PDF/HTML Page 1 of 53
single page version
PDF/HTML Page 2 of 53
single page version
મહાવીર પ્રભુના જ્ઞાનગગનથી અમૃતધારા વરસે છે;
વિપુલગિરિ પર મંગલવાજાં દિવ્યધ્વનિનાં વાગે છે.
બાગ ખીલ્યાં છે રત્નત્રયનાં આનંદ–આનંદકાર છે;
અહો પ્રભુજી! શાસન તારું ભવથી તારણહાર છે.
PDF/HTML Page 3 of 53
single page version
૬)– છે. : આત્મધર્મ કાર્યાલય, સોનગઢ (સૌરાષ્ટ્ર)
જેન દેખતાં જ મુમુક્ષુનું ચિત્ત પ્રસન્ન થઈ જાય છે. અહા, પોતાના આંગણે
જિનવાણી દેખીને કોને પ્રસન્નતા ન થાય? તમારા મિત્રોને પણ જરૂર તે
પહોંચાડીને તેને હિતમાર્ગની પ્રેરણા આપો.
પુષ્ટિ કરવી, સાધર્મીનું વાત્સલ્ય વધારવું, દેવ–ગુરુ–ધર્મ–શાસ્ત્રની સેવા કરીને
તેનો મહિમા પ્રસિદ્ધ કરવો, બાળકોમાં ઉત્તમ ધર્મસંસ્કાર રેડવા–તે આ પત્રિકાનો
ઉદ્દેશ છે. સાધર્મીઓના હાર્દિક સહકારને લીધે આ પત્રિકા ગૌરવશીલ છે. આ
પત્રિકામાં જિનશાસ્ત્રાનુસાર પૂ. શ્રી કાનજીસ્વામીનાં પ્રવચનો, તત્ત્વચર્ચાઓ,
શાસ્ત્રની અવનવી વાતો, તીર્થોનો મહિમા, ધર્મપ્રભાવનાના સમાચાર,
વૈરાગ્યપ્રેરક વિશેષ લેખ–ભજન તથા શંકાસમાધાન અને બાલવિભાગ
આપવામાં આવે છે. એનું સંપાદન સપૂર્ણ મધ્યસ્થતાથી ને સમ્યક્ભાવથી થાય
છે. તેની ઉદાર અને ગંભીર સંપાદન શૈલીથી સર્વે સાધર્મીજનો પ્રસન્ન છે.
તે આપની સમક્ષ જ છે. અહો! આ તો હું મારું પરમ સૌભાગ્ય સમજુંં છે કે
ભગવાન મહાવીરના અપૂર્વ ઉપકારને પ્રસિદ્ધ કરવા માટે મારા જીવનમાં મને
આ અભૂતપૂર્વ સુઅવસર પ્રાપ્ત થયો છે. પ્રભુ મહાવીરે બતાવેલો સ્વાનુભૂતિનો
માર્ગ ભવ્યજીવોમાં પ્રસિદ્ધ થાઓ–એવી મારી ભાવના છે.
PDF/HTML Page 4 of 53
single page version
વીરપ્રભુના વિહારથી પાવન થયેલી આ ભૂમિમાં ગુરુદેવ સાથે
ઊંડાણમાંથી–ગંભીર વૈરાગ્યવાળા અર્જિકામાતાની જેમ–વીરપ્રભુના
વિહારની મંગલગાથા જાણે વિરહના વેદનપૂર્વક સંભળાવી રહી છે; એ
સાંભળતાં યાત્રિકોનું હૃદય ક્ષણવારમાં અઢીહજાર વર્ષને વીંધીને
વીરનાથની સ્મૃતિના ઊંડાણમાં ચાલ્યું જાય છે.
ભગવાન! દૂરથી પણ મહાવીર ભગવાનની મુક્તિનગરી જોતાં યાત્રિકોને
આનંદ થયો,–જેમ સાધકને સિદ્ધિનાં દર્શનથી આનંદ થાય તેમ.
રહ્યા છે); આ એ જ મુક્તિધામ છે....આપણે ભગવાનના દેશમાં આવી
ગયા છીએ ને સંસારને ભૂલી ગયા છીએ. ભગવાનના દેશમાં કોને આનંદ
ન હોય! પાવાપુરીનું વાતાવરણ મંગલમય છે, હૃદયને પ્રસન્ન કરે છે.
ઘણા વર્ષોથી સાંભળેલી અને ચિત્રમાં જોયેલી વીરનાથની નિર્વાણભૂમિને
સાક્ષાત્ નીહાળતાં, અને એ ભૂમિમાં વિચરતાં મુમુક્ષુ અનેરો આહ્લાદ
અનુભવે છે.–જેમ ઘણા વર્ષોથી સાંભળેલું ને ભાવેલું ચૈતન્યતત્ત્વ
અનુભૂતિમાં સાક્ષાત્ દેખીને મુમુક્ષુ પરમ આનંદિત થાય છે તેમ!
PDF/HTML Page 5 of 53
single page version
સમ્યગ્દર્શનથી માંડીને સિદ્ધપદ સુધીનાં અમૂલ્ય રત્નો આપે.
જોઈએ તે નિર્મળ પર્યાય લે.
પોત મલિનતા શા માટે લ્યે?
જો તે ન આપે તો એ ચૈતન્યનો મહિમા શો?
PDF/HTML Page 6 of 53
single page version
ધ્રુવસ્વરૂપી આત્મામાંથી ધર્મનો પ્રવાહ આવ્યા જ કરે છે.
વ્યગ્રતા મને નથી.
ન શોધ.
રોકી શકે નહીં.
ઓળખે તો રાગનો આશ્રય છૂટીને સ્વભાવનો આશ્રય થાય.
તેનો આધાર થાય છે, બીજા કોઈ આધાર નથી.
કહે; છતાં અંતરમાં પોતાની અધિકરણશક્તિનું ભાન છે કે આ
પ્રતીત તેને વર્તે છે.
PDF/HTML Page 7 of 53
single page version
છે, એટલે તેને હણવાની કોઈ સંયોગની તાકાત નથી.
આધાર નથી.
સિદ્ધભગવંતોની જેમ સમ્યગ્દર્શનાદિ બધી પર્યાયો આત્માના જ
આધારે છે.
વ્યગ્રતાની બુદ્ધિ રહે નહિ.
નથી. આત્મા સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–આનંદ વગેરેનો જ આધાર છે.
અવલંબનની બુદ્ધિ છોડ,
સ્વાશ્રિતભાવરૂપ પરિણમન–એ જ ભગવાન મહાવીરનું ધર્મચક્ર છે.
આત્મા તેનો સ્વામી નથી.
ધર્મચક્રનું પરિણમન, ને એ જ મોક્ષમાર્ગ!
PDF/HTML Page 8 of 53
single page version
પરિણમતી તને અનુભવમાં આવશે.
અંતરમાં પરિણમાવશે–તે જીવ ચૈતન્યનું ચક્રવર્તીપદ પામશે.
પ્રસંગોને પોતાના ચેતનરસની વૃદ્ધિનું જ કારણ બનાવે છે.
આત્માના અદ્ભુત મહિમાની ઉત્તમ ભાવનાઓ જાગે છે; નવી–
નવી ભાવનાઓ ઘૂંટતો–ઘૂંટતો તે પોતાના આત્માને
વીતરાગમાર્ગમાં આગળ ને આગળ લઈ જાય છે.
મુનિઓના વાસમાં રહેતા હોઈએ–એમ પરમ વૈરાગ્યરૂપ
આત્મભાવનાઓ જાગે છે.
માર્ગ છે; ને જેણે એમ કર્યું તે જીવ પંચપરમેષ્ઠીનો સાધર્મી થયો.
PDF/HTML Page 9 of 53
single page version
ચૈતન્યની આરાધનાના અદ્ભુત પ્રભાવની શી વાત!!
સંયોગને કે પુણ્યના ઠાઠને, કે રાગ–દ્વેષને જોઈને ન અટક! આત્મિક
ગુણોદ્વારા પ્રભુની સાચી ઓળખાણ કર, તો તનેય સમ્યક્ત્વાદિ
થશે, ને તું પણ પ્રભુના મોક્ષના માર્ગમાં પ્રવેશી જઈશ.
તે જાણતો નિજાત્મને સમકિત લ્યે આનંદથી.
શું કાર્ય કરવું રહી ગયું, ક્ષણ ક્ષણ અરેરે! આત્મનું?
કયા દોષ છોડ્યા આત્મથી, કયા ગુણની પ્રાપ્તિ કરી?
કઈ ભાવી ઉજ્વળ ભાવના સમ્યક્ત્વ–આદિક ભાવની?
કઈ–કઈ ક્ષણે ચિંતન કર્યું નિજ આત્મના શુદ્ધ ગુણનું?
કઈ–કઈ રીતે સેવન કર્યું મેં દેવ–ગુરુ–ધર્મનું?
રે! જીવન મોંઘું જાય મારું, શીઘ્ર સાધું ધર્મને,
ફરીફરી છે દુર્લભ અરે! આ પામવો નરદેહને.
સમ્યક્ત્વ સાધું, જ્ઞાન સાધું, ચરણ સાધું આત્મમાં;
એ રત્નત્રયના ભાવથી કરું સફળતા આ જીવનમાં.
પ્રમાદ છોડીને હવે હું ભાવું છું નિજ આત્માને,
નિજ આત્મના ભાવન વડે કરું નાશ આ ભવચક્રને.
PDF/HTML Page 10 of 53
single page version
જગતમાં સુખનું ધામ કોઈ હોય તો તે મારું ચૈતન્યપદ જ
છે. આવા વિશ્વાસના જોરે જેમ–જેમ તેની લગની વધતી
જાય છે તેમ તેમ આનંદનું ધામ તેને પોતાની અંદર નજીક
ને નજીક દેખાતું જાય છે...ને અંતે જેમ તરસ્યું હરણું
પાણીના સરોવર તરફ દોડે તેમ તેની પરિણતિ વેગપૂર્વક
આનંદમય સ્વધામમાં પ્રવેશીને સમ્યક્ત્વ વડે તે આનંદિત
થાય છે. (સં.)
કેવા પ્રકારની હોય? એ જાણવાનું જિજ્ઞાસુને માટે ખૂબ જ ઉપયોગી અને જરૂરી છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિના અંતરમાં વહેતા ભેદજ્ઞાનના ભાવોને બહુ વિરલ જીવો જ ઓળખે છે, પણ
જે ઓળખે છે તે ન્યાલ થઈ જાય છે.
વૈરાગી હૃદય ભવ–તન–ભોગોથી પાર એવા કોઈ પરમતત્ત્વને શોધી રહ્યું છે,–તે માટે
સર્વ પરભાવોથી દૂર–......અતિદૂર એવી નિજ–ગૂફામાં પ્રવેશવા તત્પર બન્યું છે, સાચી
શાંતિનો માર્ગ બતાવનારાં દેવ–શાસ્ત્ર–ગુરુ ઉપર જેને પૂર્ણ વિશ્વાસ છે, અને તેમની
પાસે જઈ, બીજી બધી અભિલાષા છોડી મહાન નિજવૈભવની પ્રાપ્તિ માટે જેનો પોકાર
છે,–આવી અંતરંગ વિચારધારાવાળો જીવ આત્મસન્મુખધારા વડે થોડા જ વખતમાં
PDF/HTML Page 11 of 53
single page version
હોય; તેને સંસારનો કલબલાટ છોડી અંતરમાં આત્મપ્રાપ્તિનું એક જ ધ્યેય હોય;
આત્માના અનુભવ માટે તેના અંદરમાં ઊથલપાથલ થતી હોય, અનાદિથી જે
વિષયકષાયોમાં મગ્ન હતો તે હવે એકદમ રસહીન લાગે, અને અનાદિથી જે
આત્મસ્વરૂપ એકદમ અપરિચિત હતું તે હવે પરિચિત લાગવા માંડે, વારંવાર
તેના પરિચયનું મન થાય. દુનિયાના કોલાહલથી કંટાળેલું તેનું ચિત્ત
આત્મશાંતિને નજીકમાં દેખીને એકદમ ઉલ્લસતું હોય, જેમ માતાને તલસતું બાળક
માતાને દેખતાં આનંદથી ઉલ્લસે છે, ને દોડીને તેને ભેટી પડે છે; તેમ આત્મા માટે
તલસતું મુમુક્ષુનું ચિત્ત આત્માને દેખીને આનંદથી ઉલ્લસે છે–ને જલદી અંદરમાં
જઈને તેને ભેટે છે. જેમ તરસ્યું હરણું પાણીના તળાવ તરફ દોડે તેમ તેની
પરિણતિ શાંતિના ધામ તરફ વેગપૂર્વક દોડે છે. તે મુમુક્ષુ બીજા જ્ઞાનીઓની
અનુભૂતિની વાત પરમ પ્રીતિથી સાંભળે છે. અહો! આવી અદ્ભુત અનુભૂતિ!
એમ તેનું ચિત્ત તેમાં જ તત્પર બને છે. બસ, હવે અનુભવને વાર નથી,–કામ
ચાલું થઈ ગયું છે, ઘણા જ ટૂંકા સમયમાં કાર્યસિદ્ધિ થશે–સમ્યગ્દર્શન થશે,–આમ
પરમ ઉત્સાહથી તે પોતાના કાર્યને સાધે છે.
PDF/HTML Page 12 of 53
single page version
આપણે પણ આજે એ જ ઉપદેશને પામીને આત્મામાં
PDF/HTML Page 13 of 53
single page version
મુનિને જ મોક્ષતત્ત્વ કહ્યું છે, તેમ અહીં રત્નત્રયની આરાધનારૂપ જિનમુદ્રા તે મોક્ષ–
સુખનું કારણ હોવાથી, તેમાં જ કાર્યનો ઉપચાર કરીને તેને જ મોક્ષસુખ કહ્યું છે.
જિનમુદ્રા કેવી છે? કે ભગવાને જેવી આરાધી અને કહી તેવી છે; સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–
ચારિત્રના આરાધક, વીતરાગતાના પિંડ મુનિ ચાલ્યા આવતા હોય–એ તો જાણે સાક્ષાત્
મોક્ષતત્ત્વ આવ્યું! અહા, આવી મુનિદશારૂપ જિનમુદ્રા જેને ન રુચે તેને આરાધનાનો જ
પ્રેમ નથી. આવી જિનમુદ્રાધારક મુનિના સાક્ષાત્ દર્શન થતાં મુમુક્ષુજીવનું હૃદય
આરાધના પ્રત્યેની ભક્તિથી ઊછળી જાય છે. અરે, સ્વપ્નમાં પણ જેને આવી મુનિદશા
પ્રત્યે અણગમો આવે, કે તેની અરુચિ થાય, તે જીવ ગહન ભવવનમાં ભટકે છે, કેમકે
તેને આરાધના પ્રત્યે તીરસ્કાર છે. ધર્મીને તો સ્વપ્નમાં પણ વીતરાગી સંત–ધર્માત્માનું
બહુમાન આવે, સ્વપ્નમાં પણ મુનિ વગેરે ધર્માત્માના દર્શન થતાં ભક્તિથી તેના રોમ
રોમ ઉલ્લસી જાય!
સ્વાધીન આત્મસુખને અનુભવે છે. આચાર્યદેવ પોતે આવા સ્વાધીન સુખને અનુભવે
છે. આવી જિનમુદ્રાધારક ધર્માત્મા મુનિઓના દર્શનથી જેને પ્રમોદ અને ભક્તિ નથી
આવતા તે જીવ આરાધનાથી ભ્રષ્ટ વર્તતો થકો સંસારમાં જ રખડે છે. ધર્મી જીવ તો
આવા આરાધકમુનિને જોતાં પ્રમોદિત થાય કે વાહ! ધન્ય આપની આરાધના!! ધન્ય
આપની ચારિત્રદશા!! ધન્ય આપનો અવતાર!! સાક્ષાત્ મોક્ષનું સાધન આપ કરી
રહ્યા છો.–આમ પ્રમોદથી ધર્મીજીવ રત્નત્રયની આરાધનાની ભાવના પુષ્ટ કરે છે.
વર્તમાનમાં જ મોક્ષસુખમાં મહાલી રહ્યા છે, ને અલ્પકાળે પૂર્ણ મોક્ષસુખને પામશે. જેના
અંતરમાં લોભ રહે, આ લોકની સગવડતાની આકાંક્ષા રહે, પ્રતિકૂળતાનો ભય રહે, કે
પરલોક સંબંધી આકાંક્ષા રહે તે જીવ પરમાત્મતત્ત્વના ધ્યાનમાં રહી શકતો નથી. અરે,
મોક્ષસુખની ઈચ્છા તે પણ લોભ છે, તે પણ દોષ અને આસ્રવ છે, ને તેટલો લોભ પણ
મોક્ષસુખને રોકનાર છે. માટે ભાવલિંગી મુનિવરો તો નિર્લોભ થઈને પરમાત્મતત્ત્વને
ધ્યાવે છે, તેમાં પરમ આનંદરસનો જ પ્રવાહ વહે છે. નીચેની ભૂમિકામાં ધર્મીને
PDF/HTML Page 14 of 53
single page version
રાગના ફળમાં ઈન્દ્રપદ મળશે–એવો લોભ નથી, વિદેહક્ષેત્રમાં અવતાર થાય તો સારૂં–
એવો પણ લોભ નથી; નિર્લોભ એવા પરમાત્મતત્ત્વને તેણે જાણ્યું છે. સર્વ પ્રકારના
લોભરહિત થઈને પરમાત્મતત્ત્વના ધ્યાનમાં લીનતાથી મોક્ષ થાય છે. મોક્ષ પ્રાપ્તિનો
વાત? અરે જીવ! આવા વીતરાગભાવરૂપ આરાધના તે મોક્ષનું કારણ છે.
હોય છે, ગમે તેવા પરીષહ આવે તોપણ આત્મધ્યાનથી ડગે નહિ,–એવી સમ્યગ્દર્શન–
જ્ઞાન–ચારિત્રની દ્રઢ આરાધના વડે આત્માને ધ્યાવતાં ધ્યાવતાં તેઓ મોક્ષપદને સાધે છે,
પરમાત્મપદને પામે છે.
આજે એ જ ઉપદેશને પામીને આત્મામાં રત્નત્રય પ્રગટ કરીએ. રત્નત્રયના ભાવોવડે જ
વીરપ્રભુનું ધર્મચક્ર ચાલી રહ્યું છે ને હજારો વર્ષ સુધી ચાલ્યા કરશે.
ક્્યાંથી જાણે? જેણે જ્ઞાનને અંતરમાં વાળીને અતીન્દ્રિય
ચૈતન્યના અતીન્દ્રિયસુખનો અપૂર્વ સ્વાદ ચાખ્યો છે.
PDF/HTML Page 15 of 53
single page version
સાધન થયું–એમ નથી; તે સમયે પર્યાયમાં આત્મા પોતે કર્તા થઈને કેવળજ્ઞાનને
કરે છે.
PDF/HTML Page 16 of 53
single page version
થવાની તાકાત છે; શરીરમાં કે રાગમાં એવું સામર્થ્ય નથી કે કેવળજ્ઞાનનું કર્તા થાય.
(૨) કર્મ:–શુદ્ધ અનંત શક્તિવાળા જ્ઞાનરૂપે પરિણમવાના સ્વભાવને લીધે આત્મા
પોતે જ કેવળજ્ઞાનરૂપે પ્રાપ્ત થતો હોવાથી પોતે જ કર્તા છે. કેવળજ્ઞાનરૂપ કાર્યનો
અનુભવ આત્મા પોતે કરે છે, પોતે તેરૂપે સ્વયં થાય છે. જેમ ‘જ્ઞાનરૂપે પરિણમવાનો
સ્વભાવ’ કહ્યો તેમ ‘સુખરૂપે પરિણમવાનો સ્વભાવ, સમ્યક્ત્વરૂપે પરિણમવાનો
સ્વભાવ–એમ સર્વે ગુણોની નિર્મળપર્યાયરૂપે પરિણમવાનો આત્માનો સ્વભાવ છે, તે
સ્વભાવને લીધે સ્વયંભૂ છકારકરૂપ થઈને કેવળજ્ઞાનાદિ રૂપે પરિણમે છે.
સાધકતમ થઈને કેવળજ્ઞાનરૂપ પરિણમે છે. સાધકતમ કહેતાં સાધનનું અનન્યપણું
બતાવ્યું છે; શુદ્ધોપયોગરૂપ પરિણમતો આત્મા–તે જ એક ઉત્કૃષ્ટ સાધન છે ને બીજું
સાધન નથી એવા અર્થમાં ‘સાધકતમ’ કહેલ છે. અજ્ઞાની અંતરના સ્વભાવને
ભૂલીને બહારના સાધનને ઢૂંઢે છે ને મોહથી દુઃખી થાય છે. ભાઈ! સાધન થવાની
તાકાત તારા સ્વભાવમાં છે–તેમાં ઉપયોગને જોડ, તો આત્મા પોતે સાધન થઈને
કેવળજ્ઞાનરૂપે પ્રગટ થશે. શરીર કે શુભરાગ સાધન થાય–એ તો વાત જ નથી. મતિ–
શ્રુતજ્ઞાનમાંય એવી તાકાત નથી કે કેવળજ્ઞાનનું સાધન થાય, ત્યાં શુભરાગની શી
વાત?–એ તો વિરુદ્ધ જાત છે. તે સમયે આત્મા પોતે જ કેવળજ્ઞાનનું સાધન થઈને
કેવળજ્ઞાનરૂપે પરિણમે છે, એનાથી જુદું એનું સાધન નથી. પર્યાયે તે સમયે પોતાના
અનંતશક્તિવાળા સ્વભાવનું અવલંબન લીધું છે–તેમાં જ સાધન વગેરે છએ કારક
સમાઈ જાય છે.
જ આપે છે, તેથી આત્મા જ કેવળજ્ઞાનનું સંપ્રદાન છે. પોતે જ સ્વયં સંપ્રદાન થઈને
કેવળજ્ઞાનરૂપ થયો છે તેથી આત્મા સ્વયંભૂ છે. અહો, આવો ‘સ્વયંભૂ’ ભગવાન
આત્મા પોતે છે, તે ભૂલીને બહારના સાધનવડે પોતાને જ્ઞાન કે સુખ થવાનું માનીને
બહારમાં ઢૂંઢે છે, તે માત્ર મોહ છે, વ્યગ્રતા છે, દુઃખ છે, સ્વયંભૂ સ્વભાવ પરમસુખથી
ભરેલો છે તેમાં ઉપયોગ જોડતાં જ અતીન્દ્રિયસુખ અનુભવાય છે. બીજું કોઈ તેનું
સાધન છે જ નહીં.
PDF/HTML Page 17 of 53
single page version
કરવા માટે આત્માને પરની સાથે કારકપણાનો જરાય સંબંધ નથી. આવા
સ્વાધીનસ્વભાવને જાણે તો શુદ્ધાત્મસ્વભાવની પ્રાપ્તિ માટે (એટલે સમ્યગ્દર્શનથી
માંડીને કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ માટે) કોઈ પણ બાહ્યસાધનની ઓશિયાળ રહેતી નથી.
સ્વભાવની સન્મુખ શુદ્ધોપયોગ વડે જ શુદ્ધતાની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેને બદલે મોહથી
બાહ્યસામગ્રી શોધવાની વ્યગ્રતા કરી કરીને અજ્ઞાની જીવો દુઃખી થાય છે, પોતાના
શુદ્ધાત્મસ્વભાવની પ્રાપ્તિ પરને આધીન માની તે પરતંત્રતા છે, ને પરતંત્રતા તે દુઃખ
PDF/HTML Page 18 of 53
single page version
સ્વાધીનદ્રષ્ટિ તે સ્વસન્મુખ શુદ્ધોપયોગનું કારણ છે, તેમાં જ સ્વતંત્રતા ને સુખ છે. સુખ
માટે આવા પોતાના આત્મસ્વભાવને અવલંબો ને બાહ્યસામગ્રી શોધવાનો મોહ છોડો–
એમ આચાર્યદેવનો ઉપદેશ છે.
ગોદમાં આવ્યો છે, ને તેના આયુષ્યમાંથી અસંખ્ય સમય
ખબર પડે ત્યારપહેલાંં તો તેનું આયુષ્ય ઘટવા માંડ્યું છે. આ
સંસારમાં સવારે જે રાજપુત્રનો રાજ્યાભિષેક થતો જોવામાં
આવે, સાંજે તે જ રાજપુત્રનો દેહ ચિતામાં બળતો જોવામાં
આવે છે. રે! સંસારની આવી ક્ષણભંગુરતા, અશરણતા, અને
અસારતા! તેને જાણીને પરમ સારભૂત અને અવિનાશી એવા
પોતાના ચૈતન્યનું જ શરણ કરવા જેવું છે.
સંસારમાં તું આત્મભાવનાને ચુકીશ નહિ. સુંદર આત્મતત્ત્વની
ભાવના અને વૈરાગ્ય એ સર્વે મુંઝવણ મટાડનારો ને શાંતિ
આપનારો અમોઘ મંત્ર છે.
PDF/HTML Page 19 of 53
single page version
શ્રી આચાર્યભગવાન આત્માના અતીન્દ્રિયઆનંદમાં ઝૂલી
અતીન્દ્રિયઆનંદ નીતરી રહ્યો છે........
શાંતિથી વિચારતાં તને એમ જ દેખાશે; માટે નક્કી કર કે શાંતિનું–
સુખનું–આનંદનું ક્ષેત્ર મારામાં જ છે, મારાથી બહાર ક્યાંય સુખ–શાંતિ
કે આનંદ નથી...નથી...ને નથી. બાહ્ય ભાવોની અપેક્ષા વગર એકલી
પરમ શાંતિના વેદનસ્વરૂપ હું પોતે જ છું–એમ અનુભવ કર.
છો, તારા ક્ષેત્રથી બહાર તારો આનંદ નથી. આત્માને પોતાના અસંખ્ય પ્રદેશોમાં જ
આનંદનું વેદન થાય છે, તે આનંદનો વિસ્તાર થઈને કાંઈ બહારમાં ફેલાતો નથી, એટલે
આત્માથી બહાર કોઈ પદાર્થોમાં આનંદ નથી, ને તે કોઈ પદાર્થોના આશ્રયે
PDF/HTML Page 20 of 53
single page version
સાથે એકાંત સુખ જ હોય છે, તે જ્ઞાનની સાથે દુઃખ હોતું જ નથી. અને બીજું–જેને
આવા સર્વજ્ઞની ને જ્ઞાનસ્વભાવની પ્રતીત થઈ છે એવા સાધકને પોતાના સ્વસંવેદનમાં
આનંદ છે,–સુખ છે, તેથી પોતાના સ્વસંવેદનજ્ઞાનથી તે નક્કી કરે છે કે અહો! મારા
જ્ઞાન અને સુખનું ક્ષેત્ર મારા આત્મામાં જ છે, મારો આત્મા જ જ્ઞાન અને સુખનું ધામ
છે; મારા જ્ઞાન અને સુખ માટે બીજા કોઈ પદાર્થની અપેક્ષા મને નથી, મારું સ્વક્ષેત્ર જ
સ્વયં જ્ઞાન અને સુખસ્વભાવથી ભરેલું છે.
તારામાં જ છે, તારાથી બહાર ક્્યાંય સુખ–શાંતિ કે આનંદ નથી....નથી...ને નથી.
બહારમાં પર લક્ષે તને જે આકુળતા વેદાય છે તે આકુળતાનું (અશાંતિનું દુઃખનું) ક્ષેત્ર
પણ તારામાં જ છે, કાંઈ બહારથી તે આકુળતા નથી આવતી. તેમ અંર્તમુખ થઈને
એકાગ્ર થતાં અનાકુળ શાંતિનું–અતીન્દ્રિય આનંદનું જે વેદન થાય છે તે પણ આત્માના
સ્વક્ષેત્રપ્રમાણમાં જ થાય છે, બહારથી તે આનંદ નથી આવતો, તેમ જ તે આનંદનો
વિસ્તાર થઈને આત્માથી બહાર પણ નીકળી જતો નથી. આ રીતે આનંદના પ્રમાણમાં
આત્મા છે, ને આત્માના પ્રમાણમાં જ્ઞાન છે. કેવળી ભગવાનને પરિપૂર્ણ આનંદ ને
પરિપૂર્ણ જ્ઞાન છે તે પણ પોતામાં છે, તેનું ક્ષેત્ર બહાર નથી. પહેલાંં થોડું જ્ઞાન ને થોડું
સુખ હતું પછી કેવળજ્ઞાન થતાં ઘણું જ્ઞાન અને ઘણું સુખ થયું માટે તે આત્માથી જરાય
બહાર નીકળી ગયું–એમ નથી. સ્વક્ષેત્રમાં જ પરિપૂર્ણ જ્ઞાન અને સુખની તાકાત ભરી
છે. અહો! પૂર્ણજ્ઞાન ને પૂર્ણ આનંદનું ક્ષેત્ર અહીં મારા આત્માના અસંખ્ય પ્રદેશમાં જ છે,
પ્રદેશે પ્રદેશે જ્ઞાન આનંદ ભર્યો છે, કોઈ પ્રદેશ જ્ઞાન–આનંદ વગરનો ખાલી નથી;
અત્યારે (સાધકદશામાં) મને મારા જ્ઞાન કે આનંદનું વેદન મારા આત્મામાં જ થાય છે,
તો આ જ્ઞાન ને આનંદ વધીને જ્યાં પૂર્ણ થયા ત્યાં (–સર્વજ્ઞદશામાં) પણ તે જ્ઞાન ને
આનંદ આત્મામાં જ વ્યાપીને રહેલા છે;–આમ સાધકને પોતાના આનંદના
સ્વસંવેદનપૂર્વક સર્વજ્ઞનો નિર્ણય છે. જે જીવ આત્માના જ્ઞાન–આનંદસ્વભાવનો આવો
નિર્ણય કરે તેને પોતામાં સ્વભાવના આશ્રયે અતીન્દ્રિય આનંદનું સ્વસંવેદન થયા વિના
રહે નહિ, ને તેને વિકારથી પણ ભેદ પડી જાય. સાધકદશામાં અલ્પ વિકાર હોય છે, તે
વિકારનું અને જ્ઞાન–આનંદનું એક જ ક્ષેત્ર હોવા