PDF/HTML Page 1 of 29
single page version
PDF/HTML Page 2 of 29
single page version
મને ગ્રહણ કરવા પહેલાંં એ વિચાર
કરવો કે મોક્ષે જવાની ઈચ્છા ફેરવવી
ગ્રહણ કરવા પછી તો મારે તેને મોક્ષ
કદાચ શિથિલ થઈ જાય તોપણ બને તો
તે જ ભવે અને ન બને તો વધારેમાં
પહોંચાડવો જોઈએ. કદાચ મને છોડી
અથવા પ્રબલમાં પ્રબલ એવા મોહને
ધારણ કરે તો પણ અર્ધ પુદ્ગલ
પહોંચાડવો એ મારી પ્રતિજ્ઞા છે!”
PDF/HTML Page 3 of 29
single page version
અભેદ છે એટલે કે દર્શન પોતાને (દર્શનગુણને) કે પરને જાણતું નથી. દર્શનનો વિષય અખંડ દ્રવ્ય છે. એક
પ્રકાશક સામર્થ્ય છે. જ્ઞાનને નક્કી કરતાં તેની એક સમયની પર્યાયમાં આખું દ્રવ્ય અને દ્રવ્યના દર્શન વગેરે
અનંત–ગુણો આવી જાય છે–જણાય છે.
નક્કી કરી છે.
છે અને દર્શનમાં નિમિત્ત પર્યાય કે ભેદનો નકાર છે એમ પણ જાણે છે. આ રીતે બધા ગુણોથી વસ્તુને નક્કી કરે
તે જ્ઞાન સમ્યક્ છે.
પરને જાણવાનું સામર્થ્ય છે. જ્ઞાનમાં દર્શનને નક્કી કરતાં દર્શનનો અભેદ વિષય પણ નક્કી થઈ જાય છે.
આત્મામાં જે અનંત ગુણો છે, તે બધાને જાણનાર તો જ્ઞાન જ છે. બીજા બધા તો અસ્તિરૂપે જ છે. જ્ઞાને જે
જ્ઞાનની એક સમયની પર્યાય પરિપૂર્ણ દ્રવ્યને પણ જાણે છે; આ રીતે જ્ઞાન દ્રવ્ય–પર્યાય બન્નેને જેમ છે તેમ જાણે છે.
PDF/HTML Page 4 of 29
single page version
વર્ષમાં પ્રવેશ કરો છો. આજના સુપ્રભાતે અમ સૌ શિષ્ય
જનોની અમારા એ તરણ તારણને ભાવપૂર્વકની ત્રિકાળ
વંદના હો.
આવેલા અનેક મુમુક્ષુ જીવોના આપ ઉદ્ધારક નિવડયા છો.
પણ સમજી શકે તેવી ઘરગથ્થુ, સરળ અને મધુરી ભાષામાં
આપ સંભળાવી રહ્યા છો.
શકતાં. છતાં ગુરુદેવ! આપ કરુણા ભીના હૃદયે અમ બાળ જીવોને એ જ્ઞાન સરિતા દર્શાવી રહ્યા છો
તે માટે અમો સદૈવ આપના ઋણી છીએ.
થતા રાગ દ્વેષ તે સ્વરૂપમાં નથી; આત્મા અને દરેક વસ્તુ સ્વતંત્ર–પરથી નાસ્તિરૂપ અને સ્વથી
અસ્તિરૂપ છે; આ રીતે વસ્તુને જાણ્યા વિના–શ્રધ્ધા કર્યા વિના–કદી પણ સ્વતંત્ર સુખદશા કોઈને
પ્રગટી નથી, પ્રગટતી નથી અને પ્રગટશે નહિ. આ અનંત સિધ્ધ ભગવંતોએ (સર્વજ્ઞ ભગવાનોએ)
અને ત્રણે કાળના જ્ઞાનીઓએ કહેલી વાત તે જગતને માન્યે જ છૂટકો છે.
PDF/HTML Page 5 of 29
single page version
કેવળજ્ઞાન પામે ત્યાર પછી પાત્ર જીવો આત્માના સ્વરૂપનો તેમનો ઉપદેશ (તેમનો ઉપદેશ ઈચ્છાપૂર્વક હોતો
નથી) સાંભળી, સ્વરૂપની ભ્રમણા ટાળી ધર્મ પામે છે અને વિકારના મહાસમુદ્રને તેઓ તરી જાય છે. તેમજ
તીર્થંકર ભગવાનના નિર્વાણ પછી ધર્મ પામવાને લાયક જીવો હોય છે, ત્યાં સુધી એના ઉપદેશ અને આગમના
અભ્યાસ વડે ધર્મ પામે છે અને ત્યાં સુધી દરેક તીર્થંકરનું શાસન ચાલે છે. તે કારણે તેવા કેવળજ્ઞાની પુરુષને
તીર્થંકર કહેવામાં આવે છે. વર્તમાન ચોવીશીમાં ભરત ભૂમિમાં તેવા જીવો ચોવીશ થયા છે, તેમાં
શ્રીવર્ધમાનસ્વામી છેલ્લા થયા છે.
તીર્થંકરનું શાસન ચાલે છે. કેટલોક વખત ધર્મવિચ્છેદ પણ અહીં થઈ જાય છે. તેવા આંતરા ચોથા કાળમાં તીર્થંકર
ભગવાનશ્રી સુવિધિનાથથી શરૂ કરીને સાતતીર્થોમાં આવેલાં હતાં.
આરાના છેડાસુધી રહેશે તેથી તેવા લાયક જીવો હાલ આ જગતમાં છે અને હવે પછી પણ થશે એ સ્પષ્ટ છે.
હલકો કહેવામાં આવે છે, છતાં આ કાળમાં ધર્મ પામનારા જીવો અત્યારે છે અને ભવિષ્યમાં પામશે માટે જીવોએ
નિરુત્સાહી થવા કારણ નથી. એ પ્રકારે ભગવાન શ્રી વર્ધમાન સ્વામીનું શાસન આ ક્ષેત્રે હાલ પ્રવર્તે છે.
ઈક્ષ્વાકુ યા નાથ વંશના મુકુટમણી સમાન ગણાતા હતા. ભગવાનના માતા ત્રિસલાદેવી લિચ્છવી ક્ષત્રીઓના
નેતા રાજા ચેટકનાં પુત્રી હતા.
ભાવસહિત સોળ ભાવના ભાવતાં તીર્થંકર નામકર્મ બાંધ્યું હતું.
PDF/HTML Page 6 of 29
single page version
એ રીતે આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં સમાધિમરણ કર્યું.
નગરની શોભા કરી અને રત્ન વરસાવો. કુબેરે તે હુકમ માથે ઉઠાવી તેનો અમલ કર્યો. એ પ્રમાણે રત્નનો
વરસાદ વરસ્યો.
જણાવ્યું અને તેનું ફળ રાજાજીને પૂછયું, તે ઉપરથી રાજાજીએ દરેક સ્વપ્નાનું ફળ કહ્યું, અને જણાવ્યું કે તમારા
ગર્ભમાં અંતિમ જિન આવ્યા છે, એ સાંભળી હર્ષ પામી માતાજી વિદાય થયાં. ભગવાનનો ગર્ભકલ્યાણક
ઉજવવા દેવો કુંડલપુર આવ્યા–ભગવાનની માતાની સેવામાં ૫૬ દેવીઓ રહ્યાં, તેઓ ભગવાનની માતાને ધર્મ
સંબંધી અનેક પ્રશ્નો અને વાર્તાઓ કરતી.
છે. તે વખતે ચારે પ્રકારના દેવોના આસન કંપ્યા અને દેવલોકનો અનાહત ઘંટનો અવાજ થયો. સૌધર્મનાં ઈન્દ્ર
વગેરે દેવો અને દેવીઓ ભગવાનનો જન્મ ઉજવવા માટે આવ્યાં. ભગવાનને મેરૂપર્વત ઉપર લઈ જઈ જન્મ
અભિષેક કર્યો, ત્યાંથી પાછા આવી ભગવાનને તેમના માતાજી પાસે મૂકી તેમના માતા પિતાનું સન્માન કરી
સૌધર્મઈન્દ્રે તાંડવ નૃત્ય કર્યું.
ભવોમાં આત્માનું દુર્લક્ષ કરી કંઈક મંદકષાય કર્યો હોવાથી તેમને હલકા પુણ્યના ઉદયના ફળ તરીકે સગવડવાળા
બાહ્ય સંયોગો આજે પણ જોવામાં આવે છે. ધનવાનોની પત્નીઓ કે રાણીઓના ગર્ભની રક્ષા કરવા માટે
નોકરો, દાસીઓ, દવા, વૈદો વગેરેની સગવડો જોવામાં આવે છે. બાળકના જન્મ વખતે પણ અનેક પ્રકારની
સગવડો જોવામાં આવે છે.
ઉત્સવ પરિપૂર્ણ થાય છે.
મોટામોટા ચક્રવર્તી અને ઈન્દ્ર વગેરે સર્વે પરિવાર સહિત આવે છે, અને પોતાને ધન્ય માને છે; કારણ કે
તીર્થંકરનો જન્મ સંસારના પ્રાણીઓનો ઉદ્ધારક નિવડે છે. આ કાળના ચોવીશ તીર્થંકરોમાંથી ચોવીશમા તીર્થંકર
ભગવાન મહાવીર સ્વામી છે. તેમનો જન્મ થતાં ત્રણેલોકમાં શાંતિનું સામ્રાજ્ય છવાઈ ગયું હતું. જાતિ વિરોધી
પ્રાણી પણ ક્ષણભરને માટે શાંતિમાં ઓતપ્રોત થયા હતાં.
PDF/HTML Page 7 of 29
single page version
અવાંછિતવૃત્તિથી થાય છે, જગતમાં એ સર્વોત્તમ પુણ્ય છે. પુણ્યનું કોઈ પદ તેનાથી ઉંચું નથી. તેવા પુણ્યવાળા
જીવના માતા પિતા પણ ઉંચા પુણ્યવાળા હોય છે. તેવા પુણ્યવાળા જીવના ગર્ભકલ્યાણક જન્મ કલ્યાણક સર્વોત્કૃષ્ટ
રીતે ઉજવાય તે ન્યાયસર છે. સૌધર્મના ઈન્દ્ર તથા બીજાં ઘણા દેવો સમ્યગ્દ્રષ્ટિ હોય છે. તેઓ ભરતખંડમાં
કેવળજ્ઞાનનો સૂર્ય હવે થોડાવખતમાં ઉગવાનો છે એમ જાણતાં તેમને ધર્મ રુચિ હોવાથી, આવા મહાન ધર્મીજીવના
કલ્યાણકો પોતાના લાભ માટે ઉજવે છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ પૂર્ણ વીતરાગ ન થાય ત્યાંસુધી તેને સત્ દેવ–સત્ગુરુ અને
સત્ધર્મ તરફ આવો રાગ આવ્યા વિના રહે નહિ, અને તે રાગથી પોતાને ધર્મ થશે એમ કદી માને નહિ.
જિંદગી તેમના શરીરનું અત્યંત સુંદરરૂપ અને અતુલ બળ રહે છે. તેમનું શરીર પસીનો, લાળ વગેરે રહિત હોય
છે. જો કે કેવળજ્ઞાન પામતાં સુધી અશનપાન હોય છે તો પણ જન્મથી નિહાર હોતો નથી. તેમની માતાને
ઋતુશ્રાવ હોતો નથી.
હિતમિષ્ટવચન.
મુમુક્ષુઓએ લક્ષમાં રાખવાની જરૂર છે. પુણ્યનું આ કથન પુણ્યનું સ્વરૂપ સમજવા માટે શાસ્ત્રોમાં આપ્યું છે.
આત્માને તેથી લાભ થાય છે એમ મનાવવા માટે આપ્યું નથી.
એટલી તોડી હોય છે કે તેઓને પંચમ ગુણસ્થાનની શુદ્ધિ પ્રગટે છે; અને શુભભાવમાં બારવ્રતનું ગ્રહણ પ્રગટે છે.
તેમને સમ્યગ્જ્ઞાન પૂર્વકનો વૈરાગ્ય હોય છે. ભગવાન શુદ્ધને લક્ષે ધર્મ ભાવનામાં તલ્લીન રહેતા,
PDF/HTML Page 8 of 29
single page version
ત્યારે ભગવાને તેમ કરવાની ના પાડી. તે વખતે તેમની ઉમર ૩૦ વર્ષની હતી. ભગવાને અવધિજ્ઞાન વડે જોયું
તો પોતાનું આયુષ્ય ૪૨ વર્ષનું બાકી છે એમ માલુમ પડ્યું. અને તેથી ભાવ સાધુપણું તુરત પ્રગટાવવા નિર્ણય
કર્યો. ભગવાનને ૩૦ મેં વર્ષે ક્ષાયિક સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ્યું. (–પુરાણ પાનું ૧૩૪.)
સૂર્યનો પ્રકાશ કરવા વિનવે છે. તે રીતે ભગવાન મહાવીરની પાસે લોકાંતિક દેવો સંબોધન માટે આવ્યા
ભગવાને દિક્ષા ગ્રહણ કરવા નિશ્ચય કર્યો તેથી ચારે પ્રકારના દેવોને આનંદ થતાં તે ઉત્સવ ઉજવવા માટે આ ક્ષેત્રે
આવ્યા, અને ભગવાને માગસર વદી ૧૦ ના રોજ સાધુપણું ગ્રહણ કર્યું. અને કેશ લુંચન કર્યું અને પછી સાધુપણે
વિચરવા લાગ્યા.
ઈન્દ્રિય ઉપરની આસક્તિ હોતી નથી, તેથી શરીરને ઢાંકવાની વૃત્તિ આવતી નથી ત્યાં નિષ્પરિગ્રહ દશા હોવાથી
યથાજાત સ્વરૂપમાં ભગવાન અને દરેક ભાવ સાધુ હોય છે, તે કારણે ભગવાનને વસ્ત્ર કે પાત્ર હોઈ શકે નહિ.
રૂપાળી જાણી કોઈ વનચર લઈ ગયો અને કૌશમ્બી નગરીમાં વૃષભસેનને ત્યાં આપી. તેને એક સુભદ્રા નામે
સ્ત્રી હતી, તેને ઝેર (દ્વેષ) આવતાં ચન્દનાને બંધનમાં રાખી દુઃખ દેવા લાગી. ત્યાં પણ ચંદના ધર્મ ધ્યાનમાં
રહેતી. એકવાર એમ બન્યું કે ભગવાન આહારને માટે ગામમાં પધાર્યા. ત્યાં પ્રભુના દર્શન ચન્દનાને થતાં,
પુણ્યના ઉદયે શરીરના બધાં બંધન ત્રુટી ગયાં, ચન્દનાનો તમામ શોક ચાલ્યો ગયો અને ચિત્તમાં પરમ ઉલ્લાસ
(પ્રભુ– અહીં આહાર માટે પધારો એમ ત્રણ વખત કહ્યું.) ત્યાં જે છાશ અને કોદરાનો આહાર હતો તે ખીરનાં
ચોખાપણે થઈ ગયો, અને માટી પાત્ર હતું, તે સોનાનું થયું. ભગવાનની નવ પ્રકારે વિધિપૂર્વક તેણીએ પૂજા કરી
પછી પ્રાસુક આહાર પ્રભુને આપ્યો. તેથી સ્વર્ગ લોકમાં દેવોને આશ્ચર્ય લાગ્યું અને તેઓએ રત્નાદિકોની વર્ષા
કરી. ચંદનાએ આગળ જતાં અર્જિકાપદ ધારણ કર્યું.
ધ્યાન રાખવું જોઈએ કે જે જીવને ગુણ પ્રગટ્યો હોય તે બીજાને જણાયજ એમ ન બને, બીજાને ગુણ ન પણ
જણાય. તેની ચૌભંગી નીચે પ્રમાણે છે:–
PDF/HTML Page 9 of 29
single page version
જવાબ–સ્વતંત્રતાથી જ
(૧) એક જીવ ગુણી હોય તે બીજાને જણાય. (૨) એક જીવ ગુણી હોય તે બીજાને ન જણાય. (૩)
ચૌભંગીને ઘણાં લોકો હાલ–એક બાજુ મૂકી દે છે. ઉદારતાના સંબધમાં પણ આ ચૌભંગી જ લાગુ પડે છે. એથી
વિરુદ્ધ માનવું તે મહાન દોષ છે. આ કાળમાં આ ક્ષેત્રે જે મનુષ્યો હતા તેમાં સર્વોત્કૃષ્ટ ગુણી ભગવાન મહાવીર
હતાં છતાં રુદ્રને તેમ ન ભાસ્યું; અને ભગવાન ઉજ્જૈન નગરીના સ્મશાનમાં ધ્યાનમાં બેઠા હતા, ત્યાં સાત્યિક
અંતિમ રુદ્રે પ્રભુને દીઠા અને ‘દુષ્ટ છે’ એમ જાણી તે ક્ષણે જ ઉપસર્ગ કર્યો, પોતાની બળવિદ્યાનો આરંભ કર્યો,
અતિ વિકરાળ સ્વરૂપ ધારણ કયું, ક્ષણમાં સ્થુળ ક્ષણમાં સૂક્ષ્મ થવા માંડયો. ક્ષણમાં ગાય, ક્ષણમાં રોવે, નખ અને
દાંત ઘણાં વધારે, મોઢામાંથી જવાલા કાઢે પણ ભગવાન અડોલ રહ્યા; ત્યારે ભયાનક સિંહનું રૂપ ધારણ કર્યું,
જોરદાર ગર્જના કરવા લાગ્યો. પોતાનાં હાથને વિકરાળ શસ્ત્ર બનાવવા લાગ્યો, વળી ફણીન્દ્રનાગનું રૂપ કરી
જેમ તેમ ફેણ ચલાવતો, વળી આયુધ ધારી સેનાનો અધિકાર બતાવ્યો, ‘મારું મારું’ વગેરે જોરથી બોલવા
હોતો નથી’ એ નિયમને અનુસરીને ભગવાનને આહાર લેવાની વૃત્તિ નહિ ઊઠેલી હોવાથી આહારનો બાહ્ય
તેને તપ કહેવામાં આવે છે. તે પ્રમાણે ઈચ્છાનો નિરોધ થતાં, બબ્બે દિવસના અંતરે ત્રીજે ત્રીજે દિવસે આહાર
લેવાની વૃત્તિ આવી તેથી ભગવાને છઠ્ઠને પારણે છઠ્ઠના ઉપવાસો કર્યા એમ કહેવામાં આવે છે.
રહેલા ઈન્દ્રે વિચાર્યું તો માલમ પડ્યું કે ભગવાનની વાણી ઝીલી શકે એવો સર્વોત્કૃષ્ટ પાત્ર જીવ આ સભામાં
હાજર નથી. તેવો પાત્ર જીવ ઈન્દ્રભૂતિ છે એમ તેણે પોતાના અવધિજ્ઞાનથી નક્કી કર્યું; તેથી તેઓ નાના
બ્રાહ્મણનું રૂપ ધારણ કરીને ઈન્દ્રભૂતિ (ગૌતમ) પાસે ગયા. તેમનામાં (ગૌતમમાં) તીર્થંકર ભગવાનના વજીર
થવાની એટલે કે ગણધર પદવીની યોગ્યતા હતી; પણ તે વખતે યથાર્થ ભાન ન હતું. હજારો શિષ્યોની વચ્ચે
તેઓ યજ્ઞ કરતા હતા; ત્યાં બ્રાહ્મણના વેશમાં જઈ ઈન્દ્રે પ્રશ્ન કર્યો કે “પાંચ અસ્તિકાય, છ જીવ નિકાય, પાંચ
મહાવ્રત, આઠ પ્રવચનમાતા, બંધ અને મોક્ષનું સ્વરૂપ શું છે અને તેનાં કેટલાં કારણો છે” એ પ્રશ્ન સાંભળી
ગૌતમ મહાવીર પ્રભુ પાસે જવા નીકળ્યા; માનસ્થંભ પાસે પહોંચતાં જ તેમનું માન ગળી ગયું, અને ભગવાનને
વંદના કરી ત્યારે ધર્મ પામી પાંચ મહાવ્રત લીધા. મહાવ્રત લીધાપછી ભગવાનની વાણી છૂટી, અને ગણધર
PDF/HTML Page 10 of 29
single page version
અભાવ– ૧૦–નખ કેશ વધે નહીં.
તળે કમલ રચના (૯) સર્વ ધાન્યની નિષ્પત્તિ (૧૦) દશે દીશાની નિર્મળતા (૧૧) દેવોના આવ્હાનન શબ્દ
(૧૨) આગળ ધર્મચક્ર ચાલે (૧૩) અષ્ટમંગળ દ્રવ્ય આગળ ચાલે (૧૪) સર્વેને આનંદ.
જ્ઞાનનું કથન હોય છે, સાંભળનારાઓ જે વસ્તુ સમજવાનો ભાવ કરે તે દિવ્યધ્વનિ સાંભળી સમજી લે છે પોત
પોતાની ભાષામાં સમજી લે છે તેથી દિવ્યધ્વનિને ‘સાક્ષરી’ પણ કહેવામાં આવે છે.
ભગવાનને ઉપચારથી ઉપદેશદાતા કહેવામાં આવે છે. જેને લાભ થાય છે તે વિનયથી કહે છે કે ભગવાન ઉપદેશ
દાતા છે, તે અપેક્ષા લક્ષમાં રાખી કથન માત્રથી તેમ કહેવાની પધ્ધત્તિ છે.
ચતુર્વિધસાધુસંઘની સ્થાપના કરી એમ વિનયથી કહેવામાં આવે છે; તે માત્ર ઉપચાર છે; તે ઉપદેશ સાંભળીને
ધર્મ પામનારા જીવોના બીજી રીતે ચાર વિભાગ–સાધુ, અર્જિકા, શ્રાવક અને શ્રાવિકા થયા, તેને પણ ચતુર્વિધ
સંઘ કહેવામાં આવે છે.
૨–અનાદિથી પરવસ્તુઓથી મને લાભ નુકસાન થાય છે એમ પોતાની અવસ્થામાં માને છે તેથી તે દુઃખી છે.
૩–દરેક જીવ પોતે નિત્ય પરિણામી વસ્તુ છે (પોતાની વર્તમાન અધૂરી પર્યાય–હાલત–વિકલ્પ કે નિમિત્ત
૫–જે એમ માને છે કે હું પર જીવોને જીવાડું છું અને પરજીવો મને જીવાડે છે–તે મૂઢ
PDF/HTML Page 11 of 29
single page version
ઉપર લક્ષ કરે છે તેથી તેને વિકાર થાય છે. વિકારપણે જીવ થતાં જડ કર્મ પોતાના કારણે ત્યાં આવે છે, ‘જીવે
કર્મ બાંધ્યા’ અથવા ‘પરનું કર્યું’ એવો (સ્વભાવથી ભ્રષ્ટ) અજ્ઞાનીઓનો વિકલ્પ છે–ભ્રમ છે; અનાદિ અજ્ઞાનને
લીધે એમ કહેવાનો પ્રસિધ્ધ રુઢ વ્યવહાર છે તેથી જ્ઞાનીઓ તેમની ભાષામાં એમ કહે છે, પણ શબ્દો પ્રમાણે અર્થ
થતો નથી, પણ ભાવ પ્રમાણે અર્થ થાય છે.
૧૧–જે સમ્યગ્દર્શન સહિત હોય તેને જ સાચાં વ્રત, દાન કે તપ, શીલ હોઈ શકે, અજ્ઞાનીને હોય નહીં.
૧૨–જડ દ્રવ્યના પાંચ ભેદ છે, તેમાં ચાર અરૂપી છે અને એક પુદ્ગલ રૂપી છે તેના વિશેષ ગુણ સ્પર્શ,
૧પ–આજ સુધી કોઈએ (જડ કે જીવે) કિંચિત્ માત્ર તને લાભ કે નુકશાન કર્યું નથી.
૧૬–હે જીવ! તું શા માટે ડરે છે; જગતની કોઈ વસ્તુ
કે શોક, ઈષ્ટ કે અનિષ્ટપણું રાગ કે દ્વેષ કરવાનું શું કારણ?
બસ! જો તું આટલું યથાર્થ સમજ–તારા અખંડ ધુ્રવસ્વરૂપ ચૈતન્યસ્વભાવ તરફ લક્ષ કર તો તને
પુરુષાર્થ તે ન કરે) ભવ્ય વૃદ્ધ, બાળ, રોગી, નિરોગી, સધન, નિર્ધન બધા તે પ્રગટ કરી શકે.
PDF/HTML Page 12 of 29
single page version
“એક વસ્તુમાં વસ્તુપણાની નીપજાવનારી પરસ્પર વિરુદ્ધ બે શક્તિઓનું પ્રકાશવું તે અનેકાન્ત છે.”
અનેકાન્તના બે પ્રકાર છે. (૧) સમ્યક્ અનેકાન્ત (૨) મિથ્યા અનેકાન્ત; ત્યાં એક વસ્તુમાં, પોત
અને તત્ અતત્ સ્વભાવની શૂન્ય કલ્પના કરે તે મિથ્યા અનેકાન્ત છે. પોતાનું પ્રયોજનભૂત તત્ સ્વરૂપ જે પ્રકારે
છે તે પ્રકારે, અને અતત્ સ્વરૂપ જે પ્રકારે છે તે પ્રકારે તે જાણે નહીં અને ખોટી અનેક કલ્પનાઓ કર્યા કરે તે
મિથ્યા અનેકાન્ત છે.
“આત્માનો, કર્મ જેનું નિમિત્ત છે એવા મોહ સાથે સંયુક્તપણારૂપ અવસ્થાથી અનુભવ કરતાં સંયુક્તપણું
સુખપણું નિપજાવે છે.’
નિરર્ગલ એકાન્ત દ્રષ્ટિ જ છે.
પુત્ર, સ્ત્રી, મિત્રાદિ મનુષ્ય વ્યવહારનો આશ્રય કરી રાગદ્વેષી થાય છે અને પરદ્રવ્ય–કર્મોની સંગતે પરસમય
(વિકારભાવ) માં રત થાય છે.
PDF/HTML Page 13 of 29
single page version
જ સ્થિરતા વધારે છે, જે જીવ સ્વાભાવિક અનેકાન્ત દ્રષ્ટિથી, એકાંતદ્રષ્ટિરૂપ પરિગ્રહને દૂર કરવાવાળા છે,
મનુષ્યાદિ ગતિઓમાં શરીર સંબંધી અહંકાર–મમકાર ભાવોથી રહિત છે, જેમ અનેક ગૃહોમાં સંચાર કરવાવાળો
રત્નનો દીવો એક જ છે તેવી રીતે એકરૂપ આત્માને પ્રાપ્ત થયેલ છે, અચલિત ચૈતન્ય વિલાસરૂપ આત્મવ્યવહારને
કરે છે, તે અનેકાંતદ્રષ્ટિ છે. અયોગ્ય ક્રિયાનું મૂળકારણ–મનુષ્ય વ્યવહાર તેને તે અંગીકાર કરતો નથી.
૨–મનુષ્ય શરીરને પોતાનું માને, હું મનુષ્ય છું તેમ માને શરીર તે હું છું અને શરીર મારું એમ માને
અનેકાન્ત દ્રષ્ટિ સંબંધી
તે અનેકાન્ત દ્રષ્ટિ છે; તે જીવને અને રાગદ્વેષ તથા પરવસ્તુને અનેક (જુદી) ગણે છે, તેથી તે અનેકાંતદ્રષ્ટિ છે.
૪–અચલિત ચૈતન્ય વિલાસરૂપ આત્મવ્યવહારને તે અંગીકાર કરે છે તે તેનો વ્યવહાર નય છે.
સમયે એકેક અવસ્થા હોવાથી સમયે સમયે બધા ગુણોની (અવસ્થા) સાથે લેતાં અનંત અવસ્થા થાય છે. એ
રીતે જાણવા યોગ્ય પદાર્થોમાં ઘણા વિભાગો (પડખાં) પડે છે. એક વિભાગ (પડખાં) નો વિચાર અપૂર્ણ જીવ
જ્યારે કરે છે ત્યારે તે બીજા વિભાગો હોવાં છતાં તેનો વિચાર એકી સાથે કરી શક્તો નહીં હોવાથી જે પડખું
જ્ઞાનમાં લીધું તેણે તે વિભાગનું જ્ઞાન કર્યું કહેવાય, તે જ્ઞાન અંશિક
હોવાથી તેને ‘નય’ કહેવાય છે.
‘અસ્તિ–નાસ્તિ’ છે, તે મુમુક્ષુએ
PDF/HTML Page 14 of 29
single page version
જાણે તો તેના ખ્યાલમાં આવે કે હું સ્વપણે છું અને પરપણે નથી. હું સ્વપણે– મારા પોતાના દ્રવ્યે, ક્ષેત્રે, કાળે
અને ભાવે છું એટલે હું પરને લાભ–નુકસાન કરી શકું નહીં કે પર મને કરી શકે નહીં. હું પોતે જ મારા ભલા–
ભૂંડાનો કરનાર છું; મને દોષ મારાથી થાય છે છતાં પરનો દોષ કાઢવો તે ઊંધાઈ છે માટે દરેક જીવે તે સ્વરૂપ
સમજી ઊંધાઈ ટાળવી જોઈએ; એવો ઉપદેશ આ ભંગોદ્વારા ભગવાને આપ્યો છે.
શાળાઓમાં પણ તે ઉપદેશ ઓછે કે વધારે અંશે મળે છે; હવે જો તેને ભગવાને ધર્મ કહ્યો હોય તો ભગવાનને
લૌકિક પુરુષ ગણવા જોઈએ; પણ ભગવાનને તેમનું અનંત વીર્ય પ્રગટ્યા પછી જે દિવ્યધ્વનિ પ્રગટ થાય છે
તેમાં તો એવો ઉપદેશ હોય છે કે, આ લૌકિક માન્યતા ખોટી છે; કોઈ કોઈની હિંસા કરી શકે નહીં, પણ હિંસાના
વિકારી ભાવ જીવ કરી શકે અને તે રીતે જીવ પોતાની હિંસા અનાદિથી કરી રહ્યો છે. ભગવાને અહિંસાનું સ્વરૂપ
નીચે જણાવ્યા મુજબ કહ્યું છે:–
સમિતિ તરફથી થશે. ઉમેદવારે નીચેના સરનામે લખવું.
કહેવાતો નથી. જે જીવો ઉક્ત અહિંસાનું સર્વથા પાલન કરી શકે તે જેટલે અંશે તે સાચી અહિંસાને પાળી શકે
તેટલે જ અંશે અહિંસક છે અને શેષ અંશે હિંસાના ભાગી છે. એ ધ્યાન રાખવાની વાત છે કે “ (જેટલે અંશે)
વીતરાગ ભાવ છે તે જ અહિંસા છે, અને શુભરાગ પણ હિંસા છે.” આ અહિંસા તે મહાવીરે પરૂપેલ છે.
ભગવાન અલૌકિક આત્મા હતા તેથી તેમણે બતાવેલી અહિંસા પણ અલૌકિક હોય તે જ ન્યાયસર છે.
જગજાહેર થતું હતું, ત્યારે શાસનના ભક્ત દેવો દુદુંભિના નાદથી તેને વધાવી લેતા હતા.
શુભમાં રહેતા; કોઈ જીવની હિંસા કરવાનો ભાવ તે પાપભાવ હોવાથી તેવા ભાવો તેમણે ટાળ્યા. જેઓ સ્વરૂપ
ન સમજ્યા પણ સ્વરૂપ સમજવાની રુચિવાળા થયા તેઓએ પણ હિંસાના તીવ્ર અશુભ ભાવને ટાળ્યા. જેઓને
સ્વરૂપ સમજવા તરફ વલણ ન થયું તેઓ મંદકષાય તરફ પ્રેરાયા અને તેથી તેઓએ પણ અશુભ ભાવ કેટલેક
અંશે છોડયા. વ્યવહારી (અજ્ઞાની) લોકોની ભાષામાં–પરજીવોની હિંસા તે કારણે અટકી તે કાર્યને અહિંસા
વધી–જીવો બચ્યા–એમ કહેવાનો રૂઢ પ્રસિધ્ધ વ્યવહાર છે; તેથી ‘ભગવાનના ઉપદેશથી પર જીવોની હિંસા
અટકી’ એમ લૌકિક રીતે કહી શકાય, પણ શબ્દ પ્રમાણે કોઈ તેનો અર્થ કરે તો ભગવાન પરના કર્તા ઠરે–કે જે
અસત્ય છે.
PDF/HTML Page 15 of 29
single page version
તેથી ગણધર તરીકે પોતાની સ્થાપના થશે;’ પણ બન્યું તેથી વિરુદ્ધ– શ્રી ઈન્દ્રભૂતિ (ગૌતમ) ને ગણધરપદ મળ્યું
તેથી નારાજ થઈ તે મુનિ સમોસરણ બહાર નીકળી ‘ભગવાન મહાવીર તીર્થંકર જ નથી, એક માયા જાળીઓ છે;
જો તે ખરો તીર્થંકર હોય તો મને ગણધર પદ મળત’ વગેરે કહી વિરોધ કરવા લાગ્યો. સત્યનું સ્વરૂપ જ એવું છે કે
તેથી વિરુદ્ધ અસત્ય જગતમાં હોય જ, અને અસત્ય ભાવનું પ્રગટપણું સત્ના વિરોધમાં જ હોઈ શકે.
જણાવવામાં આવે છે:–
अपदेश सन्त मज्झं पस्सदि जिणशासणं सव्वं।।
તે દ્રવ્ય તેમ જ ભાવ જિનશાસન સકલ દેખે ખરે. ૧૫
જિનશાસન બાહ્ય દ્રવ્યશ્રુત તેમ જ અભ્યંતર જ્ઞાનરૂપ ભાવશ્રુતવાળું છે.
જ્ઞાન છે તે આત્મા છે અને આત્મા છે તે જ્ઞાન છે; આ પ્રમાણે ગુણી–ગુણની અભેદ દ્રષ્ટિમાં આવતું જે
થયેલ ભાવોથી ભિન્ન પોતાનું સ્વરૂપ તેનું અનુભવન તે જ્ઞાનનું અનુભવન છે, અને આ અનુભવન તે
ભાવશ્રુત જ્ઞાનરૂપ જિનશાસનનું અનુભવન છે; એટલે ભાવશ્રુત જ્ઞાનરૂપ જિનશાસન છે; આત્માની અનુભૂતિ
તે જ ભાવ જિનશાસન છે.
मोह क्षोभ विहीनः परिणामः आत्मनः धर्मः।।
તે તો પુણ્ય છે. ત્યાં પૂજા પછી “ આદિક–અને ” એ શબ્દથી ભક્તિ, વંદના, વૈયાવૃત્ય આદિક લેવાં, તે તો દેવ–
ગુરુ–શાસ્ત્ર પ્રત્યે થાય છે. વળી ઉપવાસ આદિક વ્રત છે તે શુભક્રિયા છે તેમાં આત્માના રાગસહિત શુભ
પરિણામ છે, તે વડે પુણ્ય કર્મ નિપજે છે તેથી તેને પુણ્ય કહે છે. તેનું ફળ સ્વર્ગાદિક ભોગની પ્રાપ્તિ છે.
વિકાર એમ સાત રાગ છે. એ તેર પ્રકૃતિના નિમિત્તે આત્માના જ્ઞાન–દર્શન સ્વભાવ વિકારસહિત
(મોહક્ષોભરૂપ) ચલાચલ–વ્યાકુળ થાય છે, પણ તે વિકારથી રહિત શુદ્ધ દર્શન જ્ઞાનરૂપ જે ખરો ભાવ છે તે
આત્માનો ધર્મ છે, એ ધર્મથી આગામી કર્મના આસ્રવ રોકાતાં સંવર થાય છે અને પૂર્વે બાંધેલા કર્મની નિર્જરા
થાય છે, સંપૂર્ણ નિર્જરા થતાં મોક્ષ પ્રગટે છે. જેને સમ્યગ્દર્શન પ્રગટ્યું હોય અને અંશે ચારિત્ર મોહ હોય તેના
શુભ પરિણામને ઉપચારથી ધર્મ કહેવાય છે.
PDF/HTML Page 16 of 29
single page version
અવિકારપણું થશે એમ માને છે; અને તેથી તે ભૂલ છે. એ પ્રમાણે જૈનશાસનનો ઉપદેશ છે.
જગોએ લાયક જીવો હોય ત્યાં ઈચ્છા રહિતપણે ભગવાનનો વિહાર થાય છે. તે મુજબ આર્યદેશોમાં ભગવાનનો
વિહાર થયો હતો.
ચોવીશીમાં તેઓ પહેલાંં તીર્થંકર થવાનાં છે;
એ સિદ્ધાંત ભગવાને અમલમાં મૂકેલો હોવાથી ઈન્દ્રો વગેરે ભગવાનના સેવકો ભગવાનને ‘મહાવીર’ ના
ઉપનામથી કહેવા લાગ્યા, અને તેથી તેઓ મહાવીર ભગવાનના નામથી આજે પણ ઓળખાય છે.
ભગવાન કારતક વદી ૦)) (ગુજરાતી આસો વદી ૦))) ના રોજ વદી ૧૪ ના પાછલા ભાગમાં પ્રાતઃકાળમાં
મુક્ત થયા. ભગવાનના નિર્વાણની આ ખબર વીજળીની માફક તુરત બધે ફેલાઈ ગઈ થોડી જ વારમાં દેવેન્દ્રો,
રાજાઓ, સાધારણ દેવો અને મનુષ્યોના સમૂહ ભક્તિથી ગદ્ગદ્ થઈ નિર્વાણ સ્થાન (પાવાપુરી) માં પહોંચ્યા.
તે વખતે પ્રાતઃકાળમાં કાંઈક અંધારૂં હોવાથી ભક્તિથી રત્નના તથા ઘી વગેરેના દીવાઓ કરવામાં આવ્યા હતા.
PDF/HTML Page 17 of 29
single page version
સમાપ્તિ માટે ‘દિવાળી’ ઉજવે એ સ્વાભાવિક છે.
નીચે મુજબ હોવાનું જણાવ્યું છે; તે કેટલે દરજ્જે સત્ય છે તેનો વાંચકોએ જ નિર્ણય કરી લેવો ઘટે છે.
૧–આશ્ચર્યકારક ભેદ પડી ગયા છે.
૯–દ્રષ્ટિરાગનું પ્રબળ રાજ્ય વર્તે છે.
૧૦–વેષાદિ વ્યવહારમાં મોટી વિટંબના કરી મોક્ષમાર્ગનો અંતરાય કરી બેઠા છે.
૧૧–તૂચ્છ પામર પુરુષો વિરાધક વૃત્તિના ધણી અગ્રભાગે વર્તે છે.
૧૨–કિંચિત્ સત્ય બહાર આવતાં પણ તેમને પ્રાણઘાત તુલ્ય દુઃખ લાગતું હોય તેમ દેખાય છે.
નોટ:–
કર્મોનો બંધ કરી રહ્યા છે, એ કર્મોથી છૂટવાનો ઉપાય તેઓ જાણતા નથી તેથી એ દીન પ્રાણી દુઃખરૂપી સમુદ્રમાં
પ્રવેશ કરી દુઃખ ભોગવી રહ્યાં છે.” એવો વિચાર સદ્ગુરુ કરે છે. એવા સદ્ગુરુનો સંસર્ગ હોવો દુર્લભ છે.
આવતું નથી અને તેથી મોક્ષની પ્રાપ્તિ થતી નથી.
PDF/HTML Page 18 of 29
single page version
જાય છે.
તેમાં સ્થિર થવું જોઈએ. ધર્મનું આચરણ કરવામાં પ્રમાદને છોડી દેવો જોઈએ, એક ક્ષણ પણ તેનો આશ્રય નહીં
કરવો જોઈએ.
મૂઢ મનુષ્ય અહિત કાર્યમાં જ પ્રયત્ન કરે છે અને પરમહિતકર ધર્મમાં હંમેશાં આળસુ રહે છે અને તે
છે–બંધ
કેવળી ૭૦૦ પૂર્વધારી ૩૦૦ મનઃપર્યવજ્ઞાની ૫૦૦ વિક્રિયાઋદ્ધિધારી ૯૦૦ અવધિજ્ઞાની ૧૩૦૦ આચાર્ય–
સંગ્રહ, શ્રી પદ્મનંદીપંચવીશી, શ્રી ગોમટ્ટસાર, શ્રી સર્વાર્થસિધ્ધિ, શ્રી રાજવાર્તિક, શ્રી લબ્ધિસાર, શ્રી ક્ષપણાસાર,
શ્રી પુરુષાર્થ સિદ્ધિ ઉપાય, શ્રી અષ્ટપાહુડ, શ્રી ત્રિલોક પ્રજ્ઞપ્તિ તથા શ્રી આત્માનુશાસન આદિ શાસ્ત્રો છે.
PDF/HTML Page 19 of 29
single page version
ધવલ ટીકા થઈ છે તે હાલમાં હીંદિમાં પ્રસિધ્ધ થાય છે, તેના છ ભાગ છપાઈને બહાર પડી ગયા છે. તે ઉપરાંત
શ્રી જયધવલ તથા શ્રી મહાધવલ શાસ્ત્રો છે તેમાંથી શ્રી જયધવલ છપાઈ પ્રસિધ્ધ થતું જાય છે, તેનો પહેલો
ભાગ છપાઈને હમણાં જ બહાર પડ્યો છે.
“દિગંબરના તીવ્ર વચનોને લીધે કંઈ રહસ્ય સમજી શકાય છે.” (આવૃત્તિ પાંચમી) પાનું–૧૧૫
ઉપરના શાસ્ત્રમાંથી શ્રી સમયસાર, આત્માનુશાસન ગુજરાતીમાં પ્રસિધ્ધ થયા છે અને પ્રવચનસાર
જૈનધર્મ કોઈ વ્યક્તિના કથન, પુસ્તક, ચમત્કાર કે વિશેષ વ્યક્તિ પર નિર્ભર નથી. તે તો સત્યનો અખંડ
કરી શકાય નહીં, પદાર્થોના સ્વરૂપનો તે પ્રદર્શક છે. ત્રિકાળ અબાધિત સત્યરૂપ છે. વસ્તુઓ અનાદિ અનંત છે
તેથી તેનું સ્વરૂપ પ્રકાશક તત્ત્વજ્ઞાન પણ અનાદિ અનંત છે.
પ્રભુ દાસ બીજું નવ માગે, એક આતમ ઈચ્છું તુમ સાખે; એવી અંતરની ઉંડી અભિલાષે, કે તેડા મોકલે ૭
પરમ પૂજ્ય અધ્યાત્મયોગી શ્રી કાનજીસ્વામીનો શુભ જન્મ વિ. સં. ૧૯૪૬ ના વૈશાખ સુદ બીજ ને
માતુશ્રીનું નામ ઉજમબાઈ અને પિતાશ્રીનું નામ મોતીચંદભાઈ હતું. જ્ઞાતિએ તેઓ દશા શ્રીમાળી વણિક હતા.
બાળવયમાં તેઓશ્રીના વિષે કોઈ જોષીએ કહ્યું હતું કે આ કોઈ મહાપુરુષ થશે. બાળપણથી જ તેઓશ્રીના મુખ
પર વૈરાગ્યની સૌમ્યતા અને નેત્રોમાં બુદ્ધિ ને વીર્યનું તેજ દેખાતું. તેઓશ્રીએ ઉમરાળાની જ નિશાળમાં અભ્યાસ
કર્યો હતો. જોકે નિશાળમાં તેમ જ જૈનશાળામાં તેઓશ્રી પ્રાય: પ્રથમ નંબર રાખતા તોપણ નિશાળમાં અપાતા
વ્યાવહારિક જ્ઞાનથી તેમના ચિત્તને સંતોષ થતો નહીં, અને તેમને ઊંડે ઊંડે એમ રહ્યા કરતું કે ‘હું જેની શોધમાં
PDF/HTML Page 20 of 29
single page version
છું તે આ નથી.’ કોઈ કોઈ વાર આ દુઃખ તીવ્રતા ધારણ કરતું; અને એક વાર તો, માતાથી વિખૂટા પડેલા
બાળકની જેમ, તે બાળ મહાત્મા સત્ના વિયોગે ખૂબ રડયા હતા.
વાર (લગભગ ૧૬ વર્ષની વયે) તેમને કોઈ કારણે વડોદરાની કોર્ટમાં જવું પડ્યું હતું. ત્યાં તેઓશ્રીએ અમલદાર
સમક્ષ સત્ય હકીકત સ્પષ્ટતાથી જણાવી દીધી હતી. તેમના મુખ પર તરવરતી નિખાલસતા, નિર્દોષતા ને
નીડરતાની અમલદાર પર છાપ પડી અને તેમણે કહેલી સર્વ હકીકત ખરી છે એમ વિશ્વાસ આવવાથી બીજા
આધાર વિના તે સર્વ હકીકત સંપૂર્ણપણે માન્ય રાખી.
કેટલાય દિવસ સુધી રહેતી. કોઈ કોઈ વખત તો નાટક જોઈને આવ્યા પછી આખી રાત વૈરાગ્યની ધૂન રહેતી.
એકવાર નાટક જોયા પછી ‘શિવરમણી રમનાર તું, તું હી દેવનો દેવ’ એ લીટીથી શરૂ થતું કાવ્ય તેમણે બનાવ્યું
હતું. સાંસારિક રસનાં પ્રબળ નિમિત્તોને પણ મહાન આત્માઓ વૈરાગનાં નિમિત્ત બનાવે છે!
પ્રતિ જ રહેતો. ઉપાશ્રયે કોઈ સાધુ આવે કે તેઓ તે સાધુની સેવા તેમ જ તેમની સાથે ધાર્મિક વાર્તાલાપ માટે
દોડી જતા અને ઘણો સમય ઉપાશ્રયે ગાળતા. ધાર્મિક અભ્યાસ પણ ચાલુ હતો. તેમનું ધાર્મિક જીવન અને સરળ
અંતઃકરણ જોઈને તેમના સંબંધીઓ તેમને ‘ભગત’ કહેતા. તેમણે તેમના મોટા ભાઈ ખુશાલ ભાઈને સ્પષ્ટ
જણાવી દીધું હતું કે ‘મારું વેવિશાળ કરવાનું નથી; મારા ભાવ દીક્ષા લેવાના છે.’ ખુશાલભાઈએ તેમને ઘણું
સમજાવ્યા કે– ‘ભાઈ, તું ન પરણે તો ભલે તારી ઈચ્છા, પરંતુ તું દીક્ષા ન લે. તારે દુકાને ન બેસવું હોય તો ભલે
તું આખો દિવસ ધાર્મિક વાંચનમાં ને સાધુઓના સંગમાં ગાળ, પણ દીક્ષાની વાત ન કર.’ આમ ઘણું સમજાવવા
છતાં તે મહાત્માના વૈરાગી ચિત્તને સંસારમાં રહેવાનું પસંદ પડ્યું નહિ. દીક્ષા લીધા પહેલાંં તેઓશ્રી કેટલાક
મહિનાઓ સુધી આત્માર્થી ગુરુની શોધ માટે કાઠિયાવાડ, ગુજરાત ને મારવાડમાં અનેક ગામો ફર્યા, ઘણા
સાધુઓને મળ્યા પણ ક્યાંય મન ઠર્યું નહિ, ખરી વાત તો એ હતી કે પૂર્વ ભવની અધૂરી મૂકેલી સાધનાએ
અવતરેલા તે મહાત્મા પોતે જ ગુરુ થવાને યોગ્ય હતા. આખરે બોટાદ સંપ્રદાયના હીરાચંદજી મહારાજના હાથે
દીક્ષા લેવાનું નક્કી થયું અને સં. ૧૯૭૦ ના માગશર સુદ ૯ ને રવિવારને દિવસે ઉમરાળામાં મોટી ધામધૂમથી
દીક્ષા મહોત્સવ થયો.
કોઈ એકાંત ભાગમાં અભ્યાસ કરતા તેઓ જોવામાં આવતા. ચારેક વર્ષમાં લગભગ બધાં શ્વેતાંબર શાસ્ત્રો
તેઓ વિચારપૂર્વક વાંચી ગયા. તેઓ સંપ્રદાયની રીત પ્રમાણે ચારિત્ર પણ કડક પાળતા. થોડા જ વખતમાં તેમની
આત્માર્થિતાની, જ્ઞાનપિપાસાની અને ઉગ્ર ચારિત્રની સુવાસ કાઠિયાવાડમાં ફેલાઈ. તેમના ગુરુની
મહારાજશ્રીપર બહુ કૃપા હતી મહારાજશ્રી પ્રથમથી જ તીવ્ર પુરુષાર્થી હતા. કેટલીક વખત તેમને કોઈ
ભવિતવ્યતા પ્રત્યે વલણવાળી વ્યક્તિ તરફથી એવું સાંભળવાનો પ્રસંગ બનતો કે ‘ગમે તેવું આકરું ચારિત્ર
પાળીએ પણ કેવળી ભગવાને જો અનંત ભવ દીઠા હશે તો તેમાંથી એક પણ ભવ ઘટવાનો નથી. ’ મહારાજશ્રી
આવાં પુરુષાર્થહીનતાનાં મિથ્યા વચનો સાંખી શકતા નહિ અને બોલી ઊઠતા કે ‘જે પુરુષાર્થી છે તેના અનંત
ભવો કેવળી ભગવાને દીઠા જ નથી. જેને પુરુષાર્થ ભાસ્યો છે