PDF/HTML Page 1 of 53
single page version
PDF/HTML Page 2 of 53
single page version
આપને પૂજે છે. અહા, આપની સર્વજ્ઞતા, આપની વીતરાગતા,
માંડે છે, ને તેના ચિત્તમાં આપ બિરાજો છો, તે જ આપને પૂજે
આપના નિર્વાણનો આ અઢીહજારવર્ષીય મહોત્સવ અપૂર્વ
PDF/HTML Page 3 of 53
single page version
અવસર આવ્યો છે આનંદમય નિર્વાણમહોત્સવનો!
મહાવીરનાથ ફરી પધાર્યા છે મોક્ષનો માર્ગ બતાવવા!
મોક્ષને સાધવાનો આ આનંદમય અવસર ચુકશો મા.
ભગવાન મહાવીર! આપ અઢીહજાર વર્ષથી સિદ્ધાલયમાં બિરાજી
ને મોક્ષમાર્ગ ઉપદેશતા હતા...ભવ્યજીવો તે ઈષ્ટ ઉપદેશ ઝીલીને
પડ્યું...છતાં હે ભગવાન! અમને તો એમ જ લાગે છે કે આજેય આપ
અમારી સન્મુખ જ બિરાજી રહ્યા છો ને અમને મોક્ષમાર્ગ ઉપદેશી રહ્યા
છો....અમે તે ઝીલીને આપના માર્ગે આવી રહ્યા છીએ. વાહ! કેવો સુંદર
છે આપનો માર્ગ! વીતરાગતાથી તે આજેય કેવો શોભી રહ્યો છે!
અઢીહજાર વર્ષ વીતવા છતાંય આપનો માર્ગ તો આજેય ચાલુ જ છે.
અહા, આવો અદ્ભુત આનંદમાર્ગ આપે બતાવ્યો તેથી આપના ઉપકારને
અમે કદી ભૂલવાના નથી. હે મોક્ષમાર્ગના નેતા! પરમ ભક્તિભાવભીની
અંજલિવડે આપને પૂજિએ છીએ–વંદીએ છીએ.
PDF/HTML Page 4 of 53
single page version
હું શિરસા અભિનંદુ છું. અહો, કુંદકુંદપ્રભુ પણ જેમને અભિનંદે
તો અપુનર્ભવરૂપ સિદ્ધદશાને પામીને અભીનંદનીય થયા છો....
ને અમને પણ તે માર્ગ બતાવીને અમારા માટે અપુનર્ભવના
અનુસરીને અમે પણ અપુનર્ભવ થઈશું.
PDF/HTML Page 5 of 53
single page version
મહાવીરના માર્ગને સેવો.....ને....મહાન સુખને પામો
સુખ સાંભળતાં જ મુમુક્ષુ તેનો હોંશથી સ્વીકાર કરે છે કે વાહ! આ
પ્રમાણે હોંશથી સ્વભાવસુખનો સ્વીકાર કરતો તે મુમુક્ષુ
કુંદકુંદસ્વામીએ દિલ ખોલીખોલીને જે સુખનાં ગાણાં ગાયા છે–તે
સુખના અનુભવની શી વાત? મહાવીરના માર્ગ સિવાય એવું સુખ
આત્માના સુખને પામો.
અતીન્દ્રિયસુખરૂપ છે. આત્મામાં જ્ઞાનપરિણમનની સાથે જ સુખપરિણમન પણ ભેગું જ
છે. સુખ વગરનું જ્ઞાન તેને ખરેખર જ્ઞાન કહેતા જ નથી. તેમજ કોઈ કહે કે અમે સુખી
છીએ પણ અમને જ્ઞાન નથી, –તો અતીન્દ્રિયજ્ઞાન વગરનું તેનું સુખ તે સાચું સુખ નથી,
તેણે માત્ર ઈન્દ્રિયવિષયોમાં સુખકલ્પના કરી છે, –તે કલ્પના મિથ્યા છે.
જશે, –કે જે સ્વભાવ મહાન જ્ઞાન ને સુખરૂપે પોતે જ પરિણમે છે, તેને જ્ઞાનમાં
PDF/HTML Page 6 of 53
single page version
જ્ઞાન ને સુખરૂપે સ્વયમેવ થાય છે; તેથી આત્મા પોતે સ્વભાવથી જ જ્ઞાન ને સુખ છે,
તેમાં બીજા કોઈ બાહ્યવિષયો કાંઈ જ કરતા નથી, અકિંચિત્કર છે.
ચેતના શક્તિવાળો આત્મા પોતે પોતાના સ્વભાવમાં જ રહીને નિરાલંબીપણે મહાન
દિવ્યચેતનારૂપે પરિણમતો હોવાથી આત્મા પોતે દેવ છે.
નીરાલંબી મારો જ્ઞાન ને સુખ સ્વભાવ છે–એમ લક્ષમાં લેતાં જ જીવનો ઉપયોગ
અતીન્દ્રિય થઈને તેની પર્યાય જ્ઞાન ને સુખરૂપે ખીલી જાય છે...કોઈ અપૂર્વ, સંસારમાં
શાંતિ આવી, મારો આત્મા જ આવી શાંતિસ્વરૂપ છે, એમ આનંદનો અગાધસમુદ્ર તેને
પ્રતીતમાં–જ્ઞાનમાં–અનુભૂતિમાં આવી જાય છે; પોતાનું પરમ ઈષ્ટ એવું સુખ તેને પ્રાપ્ત
થાય છે, ને અનિષ્ટ એવું દુઃખ દૂર થાય છે.
જ્યોતિષનામકર્મને લીધે સ્વભાવથી જ તે આકાશમાં નીરાલંબી, ઉષ્ણતા ને પ્રકાશવાળો
દેવ છે. તેમ સુખ ને જ્ઞાન જેનો સ્વભાવ છે એવી દિવ્ય શક્તિવાળા આત્માને,
અતીન્દ્રિય જ્ઞાન–આનંદરૂપ પરિણમવા માટે રાગ–પુણ્ય કે ઈન્દ્રિયવિષયોની પરાધીનતા
નથી, તે બધાયની અપેક્ષા વગર સ્વભાવથી પોતે જ જ્ઞાન–સુખ ને દેવ છે. –સુખ ને
જ્ઞાન–આનંદમય સહજ સ્વભાવ તે જ ઈષ્ટ વહાલામાં વહાલો છે, બીજું કાંઈ તેને ઈષ્ટ નથી.
*
સુખ છે.
PDF/HTML Page 7 of 53
single page version
પરાધીનતા હોવાથી મને પ્રતિકૂળ છે, તે ઈષ્ટ નથી, પણ અનિષ્ટ છે, દુઃખ છે.
જાય છે.
આવું ઈંદ્રિયાતીત સુખ, તે આત્માનો સ્વભાવ જ છે–એમ જાણતાં મુમુક્ષુ ભવ્ય આત્મા
પ્રસન્નતાથી તેનો સ્વીકાર કરે છે, એટલે ઈંદ્રિયવિષયોમાંથી (–ને તેના કારણરૂપ પુણ્ય
સ્વભાવના આનંદના વેદનસહિત સમ્યગ્દર્શન થાય છે.
અમારો પૂર્ણ જ્ઞાનાનંદથી ભરેલો આત્મસ્વભાવ અમને પ્રતીતિમાં આવી જાય છે,
મોક્ષસુખનો નમુનો સ્વાદમાં આવી જાય છે....ને ઈષ્ટપ્રાપ્તિના મહા આનંદપૂર્વક અમે
આપને નમસ્કાર કરીને આપના મંગલમાર્ગમાં આવીએ છીએ.
ધીર, વીર, દ્રઢ બ્રહ્મચારી શ્રી જંબુકુમાર જ્યારે વૈરાગ્યથી દીક્ષા
જંબુકુમાર કહે છે કે હે માતા! તું જલદી શોકને છોડ....કાયરતાને છોડ.
આ સંસારની બધી અવસ્થા ક્ષણભંગુર છે એમ તું ચિંતન કર. હે માતા!
આ સંસારમાં મેં ઈન્દ્રિયસુખો ઘણીવાર ભોગવ્યા પણ તેનાથી તૃપ્તિ ન
મળી; એવા અતૃપ્તિકારી વિષયોથી હવે બસ થાઓ. હવે તો અમે
અવિનાશી ચૈતન્યપદને જ સાધશું.
PDF/HTML Page 8 of 53
single page version
અજ્ઞાનચેતના દુઃખમય છે...તે સંસારનો માર્ગ છે.
નામ જ્ઞાનચેતના છે. આચાર્યદેવ મંગલ આશીષરૂપે કહે છે કે અહો જ્ઞાનીજનો! આવી
આનંદમય જ્ઞાનચેતનાને નચાવતા થકા અત્યારથી માંડીને સદાકાળ પ્રશમરસને પીઓ.
થકા, જ્ઞાની મોક્ષને સાધે છે ને સદાકાળ ચૈતન્યના પ્રશાંત–પ્રશમરસને પીએ છે. અહા,
એ પ્રશમરસના સ્વાદની કલ્પના રાગમાં કે હર્ષમાં ક્્યાંથી આવે?
તે અશુદ્ધ છે, તેમાં દુઃખનું વેદન છે, ને તે સંસારનું કારણ છે.
ચેતનાને જ્ઞાનરૂપ કરીને અમૃતના ઝાડનું ફળ તો ચાખી જો! તે મહાન અતીન્દ્રિય
આનંદરૂપ છે ને મોક્ષનું કારણ છે. અરે, આવો ઉપદેશ સાંભળીને મુમુક્ષુ–શાંતિનો
અભિલાષી જીવ તો ફડાક કરતો રાગથી છૂટો પડીને અંદર ચેતનામાં ઊતરી જાય છે.
અરે શુભરાગમાંયે જેને અશાંતિ લાગે તે મુમુક્ષુજીવ અશુભ રાગની ભઠ્ઠીમાં તો કેમ
–અને આ રીતે
PDF/HTML Page 9 of 53
single page version
છો, તે તારું સાચું રૂપ છે; સાચું રૂપ કહો કે શુદ્ધસ્વરૂપ કહો; અને જેના વેદનમાં શાંતિનો
સ્વાદ ન આવે ને આકુળતા–અશાંતિ થાય તે તારું સાચું રૂપ નથી, એને તું તારી
જ્ઞાનચેતનાથી ભિન્ન જાણ. હું રાજા, હું દેવ, –એવા વેદનમાં કાંઈ સુખ નથી, પણ
ચેતનભાવરૂપે આત્માનું વેદન તે શાંતરસના અમૃતથી ભરેલું છે. એવા સ્વરૂપની
અનુભૂતિરૂપ જ્ઞાનચેતનાને જ્ઞાનીજનો આનંદથી નચાવે છે. અરે, મારી આનંદમય
જ્ઞાનચેતનામાં રાગના કોઈ ભાવનુંય કર્તાપણું–ભોક્તાપણું કે સ્વામીપણું નથી, ત્યાં જડ–
જ્ઞાનચેતનામય સ્વદ્રવ્યને છોડીને અન્ય કોઈ પરદ્રવ્યમાં મારી પ્રવૃત્તિ નથી. આ રીતે
જ્ઞાનચેતનાવંત ધર્માત્મા સ્વદ્રવ્યને જ પોતારૂપે સંચેતતો, થકો, અન્ય સમસ્ત ભાવોથી
જુદો જ વર્તે છે. તે ચૈતન્યના પ્રશાંત રસના પાનવડે પોતાના શુદ્ધઆત્મતત્ત્વનું જતન
કરે છે; અરે, આનંદમાં વસનારો હું, તેને પરભાવમાં હું કેમ જવા દઉં? અહો જીવો!
ચેતનાવડે ચૈતન્યના શાંત–પ્રશમરસને સદાકાળ પીધા કરો. –એ જ ભગવાનનું સાચું
ભજન છે. બહારમાં ભગવાન તરફનો જેટલો રાગ છે તેટલી તો કર્મચેતના છે, તે
કર્મચેતનામાં શાંતિ હોતી નથી; તે જ વખતે જ્ઞાની તો ભેદજ્ઞાનના બળથી પોતાની
જ્ઞાનચેતનાને રાગથી જુદી જ સંચેતે છે, તે જ્ઞાનચેતના શાંતરસથી ભરેલી છે.
સરસ શાંતરસથી ભરેલો છે! આવા અદ્ભુત આત્માને સમજવા માટે બીજા ભાવોથી
નિવૃત્ત થા. બહારના બીજા પરભાવોથી નવરો પણ ન થાય–તે આત્માને ક્્યારે સમજે?
આત્માની સમજણ અને અનુભવ માટે તો અંદર બીજે બધેથી રસ છૂટીને આત્માનો
કેટલો રસ હોય? કેટલી પાત્રતા હોય? અરે, એ તો જગતથી છૂટો પડી ગયો, ને
પોતાના સ્વદ્રવ્યમાં આવ્યો. એ તો સમસ્ત કર્મ અને કર્મફળથી રહિત એવી કોઈ
અદ્ભુત આનંદમય દશાને પામે છે, ને પોતે પોતામાં જ શાંતિના ભોગવટાથી પરમ તૃપ્ત
આવા આનંદસહિત ધર્માત્મા પોતાની જ્ઞાનચેતનાને નચાવતા થકા પ્રશમરસને પીએ છે;
પોતે પોતાના આનંદરૂપ
PDF/HTML Page 10 of 53
single page version
છે? ઘણા જીવો ઓળખે ને બહુમાન કરે તેથી કાંઈ પોતાને શાંતિ મળી જાય, એમ નથી;
તથા દુનિયાના જીવો ન ઓળખે કે આદર–સત્કાર ન કરે તેથી કાંઈ પોતાની શાંતિ ચાલી
જાય–એમ નથી. અંતરમાં ચેતના વાળીને અંદરથી આનંદના નિધાન ખુલ્લા કર્યાં,
–પર્યાયમાં તે નિધાનનું પરિણમન પ્રગટ્યું ત્યાં જીવ પોતે સ્વયં આનંદરૂપ–શાંતરસરૂપ
થયો, તેમાં જગતના કોઈ બીજાની અપેક્ષા નથી. અરે, મારી ચેતનાને જ્યાં રાગ સાથેય
સંબંધ નથી ત્યાં પર સાથે સંબંધ કેવો? એટલે જ્ઞાનચેતનાથી જુદી એવી
અજ્ઞાનચેતનારૂપ જે કર્મચેતના કે કર્મફળચેતના, તેના કોઈપણ અંશને ધર્મીજીવ પોતાની
જ્ઞાનચેતનામાં ભેળવતો નથી, તેથી તેનો તે કર્તા કે ભોક્તા પરમાર્થે નથી;
આનંદરસને પીએ છે.
જાણીએ છીએ. –પણ બીજી વાત જાણીને તમને આનંદ થશે, –કે તે વખતે
એકલા મહાવીરભગવાન જ નહિ–પરંતુ એમના જેવા જ સર્વજ્ઞપરમાત્મા
બીજા ૭૦૦ (સાતસો) અરિહંતભગવંતો પણ એક સાથે આપણી આ
ભરતભૂમિમાં વિચરતા હતા.
પહેલાંં–એ કેવી મજાની વાત! ‘વાહ ભઈ વાહ’!
PDF/HTML Page 11 of 53
single page version
પણ સંપાદક પ્રત્યે એવી જ લાગણીઓ દર્શાવી છે. ધાર્મિક વાત્સલ્યથી સમસ્ત સાધર્મીઓ
PDF/HTML Page 12 of 53
single page version
કર્તા–કર્મના સ્વરૂપની સાચી સમજણ
કારણ–કાર્યની મિથ્યાકલ્પના કરે છે, તે જીવ મિથ્યાકલ્પના વડે
કેવી ગંભીર ભૂલ કરે છે? ને સાચું જ્ઞાન તેની મિથ્યાકલ્પનાને
કેવી તોડી નાંખે છે! તે આપ આ દ્રષ્ટાંત અને સિદ્ધાંતદ્વારા જોશો.
બાદશાહની બુદ્ધિ ફરી ગઈ...માંસાહારી બાદશાહને તે બાળકનું માંસ ખાવાનું મન થયું;
ને શેઠને કહ્યું: શેઠજી! મને અત્યારે ભૂખ લાગી છે ને આ બાળકનું માંસ રાંધીને
ખાવાની ભાવના થઈ છે, માટે આ બાળક આપી દો.
બાદશાહને કહ્યું–
ત્યારે બાદશાહે કહ્યું–જુઓ શેઠ! પુણ્ય–પાપને કે પરભવને તો તમે માનતા નથી;
થયું? ખરાબ હોય તો તેનાથી મને દુઃખ થવું જોઈએ.–આમાં તો ઉલટું મારું ભૂખનું દુઃખ
મટે છે!
PDF/HTML Page 13 of 53
single page version
પુત્રને બચાવવો હોય તો, પૂર્વજન્મને, અને પૂર્વજન્મના પુણ્ય–પાપનાં ફળને સ્વીકાર્યા
સિવાય બીજો કોઈ આરોવારો જ ન રહ્યો. અંતે, જૈનસિદ્ધાંતઅનુસાર સાંભળેલા તત્ત્વનો
તેણે સ્વીકાર કરવો પડ્યો, ને બાદશાહને કહ્યું–સાંભળો જહાંપનાહ! મારા પુત્રને ખાવાથી
તમારું ભૂખનું દુઃખ મટશે–એ તમારી વાત સાચી નથી; જીવને સાતારૂપ સુખ, કે
અસાતારૂપ દુઃખ, તેણે પૂર્વે કરેલા પુણ્ય–પાપ અનુસાર થાય છે; તમે સાતા થવાનું કહો
છો તે પુત્રના માંસભક્ષણથી નહિ, પણ પૂર્વના સાતાકર્મના ઉદયથી થશે. અને વર્તમાન
માંસભક્ષણના તીવ્ર કષાયભાવના ફળથી તો ભયંકર આકુળતા અને ભવિષ્યમાં
નરકાદિની અનંતી અસાતા આવી પડશે. –માટે એવા તીવ્રપાપપરિણામને છોડો.
મહાન પાપરૂપ છે, તેના ફળમાં તો અશુભકર્મ બંધાશે ને મહાન દુઃખ મળશે. પૂર્વભવમાં
પુણ્ય કર્યા તેનું ફળ અત્યારે દેખાય છે, કાંઈ વર્તમાન પાપનું તે ફળ નથી; વર્તમાન
પાપનું ફળ ભવિષ્યમાં મહાન દુઃખરૂપ સંયોગ મળશે. –આ રીતે જીવ ભૂત–ભવિષ્યમાં
ટકનાર છે ને પોતાના શુભ–અશુભનું ફળ ભોગવનાર છે. માટે હે બાદશાહ! તમે
દુઃખદાયક એવા પાપ ભાવોને છોડો. સાતારૂપ સુખનું કારણ–કાર્યપણું માંસભક્ષણની
સાથે નથી પણ પૂર્વના પુણ્ય સાથે છે. પાપનું ફળ તો દુઃખ જ છે. પાપના ફળમાં કદી
સુખ હોય નહિ. માટે વસ્તુના કારણ–કાર્ય જોવામાં તમારી ભૂલ છે.
જેમ કોઈ ચોરને ચોરી કરતાં પૈસા મળે તે કાંઈ ચોરીનું તો ફળ નથી, તે તો
નથી; વર્તમાન ચોરી કે હિંસાદિના પાપભાવના ફળથી તો તે જીવને મહાન દુઃખ થશે.
અત્યારે જે પૈસા મળે છે તે તો પૂર્વપુણ્યથી મળ્યા છે.
PDF/HTML Page 14 of 53
single page version
–એમ જો કોઈ માને તો તેને કારણ–કાર્યની ભયંકર ભૂલ છે. સાચાં
પદાર્થોનાં કાર્યો, ને જીવ તેનો કર્તા,–એમ જે માને છે તે પણ, ઉપરના દ્રષ્ટાંતની જેમ જ,
જીવ–અજીવના કારણ–કાર્યસંબંધમાં ભયંકર ભૂલ કરે છે.
તેને પણ તું જાણતો નથી, તો જીવ કર્તા થયો–એ વાત તેં ક્્યાંથી કાઢી?
થાય–એમ તું માનત જ નહીં. માટે દેખ્યા વગર તું જીવ ઉપર અજીવના કર્તૃત્વનું મિથ્યા
આળ ન નાંખ...જો ખોટું આળ નાંખીશ તો તને મોટું પાપ લાગશે. (–જેમ રાજાએ માંસ
ખાવાથી સુખ થવાનું માન્યું તેમ.)
ચોરીનો કર્તા આ માણસ છે!
* શું તે માણસને રાજમહેલમાં ચોરી કરતાં જોયો હતો? –ના;
* શું તે માણસને તું ઓળખે છે? –ના;
* શું તે માણસની પાસે તેં ચોરીનો માલ જોયો છે? –ના.
અરે, દુષ્ટ! જે માણસને તેં ચોરી કરતાં જોયો નથી, જે માણસ રાજમહેલમાં
PDF/HTML Page 15 of 53
single page version
તું નાંખે છે તો તેથી તને મહાન પાપ લાગશે.
પુદ્ગલમાં જતું પણ નથી, –પુદ્ગલરૂપ થતું નથી, છતાં અજ્ઞાની તેના ઉપર કલંક–
આરોપ નાંખે છે કે જડની આ ક્રિયાનો કર્તા જીવ છે.
* શું તે જીવને જડની ક્રિયા કરતો તેં જોયો છે? ...ના.
* શું તે જીવને (અતીન્દ્રિય અરૂપી ચેતનતત્ત્વને) તું ઓળખે છે? ...ના.
* શું જીવની અંદર તેં પુદ્ગલની કોઈ ક્રિયા જોઈ છે? ...ના.
તો પછી અરે અજ્ઞાની! જે જીવતત્ત્વને જડનું કામ કરતાં તું દેખતો નથી, જે
અને જે જીવતત્ત્વમાં અજીવની કોઈ નિશાની પણ નથી–એવા નિર્દોષ સત્ ચૈતન્યતત્ત્વ
ઉપર તું જડ પુદ્ગલ સાથેના સંબંધનો મિથ્યાઆરોપ નાંખે છે–તો તેથી તને મિથ્યાત્વનું
પાપ લાગશે. ચૈતન્યતત્ત્વનો તું અવર્ણવાદ કરી રહ્યો છે, તે મોટો અપરાધ છે.
જેમ માંસ ખાવું ને સાતા થવી, તે બંને એકકાળે હોવા છતાં બંનેનાં કારણ–કાર્ય
તેમ જડની ક્રિયા ને જ્ઞાનની ક્રિયા–બંને એકસાથે હોવા છતાં બંનેનાં કારણકાર્ય
જીવમાં જાણ ને અજીવના કારણ–કાર્યને અજીવના જાણ;–આવું ભેદજ્ઞાન તે જૈનધર્મની
ઉત્તમ નીતિ છે; તે જૈન નીતિનું પાલન કરનાર જીવ મોક્ષને સાધે છે; ને જૈન નીતિનું
ઉલ્લંઘન કરનાર (એટલે કે જડ–ચેતનના કારણ–કાર્યને એકબીજામાં ભેળવી દેનાર)
સંસારની જેલમાં પુરાય છે. જડ–ચેતનનું સર્વથા ભેદજ્ઞાન કરો...ને ભવથી છૂટો.
PDF/HTML Page 16 of 53
single page version
આનંદથી સર્વજ્ઞના માર્ગે ચાલ્યો જાય છે.
આ બાબતમાં અત્યંત ભારપૂર્વક ગુરુદેવ વારંવાર કહે છે કે: આત્માની સર્વજ્ઞતાને
તેના ઉત્તરમાં આચાર્યદેવ કહે છે કે રાગથી ભિન્ન એવા જ્ઞાનવડે જ
PDF/HTML Page 17 of 53
single page version
પ્રતીત નથી, ને મોક્ષની પ્રતીત વગર મોક્ષમાર્ગ પણ હોતો નથી.
નિર્ણય કરો. એ નિર્ણયમાં અપૂર્વ આનંદસહિત ધર્મની શરૂઆત થાય છે. એ જ વાત શ્રી
પ્રવચનસારમાં કુંદકુંદસ્વામી કહે છે કે જે અરિહંતના શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માને
ઓળખે છે તે પોતાના આત્માને પણ તેવો જ ઓળખે છે, ને મોહનો નાશ થઈને તેને
સમ્યગ્દર્શન થાય છે. અહો, સર્વજ્ઞની ઓળખાણમાં તો ઘણી ગંભીરતા છે.
જીતનારો છે, એટલે કે ઈન્દ્રિયોથી ભિન્ન અતીન્દ્રિયજ્ઞાનરૂપે પોતાને અનુભવનારો છે; તે
જ સર્વજ્ઞ કેવળીભગવાનને ઓળખીને તેમની પરમાર્થસ્તુતિ (આરાધના) કરનારો છે.
ત્યાંથી માર્ગની શરૂઆત થાય છે. સર્વજ્ઞના સ્વરૂપનો સાચો નિર્ણય કરે ને મોક્ષમાર્ગ શરૂ
ન થાય–એમ બને નહિ. સાધકના જ્ઞાનમાં સર્વજ્ઞદેવ સદા બિરાજી રહ્યા છે; તેના જ્ઞાનમાં
સર્વજ્ઞનો કદી અભાવ નથી, એટલે તેને સર્વજ્ઞનો કદી વિરહ નથી. સર્વજ્ઞ સ્વભાવને સદાય
અંતરમાં (શ્રદ્ધા–જ્ઞાનમાં) રાખીને તે આનંદથી સર્વજ્ઞના માર્ગે ચાલ્યો જાય છે.
છે. સર્વજ્ઞસ્વરૂપનો જે નિર્ણય કરે તે રાગને કદી ધર્મ ન માને, કેમકે સર્વજ્ઞતા
સર્વજ્ઞતાના લક્ષે મોક્ષને સાધવા જે ઉપડ્યો તે સાધક સમસ્ત રાગભાવોથી
છૂટો પડ્યો. સર્વજ્ઞસ્વરૂપનો જે સ્વીકાર નથી કરતો તે પોતાને રાગસ્વરૂપે જ
અનુભવે છે, ને રાગના અનુભવવડે વીતરાગમાર્ગની શરૂઆત કદી થઈ શકતી
નથી. રાગથી જુદી એવી જ્ઞાન અનુભૂતિવડે જ મોક્ષમાર્ગ શરૂ થાય છે.
PDF/HTML Page 18 of 53
single page version
ભરતક્ષેત્રના જીવો પર કુંદકુંદસ્વામીનો પરમ ઉપકાર છે.
થઈને, અતીન્દ્રિય આનંદમય આત્મા જેણે પ્રત્યક્ષ કર્યો તે અતીન્દ્રિયજ્ઞાન જ
જિનમાર્ગની સાચી મુદ્રા છે–તે જ સાચી નિશાની છે. આવું જ્ઞાન કેમ થાય તે આ
સમયસારાદિમાં આચાર્યદેવે અલૌકિક રીતે સમજાવ્યું છે. અહો, સીમંધર તીર્થંકર પાસે
જઈને આવું અપૂર્વ શ્રુતજ્ઞાન કુંદકુંદસ્વામીએ ભરતક્ષેત્રના જીવોને આપીને અપાર
ઉપકાર કર્યો છે.
શુદ્ધ આત્માને જે નિશાન બનાવે, એટલે કે સીધું આત્માની સન્મુખ થઈને તેને
કે દ્વીપ–સમુદ્ર વગેરેનું જ્ઞાન, તેને ખરેખર જ્ઞાન કહેતા નથી, કેમકે તે જ્ઞાન મોક્ષને સાધતું
નથી, આત્માને નિશાન બનાવતું નથી. મહાવીરાદિ તીર્થંકરદેવની દેશના તો એવી છે કે
જ્ઞાનને સ્વસન્મુખ કરી, આત્માને નિશાન બનાવીને તેને સાધો.
સૂક્ષ્મબાણ, પોતાના લક્ષ્યરૂપ શુદ્ધાત્માની સન્મુખ થઈને તેને વેધે છે–અનુભવે છે. આવું
રાગથી પાર થઈને શુદ્ધાત્મામાં પહોંચી જાય છે. માટે હે ભવ્યજીવો! જ્ઞાનનું આવું સ્વરૂપ
જાણીને તેની ભક્તિથી આરાધના કરો આવા જ્ઞાન વગર નથી સંયમ હોતો, કે નથી
ધ્યાન હોતું. ભલે પંચમહાવ્રત કરતો હોય તોપણ જ્ઞાન વગરના જીવને અસંયમી અને
સંસારમાર્ગી જ કહ્યો
PDF/HTML Page 19 of 53
single page version
જ્ઞાન છે. જેમાં આત્માનું પ્રયોજન ન સધાય, નિજસ્વરૂપ ન સધાય, એવા
શાસ્ત્રભણતરને પણ જિનમાર્ગમાં ‘જ્ઞાન’ કહેતા નથી.
વેધે–જાણે–અનુભવે તેને જ જૈનશાસનમાં જ્ઞાન કહેવાય છે. જેને સાધવાનું છે એવા
નિજસ્વરૂપને જે ન સાધે તેને જ્ઞાન કેમ કહેવાય?
ચંચળમનવડે આત્મા સાધી શકાય નહિ. આત્માને સાધવા જે જ્ઞાન અંતરમાં વળ્યું તે તો
અત્યંત ધીર છે–શાંત છે–અનાકુળ છે, અનંતગુણના મધુરસ્વાદને એક સાથે આત્મસાત
કરતું તે જ્ઞાન પ્રગટે છે, ચૈતન્યરસનો અતીન્દ્રિયસ્વાદ તેમાં ભર્યો છે. આવા જ્ઞાનને
ઓળખીને આત્માને સાધવો–તે ભગવાન વીરનાથનો માર્ગ છે.
છે–અનુભવે છે. આવું જ્ઞાન જૈનમાર્ગમાં જ્ઞાનીઓની જ પરંપરાથી મળે છે; તેથી જેને
સર્વજ્ઞપરંપરાના જ્ઞાની–આચાર્યોનો વિનય છોડીને જેઓ જૈનમાર્ગથી જુદા પડ્યા તેઓ
મોક્ષમાર્ગનું સાચું જ્ઞાન પામી શકતા નથી.
ભાઈ, તારું લક્ષ્ય તો
PDF/HTML Page 20 of 53
single page version
ત્યારે શ્રીગુરુ કૃપા કરીને તેને એમ કહે છે કે હે ભવ્ય! જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ અંતર્મુખ