PDF/HTML Page 1 of 18
single page version
PDF/HTML Page 2 of 18
single page version
વ્યાખ્યાનમાંથી તારવેલાં વચનામૃતો.
નિવૃત્તિ એ આત્માનો સ્વભાવ છે.
PDF/HTML Page 3 of 18
single page version
સર્વ જીવો સુખ ઈચ્છે છે, પણ સુખનો સાચો
છે તેથી સુખને બદલે દુઃખ જ થઈ રહ્યું છે..
પરાધીનતા એજ દુઃખ છે–અને સ્વાધીનતા એજ સુખ
છે..........
નિજવશ તે સુખ લહીએ રે.....
એ દ્રષ્ટિએ આતમગુણ પ્રગટે,
કહો સુખ તે કોણ કહીએ રે.....
ભવિકા વીર વચન અવધારો.....
સુખ કહેવાય. પુણ્ય–પાપ કે કોઈ પરને આધારે મારું
સુખ નથી એવી દ્રષ્ટિએ આત્માનો (સુખ) ગુણ પ્રગટે
તમે વીર પ્રભુના વચનને સાંભળો એમ શ્રી
યશોવિજ્યજી કહે છે. ‘તું કોણ છો’ તે જાણ! તો તારા
ભાનમાં તને બંધન છે જ નહીં. અને ભાન વગર ગમે
તેમ કર તો પણ બંધન જ છે..... (પરદ્રવ્યથી પોતાને
કાંઈપણ લાભ–નુકસાન માનવું તે જ બંધન)
સ્વભાવ છે તે તે વસ્તુથી જ સ્વતંત્રપણે છે, કોઈ
વસ્તુનો સ્વભાવ પરને આશ્રયે નથી...... પુણ્યને
આધારે ધર્મ નથી.....ધર્મ પોતાના જ આધારે છે....
આવે તો પણ ઊંધા ભાવને ટાળી શકે નહીં. પ્રભુ પોતે
જ છે.
તેનાથી તે પોતાને લાભ કે નુકસાન માનતા
નથી.....જ્ઞાની સર્વ સંયોગોમાં જ્ઞાનપણે જ પરિણમે
છે–કદી અજ્ઞાનપણે થતો નથી.....
નહીં કરે ને!” સ્વતંત્રતાના ભાનવગર પંચમહાવ્રત
કરે તો પણ પાપી (અધર્મી)છે.....અને ભાન છે તે
રાજપાટમાં હોવા છતાં ધર્મી છે.....
નથી. દ્રષ્ટિની ભૂલ એજ બંધનું કારણ–ભાવાર્થમાં
વસ્તુ દરેક સ્વતઃસિદ્ધ છે, દરેકનો સ્વભાવ પોતાને જ
આધીન છે. એક દ્રવ્ય બીજાને પરિણમાવી શકે નહીં.
ભાવમાં કોઈ ભાગીદાર નથી......તારા ભાવનું ફળ
સોએ સો ટકા તને જ છે.
અજ્ઞાન ભાવ જ નુકસાનનું કારણ છે. એક પદાર્થને
બીજા પદાર્થથી લાભ કે નુકસાન માનવું એ માન્યતા
જ બંધન છે.
નથીને? તેનો ઉત્તર:–જ્યાં તેં તહે ખાવાથી સુખ માન્યું
એટલે પરથી સુખ માન્યું તેમાં જ તારી ઊંધી
માન્યતાનું પાપ છે.....પરને ભોગવવાનો ભાવ તે જ
મિથ્યાત્વ. (જ્ઞાની કે અજ્ઞાની કોઈ પરને ભોગવી
શકતું નથી.)
અનુકુળ અને પ્રતિકૂળ બન્ને જાતના સંયોગોથી લાભ
કે નુકસાન માનતા નથી, તેથી એકેમાં સલવાતા નથી.
તારો ધર્મ તારામાં–તારે આધીન છે તેને પરની મદદની
જરૂર નથી, નરકની અગવડતા ધર્મને રોકી શકે નહિ
કે સ્વર્ગની સગવડતા ધર્મમાં મદદ કરી શકે નહીં.
ધર્મ થઈ શકે છે. સ્વભાવને જાણતો જ્ઞાની નિશંક છે કે
PDF/HTML Page 4 of 18
single page version
PDF/HTML Page 5 of 18
single page version
આ નિર્જરા અધિકાર છે; ‘નિર્જરા’ એ જૈન દર્શનનો પારિભાષિક શબ્દ છે, તેનો અર્થ–આત્મામાં કર્મના
ભગવાન સ્વરૂપ છે, પણ તેની વર્તમાન અવસ્થાદ્રષ્ટિએ એક સમય પૂરતી દુઃખ દશા દેખાય છે, તે એક સમય
પૂરતી વિકારી અવસ્થા સિવાય આખું ત્રિકાળી સ્વરૂપ નિર્વિકારી સુખરૂપ છે.
તે સમયનો નવો વિકાર છે. સંસાર પણ એક સમયની અવસ્થા પૂરતો છે, પહેલો સમય જાય ત્યારે બીજે સમયે
બીજો વિકાર થાય; અર્થાત્ એક સમયની પર્યાયનો વ્યય ત્યારે બીજા સમયની પર્યાયનો ઉત્પાદ, એમાં બે સમય
ભેગા થાય નહીં. વ્યવહારદ્રષ્ટિ એક સમયની અવસ્થા પૂરતી છે, તે દ્રષ્ટિ કષાય અને વિકાર ઉપર હોવાથી
વિકારી અવસ્થા એક સમયની જ હોવા છતાં તે દ્રષ્ટિમાં અસંખ્ય સમયે તેના ખ્યાલમાં આવે છે. વિકારી અવસ્થા
સમયે સમયે બદલીને અનાદિથી સળંગ પ્રવાહ રૂપે થતી આવે છે છતાં વિકારનો સમય એક કરતાં વધારે
સમયનો નથી.
પરિપૂર્ણ ત્રિકાળી ધ્રુવ–સ્વભાવ ભર્યો છે, આ રીતે વસ્તુ એક સમયમાં પરિપૂર્ણ છે. દરેક સમયે દ્રવ્ય અખંડ ધ્રુવ
છે; તેમાં પરાશ્રિત એક સમય પુરતી વિકારી અવસ્થા અને તે સિવાય
પાડી નથી. આત્મા ત્રિકાળ આનંદ મૂર્તિ છે અને વિકાર તો એક સમય પુરતો છે તે મારા સ્વરૂપમાં નથી એમ
યથાર્થ સમજીને ‘હા’ લાવવી જોઈએ.
PDF/HTML Page 6 of 18
single page version
પર્યાયનું પ્રગટપણું તે મોક્ષ છે. મોક્ષમાર્ગ બહારમાં કે પુણ્યાદિમાં નથી, પણ અરૂપી આત્મામાં જ છે.
સર્વજ્ઞના આગમનો નિર્ણય સર્વજ્ઞની સત્તાના નિર્ણય વગર થાય નહીં.
જેટલો હું એમ માન્યું તેને સંસાર–પર્યાય છે. ક્ષણિક વિકારી અવસ્થા તે હું નહીં, હું તો એક સમયમાં આખો
ચૈતન્ય આનંદઘન સ્વભાવે છું એવું ભાન તે સમ્યકદર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રનો માર્ગ અથવા મોક્ષમાર્ગ; અનેપરિપુર્ણ
નિર્મળ દશાનું પ્રગટપણું તે મોક્ષ. મોક્ષ અર્થાત્ પુર્ણ દશા સમ્યકચારિત્ર વગર પ્રગટે નહીં સ્વરૂપની રમણતા તે જ
ચારિત્ર છે, બહારની ક્રિયામાં કે પુણ્ય–પાપમાં ચારિત્ર નથી.
સ્વભાવ ત્રિકાળી છે તેમાં જે એક સમય પૂરતી વિકારી પર્યાય તેનું લક્ષ ગૌણ કરીને અખંડ પરિપુર્ણ સ્વભાવનું
દર્શન કરાવવું તે જૈનદર્શન. એક સમય પુરતો વિકાર સ્વરૂપમાં નથી. તત્ત્વનો નિર્ણય આગમજ્ઞાન વગર હોય
નહીં; અને આગમજ્ઞાન સર્વજ્ઞને જાણ્યા વગર હોય નહીં. એકેક આત્મા સર્વજ્ઞ સ્વરૂપ છે અને સર્વજ્ઞ થઈ શકે છે;
આગમ દ્વારા તત્ત્વનો નિર્ણય થાય, તે તત્ત્વના નિર્ણય દ્વારા સમ્યક્દર્શન–સમ્યક્જ્ઞાન થાય અને સમ્યક્દર્શન–
જ્ઞાનદ્વારા ચારિત્ર થાય અને ચારિત્ર દ્વારા મોક્ષ થાય.
અને બાકીના સાડાચાર લાખથી સંસાર પણ ચાલે! એટલે સંસાર અને મોક્ષ બન્ને સાથે! પણ પૈસાથી કદી ધર્મ
થાય નહીં. ધર્મ તો આત્માનો સ્વતંત્ર સ્વભાવ છે; પરાવલંબને ધર્મ નથી. વસ્તુનું સ્વરૂપ સર્વજ્ઞ મુખ દ્વારા
નીકળેલી વાણી (આગમ) દ્વારા જણાય. બધા સર્વજ્ઞોનું કથન એક જ પ્રકારે હોય, એક સર્વજ્ઞ કરતાં બીજા જુદું
કહે એવું કદી બને નહીં
PDF/HTML Page 7 of 18
single page version
સમ્યગ્દર્શન–સમ્યગ્જ્ઞાન વગર સમ્યક્ચારિત્ર થઈ શકે નહીં; અને સમ્યક્ચારિત્ર વગર મોક્ષ થઈ શકે નહીં,
પોતાને કરવો પડશે. ભગવાનના આગમ દ્વારા પોતાના આત્માથી જાણીને આત્મ સ્વભાવભૂત એક જ્ઞાનનું જ
અવલંબન કરવું.
નહિ તે જ અનેકાન્ત છે.
અવલંબન કરવું તે જ્ઞાન સિવાય કદિ ધર્મ કે સમ્યક્દર્શન પણ થાય નહીં. અવલંબન એક જ્ઞાનનું જ છે.
સુકાયેલો વેલો ચડી શકતો નથી માટે જે વેલો ચડે છે તે પોતાની જ શક્તિથી ચડે છે. અને જ્યાં વેલાને વધવાનું
હોય ત્યાં વાડ હોય જ! આ પ્રમાણે પરાશ્રયની દ્રષ્ટિ ફેરવી નાંખ!
તવંગર નથી. પૂર્વ કર્મના નિમિત્તે મળેલા સંયોગના ઢગલાના કારણે તેને “પૈસાવાળો” એવું નામ અપાય છે,
પણ બોલવા પ્રમાણે માને
આત્માની નથી તો પૈસાદિ જડ તો આત્માના ક્યાંથી હોય? આત્મા પૈસાવાળો નથી તેમ ગરીબ પણ નથી.
વસ્તુમાં ક્યાં ઊણપ છે? સંયોગની ઊણપના કારણે લોકો “ગરીબ” પણાનો આરોપ આપે છે, પણ વસ્તુમાં
ગરીબાઈ નથી.
હોય; અવસ્થા ઉપર લક્ષ ન આપતાં, જ્ઞાનીનું લક્ષ એક સમયમાં પરિપુર્ણ સ્વભાવ ઉપર છે જો વસ્તુ અને
વસ્તુના ગુણ વર્તમાન એક સમયમાં પૂરા ન હોય તો બીજે સમયે આવશે ક્યાંથી? એક સમયમાં પરિપૂર્ણ
જ્ઞાનગુણ તેમાં ‘વિકાર કે ભેદ’ (મતિ–શ્રુત વગેરે પર્યાય) ન લેતાં પૂર્ણ જ્ઞાનનું જ અવલંબન કરવું તેજ મોક્ષનો
ઉપાય છે.
વિકાર:–જે ઊણી અધૂરી પર્યાય તેનું અવલંબન નહીં.
નાશ થાય છે. જ્ઞાન સિવાય કોઈ પર મને મદદ કરી દીએ કે વળાવીઓ થાય એવી પરાશ્રિત બુદ્ધિ તે એક
સમયમાં ત્રણેકાળના જુઠાણાનું સત્ત્વ અર્થાત્ તીવ્ર મિથ્યાત્વ છે; તે ભ્રાંતિ ભાવ– મિથ્યાત્ત્વભાવ માત્ર
સમ્યગ્જ્ઞાનથી જ નાશ પામે છે; તે ભ્રાંતિનો નાશ થતાં આત્માના શુદ્ધ સ્વભાવની પ્રાપ્તિનો લાભ થાય છે એટલે
કે જ્ઞાન થયા પહેલાંં જે શુદ્ધતાનો લાભ પર્યાયમાં ન હતો તે જ્ઞાન થયા પછી પર્યાયમાં આત્માના સ્વભાવની
શુદ્ધદશાનો લાભ થયો. પર્યાયનો લાભ તે આત્માનો લાભ એવો આરોપ કરીને અહીં કહ્યું છે. પ્રથમ આત્માને
વિકારી અને પરા–
PDF/HTML Page 8 of 18
single page version
લાભ મને કેમ થાત? માટે તે રાગ મારું સ્વરૂપ ન હતું. તે ક્ષણિક હતો–અનાત્મા હતો.
કે જે બધો અનાત્મા જ છે તેનો પરિહાર નક્કી થાય છે કે “આ હું નહીં, પણ જ્ઞાન એજ હું.”
(ભ્રાંતિદશામાં) પોતે નિમિત્ત (પોતે નિમિત્તમાં જોડાઈને વિકારી ભાવ કરે ત્યારે નિમિત્ત આધીન થયો કહેવાય
આધીન પોતે વિકાર કરે છે, પણ કર્મો વિકાર કરાવતા નથી. જ્યાં દ્રષ્ટિનું જોર ફરી ગયું
PDF/HTML Page 9 of 18
single page version
જેટલું સ્વભાવનું જોર વધ્યું તેટલું મોહ–(ભ્રાંતિ, રાગ–દ્વેષ) નું જોર ઘટ્યું, અને રાગ–દ્વેષ તે પ્રમાદ છે, તે
પ્રમાદ ટળતાં ફરી રાગાદિ ઉત્પન્ન થતા નથી, અને રાગાદિ વિના ફરી આસ્રવ થતો નથી, આસ્રવ વગર ફરીને
કર્મ બંધાતું નથી, અને પૂર્વે બંધાયેલું કર્મ તે ભોગવાયું થકું નિર્જરી જાય છે. સ્વરૂપના ભાનમાં રસ્તે પડતાં
છે, અજ્ઞાનીને પણ કર્મનું ફળ આત્મામાં આવતું નથી, માત્ર તેની દ્રષ્ટિ કર્મ ઉપર છે એટલે કહે છે કે:–
શક્તિ મરોળે જીવની, ઉદય મહા બળવાન.’
છે તે કર્મનું જોર માને છે, અને કહે છે કે– ‘નીકાચીત અને નિગત (ભોગાવળી) કર્મ બાંધ્યા તે કદી છૂટે? તે કર્મે
શક્તિને રોકી રાખી છે, ભગવાન મહાવીરને પણ કર્મો ભોગવવા પડ્યાં!’ ત્યાં ‘કર્મે આત્માની શક્તિને રોકી’
એવું કથન તો પુરુષાર્થની વર્તમાન નબળાઈ બતાવવા નિમિત્તથી છે; કર્મ આત્માના કોઈ ગુણને રોકી શકે એમ
ત્રણ કાળ ત્રણ લોકમાં બની શકતું નથી પણ જ્યારે પોતે પુરુષાર્થમાં અટક્યો ત્યારે કર્મને નિમિત્ત કહેવાયું. જે
વિકારી પર્યાય થાય છે તે કર્મના નિમિત્તે થાય છે માટે તારા સ્વરૂપમાં નથી, એમ બતાવીને નિર્વિકાર
સ્વભાવના પુરુષાર્થનું જોર બતાવવું છે, કર્મનું જોર બતાવવું નથી.
કહીને કહ્યું છે. આચાર્ય દેવે પ્રથમ ગાથામાં જ બધાને સિદ્ધ સમાન સ્થાપીને શરૂઆત કરી છે; ‘તું નહીં સમજ
માટે કહું છું’ એમ કહ્યું નથી.
માટે તેનો પ્રદર્શક ધર્મ પણ ત્રિકાળ હોય જ.
મહાવીર ભગવાન વખતે બીજો માર્ગ અને ત્યારપછી તેનાથી જુદો માર્ગ એમ બને નહીં.
ભ્રમણમાં રોકાઈ જવાના! તત્ત્વ કોઈ વ્યક્તિના આધારે નથી કે કોઈથી તેની ઉપ્તત્તિ નથી; સર્વજ્ઞ થયા માટે ધર્મ
થયો નથી; વસ્તુ ત્રિકાળ છે, વસ્તુના ધર્મને રોકી શકનાર કોઈ નથી; ચોથો કાળ હોય કે પંચમકાળ હોય
કોઈ કાળ ધર્મને અસર કરી શકે નહીં. ધર્મ જેમ છે તેમ જ ત્રિકાળ છે.
સમ્યક્ચારિત્ર એ ત્રણ થઈને જ છે, એ સિવાય પુણ્યાદિથી મોક્ષમાર્ગ ત્રણકાળ ત્રણલોકમાં નથી.
નાશ થતાં સાક્ષાત્ પરિપૂર્ણ મોક્ષદશા પ્રગટે છે. આવો સમ્યગ્જ્ઞાનનો મહિમા છે.
PDF/HTML Page 10 of 18
single page version
PDF/HTML Page 11 of 18
single page version
PDF/HTML Page 12 of 18
single page version
PDF/HTML Page 13 of 18
single page version
પ્રમાદી ન થા.
છે, તેથી તે સંપૂર્ણ દુઃખનો નાશ કરે
છે એમ સમજવું.
અન્યોન્ય આધાર હોય નહીં, છતાં
આપ સમ્યક્ત્વ પરિણામ જ્ઞાનાદિ
પરિણામોનો આધાર છે એમ કેમ
કહો છો?
જ્ઞાનાદિક રહેતાં નથી, તેમ જ્ઞાન,
ચારિત્ર, વીર્ય, અને તપને
સમ્યક્પણું સમ્યગ્દર્શન વિના પ્રાપ્ત
થતું નથી, તેથી સમ્યગ્દર્શનને
આધાર માન્યો છે.
જ્ઞાન, ચારિત્ર, વીર્ય અને તપનો
આત્મામાં પ્રવેશ થવાને માટે
સમ્યગ્દર્શન દરવાજા સમાન છે;
અર્થાત્ જ્યારે આત્મામાં
સમ્યક્ત્વની ઉત્પત્તિ થાય છે, ત્યારે
તેમાં જ્ઞાનાદિકોનો પ્રવેશ થાય છે.
સમ્યગ્દર્શન વિના સમ્યગ્જ્ઞાન,
સમ્યગ્તપ, સમ્યગ્ચારિત્રાદિની
પ્રાપ્તિ નહીં થવાથી, જીવને અવધિ
વગેરે વિશિષ્ટજ્ઞાન યથાખ્યાત ચારિત્ર,
કર્મની અતિશય નિર્જરા કરનારૂં તપ
પ્રાપ્ત થતું નથી. મોઢાને આંખોથી
જેમ સુંદરપણું પ્રાપ્ત થાય છે, તેમ
જ્ઞાનાદિકોમાં સમ્યગ્દર્શનથી
સમ્યક્પણું પ્રાપ્ત થાય છે. જેમ ઝાડને
મૂળથી દ્રઢતા આવે છે તેમ
જ્ઞાનાદિકોમાં સ્થિરતા અગર દ્રઢતા
સમ્યગ્દર્શનથી પ્રાપ્ત થાય છે.
જીવને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થતી નથી.
ચારિત્ર ભ્રષ્ટ જીવ મુક્તિની પ્રાપ્તિ
કરી શકે છે, પરંતુ દર્શન ભ્રષ્ટ જીવને
મુક્તિલાભ થતો નથી.
ચારિત્રભ્રષ્ટ જીવ દર્શનથી ભ્રષ્ટ
માનવામાં આવતો નથી. અર્થાત્
ચારિત્ર ભ્રષ્ટ જીવથી દર્શન ભ્રષ્ટ જીવ
અતિશય ભ્રષ્ટ છે. જે ચારિત્રથી ભ્રષ્ટ
થાય છે, પણ સમ્યગ્દર્શનથી ચ્યુત
નથી થતા તેને સંસાર પતન નથી.
સંસારમાં ભ્રમણ કરવું પડે જ છે,
છતાં ચારિત્ર ભ્રષ્ટ જીવને સંસાર
પતન નથી એમ આપ કેમ કહો છો?
સંસાર અલ્પ રહે છે, તેથી તેને સંસાર
કોઈની પાસે થોડું ધન હોય તો તે
ધની કહેવાતો નથી, પરંતુ
દર્શનભ્રષ્ટ મનુષ્ય અનંતકાળ
સંસારમાં ભ્રમણ કરે છે તેથી તે
અત્યંત નિકૃષ્ટ છે.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિને પણ તીર્થંકર નામ
કર્મનો બંધ થાય છે.
અપ્રત્યાખાનાવરણી ક્રોધ માન–
માયા અને લોભના ઉદયથી થતા
પરિણામોમાં હિંસાદિકથી વિરકતતા
ઉત્પન્ન ન થવા છતાં પણ એકલા
નિરતિચાર સમ્યગ્દર્શન ધારણ
કરવાવાળા મનુષ્યને, તીર્થંકર નામ
કર્મનો બંધ થાય છે.
પ્રાપ્તિ થાય છે, સમ્યગ્દર્શનમાં જ
થાય એવી શું વિશિષ્ટતા છે?
કર્મબંધનું કારણ થાય છે, નહીં તો
તેમાં (વિનયસંપન્નતાદિમાં)
કારણતા નથી. માત્ર સમ્યગ્દર્શનની
સહાયતાથી જ શ્રેણીક રાજા
ભવિષ્ય કાળમાં અર્હંત થયા છે.
તેને અર્હંત અવસ્થા પ્રાપ્ત
થઈ ચૂકી નથી, છતાં તે અર્હંત
થઈ ગયા એમ કેમ કહો છો?
PDF/HTML Page 14 of 18
single page version
PDF/HTML Page 15 of 18
single page version
અનાદિકાળથી આજ સુધી આવી
પ્રયત્ન કરવાનો જીવને વારંવાર
હોવાથી તેનો ત્યાગ કરવામાં ઘણા
કાળના પરિચયવાળા) બીલમાં
મિથ્યાત્વનો ત્યાગ કરવા માટે અને
કરવો અયોગ્ય નથી.
છે, અર્થાત્ તત્ત્વમાં અશ્રદ્ધા
મિથ્યાત્વથી અનેક ક્રોડાક્રોડ
પ્રાણરહિત થઈ જાય છે, અર્થાત્ એ
માટે એ દીર્ઘ સંસારથી, મારું રક્ષણ
તુંબડીમાં રાખેલું દુધ કડવું થતું નથી,
થાય છે, અર્થાત્ મિથ્યાત્વરહિત તપ,
મુક્તિના ઉપાય નથી. જ્યારે
અભાવમાં તપાદિમાં સમ્યકપણું
તપાદિક સદ્ગુણ સફળ થાય છે; એવા
સુખનો પણ લાભ થાય છે. પૂર્ણ શુદ્ધિ
સાધુપણું અંગીકાર કરી મોક્ષપદ પામે
શાસ્ત્રનું સામાન્ય કથન છે. ત્યારે હવે
ભરેલું, અહિંસાદિ પાંચ મહાવ્રતરૂપ
ઉત્કૃષ્ટ શુભભાવ છે; એટલે જીવે જે
એટલે કે સંસાર ઊભો રહે માટે
ન કર્યું તેથી જ તે સંસારમાં
કરવું તે (પૂર્વે કરેલું નહીં હોવાથી)
ઉપરથી એમ સમજવાનું નથી કે
થાય ત્યાંસુધી પાપ છોડી પુણ્યમાં
પણ જીવને અનંતવાર એવો થયો
આત્માના જ્ઞાનથી શુન્ય’ તે
જ્ઞાનનો ઉઘાડ અને સ્વરૂપની
PDF/HTML Page 16 of 18
single page version
ચૈતન્ય સ્વરૂપ મારામાં છે, ચૈતન્ય સ્વભાવ ચૂકીને
પરમાં સારું માન્યું તેજ અનંતુ પાપ છે. સમજણ તે જ
ધર્મ–અને અજ્ઞાન એ જ સંસાર. દરેક જીવ જ્ઞાની કે
અજ્ઞાની સૌ સ્વતંત્ર છે. કોઈના અભિપ્રાય ફેરવી
શકવા બીજો કોઈ સમર્થ નથી. રુચિ તારા સ્વભાવની
કર! તારા બેહદ સ્વભાવને કોઈ પર દ્રવ્ય લાભ–
નુકસાન કરવા સમર્થ નથી.
કાંઈ રાગ આવતો નથી. રાગરહિત જ્ઞાન થઈ શકે છે.
જ્ઞાન સ્વરૂપ મુક્ત છે તેને જ્ઞાન કરવામાં કોઈ દ્રવ્ય–
ક્ષેત્ર–કાળ કે ભાવ નડતા નથી. મુક્ત સ્વરૂપમાં શંકા
તે જ સંસાર છે.
જ્ઞાનમાં રાગાદિ ન રહ્યા. એકલા સ્વાશ્રયના
જ્ઞાનને ટકાવી રાખવું તેજ કેવળજ્ઞાન છે.
તારા જ્ઞાન સ્વભાવમાં કોઈ પર કાંઈ કરવા સમર્થ
નથી. પૂર્વના કારણે બાહ્યસંયોગ કે અંદર ક્ષણિક
રાગાદિ તે સ્વભાવમાં નથી, જ્ઞાનનો ઉપાય જ્ઞાન જ
છે. અનંતકાળે નહીં કરેલ એવું સાચું ભાન કરવું તે જ
અપૂર્વ છે. અને તેમાં જ અનંતો પુરુષાર્થ છે. સર્વજ્ઞ
ભગવાને કહેલી તારા સ્વરૂપની સ્વતંત્રતા બતાવાય
છે.
સ્વભાવનો નાશ કરનાર છે. કોઈ પરને કાંઈ કરી શકે
નહીં–આમ હોવાથી પરને મારવા જીવાડવાનો કે
ભોગવવાનો ભાવ ટળી જવો જોઈએ. સ્વરૂપની રુચિ,
ભાન અને તે પ્રકારનું પરિણમન તે જ ધર્મ છે, આ
સમજે નહીં અને પોતાની ઊંધી માન્યતા છોડે નહીં;
પૂજ્ય ગુરુદેવ કહે છે કે શું થાય? સૌ સ્વતંત્ર છે; પ્રભુ
છે, ઊંધાઈમાં પણ સ્વતંત્ર છે. ખમા, તને ખમા! પ્રભુ
તારી અવસ્થા તું જ કર! તારા તર્કનું સમાધાન તું કર
પીટાય છે. ‘તું પ્રભુ છો!’
બાળક, સધન–નિર્ધન, રાગી–દ્વેષી, માણસ–દેવ
કોઈ આત્માનું સ્વરૂપ નથી. સ્વરૂપનું ભાન એ જ
ઉદ્ધારના રસ્તા છે. અને ભાન વગર કોઈ રીતે
ઉધ્ધારના માર્ગ નીકળે તેમ નથી;
તેમ નથી. માટે સ્વભાવનું ભાન કર અને સ્વભાવના
જોરે રાગાદિ સામે એકલો ઝુર! તને કોઈ નુકસાન
કરવા સમર્થ નથી.
શકે નહીં. નિમિત્તથી માત્ર બોલાય કે
આપતા હશે?
અજ્ઞાન છે. અજ્ઞાનીને નુકસાન તેના ભાવનું જ છે–
પરનું નહીં. તારી શંકાએ તને નુકસાન છે અને તારી
જ નિશંકતાએ તને ધર્મ છે. સાચી ઓળખાણ વગર
કદી નિશંકતા થાય નહિ. અહિં ઉપભોગને ભોગવ
એમ કહેતાં પરને ભોગવવાનું કહ્યું નથી, પણ જ્ઞાન
સ્વભાવની ઓળખાણ કરી તેમાં દ્રઢ રહેવાનું કહ્યું છે.
સ્વભાવની દ્રઢતા થતાં પર સંયોગ આવીને છૂટી જશે
જ્ઞાનીને કોઈ પર સંયોગનો આદર નથી.
તને નુકસાન કરવા સમર્થ નથી.
PDF/HTML Page 17 of 18
single page version
तत्त्वमिति निश्चता समये।
अत्यन्त फल समुद्धं भ्रमन्ति,
ते अतः परं कालम्।।७१।।
સમૃદ્ધ થઈ અનંતકાળ સુધી ભટકે છે.
છે તોપણ પરમાર્થ (સાચા) મુનિપણાને તે પ્રાપ્ત થયો નથી. મુનિ જેવો તે માલુમ પડે છે તોપણ તે અનંતકાળ
સુધી અનંત પરાવર્તન કરી ભયાનક કર્મફળ ભોગવતો ભટકે છે, તેથી તે શ્રમણાભાસ મુનિને સંસાર તત્ત્વ
જાણવું. બીજો કોઈ સંસાર નથી પણ જે જીવ મિથ્યા બુદ્ધિવાળો છે તે જ સંસાર છે.
PDF/HTML Page 18 of 18
single page version
