PDF/HTML Page 1 of 41
single page version
PDF/HTML Page 2 of 41
single page version
આનંદદાયક છે. એના વડે આનંદસહિત મોક્ષ સધાય છે.
PDF/HTML Page 3 of 41
single page version
વૃદ્ધિ કરનારા ભગવાન વર્દ્ધમાન તીર્થંકરનો અવતાર થયો.
તીર્થંકરત્વના પ્રભાવસહિતનો એ અવતાર હતો.
પાકયા...ધર્મકાળમાં થયેલા એ મહાવીર તીર્થંકરે જે ધર્મનો ઉપદેશ આપ્યો તે આજે
પણ ચાલી રહ્યો છે.....ને આપણને કોઈ અપૂર્વયોગે તેની પ્રાપ્તિ થઈ છે....ને ધર્મ
ઝીલીને....આત્મામાં તેની અનુભૂતિ કરીને આપણે પણ તીર્થંકર ભગવાનના ધર્મ
પરિવારમાં ભળી જવાનું છે.
છે–આપણી ટેક છે–કે જે માર્ગે ભગવાન સંચર્યા તે જ માર્ગે જવું.....જે ભાવથી
ભવનો નાશ કરીને તેઓ મોક્ષ પામ્યા તે જ ભાવનું સેવન કરવું; જે
આત્મઅનુભવથી તેઓ રત્નત્રયરૂપ થયા તે જ આત્મઅનુભવ પ્રગટ કરવો.
પરિવારના બધા જીવો પ્રત્યે આનંદથી ધર્મની અનુમોદના–પ્રેમ–સત્કારપૂર્વક પ્રભુના
માર્ગને શોભાવીએ.
PDF/HTML Page 4 of 41
single page version
લવાજમ ચૈત્ર
ચાર રૂપિયા
* અંદરમાં જે ત્રિકાળશુદ્ધ કારણ–પરમાત્મા છે તેમાં અંતર્મુખ
PDF/HTML Page 5 of 41
single page version
શ્રી કુંદકુંદસ્વામી કહે છે કે આ નિયમસાર મેં નિજભાવના અર્થે રચ્યું છે. તથા
અંતરમાં ફરી ફરીને ઘોલન થાય છે તેથી હું આ ટીકા કરવા પ્રેરાયો છું.
તથા મારા અને પરના મોહના નાશને માટે દ્રવ્ય અને ભાવરૂપ આ ટીકા રચવાનો ઉદ્યમ
કરું છું. ‘પરમ આનંદના પિપાસુ ભવ્ય જીવોને માટે આ ટીકા રચાય છે’ –એમ
પ્રવચનસારમાં કહ્યું છે.
થાય, –તે જ શાસ્ત્રનું પ્રયોજન છે. મોક્ષની પ્રાપ્તિ વીતરાગભાવથી થાય છે, રાગવડે
મોક્ષની પ્રાપ્તિ થતી નથી; એટલે વચ્ચે રાગ અને સ્વર્ગાદિ આવે તે કાંઈ પ્રયોજનરૂપ
નથી.
સાંભળે છે. –એટલે વીતરાગશાસ્ત્રના વક્તા અને શ્રોતાનું ધ્યેય એક જ છે કે પોતાના
આત્માની શુદ્ધિ થાય ને મોહનો નાશ થઈને પરમ આનંદરૂપ મોક્ષદશા પ્રગટે.
PDF/HTML Page 6 of 41
single page version
બીજે (વિરુદ્ધ માર્ગમાં) તો સમકિત મળતું જ નથી. ભલે મોંઘો હોય
પણ સાચો માલ લેવો. સોંઘો સમજીને ખોટો માલ લઈ લ્યે તે તો
છેતરાય છે. તેં જેને સોંઘુ માની લીધું છે. (–શુભરાગથી સમ્યક્ત્વ
માની લીધું છે) તે ખરેખર સોંઘુ નથી પણ મોંઘું છે કેમકે તેમાં તારી
બધી મહેનત નકામી જવાની છે, તને સાચું સમ્યક્ત્વ મળવાનું નથી.
માટે, ભલે તેને મોંઘું લાગે તોપણ સમકત્વનો આ સાચો માર્ગ તું
લે.... એનાથી તને મોક્ષસુખ મળશે.
રત્નત્રયમાર્ગ પ્રત્યે ભક્તિ કર્તવ્ય છે.
PDF/HTML Page 7 of 41
single page version
હૃદયમાં પરમ ભક્તિ વહે છે. એ ભક્તિને લીધે અમને સુબુદ્ધિ પ્રગટી છે ને કુબુદ્ધિ દૂર
થઈ ગઈ છે; એટલે કે ભગવાને આત્માનું જેવું શુદ્ધસ્વરૂપ બતાવ્યું તેના અનુભવથી
સમ્યગ્જ્ઞાનરૂપ સુબુદ્ધિ પ્રગટી છે. જુઓ, આત્માનું જ્ઞાન થાય તે જ સાચી સુબુદ્ધિ છે,
એના વગરનાં બધાં ભણતર તે તો કુબુદ્ધિ છે, આત્માના હિતને માટે તે ભણતર કામ
આવતા નથી.
છે, ને સ્વાનુભવમાં એના શ્રદ્ધા–જ્ઞાનલોચન સ્થિર થાય છે. તે સર્વજ્ઞના માર્ગના પરમ
બહુમાનપૂર્વક તેના અનુભવની પિપાસાથી સ્થિરચિત્તે તેનો પ્રયત્ન કરે છે.
સન્મુખ આવે છે, અને બહારમાં સર્વજ્ઞપરમાત્માની સન્મુખ થઈને તેમની ભક્તિ કરે છે.
–આવી ભક્તિપૂર્વક અને અધ્યાત્મરસના ઘોલનપૂર્વક આ સમયસારનાટક–ગં્રથ રચાય
છે. તેનું ભાવપૂર્વક શ્રવણ કરતાં શું થાય છે? કે હૈયાનાં ફાટક ખૂલી જાય છે ને
જ્ઞાનનિધાન પ્રાપ્ત થાય છે.
PDF/HTML Page 8 of 41
single page version
આવેલી વાણી આ સમયસારમાં છે. જેને આવું સમયસાર સાંભળવા મળ્યું તેને તો
મોક્ષમાં જવાના શુકન થઈ ગયા. આના ભાવો સમજનાર આનંદપૂર્વક મોક્ષમાં જશે.
આ સમયસાર શાસ્ત્ર અને અંદર તેના વાચ્યરૂપ શુદ્ધઆત્મા, તે મોક્ષમાં જવાની સીડી
છે; જેને આવા સમયસારનું શ્રવણ મળ્યું ને તેના ભાવોની રુચિ થઈ તેને મોક્ષમાં
જવાની સીડી હાથમાં આવી, તેને મોક્ષમાં જવાના શુકન થઈ ગયા; હવે તે જીવ કર્મનું
વમન કરીને મોક્ષમાં ગમન કરે છે. રાગાદિ ભાવકર્મોને છોડીને તે આત્માના સ્વભાવને
સાધે છે.
જ્ઞાનીઓ એવા લીન થાય છે કે જેમ પાણીમાં મીઠું ઓગળી જાય છે. તેમ તેમની
પરિણતિ અંતર્મુખ થઈને શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વભાવમાં ઓગળી જાય છે.
સમ્યગ્દર્શનાદિ ગુણોનો તો આ ગાંઠડો છે, –એના અભ્યાસથી સમ્યગ્દર્શનાદિ ગુણોનો
સમૂહ પ્રગટે છે. મુમુક્ષુઓએ અંતરના ભાવથી શુદ્ધ આત્માના લક્ષે આ સમયસારનો
અભ્યાસ કરવા જેવો છે. આ સમયસારના અભ્યાસનું ફળ ઉત્તમ સુખની પ્રાપ્તિ છે એમ
કુંદકુંદાચાર્યદેવે પોતે છેલ્લી ગાથામાં બતાવ્યું છે.
તેનો જેણે પક્ષ કર્યો તે સમયસારનો પક્ષી, સમયસારરૂપી પાંખવાળો પંખી, જ્ઞાનરૂપી
આકાશમાં નિરાલંબીપણે વિહરે છે–એટલે કે વિકલ્પનો પક્ષ છોડીને જ્ઞાનસ્વભાવનો તે
અનુભવ કરે છે. સમયસારનો પક્ષ
PDF/HTML Page 9 of 41
single page version
પાંખવડે જ્ઞાનગગનમાં ઉડે છે એટલે કે નિરાલંબીપણે આકાશ જેવા અપાર
જ્ઞાનસ્વભાવને તે અનુભવે છે.
સમયસારમાં ભર્યા છે; સમયસાર આત્માના ગંભીર ભાવોથી ભરેલું વિરાટ સ્વરૂપ છે.
આવા સમયસારનું શ્રવણ કરતાં, –એટલે કે તેના વાચ્યરૂપ શુધ્ધઆત્માના લક્ષે
ભાવશ્રવણ કરતાં ભવ્ય જીવને હૈયાનાં ફાટક ખુલ્લી જાય છે, સમ્યગ્દર્શનાદિ
અપૂર્વભાવો પ્રગટ થાય છે.
અનંત ભવ હશે! એ તો નિઃશંક થઈ જાય કે અહો! સમયસારે તો ન્યાલ કર્યો; અમે
ચૈતન્યભાવ બતાવ્યો. આવું સમયસાર સાંભળીને જેણે આત્માની પ્રીતિ કરી તેને
મોક્ષનાં ફાટક ખુલી ગયા..... ચૈતન્યના કબાટ ખુલી ગયા.
પણ તે જ માર્ગ છે. આવા શુદ્ધરત્નત્રયરૂપ અરિહંતમાર્ગ સિવાય
બીજા કોઈ માર્ગથી મુક્તિ નથી–નથી.
પંથમાં નથી.
PDF/HTML Page 10 of 41
single page version
એ રીતે અધ્યાત્મલેખનનાં સંસ્કાર મેળવ્યા હતા. તે બદલ
ધન્યવાદ! શ્રેષ્ઠ માર્ક મેળવનાર પ્રથમ પાંચ વિદ્યાર્થીઓ આ
પ્રમાણે છે– (૧) ભાસ્કર પોપટલાલ માર્ક ૮૪; (૨)
જયેશકુમાર જયંતિલાલ માર્ક ૮૦; (૩) મગનલાલ ભીમજી
માર્ક ૭૮; (૪) ભરતકુમાર વીરચંદ માર્ક ૭૭; (પ) કમલેશ
શાંતિલાલ માર્ક ૬પ. લેખનમાં ભાગ લેનાર વિદ્યાર્થીઓને ૪૦
રૂા. ની કિંમતનાં ઈનામો અપાયા હતા. (આ ઈનામની રકમ
ગંગાબેન ખુશાલદાસ તરફથી આવેલ હતી.) ૧૨–૧૪ વર્ષની
કેટલોક ભાગ અહીં આપીએ છીએ.:)
એક માનવા તે અભેદબુદ્ધિરૂપ મિથ્યાજ્ઞાન છે, તેનાથી સંસાર થાય છે.
* જે જાણે છે તે જીવ છે; જીવ જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ છે, તે અતીન્દ્રિય આનંદમય છે.
(ચેતન અને અચેતનને) ભિન્ન જાણવા જોઈએ; તો જ ધર્મ થાય.
* ભગવાન આત્મા ચેતન છે, તેમાં રાગ નથી. ચેતનને ચેતન, અને અચેતનને
PDF/HTML Page 11 of 41
single page version
બંધાતું નથી. આનું નામ ધર્મ છે.
કર્મે આત્માના જ્ઞાનને ઢાંકયું નથી. જીવ સાચો પુરુષાર્થ કરે ત્યાં સાચું જ્ઞાન
જાણે છે.
જ્ઞાનીનું વેદન છે.
* શરીર જડ છે; દુઃખ અને રાગ–દ્વેષ પણ જીવનું ખરૂં સ્વરૂપ નથી; જીવો તો
છે. વીંછી કરડયો અને દુઃખ થયું–તે બંનેથી ધર્મી પોતાના જ્ઞાનસ્વરૂપને ભિન્ન જાણે છે.
આવો જે જાણવારૂપ ભાવ છે તે જ સાચો આત્મા છે, દુઃખ તે ખરેખર આત્મા નથી.
બેસાડી છે, તે કાઢી નાંખ,
PDF/HTML Page 12 of 41
single page version
* ચેતનસ્વરૂપ ભગવાન આત્મા છે તે શરીરનો અને રાગનો અકર્તા છે, જ્યાં
* છએ દ્રવ્યના ગુણ–પર્યાયો પોતપોતામાં છે. જીવ અજીવના ગુણ–પર્યાય
* પરથી ભિન્ન પોતાના સ્વરૂપનો વિચાર કરવો.
* રાગ તે અંધકાર છે, તેમાંથી જ્ઞાનપ્રકાશ આવતો નથી. જ્ઞાનસૂર્યમાં રાગરૂપી
* મિથ્યાત્વ તે મોટું પાપ છે. ચેતન–અચેતનને જુદા જાણવા તે સમ્યગ્જ્ઞાન છે.
* એક આત્મા, તે પોતાનું કામ કરે અને જડનું કામ પણ કરે–એમ બે કામને કરે
PDF/HTML Page 13 of 41
single page version
નહીં. આ તો રાગ વગરનો વીતરાગનો માર્ગ છે.
સ્વભાવને ભેદજ્ઞાન વડે જાણીને, જ્ઞાનસ્વભાવના વેદન વડે સિદ્ધ થવાય છે.
જાણે ત્યારે જ આત્માના અનુભવથી જીવને ભેદજ્ઞાન થાય છે, અને ત્યારે જ ધર્મ થાય
કરવામાં આવે છે: માસિક પૂરી ફી રૂા. ૪૦ા– તથા ઓછી ફી રૂા. ૨પા– છે. સ્કુલના
શિક્ષણ ઉપરાંત ધાર્મિક શિક્ષણ અને પૂજ્ય શ્રી કાનજીસ્વામીના પ્રવચનાદિનો પણ લાભ
મળે છે. જે વિદ્યાર્થીને દાખલ થવા ઈચ્છા હોય તેણે પંદર પૈસાની પોસ્ટની ટિકિટ બીડીને
નીચેના સરનામેથી પ્રવેશ ફોર્મ મંગાવી લેવા અને તા. ૨૦–પ–૭૧ સુધીમાં મોકલી દેવા.
PDF/HTML Page 14 of 41
single page version
સતીની કથા આપ અહીં વાંચશો.
અનંતમતીને પણ મળ્યા હતા.
સમ્યગ્દર્શનના આઠ અંગનો ઉપદેશ આપ્યો; તેમાં નિઃકાંક્ષગુણનો ઉપદેશ આપતાં કહ્યું
કે–
મને દેવની કે રાજની વિભૂતિ મળો–એમ જે વાંછા કરે છે, તે તો સંસારસુખના બદલામાં
સમ્યક્ત્વાદિ ધર્મને વેચી દે છે, છાશના બદલામાં રત્નચિંતામણી વેચી દેનાર જેવો તે
મૂર્ખ છે. અહા, પોતામાં જ ચૈતન્ય–ચિંતામણિ જેણે દેખ્યો તે બાહ્ય વિષયોની વાંછા કેમ
કરે?
PDF/HTML Page 15 of 41
single page version
લીધું; અને ગમ્મતમાં અનંતમતીને કહ્યું કે, તું પણ આ વ્રત લઈ લે. નિર્દોષ
અનંતમતીએ કહ્યું: ભલે, હું પણ તે વ્રત અંગીકાર કરું છું.
અદ્ભુત રૂપ દેખીને તે મોહિત થઈ ગયો, એટલે વિમાનમાં તેને ઉપાડી ગયો–પણ
એવામાં તેની રાણી આવી પહોંચી; તેથી ભયભીત થઈને તે વિદ્યાધરે અનંતમતીને
એક ભયંકર વનમાં છોડી દીધી. આમ કુદરતયોગે એક દુષ્ટ રાજાના પંજામાંથી
એની રક્ષા થઈ.
માણસ તો દેખાતું નથી
છે–એમ તે દ્રુષ્ટ ભીલ પણ તેના પર મોહિત થઈ ગયો ને તેને પોતાના ઘરે લઈ ગયો,
અને કહ્યું–હે દેવી! હું તારા પર મુગ્ધ થયો છું અને તને મારી રાણી બનાવવા ઈચ્છું
છું....તું મારી આશા પૂરી કર.
પૂર્વે કોઈ ગુણીજનોના શીલ પર મેં ખોટા આળ નાખ્યા હશે, કે તેમનો અનાદર
કર્યો હશે; તે દુષ્ટકર્મને લીધે અત્યારે જ્યાં જાઉં ત્યાં મારા ઉપર આવી વિપત્તિ
આવી પડે છે. પણ હવે વીતરાગધર્મનું મેં શરણ લીધું છે, એના પ્રતાપે શીલવ્રતથી
હું ડગવાની નથી. અંતે દેવો પણ મારા શીલની રક્ષા કરશે. ભલે પ્રાણ જાય પણ હું
મારા શીલને નહીં છોડું.
PDF/HTML Page 16 of 41
single page version
ક્ષમા માંગવા લાગ્યો. દેવીએ કહ્યું–આ મહાન શીલવ્રતી સતી છે, તેને જરાપણ સતાવીશ
તો તારું મોત થઈ જશે. અને અનંતમતી પર હાથ મુકીને કહ્યું–બેટી! ધન્ય છે તારા
શીલને; તું નિર્ભય રહેજે! શીલવાન સતીનો એક વાળ પણ વાંકો કરવા કોઈ સમર્થ
નથી. આમ કહીને તે દેવી અદ્રશ્ય થઈ ગઈ.
દઈશ;–પરંતુ તે પણ અનંતમતીનું રૂપ દેખીને કામાંધ થઈ ગયો, ને કહેવા લાગ્યો–
હે દેવી! તારા હૃદયમાં તું મને સ્થાન દે......અને મારા આ અપાર ધનવૈભવને તું
ભોગવ.
અહીં આવતાં હું તો એમ સમજતી હતી કે મારા પિતા મળ્યા....ને તમે મારા ઘરે
પહોંચાડશો. અરે, તમે ભલા માણસ થઈને આવી નીચ વાત કેમ કરો છો? આ તમને
શોભતું નથી; –માટે આવી પાપબુદ્ધિ છોડો.
સતીએ કહ્યું કે, અરે દુષ્ટ! કામાંધ! તું દૂર જા....હું તારું મોઢું પણ જોવા માગતી
નથી.
સોંપી દીધી.
PDF/HTML Page 17 of 41
single page version
સંસારના વૈભવો દેખીને ક્્યાંય તેનું મન લલચાતું નથી.
અનેક પ્રકારે કામોત્તેજક વાતો કરી, ઘણી લાલચ આપી, ઘણો ત્રાસ આપ્યો, પણ
અનંતમતી તો પોતાના શીલધર્મથી રંચમાત્ર ન ડગી. કામસેનાને તો એવી આશા હતી
કે આ યુવાન સ્ત્રીનો વેપાર કરીને હું ઘણું ધન કમાઈશ, પણ એની આશા ઉપર પાણી
ફરી વળ્યું. એ બિચારી વિષયલોલુપ બાઈને ક્્યાંથી ખબર હોય કે આ યુવાન બાઈએ
તો ધર્મની જ ખાતર પોતાનું જીવન અર્પી દીધું છે, ને સંસારના કોઈ વિષયભોગોની
તેને જરાય આકાંક્ષા નથી; સંસારના ભોગો પ્રત્યે તેનું ચિત્ત એકદમ નિષ્કાંક્ષ છે. શીલની
રક્ષા કરતાં ગમે તેવું દુઃખ આવી પડે તેનો ભય નથી. અહા! જેનું ચિત્ત નિષ્કાંક્ષ છે તે
ભયવડે પણ સંસારના સુખને કેમ ઈચ્છે? જેણે પોતાના આત્મામાં જ પરમસુખનાં
નિધાન દેખ્યાં છે તે ધર્માત્મા, ધર્મના ફળમાં સંસારના દેવાદિક વૈભવના સુખને સ્વપ્નેય
વાંછતા નથી–એવા નિઃકાંક્ષ છે; તેમ અનંતમતીએ પણ શીલગુણની દ્રઢતાને લીધે
સંસારના સર્વે વૈભવની આકાંક્ષા છોડી દીધી; કોઈપણ વૈભવથી લલચાયા વગર તે
શીલમાં અડગ રહી. અહા! સ્વભાવના સુખ પાસે સંસારના સુખને કોણ વાંછે?
ખરેખર, સંસારના સુખની વાંછાથી છૂટીને નિઃકાંક્ષ થયેલી અનંતમતીની આ દશા એમ
સૂચવે છે કે તેના પરિણામનો પ્રવાહ હવે સ્વભાવસુખ તરફ ઝૂકી રહ્યો છે. આવા
ધર્મસન્મુખ જીવો સંસારનાં દુઃખથી કદી ડરતા નથી ને પોતાનો ધર્મ કદી છોડતા નથી.
સંસારના સુખને વાંછનારો જીવ પોતાના ધર્મમાં અડગ રહી શકતો નથી. દુઃખથી ડરીને
તે ધર્મ પણ છોડી દે છે.
તિરસ્કાર કર્યો; વિષયાંધ બનેલો તે પાપી અભિમાનપૂર્વક સતી પર બલાત્કાર કરવા
તૈયાર થયો–પણ ક્ષણમાં એનું અભિમાન ઊતરી ગયું. –સતીના
PDF/HTML Page 18 of 41
single page version
કરતાં કહ્યું કે, ખબરદાર... ભૂલેચૂકે પણ આ સતીને હાથ લગાડીશ નહીં. સિંહરાજા
તો દેવીને દેખતાં જ શિયાળ જેવો થઈ ગયો, તેનું હૃદય ભયથી કંપી ઊઠયું; તેણે
માફી માગી; અને તરત જ સેવકને બોલાવીને અનંતમતીને માનસહિત જંગલમાં
મૂકી આવવાનું કહ્યું.
જંગલની વચ્ચે પંચપરમેષ્ઠીનું સ્મરણ કરતી તે આગળ વધી. તેના મહાન ભાગ્યે
થોડીવારમાં તેણે આર્યિકાઓનો સંઘ દેખ્યો અત્યંત આનંદપૂર્વક તે આર્યિકા માતાના
શરણમાં ગઈ. અહા! વિષયલોલુપ સંસારમાં જેને ક્્યાંય શરણ ન મળ્યું તેણે
વીતરાગમાર્ગી સાધ્વીનું શરણ લીધું; તેમના આશ્રયે આંસુભીની આંખે તેણે પોતાની
વીતકકથા કહી; તે સાંભળીને ભગવતી આર્યિકામાતાએ વૈરાગ્યપૂર્વક તેને આશ્વાસન
આપ્યું ને તેના શીલની પ્રશંસા કરી. ભગવતી માતાના શરણમાં રહીને તે અનંતમતી
શાંતિપૂર્વક પોતાનું આત્મસાધન કરવા લાગી.
તીર્થયાત્રા કરવા નીકળ્યા; અને યાત્રા કરતાં કરતાં તીર્થંકર ભગવંતોની જન્મપુરી
અયોધ્યાનગરીમાં આવી પહોંચ્યા. પ્રિયદત્તના સાળા (અનંતમતીના મામા) જિનદત્ત
શેઠ અહીં જ રહેતા હતા; ત્યાં આવતાંવેંત આંગણામાં એક સુંદર રંગોળી દેખીને પ્રિયદત્ત
શેઠની આંખમાંથી આંસુની ધાર ચાલી; પોતાની વહાલી પુત્રીને યાદ કરીને તેમણે કહ્યું કે
મારી પુત્રી અનંતમતી પણ આવી જ રંગોળી કાઢતી હતી; માટે જેણે આ રંગોળી કાઢી
હોય તેની પાસે મને લઈ જાવ.
પાછી તે આર્યિકાસંઘમાં ચાલી ગઈ હતી. તરત જ સૌ તે સંઘમાં પહોંચ્યા. પોતાની
પુત્રીને દેખીને, અને તેની વીતકકથા સાંભળીને શેઠ ગદ્ગદ્ થઈ ગયા, અને કહ્યું;
બેટી! તેં બહુ કષ્ટ ભોગવ્યાં, હવે અમારી સાથે ઘેર ચાલ....ને તારા લગ્નની
તૈયારી કરીએ.
PDF/HTML Page 19 of 41
single page version
તે વ્રત અપાવ્યું હતું.
પ્રતિજ્ઞાની વાત હતી; માટે હવે તું લગ્ન કર. ’
પણ તોડીશ નહીં; માટે આપ લગ્નનું નામ ન લેશો. ’
સંસારસંબંધી કોઈ ભોગોની મને આકાંક્ષા નથી. હું તો હવે દીક્ષા લઈને આર્જિકા થઈશ.
ને આ ધર્માત્મા–આર્જિકાઓની સાથે રહીને મારા આત્મિક સુખને સાધીશ.’
એવી તે અનંતમતી નિઃકાંક્ષભાવનાના દ્રઢ સંસ્કારબળે મોહબંધનને તોડીને
વીતરાગધર્મને સાધવા તત્પર બની હતી; તેણે પદ્મશ્રી–અર્જિકા સમીપ દીક્ષા અંગીકાર
કરી લીધી. અને ધર્મધ્યાનપૂર્વક સમાધિમરણ કરી, સ્ત્રીપર્યાયને છેદીને બારમા
દેવલોકમાં ઉપજી.
મળો–એવી આકાંક્ષા પણ જેણે ન કરી, તે અનંતમતી દેવલોકમાં ગઈ; અહા! દેવલોકના
આશ્ચર્યકારી વૈભવની શી વાત! પણ પરમ નિઃકાંક્ષતાને લીધે તેનાથી પણ ઉદાસ રહીને
તે અનંતમતી પોતાના આત્મહિતને સાધી રહી છે. ધન્ય છે એની નિઃકાંક્ષતાને
PDF/HTML Page 20 of 41
single page version
જેવો સરળ થઈને પોતાના દોષની નિંદા કરવી તે ભાવશુદ્ધિનું કારણ છે. નિષ્કપટપણે
ગુરુ પાસે કહેવાથી દોષ ટળી જાય છે.
મુનિઓ દેહ–વચનની મમતાથી રહિત છે, અકષાય પરિણામથી તે સહન કરે છે. અરે,
મારું અપમાન થયું–એવું શલ્ય પણ નથી રાખતા. ને પોતાને કાંઈ વચનની મમતા નથી
કે આણે મને આમ કહ્યું માટે હું તેને કંઈક કહું, જેથી બીજીવાર કાંઈ કહે નહીં. અંદરમાં
ચૈતન્યના ઉપશમભાવને સાધવામાં મશગુલ મુનિઓ જગતના વચનના કલેશમાં પડતા
નથી, એમને એવી નવરાશ જ ક્્યાં છે કે એવામાં પડે! વચનનો ઉપદ્રવ આવે કે દેહ
શાંતિમાં વર્તે છે તેને સર્વત્ર શાંતિ જ છે. જગતમાં બીજું કાંઈ શરણ નથી; શરણ એક
ચૈતન્ય નિર્ભયરામ જ છે. દુર્વચન સાંભળતા ક્રોધ કરે તો તે મહાન શેનો? હજારો
યોદ્ધાને જીતનારા યોદ્ધા કરતાં ક્રોધને જીતનારા મુનિઓ મહાન છે. અરે મુનિ! દુષ્ટ
જીવના વચનોને તું તારા પાપના નાશનું કારણ બનાવ.
અરે જીવ! તું ક્રોધને છોડ! ને ક્ષમાગુણને ધારણ કર. સામા જીવોના પરિણામ તેની
પાસે રહ્યા. બીજાના પરિણામની જવાબદારી પોતાના ઉપર નથી, પણ પોતાના
પરિણામમાં હે જીવ! તું ક્ષમા રાખ. જગતની પ્રતિકુળતાના પ્રસંગે સંતો અંદર ચૈતન્યના
શાંતિના કુવામાં ફડાક કરતા ઊંડે ઊતરી જાય છે......શ્રાવક તે પણ મુનિનો ભક્ત અને
ઉપાસક છે. તેણે પણ આવી પરિણામશુદ્ધિ પ્રગટ કરવા યોગ્ય છે. પંચમકાળમાં
પ્રતિકૂળતા તો હોય; માટે તું બહુ સાવચેતીથી ક્ષમાભાવને જાળવજો.