PDF/HTML Page 1 of 17
single page version
PDF/HTML Page 2 of 17
single page version
माधिसंजातवीतरागसहजानंदरूपसुखानुभूतिमात्रलक्षणेन स्वसंवे–दनज्ञानेन
स्वसंवेद्यो गम्यः प्राप्यो भरितावस्थोऽहं, रागद्वेषमोहक्रोधमानमायालोभ–
पंचेन्द्रिय विषयव्यापार–मनो–वचनकायव्यापार–भावकर्मद्रव्यकर्मनोकर्मख्याति–
पूजालाभद्रष्टश्रुतानुभूतभोगाकांक्षारूपनिदानमायामिथ्याशल्यत्रयादिसर्वविभा
वपरिणामर हितशून्योऽहं; जगत्त्रये कालत्रयेऽपि मनोवचन कायैः
कृतकारितानुमतैश्च शुद्धनिश्चयनयेन। तथा सर्वेऽपि जीवाः, इति निरंतरं
भावना कर्तव्येति।।
ઉત્પન્ન વીતરાગ–સહજાનંદરૂપ સુખની અનુભૂતિ માત્ર જેનું લક્ષણ (–સ્વરૂપ) છે એવા સ્વસંવેદન જ્ઞાન વડે
સ્વસંવેદ્ય (પોતાથી વેદાવાયોગ્ય) –ગમ્ય (જણાવાયોગ્ય) –પ્રાપ્ય (પ્રાપ્ત થવા યોગ્ય) –એવો ભરિતાવસ્થ (–
ભરેલી અવસ્થાવાળો, પરિપૂર્ણ સ્વરૂપ) છું; હું રાગ–દ્વેષ–મોહ, ક્રોધ–માન–માયા–લોભ, પાંચ ઈન્દ્રિયોનો
વિષયવ્યાપાર, મન–વચન–કાયાનો વ્યાપાર, ભાવકર્મ–દ્રવ્યકર્મ–નોકર્મ, ખ્યાતિ–પૂજા–લાભની તેમજ દ્રષ્ટ–શ્રુત–
અનુભૂત ભોગોની આકાંક્ષારૂપ નિદાન, માયા તથા મિથ્યારૂપ ત્રણ શલ્ય–ઈત્યાદિ સર્વ વિભાવ પરિણામરહિત
શૂન્ય છું. ત્રણે લોકમાં, ત્રણે કાળે શુદ્ધ નિશ્ચયનયે હું આવો છું તથા બધાય જીવો એવા છે–એમ મન–વચન–
કાયાથી તથા કૃત–કારિત–અનુમોદનથી નિરંતર ભાવના કર્તવ્ય છે.
PDF/HTML Page 3 of 17
single page version
શ્રી ગૌતમ ગણધરજી પામ્યા કેવળજ્ઞાન, –
ભારતના વીતરાગજી વિરહ પડ્યા દુઃખદાય.
આજે પાવાપુરમાં સમશ્રેણી પ્રભુ આદરી રે...
મુક્તિમાં બિરાજ્યા આજ પ્રભુ ભગવંત, –
અગણિત ભવ્ય ઊગારીને પામ્યા પદ નિર્વાણ.
પ્રભુજી આપે તો આપનો સ્વારથ સાધીયો રે....
અમ બાળકની આપે લીધી નહિ સંભાળ, –
કુંદ–અમૃત ગુરુ કહાન છે શાસન ધોરી નાથ.
જેણે તુજ શાસનને અણમૂલ ઓપ ચડાવીયા રે....
તે છે કહાન ગુરુનો પરમ પરમ પ્રતાપ, –
–જેણે વીર પ્રભુનો મુક્તિમાર્ગ શોભાવીઓ રે....
સરનામું અને રેલ્વે સ્ટેશન સ્પષ્ટ જણાવે.
નિર્ણય.......... આવી જાય છે” એમ
છાપેલું છે, તેને બદલે આ પ્રમાણે
સુધારીને વાંચવું; “ઉપાદાન–નિમિત્તનો
યથાર્થ નિર્ણય કરે તો તેમાં સમ્યક્
નિયત્વાદનો પણ યથાર્થ નિર્ણય આવી
જાય છે.”
PDF/HTML Page 4 of 17
single page version
સદ્ગુરુદેવશ્રીએ ‘આત્મધર્મ’ ના પાંચમા વર્ષની શરૂઆતમાં
શાસ્ત્રોનો સાર શું અથવા ભવ્ય જીવોનું કર્તવ્ય શું? શું પૂજા–ભક્તિ કે પર જીવની દયા વગેરે ક્રિયાઓ કર્તવ્ય છે?
તેનો ખુલાસો કરતાં આચાર્યદેવ જણાવે છે કે ભવ્ય જીવોએ નીચે મુજબ નિરંતર ભાવના રાખવી એ કર્તવ્ય છે.
શુદ્ધ જ્ઞાન અને આનંદ જ મારો સ્વભાવ છે, અને તે સહજ છે; મારા જ્ઞાન આનંદ માટે પરની અપેક્ષા નથી. શુદ્ધ
જ્ઞાન આનંદ સ્વભાવ છે તેની જ ભાવના કરવા જેવી છે. પર્યાયમાં અશુદ્ધતા, અધુરું જ્ઞાન કે આકુળતા છે તેની
ભાવના કરવા જેવી નથી. અશુદ્ધ પર્યાયની ભાવના છોડીને સહજ શુદ્ધજ્ઞાન સ્વભાવની જ ભાવના કરવી. જ્ઞાન
સ્વભાવ આનંદ સહિત છે. એવો જે જ્ઞાન અને આનંદરૂપ એક સ્વભાવ તે જ હું છું, મારામાં આકુળતા કે દુઃખ નથી.
સ્વભાવવાળો છું. આવી ભાવનાથી પોતાના આત્માને ભાવવો, અને બધા આત્માનો સ્વભાવ પણ આવો જ
છે–એમ ભાવના કરવી. હું સહજ જ્ઞાન આનંદ સ્વરૂપ છું અને જગતના બધા આત્માઓ પણ એવા જ છે. રાગ–
દ્વેષ કે અપૂર્ણતા કોઈ આત્માનું સ્વરૂપ નથી. આ પ્રમાણે સહજ જ્ઞાનાનંદ એક સ્વરૂપે પોતાના આત્માને ભાવવો
એ જ સદા કર્તવ્ય છે અને તે જ મુક્તિની ક્રિયા છે.
વિકલ્પ પણ મારામાં નથી. હું સંકલ્પ–વિકલ્પરહિત નિર્વિકલ્પ સ્વભાવ છું; અને જગતના બધા જ આત્મા આવા જ
છે. હું મારા સહજસ્વભાવમાં ઢળીને મારા આત્માને તો નિર્વિકલ્પ અનુભવું છું, અને જ્યારે પર લક્ષ થાય ત્યારે
જગતના બધા આત્માનો પણ નિર્વિકલ્પસ્વભાવ છે એમ હું જાણું છું. તેના વર્તમાન પર્યાયમાં દોષ હોય તે તેનું સ્વરૂપ
નથી. જીવનું સ્વરૂપ તો સર્વ સંકલ્પ–વિકલ્પરહિત છે. આવા આત્મસ્વભાવની ભાવના સદા કરવા યોગ્ય છે.
છે. મારા સહજ જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવને કોઈની અપેક્ષા નથી, કોઈ નિમિત્તની પણ અપેક્ષા નથી; હું તદ્ન નિરપેક્ષ છું.
શ્રી જૈન અતિથિ સેવા સમિતિના સર્વે મેમ્બરોને વિનંતિ છે કે–જેટલાં મળી શકે તેટલાં તત્ત્વપ્રેમી મુમુક્ષુઓનાં,
ધાર્મિક સંસ્થાઓનાં, ત્યાગીઓનાં ઉપદેશકોનાં, વિદ્વાનોનાં, તેમજ ડોકટરો, વકીલો અધિકારીઓ, શિક્ષકો, તથા
PDF/HTML Page 5 of 17
single page version
સ્વસંવેદનજ્ઞાન વડે સ્વસંવેદ્ય ગમ્ય પ્રાપ્ય–એવો ભરિતાવસ્થ છું. –આમ પોતાના આત્માની ભાવના ભાવવી.
મારો પરિપૂર્ણ સ્વભાવ છે તે મારા જ સ્વસંવેદન જ્ઞાનથી અનુભવાય છે, જણાય છે ને પ્રાપ્ત થાય છે, તેમાં અન્ય
કોઈની જરૂર નથી. મારી જેમ જગતમાં અનંત આત્માઓ છે તેમનો સ્વભાવ પણ પરિપૂર્ણ છે, અને તેમને પણ
સ્વસંવેદનજ્ઞાનથી જ તેની પ્રાપ્તિ થાય છે, બીજો કોઈ ઉપાય નથી.
છે. એવા મારા શુદ્ધ આત્મસ્વભાવની સમ્યક્શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–સ્થિરતા તે જ નિશ્ચયરત્નત્રય છે. એવા
નિશ્ચયરત્નત્રયસ્વરૂપ નિર્વિકલ્પ સમાધિ વડે જે સ્વસંવેદન જ્ઞાન થાય છે તેનાથી જ આત્મા વેદાય છે–જણાય છે–
ને પ્રાપ્ત થાય છે; બીજી કોઈ રીતે શુદ્ધાત્મા વેદાતો નથી–જણાતો નથી ને પ્રાપ્ત થતો નથી. પોતાના નિરંજન
સ્વરૂપની સાચી શ્રદ્ધા જ્ઞાન અને તેમાં જ લીનતારૂપ–તન્મયતારૂપ ચારિત્ર એવા નિશ્ચયરત્નત્રય જ
આત્મસ્વભાવની પ્રાપ્તિનો ઉપાય છે, વ્યવહારરત્નત્રય પણ ઉપાય નથી. વ્યવહાર રહિત–વિકલ્પ રહિત–મનના
જ આત્માનું સ્વસંવેદન છે. અને એવા આત્મસ્વભાવના સ્વસંવેદન વડે જ વેદાઉ છું–જણાઉં છું તે પ્રાપ્ત થાઉં છું.
ગમ્ય છું, પણ મનના વિકલ્પોથી, દેવ, ગુરુ, શાસ્ત્રની શ્રદ્ધાથી, અગીઆર અંગના જ્ઞાનથી કે પંચ મહાવ્રતથી
જણાઉં તેવો હું નથી. આવી ભાવના જ કર્તવ્ય છે. નિશ્ચયરત્નત્રયસ્વરૂપ સ્વસંવેદન જ્ઞાન સિવાય બધા વ્યવહાર
અને ક્રિયાકાંડના આમાં મીંડા વળે છે, આ જ સાચી ક્રિયા છે.
યોગ્ય છે, અપૂર્ણતા કે વિકારની ભાવના કરવા જેવી નથી.
નાસ્તિ દ્વારા આત્મસ્વભાવની ભાવનાનું વર્ણન છે.
शून्योऽहं
નિદાનમાયા મિથ્યારૂપ ત્રણ શલ્ય–ઈત્યાદિ સર્વ વિભાવ પરિણામરહિત શૂન્ય છું. –આમ પોતાના આત્માની
ભાવના ભાવવી.
આત્માનો વેપાર નથી. ક્રોધ, માન, માયા, લોભથી પણ હું ખાલી છું; ક્રોધાદિ આકુળભાવ મારામાં નથી.
PDF/HTML Page 6 of 17
single page version
વાણીની પ્રવૃત્તિ કે મનના વિકલ્પો–એ બધાથી હું ખાલી છું. મનના લક્ષે જે વિકલ્પો થાય તે હું નહિ; હું નિર્વિકલ્પ
છું, મારો વેપાર ચૈતન્ય છે.
અસ્તિ–નાસ્તિવડે સ્વભાવની ભાવનાનું વર્ણન કર્યું છે.
મારામાં તે પરિણામની નાસ્તિ છે. પૂજા કે લાભની આકાંક્ષા પણ મારામાં નથી. પર્યાયમાં અમુક વિભાવ
પરિણામ થતા હોય, છતાં તેનો સ્વભાવની ભાવનામાં નિષેધ છે. પર્યાયમાં વિકાર થાય તેની ભાવના ન હોય,
ભાવના તો પરિપૂર્ણ શુદ્ધ સ્વભાવની જ હોય.
અને ચારિત્ર વડે સ્વરૂપના સહજ સુખનો ભોગવટો કરવો તે મારું કર્તવ્ય છે, હું પરપદાર્થોના ભોગની
આકાંક્ષાથી રહિત છું. વળી મારામાં માયા કે કપટરૂપી શલ્ય નથી. સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવામાં શલ્યરૂપ મિથ્યાત્વ,
માયા ને નિદાન તેઓ મારામાં નથી.
ભાવના કરવી તે કર્તવ્ય છે. આ જ સર્વજ્ઞના શાસનનો સાર છે, દિવ્યધ્વનિનું તાત્પર્ય છે, બાર અંગનો નિચોડ છે.
રહિત–વિકારથી રહિત, ઉપાધિથી રહિત, દયા, દાન, જપ, તપ, વ્રત વગેરેથી રહિત, હિંસાદિથી રહિત, નિમિત્તોની
અપેક્ષાથી રહિત અને વ્યવહાર–રત્નત્રયથી રહિત છું. ભરિત–અવસ્થા એટલે મારા સ્વભાવથી ભરેલો–પરિપૂર્ણ છું
અને વિભાવથી શૂન્ય છું. આવી જ સ્વભાવ–ભાવના બધા સમ્યગ્દ્રષ્ટિઓ ભાવે છે, આવી જ ભાવના ભાવવાથી
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ થવાય છે. આવા સ્વભાવની ભાવના સિવાય બીજી કોઈ ભાવનાથી સમ્યગ્દર્શન થાય નહિ.
આમાં પૂરો આત્મસ્વભાવ બતાવતાં ગૌણપણે નિર્મળ પર્યાયનું અને વિકારી પર્યાયોનું પણ વર્ણન આવી ગયું. શું
શાસ્ત્રોનો પ્રયોજનભૂત સાર આમાં આવી જાય છે.
ભાવના જ નિરંતર કર્તવ્ય છે એમ હવે કહે છે:–
નિરંતર ભાવના કર્તવ્ય છે.
હતું, પણ જ્યાં આંખ ઉઘડી (સમ્યગ્જ્ઞાન થયું) ત્યાં પૂર્ણતાનું ભાન થયું, અજ્ઞાનદશા વખતે પણ હું તો
PDF/HTML Page 7 of 17
single page version
કરવી. જ્યાં બધા જ જીવો પરિપૂર્ણ છે–રાગાદિ ભાવો કોઈ પણ જીવનું સ્વરૂપ નથી–તો પછી કયા જીવ ઉપર હું
રાગ કરું? ને કયા જીવ ઉપર હું દ્વેષ કરું? એટલે એ ભાવનામાં વીતરાગતાનો જ અભિપ્રાય આવ્યો.
ઉત્તર:– ભાઈ, પર્યાયમાં દોષ છે તેની તો જ્ઞાનીને ખબર છે, પરંતુ દોષની ભાવના કરવાથી તે દોષ ટળે?
છે, એ સ્વભાવની જ ભાવના કર. સ્વભાવની ભાવના વડે પર્યાયના દોષને છોડાવે છે. શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી પૂરો
સ્વભાવ છે તેની ભાવના કર્તવ્ય છે, ને વ્યવહારની ભાવના છોડવા જેવી છે. વ્યવહાર શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્રની
ભાવનાને પણ ઉડાડી દે. અવસ્થામાં વ્યવહાર છે–પણ તેની અહીં ભાવના જ નથી, સ્વભાવની જ ભાવનાથી
અવસ્થાના વિકલ્પને ઉડાડે છે. જ્યાં અવસ્થા પોતે જ સ્વભાવની ભાવનામાં લીન થઈ ત્યાં દોષ ક્યાં રહ્યો?
સ્વભાવ સિવાય કોઈ પુણ્ય–પાપની, વ્યવહારની કે પરદ્રવ્યની ભાવના મનથી કરવી નહિ, વાણીથી કહેવી નહિ, ને
શરીરની ચેષ્ટાથી પણ તેની ભાવના બતાવવી નહિ. પર જીવ તરફનો વિકલ્પ ઊઠે તો તે જીવ પણ પરિપૂર્ણ
સ્વભાવવાળો છે–એમ ભાવના કરવી નિગોદ કે સર્વાર્થ–સિદ્ધિ, એકેન્દ્રિય કે પંચેન્દ્રિય, દીન કે મોટો રાજા, નિર્ધન કે
સધન, મૂર્ખ કે પંડિત, બાળક કે વૃદ્ધ, નારકી કે દેવ, તિર્યંચ કે મનુષ્ય–એ બધાય આત્માઓનો સ્વભાવ સહજ
જ્ઞાનાનંદમય પરિપૂર્ણ જ છે, પર્યાયનો વિકાર તે તેમનો સ્વભાવ નથી. મન–વચન–કાયાથી પોતાના તેમ જ પરના
આત્માને આવી જ રીતે ભાવવો. પોતે આવી ભાવના કરવી, ને બીજા પાસે પણ આવી જ ભાવના કરાવવી અને
અનુમોદન પણ આવી જ ભાવનાનું કરવું. કોઈ વ્યવહારની ભાવના કરવી નહિ, કરાવવી નહિ ને અનુમોદવી
નહિ. મનથી સારી માનવી નહિ, વચનથી તેનાં વખાણ કરવા નહિ ને કાયાની ચેષ્ટાથી તેને સારી બતાવવી નહિ.
સ્વભાવની ભાવના એ જ ધર્મીનું કર્તવ્ય છે. વ્રત–તપના શુભરાગની ભાવના કર્તવ્ય નથી. એકલા સ્વભાવની
ભાવનાથી જ સમ્યગ્દર્શન અને મુક્તિ થાય છે. જીવનમાં આ જ કર્તવ્ય છે. સ્વભાવની ભાવના સિવાય બીજી
કોઈ ભાવના ધર્માત્માનું કર્તવ્ય નથી.
ભાવના ભાવવાથી સમ્યગ્દર્શન પ્રગટે છે. માટે નિરંતર આ ભાવના જ બધાં ય જીવોનું કર્તવ્ય છે.
આવી જ ભાવનાથી પરમાત્મસ્વભાવ જણાય છે, ને એ જાણ્યા પછી પણ આ ભાવના જ કર્તવ્ય છે, બીજું જે
કાંઈ વચ્ચે આવી પડે તે કર્તવ્ય નથી. જેને આવા સ્વભાવનો વિવેક થાય તેને જ બધાય વ્યવહારનો વિવેક થઈ
જાય, પણ આવા ભાન વગર વ્યવહારની પણ સાચી ખબર પડે નહિ. આવી સ્વભાવ ભાવનામાં જ દયા,
સામાયિક, વગેરે સર્વ ધર્મની ક્રિયાઓ સમાઈ જાય છે; આના વગર સામાયિક પૌષધ–દયા વગેરે જે કાંઈ કરે તે
બધું ચક્કરડાં છે–તેમાં ધર્મ નથી–કલ્યાણ નથી–માટે–
PDF/HTML Page 8 of 17
single page version
તેને બૂમ પાડવાની ટેવ પડી ગઈ તેથી બૂમ પાડે. એક વખત તે વાણંદ તે માણસના જમણા પગને પડ્યો, તો
ત્યાં પણ તેણે રાડ પાડી.... ત્યારે વાણંદે તેને કહ્યું કે અરે ભાઈ! તારા ડાબા પગનું ગૂમડું કાંઈ જમણા પગે ન
આવી જાય, તું મફતનો રાડ પાડે છે, તને ખોટી રાડ પાડવાની ટેવ પડી ગઈ છે. પોતાને પીડા થાય છે કે નથી
થતી તે જાણવાની દરકાર કરતો નથી, પણ માત્ર હાથ અડે ત્યારે દુઃખ માનીને રાડ પાડવાની ટેવ પડી ગઈ છે.
એકાગ્ર થાય તો રાગદ્વેષ થાય નહિ. આત્માના સ્વભાવમાં રાગદ્વેષ નથી, પર વસ્તુ રાગ–દ્વેષ કરાવતી નથી
તેમજ એક પર્યાયના રાગદ્વેષ લંબાઈને બીજી પર્યાયમાં આવી જતા નથી. પણ અજ્ઞાનીને રાગરહિત
આત્મસ્વભાવની દ્રષ્ટિ નહિ હોવાથી તે એમ માની બેઠો છે કે પૂર્વ પર્યાયના રાગદ્વેષ ચાલ્યા આવે છે. તેની એવી
માન્યતાને લીધે તેનો પુરુષાર્થ રાગદ્વેષમાં જ અટકી ગયો છે અને તેને ત્યાં જ એકત્વબુદ્ધિ થઈ ગઈ છે તે
એકત્વબુદ્ધિ છોડાવીને સ્વભાવમાં અભેદદ્રષ્ટિ કરાવવા માટે જ્ઞાનીઓ તેને સમજાવે છે કે, હે ભાઈ તારા
સ્વભાવમાં રાગ–દ્વેષ નથી, અને વર્તમાન પર્યાયમાં રાગ–દ્વેષ થાય તેનો બીજા સમયે અભાવ જ થઈ જાય છે, તું
મફતનો ભ્રમથી રાગ–દ્વેષને તારું સ્વરૂપ માની રહ્યો છો. તું વિચાર કે એ રાગાદિ પરિણામો કેટલાં અનિત્ય છે?
કોઈ પણ વૃત્તિ ટકી રહેતી નથી, માટે એવું તારું સ્વરૂપ ન હોઈ શકે. એમ જો તું તારા રાગ રહિત ચૈતન્ય
સ્વભાવનો વિશ્વાસ કર તો તારી પર્યાયમાંથી પણ રાગ–દ્વેષ ટળવા માંડશે. તારા સ્વભાવના લક્ષે પર્યાયમાં પણ
વીતરાગતાની જ ઉત્પત્તિ થશે. માટે તું રાગ–દ્વેષ રહિત શુદ્ધ જ્ઞાયક સ્વભાવની ઓળખાણ અને શ્રદ્ધા કર. –એ જ
દુઃખ ટાળવાનો ઉપાય છે. જીવે કદી પોતા તરફ જોવાની દરકાર જ કરી નથી કે, આ રાગ–દ્વેષ તો નવા થાય છે કે
એકને એક જ સદાય ચાલ્યાં આવે છે? અને એમ રાગ–દ્વેષ સ્વભાવમાં છે કે નથી? રાગ–દ્વેષ પોતાના ઊંધા
પુરુષાર્થથી નવા નવા થાય છે અને સ્વભાવમાં તે નથી–એમ નક્કી કરીને જો સ્વભાવ તરફ ઢળે તો રાગથી
ભિન્ન સ્વભાવ કેવો છે તેનો અનુભવ થાય.
નથી. પણ, પોતાના ચૈતન્ય ઉપયોગને પર તરફ વાળીને ત્યાં લીન થઈ રહ્યો છે
શ્રદ્ધા જ પ્રથમ કરવાની છે અને તે જ પહેલો ધર્મ છે. અને ત્યારપછી પણ બહારમાં કાંઈ કરવાનું આવતું નથી
તેમ જ વ્રત–તપાદિના શુભરાગ આવે તે પણ ધર્મીનું કર્તવ્ય નથી પરંતુ જે શુદ્ધ સ્વભાવની શ્રદ્ધા કરી છે તે જ
શુદ્ધ સ્વભાવમાં ઉપયોગને લીન કરવો તે જ સમ્યક્ચારિત્ર અને કેવળજ્ઞાનનો માર્ગ છે. ધર્મની શરુઆતથી
પૂર્ણતા સુધી એક જ ક્રિયા છે કે ‘શુદ્ધાત્મસ્વભાવમાં ચૈતન્ય ઉપયોગને લીન કરવો;’ એ સિવાય બીજી કોઈ ક્રિયા
ધર્મમાં આવતી નથી. જેટલી સ્વભાવમાં લીનતા તેટલો ધર્મ છે–લીનતાની કચાશ તેટલો દોષ છે.
PDF/HTML Page 9 of 17
single page version
બચવાનો પ્રયત્ન કરતો નથી. હે જીવ! બહારમાં બોમ્બ પડે તેનું નુકશાન તારા આત્માને કાંઈ નથી, પણ તારા
આત્મામાં ઊંધી માન્યતારૂપી બોમ્બથી તારી જ્ઞાનશક્તિ હણાય છે તેનું જ તને નુકશાન છે, એનાથી બચવા તું
સાચી શ્રદ્ધાનો પ્રયત્ન કર. તારી અંદર ચૈતન્ય ગુફાનો આશ્રય કર તો તેમાં કોઈ બોમ્બ લાગી શકે નહિ.
જગતમાં જડ ઉપર બોમ્બમારા થાય તેનાથી તો બચવાનો પ્રયત્ન (ભાવ) કરે છે, પરંતુ પોતાના આત્માની
સાચી ઓળખાણના અભાવે ગુણ સ્વરૂપ ઉપર બોમ્બ પડી રહ્યા છે અને ક્ષણે ક્ષણે ગુણની શક્તિ ઘટતી જાય છે
તેની તો સંભાળ કર. બહારના બોમ્બથી બચવાનો તારો પ્રયાસ તો નિષ્ફળ છે, બહારના બોમ્બથી બચી જવાનું
થઈ જાય તોપણ તેનાથી તારા આત્માને કિંચિત્ લાભ નથી. અંતરમાં ઊંધી માન્યતારૂપી બોમ્બથી બચવું તે જ
સાચું આત્મકલ્યાણ છે.
મિથ્યાત્વનો બોમ્બમારો થઈ રહ્યો છે અને તેને લીધે અનંત કાળથી અનંતભવથી અપાર દુઃખ ભોગવી રહ્યા છે
અને એ મિથ્યાત્વને લીધે ભવિષ્યમાં પણ અનંત દુઃખ ભોગવવું પડશે–એનાથી બચવા માટે તો વીરલ જીવો જ
સત્સમાગમે પ્રયત્ન કરે છે. “હું આત્મા કોણ અને મારું શું થશે, મારું સુખ કેમ પ્રગટે, અનંત અનંતકાળથી દુઃખી
થઈને રઝળી રહ્યો છું તેનાથી ઉગરવાનો ઉપાય શું હશે’ એવી ધગશ જાગીને જ્યાં સુધી પોતાની દરકાર ન થાય
ત્યાં સુધી પરલક્ષે જીવને જ્ઞાનનો જેટલો ઉઘાડ હોય તે અપ્રયોજનભૂત પદાર્થને જ જાણવામાં અટકી રહે છે પરંતુ
પ્રયોજનભૂત આત્મસ્વભાવને જાણવાનો પ્રયત્ન–અભ્યાસ કરતો નથી અને તેથી તેનું અજ્ઞાન અને દુઃખ રહ્યા જ
કરે છે; માટે સૌથી પહેલાંં અપ્રયોજન–ભૂત પરદ્રવ્યોને જાણવાની રુચિ છોડી દઈને, પોતાના પરમ આત્મતત્ત્વને
જાણવાની રુચિ કરવી જોઈએ; એ જ કલ્યાણનો માર્ગ છે.
દ્રષ્ટા રહેવું તેનું નામ સમ્યક્ચારિત્ર છે. અથવા તો જ્ઞાતા–દ્રષ્ટા સ્વભાવને રાગથી જુદો જાણીને તેમાં સમ્યક્પ્રકારે
પ્રવૃત્તિ અને રાગથી નિવૃત્તિ તે સમ્યક્ચારિત્ર છે. આ આત્માનો જ વીતરાગભાવ છે અને તે સુખરૂપ છે. મારો
સ્વભાવ સુખરૂપ છે, કોઈ પણ સંયોગી પદાર્થ કે સંયોગી ભાવમાં મારું સુખ નથી, અસંયોગી સ્વતઃસિદ્ધ જ્ઞાતા
દ્રષ્ટા વસ્તુ હું આત્મા છું અને મારામાં જ મારું સુખ છે એમ જે સ્વરૂપને નથી જાણતો તે જીવને સ્વભાવમાં
પ્રવૃત્તિ હોય નહિ, પણ પરભાવમાં જ તેની પ્રવૃત્તિ હોય. સ્વભાવમાં પ્રવૃત્તિ તે સમ્યક્ચારિત્ર છે, અને પરભાવમાં
પ્રવૃત્તિ તે મિથ્યાચારિત્ર છે. જીવને રાગ–દ્વારા સમાધાન અને શાંતિ થતી નથી પણ સ્વરૂપ એકાગ્રતા કરતાં જ
વીતરાગભાવ અને બધા સમાધાન–શાંતિ સહજ થાય છે, સર્વ સમાધાન સ્વરૂપ મોક્ષ છે.
કરી લેવા, અથવા તો હમણાં પુણ્ય કરી લેવા, પછી ભવિષ્યમાં સાચી સમજણ કરશું. –તેઓ આત્માની
સમજણનો વર્તમાનમાં જ અનાદર કરી રહ્યા છે. અરે ભાઈ, અનંત અનંત કાળથી સંસાર સમુદ્રમાં ડુબકાં ખાઈ
રહ્યો છો અને અત્યારે સત્સમાગમે આત્મસ્વભાવ સમજીને સંસાર સમુદ્રમાંથી ઉગરવાના અવસર આવ્યા, તે
વખતે સમજવાની આડ મારવી તે મૂર્ખતા છે. આત્મસ્વભાવ શુદ્ધપરિપૂર્ણ છે એમ જ્ઞાનીઓ બતાવે છે તે તો
સમજતો નથી અને ‘શાસ્ત્રમાં શું કહ્યું છે તે જોઈ લઉં’ એમ
PDF/HTML Page 10 of 17
single page version
દૃષ્ટાંત–એક વખત એક કૂવામાં કોઈ બાઈ પડી ગઈ, ત્યાં કેટલાક જ્યોતિષીઓ આવી ચડયા અને બાઈને
કૂવામાંથી કાઢવાનો વિચાર કરવા લાગ્યા. ત્યાં એક જણ બોલ્યો કે કૂવામાંથી તે બાઈને કાઢવા માટે અત્યારે
મૂરત સારું છે કે નહિ તે જોઈ લ્યો. ત્યાં બીજાએ કહ્યું હા, એ વાત ખરી, બાઈનું નામ કઈ રાશીમાં છે તે પહેલાંં
નક્કી કરો. ત્યાં વળી એક–બે જણા તો ગામમાંથી જ્યોતિષ શાસ્ત્રના પોથાં લેવા દોડયા. કોઈ તો ગોખેલા
શ્લોકમાંથી ક્યો શ્લોક લાગુ પડે છે તે યાદ કરીને બોલવા માંડયા, કોઈએ બાઈને હકીકત પૂછવા માંડી કે તમારું
નામ શું? કેટલા વાગે તમે કૂવામાં પડ્યા? વગેરે વગેરે! પણ બાઈ તો કહે, અરે ભાઈ, પહેલાંં મને બહાર તો
કાઢો, હું મરી જઈશ. ત્યારે વેદિયા જ્યોતિષ પંડિતો કહે કે પણ અમારા જ્યોતિષ શાસ્ત્રનો નિયમ મેળવવો
જોઈએ, તું ધીરજ રાખ, હમણાં તારું જ્યોતિષ જોઈને અને સારું ચોઘડિયું જોઈને તને કાઢીએ છીએ. ત્યાં કોઈ
ડાહ્યો સમજુ માણસ આવી પહોંચ્યો અને કહ્યું કે અરે મૂર્ખાઓ, શું આ ટાણા જ્યોતિષ જોવાના છે? એમ કહીને
પોતે તરત પાઘડી ઉખેળીને તેનાથી બાઈને બહાર કાઢી. તેમ આત્મ સ્વભાવ સમજવાના અવસરે અજ્ઞાનીઓ
કહે છે કે અત્યારે કાળ ક્યો છે? આ કાળે મુક્તિ છે કે નહિ? કર્મ કેવાં છે? શાસ્ત્રમાં શું શું કહ્યું છે? એમ બધા
પરાશ્રયો ગોતે છે. પણ જ્ઞાનીઓ તેને કહે છે કે અરે ભાઈ, આ અવસર કાળ ગુમાવવાનો નથી. તારે કાળનું શું
કામ છે? તું જે વખતે સમજ તે વખત તારે માટે મંગળિક કાળ જ છે. તારી મુક્તિ તારા આત્મસ્વભાવમાંથી
પ્રગટે છે માટે તેનો નિર્ણય કર. અને કર્મ કેવાં છે એ જોવાનું તારે પ્રયોજન છે કે તારો ચૈતન્ય સ્વભાવ કેવો છે
તે સમજવાનું પ્રયોજન છે? શાસ્ત્રોમાં અનંત અપેક્ષાઓનાં કથન હોય તેમાં સ્વચ્છંદે તારો કાંઈ પત્તો નહિ ખાય;
પણ જ્ઞાનીઓ કહે છે કે હજારો અને લાખો શાસ્ત્રના કથનમાં એક ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માની જ સમજણનું
પ્રયોજન છે. શાસ્ત્રરૂપી સમુદ્રના મંથનમાંથી એક ચૈતન્યરત્ન જ મેળવી લેવાનું છે. માટે હે ભાઈ! આવા અવસરે
તું આડાઅવળા દુર્વિકલ્પોમાં ન અટકતાં સત્પુરુષના કહેવા અનુસાર તારો સ્વભાવ સમજ. જો તું તારા
સ્વભાવને ઓળખ તો તારો ઉદ્ધાર થાય તેમ છે, બીજા કોઈ પણ જાણપણાથી તારા આત્માનો ઉદ્ધાર નથી.
જાણપણું તે જીવને માત્ર મનના ભાર રૂપ છે.
બનાવતા આવડે છે? નાવિકે કહ્યું–ના. એમ અનેક પ્રકારે પૂછયું ત્યારે છેવટે નાવિકે કહ્યું–ભાઈ! અમને એવું
કાંઈ આવડે નહિ, અમે તો હોડી હંકારી જાણીએ અને પાણીમાં તરવાની કળા જાણીએ. ત્યારે તે માણસ પોતાનું
ડહાપણ બતાવીને કહેવા લાગ્યો કે મને તો બધું આવડે છે. તું એ કાંઈ ન શીખ્યો? –એના વગર તારા બધાય
વર્ષ પાણીમાં ગયા. એ વખતે તો નાવિક કાંઈ ન બોલ્યો. પછી આગળ જતાં એકાએક હોડીમાં પાણી ભરાયું
અને હોડી ડૂબવા લાગી. ત્યારે નાવિકે તે માણસને પૂછયું કે ભાઈ, જુઓ આ હોડી તો થોડીક વારમાં ડૂબી જશે;
તમને જ્યોતિષ વગેરે આવડે છે એ તો બધું જાણ્યું પરંતુ અત્યારે તમારું એ કાંઈ ડહાપણ કામ નહિ આવે, તમને
તરતાં આવડે છે કે નહિ? તે માણસને તરતાં નો’ તું આવડતું તેથી તે હેં–હેં–ફેં–ફેં થઈ ગયો. નાવિકે કહ્યું–બોલો
હવે કોનાં વરસ પાણીમાં જશે? મને તો તરતાં આવડે છે એટલે હું તો તરીને કાંઠે પહોંચી જઈશ, પણ તમને
તરતાં નથી આવડતું તેથી તમે અને ભેગી તમારી વિદ્યા બધુંય પાણીમાં જશે...
જીભના ટેરવે રમે છે; અને વ્રત–તપાદિ પણ બહુ કરીએ છીએ. પણ જ્ઞાની કહે છે કે ભાઈ, તેં એ બધું ભલે જાણ્યું
પરંતુ આત્માનુભવ જાણ્યો છે કે નહિ? –એના વગરની તારી કોઈ કળાથી સંસારનો અંત આવે તેમ નથી, એ
કોઈ કળા તને આત્મશાંતિ આપવા સમર્થ નથી. અલ્પકાળમાં જીવન પૂરું થતાં સંસાર સમુદ્રમાં ડૂબી જઈશ
PDF/HTML Page 11 of 17
single page version
હોય, અને તેમને વ્રત–તપ પણ ન હોય, પરંતુ આત્માનુભવની મૂળભૂત કળા તેઓ બરાબર જાણે છે, તેમને
જીવન પૂરું થવાના અવસરે આત્માનુભવની શાંતિ વધી જાય છે અને એ જ સત્ વિદ્યા વડે તેઓ અલ્પકાળે
સંસાર સમુદ્રનો પાર પામી જાય છે. માટે સાચી વિદ્યા એ જ છે.
શાસ્ત્રાભ્યાસનો કાંઈ નિષેધ નથી, પરંતુ કદાચ કોઈ જીવને તેવા પ્રકારનું વિશેષ જ્ઞાન ન હોય તો પણ, જો
આત્માનું જ્ઞાન હોય તો, તેનું આત્મકલ્યાણ અટકતું નથી. અને આત્મસ્વભાવની જો ઓળખાણ ન કરે તો તેવા
જીવને હજારો શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ પણ વ્યર્થ છે–આત્મકલ્યાણનું કારણ નથી. જીવ જો માત્ર શાસ્ત્રના જાણપણામાં
રોકાય પરંતુ શાસ્ત્ર તરફના વિકલ્પથી પાર એવો ચૈતન્ય આત્મસ્વભાવ છે તે તરફ વળે નહિ, તો તેને ધર્મ થતો
નથી, સમ્યગ્જ્ઞાન થતું નથી. અજ્ઞાની જીવ અગિયાર અંગ ભણે છતાં તેમાથી તેને કિંચિત્ આત્મકલ્યાણ નથી. માટે
જ્ઞાનીઓ એ જ કહે છે કે સૌથી પહેલાંં સમ્યક્ પુરુષાર્થ વડે આત્મસ્વરૂપને જાણો, તેની જ પ્રતીતિ–રુચિ–શ્રદ્ધા ને
મહિમા કરો;–બધાય તીર્થંકરોના દિવ્યધ્વનિનો અને બધાય સત્શાસ્ત્રોના કથનનો સાર એ જ છે.
શરીરનો આધાર નથી, પણ પોતાના ચૈતન્યપણાનો જ આધાર છે. ચૈતન્યને રાગનો આધાર પણ નથી. હે જીવ,
તને તારું ચૈતન્ય જ એક શરણ છે, શરીર કે રાગ કોઈ તારું શરણ નથી, માટે શરીરથી અને રાગથી જુદા એવા
તારા ચૈતન્ય સ્વરૂપને ઓળખીને તેનું શરણ કરી લે.
કાંઈ સંબંધ ન હતો અને ભવિષ્યમાં પણ તેની સાથે કાંઈ સંબંધ થવાનો નથી. ચૈતન્ય અને જડ ત્રણે કાળે જુદાં જ
છે. ચૈતન્યને ભૂલીને પરના આશ્રયથી જ દુઃખી થયો છું માટે હવે સ્વાધીન ચૈતન્યને ઓળખીને હું મારું હિત સાધી
લઉં. જગત આખાનું ગમે તે થાવ, તેની સાથે મારે સંબંધ નથી, હું જગતનો સાક્ષી–ભુત, જગતથી ભિન્ન, મારામાં
અચળ એકરૂપ શાશ્વતજ્ઞાતા છું. ખરેખર જગતને અને મારે કાંઈ સંબંધ નથી, હું જ્ઞાતા મારો જ છું.
કાંઈ જ્ઞાનમાંથી થોડોક ભાગ કપાઈ જતો નથી, કેમકે ચેતના તો અખંડ એક અરૂપી છે અને શરીર તો સંયોગ,
જડ, રૂપી પદાર્થ છે; બન્ને તદ્ન ભિન્ન છે. શરીરના લાખ કટકા થાય છતાં ચેતના તો અખંડ જ છે. ચેતના અને
શરીર કદી પણ એક થયા જ નથી.
પુરુષાર્થની નબળાઈથી જે રાગ છે તેને કારણે દુઃખ છે. જો શરીર કપાય તે દુઃખનું કારણ હોય તો આત્માના
સ્વતંત્ર પરિણામ તે વખતે શું રહ્યા? શરીર કપાતું હોય છતાં તે જ વખતે વીતરાગી સંતોને દુઃખ થતું નથી પણ
રાગદ્વેષ–ક્રોધાદિને
PDF/HTML Page 12 of 17
single page version
છે, તે જ્ઞાનનો જ અપરાધ છે. જો જ્ઞાન પોતે રાગમાં ન અટકતાં સ્વસ્વભાવમાં લીન થાય તો તેની શક્તિનો પૂર્ણ
વિકાસ થાય છે. જ્ઞાનનો વિકાસ કોઈ રાગાદિ ભાવથી થતો નથી પણ જ્ઞાન સ્વભાવના જ અવલંબનથી થાય છે.
દ્વેષ–અજ્ઞાનભાવોને બૂરા કહીને તેનો નિષેધ કરે છે. અર્થાત્ તેને છોડવાનું પ્રરૂપણ કરે છે. પરંતુ એ કોઈ
વ્યક્તિને ભલી–બૂરી કહેતો નથી, ગુણને ભલા કહે છે અને અવગુણને બૂરા કહે છે. ગુણને ભલા તથા અવગુણને
આવી છે. જૈનદર્શનનું મૂળ ભેદ–વિજ્ઞાન છે; તે માટે પ્રથમ ગુણને ગુણ તરીકે અને અવગુણને અવગુણ તરીકે
જાણવા જોઈએ. જ્યાં ગુણને અને અવગુણને બરાબર ન ઓળખે ત્યાં સુધી ભેદજ્ઞાન થાય નહિ, તથા ગુણ પ્રગટે
નહિ ને અવગુણ ટળે નહિ. સમ્યક્પ્રકારે પૂર્ણતાના લક્ષે શરૂઆત કરીને ક્રમેક્રમે રાગ–દ્વેષ ટાળીને વીતરાગતા
પ્રગટ કરવી એ જ જૈનધર્મનું પ્રયોજન છે. અજ્ઞાન કે રાગ દ્વેષનો અંશ પણ થાય તે જૈનધર્મનું પ્રયોજન નથી.
જેટલો રાગાદિભાવ સમ્યક્પ્રકારે ટળ્યો તેટલો લાભ અને જેટલો રહ્યો તેનો નિષેધ એવી સાધકદશા છે.
જાણવું યોગ્ય છે; રાગદ્વેષની વૃદ્ધિ કરવા માટે તે નથી.
સુધી શ્રદ્ધામાં વીતરાગતા ન પ્રગટે અને રાગના એક કણિયાને પણ સારો માને તો ત્યાં સુધી જીવને જૈનધર્મનો
અંશ પણ પ્રગટે નહિ. જૈનદર્શન, પહેલાંં તો શ્રદ્ધામાં વીતરાગભાવ કરાવે છે અને પછી ચારિત્રમાં વીતરાગભાવ
કરાવે છે; પહેલેથી છેલ્લે સુધી જે રાગ થાય તેને તે છોડાવે છે. આ રીતે વીતરાગભાવ એજ જૈનદર્શનનું પ્રયોજન
છે અથવા તો વીતરાગભાવ પોતેજ જૈનધર્મ છે–રાગ તે જૈનધર્મ નથી.
હતો. પછી બીજી અવસ્થામાં તેનું પરિણમન ફરી ગયું અને તે આયુષ્યરૂપે ન પરિણમતાં અન્યરૂપે પરિણમી ગયા,
રહેવાની યોગ્યતા પૂરી થઈ ને તે અન્ય ક્ષેત્રે ચાલ્યો ગયો. –એ રીતે કર્મ, શરીર અને આત્મા એ ત્રણેની અવસ્થાનું
સ્વતંત્ર પરિણમન સમયે સમયે થઈ રહ્યું છે. પરંતુ એ ત્રણેમાંથી કોઈ (–કર્મ, શરીર કે આત્માનો વ્યંજનપર્યાય)
જીવને દુઃખનું કારણ નથી; દુઃખનું કારણ તો પોતાનો અજ્ઞાન ભાવ જ છે. જેને કર્મ અને શરીરથી ભિન્ન પોતાના
ચૈતન્ય સ્વભાવનું ભાન છે તે તો તેના જ્ઞાતા જ રહે છે, તે શરીરાદિના વિયોગથી આત્માનું મરણ કે દુઃખ માનતા
નથી પણ સંયોગથી ભિન્નપણે પોતાના ત્રિકાળી ચૈતન્ય સ્વભાવને સદાય અનુભવે છે. પણ જેને કર્મ અને શરીરથી
જુદા પોતાના ચૈતન્યસ્વભાવનો અનુભવ નથી તેવા અજ્ઞાની જીવ શરીરાદિના વિયોગથી આત્માનું મરણ અને દુઃખ
માનીને આકુળતા અને રાગ–દ્વેષ વડે દુઃખી થાય છે. એ રીતે તે જીવો અજ્ઞાનભાવ વડે પોતાના ચૈતન્યભાવનો ઘાત
કરે છે તે જ મરણ છે–હિંસા છે. માટે શુદ્ધ ચૈતન્ય–સ્વભાવને જે જાણે તેને જ મરણનો ભય ટળે છે.
PDF/HTML Page 13 of 17
single page version
સ્વભાવ છે. જડ ચેતનનું ભેદજ્ઞાન અને તેનું ફળ વીતરાગતા. બિલાડી ઉંદરને પકડે છે એમ બોલાય છે, હવે ત્યાં
ખરેખર ભેદજ્ઞાનથી જોઈએ તો બિલાડીનો આત્મા અને તેનું શરીર જુદાં છે; તેમાં બિલાડીના આત્માએ તો ઉંદરનું
જ્ઞાન કર્યું છે અને સાથે સાથે તેને મારીને ખાવાનો અત્યંત તીવ્ર ગૃદ્ધિભાવ કર્યો છે, અને મોઢાદ્વારા ઉંદર પકડવાની
ક્રિયા જડ પરમાણુઓના સ્વતંત્ર કારણે થઈ છે. આમ સર્વત્ર જડ ચેતનની સ્વતંત્રતા છે. જડ–ચેતનનાં આવા
ભેદજ્ઞાનની સમજણનું ફળ વીતરાગતા છે. સાચું સમજે તો પરથી અત્યંત ઉદાસ થઈ જાય, પરંતુ કોઈ એમ બોલે
કે ‘ખાવું–પીવું વગેરે બધી શરીરની ક્રિયા છે’ અને અંતરથી તો તે પ્રત્યે જરાપણ ઉદાસીનતા થાય નહિ, તીવ્ર
કરે છે. જો કે જડની ક્રિયા તો જડથી જ થાય છે, પરંતુ જો ખરેખર તેં તારા આત્માને પરથી ભિન્ન જાણ્યો હોય તો
તને પરદ્રવ્યોને ભોગવવા તરફ રુચિ ભાવ જ કેમ થાય છે? એક તરફ જડથી ભિન્ન–પણાની વાતો કરવી અને
પાછું જડની રુચિમાં એકાકારપણે તલ્લીન વર્ત્યા કરવું–એ તો ચોકખો સ્વચ્છંદ છે, પણ ભેદ જ્ઞાન નથી.
ઉત્તર:– તારો આત્મ સ્વભાવ કેવો છે તે તને ઓળખાવવો છે. જ્ઞાનીઓ સ્વયં આત્માને પરથી ભિન્નપણે
શરીરનાં રજકણો પણ જગતનાં સ્વતંત્ર તત્ત્વો છે, તેની અવસ્થા તેની સ્વતંત્ર તાકાતથી થાય છે, તું તનો કર્તા
નથી. તું તારી પર્યાયમાં જે જ્ઞાન તથા ક્રોધાદિ ભાવો કરે છે તે તને શરીર કરાવતું નથી; તું જુદો અને પરમાણુ
જુદા તારી શક્તિ જુદી અને પરમાણુની શક્તિ જુદી. તારું કામ જુદું અને પરમાણુનું કામ જુદું.
धणीपणुं छोडी दे
તારું નથી. માટે પરના કર્તાપણાની માન્યતા છોડ, પરમાં મારું સુખ છે એવી માન્યતા છોડ, વિકાર મારું સ્વરૂપ
છે એવી માન્યતા પણ છોડ. અને પરથી તથા વિકારથી ભિન્ન માત્ર ચૈતન્યસ્વરૂપ એવા તારા આત્માની
ઓળખાણ કરીને તેની શ્રદ્ધા કર.
મૂળ સ્વરૂપને નહિ જાણ્યું હોવાથી કોઈ અન્યને આપરૂપ માનીને તેમાં અહંબુદ્ધિ અવશ્ય ધારણ કરે છે. પોતે
તે પોતાનું સ્વરૂપ માની રહ્યો છે. એ રીતે ઈન્દ્રિયજ્ઞાનના અવલંબનને લીધે પોતાના સાચા સ્વરૂપનું અજાણપણું
એજ સર્વ ભૂલનું મૂળ છે.
ભિન્ન આત્માનું સ્વરૂપ અને તેની ચૈતન્ય ક્રિયા સમ્યગ્જ્ઞાનથી જણાય, અને એ જણાતાં જડની અને વિકારી
ક્રિયાનું ધણીપણું છૂટી જાય. અંતર સ્વભાવ તરફ વળીને ધીરો થઈને, અતીન્દ્રિય જ્ઞાનથી અંદર જોતો નથી, અને
માત્ર ઈન્દ્રિય–જ્ઞાનથી પર તરફ જ જોયા કરે
PDF/HTML Page 14 of 17
single page version
પ્રભાવના કરી રહ્યા છે તે આ ક્ષેત્રમાં આ કાળે અદ્વીતિય છે. જ્યારે જગતના લોકોમાં ધર્મના નામે સંસારપોષક
ઉપદેશ ચાલી રહ્યો છે ત્યારે તેઓશ્રી સંસારનો નાશ કરનાર એવા સત્યધર્મનો ઉપદેશ એકદમ સરળ ભાષામાં,
નાનામાં નાનું બાળક પણ સમજી શકે તેવી રીતે આપી રહ્યાં છે. મુમુક્ષુ જીવોનાં મહાન પુણ્યનો ઉદય છે કે
તેઓને આવા સદુપદેશનો યોગ સાંપડ્યો છે. તત્ત્વજ્ઞાનનો ઉપદેશ જ્યાંસુધી સત્પુરુષ પાસેથી સીધો સાંભળીને
પચાવવામાં ન આવે ત્યાંસુધી તેનો પુરતો લાભ ન મળી શકે–એમ જિજ્ઞાસુઓ જાણતા હોવાથી, (–વેપાર–ધંધા
ગુરુદેવશ્રીના સદુપદેશનો સીધો લાભ લઈ રહ્યાં છે–એ એક ઘણા હર્ષની બિના છે.
લાભ પણ ઘણા ભાઈ–બહેનો લઈ રહ્યાં છે. ગુજરાતી આત્મધર્મના આશરે ૨૦૦૦ અને હિંદીના આશરે ૧૦૦૦
ગ્રાહકો છે. સત્યધર્મની સાચી સમજણ (એટલે કે આત્માની ઓળખાણ) એ જ સાચા સુખનો ઉપાય છે. સાચા
અવિનાશી સુખની ઈચ્છા સર્વે જીવોને છે માટે જેમ બને તેમ વધારે સંખ્યામાં આ પત્રનો લાભ જીવોને મળે એ
હેતુથી તેના પ્રચારની એક યોજના કરવામાં આવી છે. આ ઉપરાંત, વસ્તુસ્વભાવને સરળ રીતે સમજાવતું એક
પુસ્તક પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીના વ્યાખ્યાનો ઉપરથી છપાવવામાં આવે છે, તેની ૫૦૦૦ ગુજરાતી તથા ૫૦૦૦ હિંદી–
આ પુસ્તક સત્ધર્મના પ્રચાર અર્થે તદ્ન મફત વહેંચવાની યોજના કરી છે. આ યોજના પાર પાડવા માટે ૫૦૦૦
પૂરા સરનામાની જરૂર છે, તે માટેની ખાસ વિનંતિ આ અંકમાં આપી છે.
તેઓની જાણ માટે તે પુસ્તકો સંબંધી જાણવા યોગ્ય વિગતોનું પત્રક આ અંકમાં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યું છે. તે
ઉપરથી મુમુક્ષુઓને જણાશે કે આજ સુધીમાં પ્રચાર પામેલા પુસ્તકોની સંખ્યા
પુસ્તકોની કિંમત રૂ
ઘણાં તો પડતરથી પણ ઘણા ઓછા ભાવે આપવામાં આવ્યાં છે. પુસ્તકોની સંખ્યા કુલ ૧૧૪૫૦૦–અંકે એક લાખ
ચૌદ હજાર પાંચ સો થાય છે. આમાં હાલ સિલક રૂ
PDF/HTML Page 15 of 17
single page version
(૪) માત્ર આ પત્ર વાંચીને જ સંતોષ ન માનતાં પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીનો સીધો ઉપદેશ વારંવાર સાંભળવાનો
છે. –એવો સુયોગ મળ્યો છે, –માટે આત્મ કલ્યાણ કરવા માટે તેનો પૂરેપૂરો લાભ લેવા અને સત્શ્રુતની વિશેષ
પ્રભાવનામાં આપનો પણ હિસ્સો આપવા આપને વિનંતિ કરી વિરમું છું. રા. મા. દોશી
PDF/HTML Page 16 of 17
single page version
PDF/HTML Page 17 of 17
single page version
સ્વામીના દિવ્યધ્વનિની પરંપરાથી રચાયેલા
શ્રીકષાયપ્રાભૃત ઉપર શ્રી વીરસેન અને જિનસેન
આચાર્ય દેવોએ રચેલી ૬૦૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ
‘જયધવલા ટીકા’ છે, તે હિંદી ભાષાંતર સહિત
છપાવીને પ્રસિદ્ધ કરવા માટેના સંપાદન કાર્યની
માત્ર ૨૮ વર્ષ જેટલી અલ્પ વયમાં જૈનશાસનને ખાતર
પોતાનું બલિદાન કર્યું. તેમણે મોક્ષમાર્ગ–પ્રકાશક વગેરે
શાસ્ત્રની રચના કરીને જૈન શાસન પર ઉપકાર કર્યો છે.)
પ્રવાહમાંથી રચાયેલાં ‘શ્રી ષટ્ખંડાગમ’ સિદ્ધાંતો ઉપર
ટીકા’ રચી, તેની પૂર્ણતાનો દિવસ. એ પ્રસંગ આજથી
૧૧૩૧ વર્ષો પહેલાંં થયો હતો.
જાતિસ્મરણજ્ઞાન થતાં સદ્વૈરાગ્ય પામીને પ્રભુશ્રી
રાજવૈભવ ત્યાગી વીતરાગી જિનમુનિ થયા. એ પવિત્ર
પ્રસંગને ૨૫૧૬ વર્ષ થયાં.)
પ્રસંગમાં વર્તતા હોવા છતાં તે જીવને સ્વરૂપની
અનાકુળતાનું અંશે વેદન તો થયા જ કરે છે; કોઈ પણ
પ્રસંગમાં પર્યાય તરફનો વેગ એવો નથી હોતો કે જેથી
નિરાકૂળસ્વભાવના વેદનને તદ્ન ઢાંકીને એકલી
નિરાકૂળસ્વભાવ અને આકૂળતા વચ્ચે ભેદજ્ઞાન વર્તે છે
અને તેના ફળરૂપે પ્રતિક્ષણે નિરાકૂળસ્વરૂપનું અંશે
વેદન તેઓ કરે છે. આવું ચોથા ગુણસ્થાને વર્તતા
ધર્માત્માનું સ્વરૂપ છે. બહારની ક્રિયા ઉપરથી
સ્વરૂપજાગૃતિનું માપ કાઢી શકાતું નથી. શરીરથી શાંત
બેઠો હોય તો જ અનાકુળતા કહેવાય અને લડાઈ કરતા
દેખાય તે વખતે અનાકુળતા જરાય હોઈ જ શકે નહિ–
એમ નથી. અજ્ઞાની જીવ બહારથી શાંત બેઠેલો દેખાય
હોવાથી એકાંતપણે આકૂળતા જ ભોગવે છે–તેને સ્વરૂપ
જાગૃતિ જરાય નથી. અને જ્ઞાની જીવો લડાઈ વખતે
પણ અંતરમાં તે વિકારભાવ સાથે તન્મયપણે વર્તતા
નથી, તેથી તે વખતે પણ તેમને અંશે આકૂળતારહિત
શાંતિનું વેદન હોય છે–એટલી સ્વરૂપજાગૃતિ તો
ધર્માત્માને વર્તતી જ હોય છે. આવી સ્વરૂપ–જાગૃતિ તે
ધર્મ છે, બીજો કોઈ ધર્મ નથી.