય તો આપના જેવા
વીતરાગીદેવ જ છે. –આ પ્રમાણે સ્તુતિ કરી. ભગવાનને કેવળજ્ઞાન થતાં ઈન્દ્રોએ
આવીને ભગવાનની પૂજા કરી, ને આશ્ચર્યકારી દિવ્ય સમવસરણની રચના કરી. જીવોનાં
ટોળેટોળાં પ્રભુનો ઉપદેશ સાંભળવા સમવસરણમાં આવવા લાગ્યા.
વારંવાર પ્રભુ પાસે પોતાના અપરાધની માફી માંગી; અને સ્તુતિ કરવા લાગ્યો;
ક્રોધ ન કર્યો. ક્્યાં આપની મહાનતા, ને ક્્યાં
મારી પામરતા! આવા મહાન ઈન્દ્રો જેવા
પણ ભક્તિથી જેની સેવા કરે છે એવા સમર્થ
હોવા છતાં આપે મારા પ્રત્યે ક્રોધ ન કર્યો
અને ક્ષમા રાખી. ધન્ય આપની વીતરાગતા!
એ વીતરાગતા વડે આપે કેવળજ્ઞાનને સાધ્યું
ને આપ પરમાત્મા થયા. પ્રભો! મારા
અપરાધ ક્ષમા કરો. અજ્ઞાનથી મેં ક્રોધ કર્યો ને
ભવોભવ આપના પર ઉપસર્ગ કર્યો તેથી હું
જ દુઃખી થયો, ને મેં નરકાદિનાં ઘોર દુઃખ
PDF/HTML Page 20 of 57
single page version
જાણ્યો છે. મારો આત્મા ઉપયોગસ્વરૂપ છે, તે આ ક્રોધથી જુદો છે–એમ આપના પ્રતાપે
મને સમજાય છે.
મટીને મોક્ષનો સાધક બન્યો. ધરણેન્દ્ર અને પદ્માવતી પણ સમ્યગ્દર્શન પામ્યા; એટલું જ
નહીં, મહિપાલ–તાપસની સાથે જે સાતસો કુલિંગી તાપસો હતા તેઓ ખોટો માર્ગ
છોડીને ધર્મનું સાચું સ્વરૂપ સમજ્યા, અને ભગવાનના ચરણોમાં સમ્યગ્દર્શન સહિત તે
બધાએ સંયમ ધારણ કર્યો. કુગુરુ મટીને તેઓ સાચા જૈનગુરુ બન્યા. બીજા પણ કેટલાય
જીવો ભગવાનના ઉપદેશથી સમ્યગ્દર્શન પામ્યા.
વાત, શત્રુપણે એનો સંગ પણ અંતે તો હિતનું જ કારણ થાય છે.
શરણે આવવું પડ્યું: ‘પારસ’ના સંગે પાપી પણ પરમાત્મા બની જાય છે.
સુધી પીડા કરી પણ અંતે તો તે પ્રભુના જ શરણમાં આવીને ધર્મ પામ્યો. પ્રભુના
આશ્રય વગર તે ક્્યાંથી સુખી થાત? અહો, પ્રભુનું જ્ઞાન, પ્રભુની શાંતિ, પ્રભુની
વીતરાગી ક્ષમા, એની શી વાત! પ્રભુની ગંભીરતા સમુદ્રથી પણ મહાન છે. હે
પારસજિનેન્દ્ર! બધા તીર્થંકરો સમાન હોવા છતાં આપની જે વિશેષ પ્રસિદ્ધિ જોવામાં
આવે છે તે તો એક કમઠને લીધે! –ઠીક છે, કેમકે અપકાર કરનારા શત્રુઓ વડે જ
મહાપુરુષોની ખ્યાતિ ફેલાય છે! પ્રભો! સંવરદેવની ભયંકર વિક્રિયા વખતે પણ આપ ન
તો આપની શાંતિમાંથી ડગ્યા, કે ન કમઠ ઉપર ક્રોધ કર્યો. આપે તો શાંતચિત્તવડે જ
કમઠની વિક્રિયા દૂર કરી, ને જગતને બતાવ્યું કે સાચો વિજય ક્રોધ વડે નહીં પણ
ક્ષમાવડે જ પમાય છે. કમઠના દુષ્ટભાવને લીધે તેને જ નુકશાન થયું, આપને તો
આત્મસાધનામાં કાંઈ બાધા ન થઈ. ખરેખર, આપનો મહિમા અને આપની શાંતિ