PDF/HTML Page 1 of 17
single page version
PDF/HTML Page 2 of 17
single page version
સ્વભાવની ઓળખાણ કરીને તેનો આશ્રય કર્યો નથી અને
પરનો જ આશ્રય કર્યો છે, તેથી પરના આશ્રયે તેને કદી
શાંતિ મળી નથી. આત્માનું સુખ પરમાં નથી, તો પરનો
આશ્રય કરવાથી આત્માને સુખ ક્યાંથી થાય? જીવનો
પોતાનો સ્વભાવ જ્ઞાન–આનંદથી ભરપૂર છે, તેનો વિશ્વાસ
કરીને તેનો આશ્રય કરે તો અપૂર્વ શાંતિ–સુખ થાય. જેમ
લાકડું સમુદ્રના પાણીમાં તરે છે તેમ આત્માની વર્તમાન
અવસ્થા ત્રિકાળી ચૈતન્ય–દરિયામાં પડતાં (અર્થાત્–
ત્રિકાળી ચૈતન્યનો આશ્રય કરતાં) તરે છે, એટલે કે મુક્તિ
પામે છે.
PDF/HTML Page 3 of 17
single page version
તો સુખ પ્રગટે. સમયસારની સ્તુતિમાં કહ્યું કે “સંસારી જીવનાં ભાવમરણો ટાળવા કરુણા કરી” ભાવમરણ કેમ
ટળે તેની આ વાત છે. આત્મા પોતે સુખસ્વરૂપ છે, આત્મામાં શાંતિ છે, પણ તેની જેને ખબર નથી તે બહારમાં
શાંતિ માને છે, પણ તેમાં શાંતિ નથી. શરીર–પૈસા–કુટુંબ વગેરે વસ્તુઓમાં સુખ નથી, તે તો પર ચીજ છે, તે
પડી રહે છે ને આત્મા ક્યાંક ચાલ્યો જાય છે, માટે તેમાં સુખ નથી. પણ અજ્ઞાનથી તેમાં સુખ માને છે ને તે
શરીર વગેરેમાં પોતાપણું માને છે તે સંસાર છે, ને તેનું દુઃખ છે, તે દુઃખ કેમ ટળે તેનો ઉપાય જ્ઞાની કહે છે. સાચું
સુખ તો જ્ઞાનમાં છે, તે સમજે તો શાંતિ થાય. પણ પહેલાંં તેની રુચિ થવી જોઈએ. કે અરેરે! હું કોણ છું? મારું શું
જીવોના ભાવમરણો કેમ ટળે તે માટે કરુણા કરીને જ્ઞાનીનો ઉપદેશ છે.
ઊગે, ને પછી જેમ બીજમાંથી પૂર્ણિમા થાય છે તેમ તે સમ્યગ્જ્ઞાનમાંથી કેવળજ્ઞાન થાય છે. તેની આ વાત છે.
આત્મામાં સુખ પ્રગટે છે, તે બહારથી આવતું નથી પણ અંદર ભર્યું છે તેમાંથી જ આવે છે. એવું સાચું જ્ઞાન કરવું
તે આ મનુષ્યભવનું કર્તવ્ય છે. મનુષ્ય અવતાર પામીને જો આત્માની ઓળખાણ ન કરે તો તે અવતારની કાંઈ
ગણતરી નથી. જેમ કાચો ચણો તૂરો લાગે ને વાવો તો ઊગે પણ તેને શેકો તો મીઠાશ આવે ને ફરી ઊગે નહિ.
તેમ આત્મા અજ્ઞાનભાવથી દુઃખી છે, ને નવાં નવાં ભવ ધારણ કરે છે. પણ આત્માની સાચી ઓળખાણ કરતાં
તેને સુખ પ્રગટે. ને ફરીથી ભવ ધારણ કરે નહિ. આ આત્મા આબાળ–ગોપાળ બધાય ને ખ્યાલમાં આવે તેવો
છે. મોક્ષસુખનો દેવાવાળો આત્મા છે. એવા આત્માને જાણી શકે, પણ મોટા વિદ્વાનો પણ વાણીથી તેનું વર્ણન
તે પૂરું કહેવાતું નથી, તેમ આત્માનું સ્વરૂપ જ્ઞાનમાં જણાય છે પણ વાણીમાં કહી શકાતું નથી. આત્માને
જાણનારા જ્ઞાની પણ તેને વાણીથી કહેવા સમર્થ નથી, તો પછી અજ્ઞાની તો તેને ક્યાંથી કહી શકે?
અનુભવી શકાય છે, પણ વાણીથી કહેવાતો નથી. શ્રી મદ્રાજચંદ્ર કહે છે કે–
તેહ સ્વરૂપને અન્ય વાણી તો શું કહે?
અનુભવગોચર માત્ર રહ્યું તે જ્ઞાન જો.”
અનુભવથી જ પૂરો પડે છે. ઘીનું વર્ણન લખીને ગમે તેટલા ચોપડા ભરે કે ગમે તેટલું કથન કરે, પણ તેનાથી
સામા જીવમાં ઘીનો સ્વાદ આપી શકે નહિ, તેમ ચૈતન્યનું ગમે તેટલું કથન કરવામાં આવે પણ અનુભવ વિના
મહિમાવાળો ભગવાન છે, વાણી જડ અચેતન છે, તેના વડે આત્મા જણાતો નથી. તો તેને જાણવાનો ઉપાય શું?
તે કહે છે. લાખો–કરોડો પ્રાણીમાં કોઈ વિરલા પ્રાણીઓ અંતરમાં અનુભવ વડે તેને જાણે છે.
PDF/HTML Page 4 of 17
single page version
માહ સુદ ૧૦ મંગળવાર
થાય, લગ્ન થાય, કે ઘરનું વાસ્ત લ્યે–એને લોકો મંગળ કહે છે પણ તે તો બધા નાશવાન છે, તે કોઈ માંગળિક નથી.
ચાર મંગળ છે તે ચારે ય, આત્માની જ નિર્મળ દશાઓ છે. આત્મા પોતે જ્ઞાનપ્રભુ છે પણ એને પોતાના મહિમાની
ખબર નથી તેથી ક્ષણિક પુણ્ય–પાપના વિકારને પોતાનો માને છે, તે અમંગળ છે, આત્મા જ્ઞાનાનંદભગવાન છે તેના
ભાનદ્વારા તે અમંગળ ટળે છે. મંગલ શબ્દમાં મમ અને ગલ એવા બે પદ છે. ‘મમ’ એટલે પર વસ્તુનું હું કરી શકું
એવું અભિમાન, તેને આત્મભાન વડે જે ગાળે નષ્ટ કરે–તે ભાવ મંગળ છે. આત્માના જે પવિત્ર ભાવ વડે પાપનો
નાશ થાય તે માંગળિક છે. અથવા મંગ એટલે પવિત્રતા, તેને જે પમાડે તે માંગળિક છે. આત્માના જે ભાવ વડે
આત્માને પવિત્રતાનો લાભ થાય તે મંગળ છે. પવિત્રતાનો લાભ, અને અભિમાનનો નાશ–એ બંને જુદા નથી.
પવિત્રતાનો લાભ તે અસ્તિથી કથન છે અને અભિમાનનો નાશ તે નાસ્તિથી છે. એક મંગળભાવમાં બંને આવી
જાય છે. આત્માની ઓળખાણ કરીને અંતરમાં આત્માનો ધર્મ પ્રગટ કરે તેને ભગવાન માંગળિક કહે છે. આ
કરવી તે અસ્તિથી મંગળ છે. જ્ઞાનસ્વરૂપી આત્મા મંગળ છે, તેના ભાન વડે અજ્ઞાન ટળે છે. અજ્ઞાન એ જ પાપ છે,
તેનો નાશ જ્ઞાનથી થાય છે. અજ્ઞાનનો નાશ તે નાસ્તિથી મંગળ છે.
ત્યાં તો પાપ ભાવ છે તે અમંગળ છે. આત્મા પોતે અનંતગુણનો પિંડ છે. આત્મામાં અનંતગુણોનું વાસ્તુ છે.
આત્માનું વાસ્તુ એટલે આત્માનું રહેઠાણ. આત્મા શરીરમાં કે મકાનમાં રહેતો નથી પણ પોતાના જ્ઞાનાદિ
અનંતગુણોમાં રહે છે અનંતગુણો તે આત્માનું વાસ્તુ છે. આત્માનું રહેઠાણ શોધીને તેમાં વસવું તે માંગળિક છે.
વસ્તુની ઓળખાણ કરીને તેમાં વસે તેને વાસ્તુ કહે છે. આત્માના ભાનથી સિદ્ધદશા પ્રગટ કરી તેમાં આત્મા
આ સમજવું જોઈએ. આ સમજ્યા વગર જીવ–અનંતકાળથી રખડયો છે. હવે સાચી સમજણ કરવી તે માંગળિક
છે. શરીર અને વિકારથી ભિન્ન ચૈતન્યમૂર્તિ ભગવાન આત્માનું ભાન થયા પછી અંદરમાં ઠરીને પૂર્ણ જ્ઞાન
પ્રગટ્યું તે અરિહંત અને સિદ્ધ છે, અને અંદરમાં ઠરતાં ઠરતાં જેને કંઈક કચાસ રહી ગઈ છે તે સાધુ છે, ને જે
પવિત્ર દશા પ્રગટી છે તે ધર્મ છે, એ અરિહંત, સિદ્ધ, સાધુ અને ધર્મ–એ ચાર માંગળિક છે. આ ચારે માંગળિક છે
તે આત્માની પવિત્ર દશા છે. જ્યાં સુધી આત્મતત્ત્વને ઓળખે નહિ ત્યાં સુધી જે કાંઈ કરે તે બધા સાધન ખોટા
તે) પધાર્યા છે, પ્રભુજી પધાર્યા તે પ્રસંગે ત્યાંના શેઠશ્રી જગજીવન બાઉચંદ
દોશી વગેરેએ ઘણા જ ઉત્સાહપૂર્વક પ્રભુજીના સન્માનનો ઉત્સવ ઊજવ્યો
હતો. પ્રભુજીના ભવ્ય સ્વાગતમાં ગામના સેંકડો લોકોએ ભાગ લીધો હતો.
PDF/HTML Page 5 of 17
single page version
કાગડા કૂતરાં ય જીવન ગાળે છે, મનુષ્ય થઈને પણ ધર્મ ન સમજે અને ભોગમાં જીવન ગાળે તો તેની કાંઈ
કિંમત નથી. આ શરીરની તો રાખ થવાની છે, આત્મા તેનાથી જુદો છે. એવા આત્માને ભૂલીને જીવ રખડે છે,
ને તેને ઓળખે તો પોતે મુક્તિ પામે છે. પણ કોઈ પરમાત્માની અકૃપાથી રખડતા નથી ને પરમાત્માની કૃપાથી
તરતો નથી.
ચૈતન્યરૂપ હંસલો છે, ને તેને પૈસા–મકાન વગેરે બહારની ચીજો છે તે પૂર્વનાં પ્રારબ્ધનું ફળ છે, તેની પ્રીતિ
છોડીને પોતાનો આત્મા સમજવાની પ્રીતિ કરે તો નિર્મળ પરિણતિ પ્રગટે તે આત્માની હંસલી છે.
તેની પ્રીતિ કર. ધર્મી જીવને આત્માની પ્રીતિ અને ધ્યાન કરતાં કરતાં અણિમા–મહિમા વગેરે રિદ્ધિ પ્રગટે છે, પણ
તેઓ તેની પ્રીતિ છોડીને આત્માની પ્રીતિ કરે છે. શરીરનું રૂપ મેરુ જેવડું કરી નાંખે ને કંથવા જેવડું પણ કરી
શકે, એક લાડવામાં કરોડો માણસોને જમાડે, શરીરનું વજન કરોડો મણ કરી શકે, ઉપરથી દેવને ઉતારવો હોય
જીવ તેની પ્રીતિ કરતા નથી પણ આત્માની પ્રીતિ કરે છે.
ચિંતામણિ રતન ફેંકી દીધું, ત્યાં તરત જ મકાન પલંગ વગેરે બધું વીંખાઈ ગયું, ને હતો તેવો થઈ ગયો. તેમ આ
મનુષ્યદેહ અનંતકાળે જીવને મળ્યો છે. આ મનુષ્યદેહ ચિંતામણિ જેવો છે. તેને રળવામાં ને ભોગમાં ગાળે છે,
પણ બે ઘડી આત્માની સમજણ કરતો નથી. બીજે બધે ઠેકાણે ડહાપણ બતાવે છે પણ આત્માની સમજણ તો
કરતો નથી, અનંતકાળે મનુષ્યદેહ મળ્યો ને ધર્મની પરીક્ષા પણ કરતો નથી. થોડો વખત રહ્યો, ભાઈ! હવે તું
આત્માની સમજણ કર. નિવૃત્તિ લે; પ્રવૃત્તિ ઘટાડ. અહો મારી મુક્તિ કેમ થાય? મારે જન્મ–મરણ જોઈતાં નથી–
છે પણ આત્માને ન ઓળખ્યો.
પણ આત્મા પરખ્યો નહિ
ત્યાં રહ્યો દિગ્મૂઢ.”
કરે ને વિષય–ભોગ, ક્રોધ, કપટ, લંપટપણું વગેરે મહા અધર્મ કરે તેઓ મનુષ્યપણું હારીને ઢોર ને નરકમાં રખડે
છે, કાંઈક દયા, દાનનાં શુભ કાર્ય કરે તો દેવ કે માણસ થાય છે. પુણ્ય–પાપના ભાવ તો જીવે અનંતકાળથી કર્યા
છે, તે કાંઈ નવું નથી.
PDF/HTML Page 6 of 17
single page version
કળાથી રાજા પ્રસન્ન થયો અને તેને ઈનામ આપવાનું નક્કી કર્યું.
તેણે ના કહી.
પૂછયું–અરે, દીવાન! સાત ખાસડાંનું ઈનામ હોય? કાંઈક રૂપિયા વગેરે આપવું જોઈએ ને! ત્યારે દીવાને ફરીથી
કહ્યું–એને સાત નહિ પણ ચૌદ ખાસડાં મારવાં જોઈએ. રાજાએ કહ્યું–એમ કેમ? દીવાન કહે–મહારાજ! એને ૮૦
વર્ષ થયા, અને દીકરાના ઘરે દીકરા થયા તો ય હજી ધર્મ સમજવાની દરકાર કરતો નથી. અહીંથી મરીને ક્યાં
જઈશ? તેની દરકાર નથી. જીવન પૂરું થવા આવ્યું છતાં ધર્મની ઓળખાણ કરતો નથી, માટે તેને ખાસડાં
સમજણ કરવા લાગ્યો.
પરની મમતા છોડ. જેઓ આત્માને સમજે ને તેની પ્રીતિ કરે એવા હંસને અમે નમસ્કાર કરીએ છીએ. એના
અવતારની સફળતા છે.
(૨) શેઠ અમરચંદ વાલજીભાઈ તથા તેમના ધર્મપત્ની રૂપાળીબેન. (ફાગણ સુદ ૬ રવિવાર)
(૩) રતિલાલ કસ્તુરચંદ ડગલી તથા તેમના ધર્મપત્ની રંભાબેન. (ફાગણ સુદ ૭ સોમવાર)
(૪) મગનલાલ નારણજી ખારા તથા તેમના ધર્મપત્ની નર્મદાબેન. (ફાગણ સુદ ૭ સોમવાર)
(પ) શાહ મગનલાલ જીવણભાઈ તથા તેમના ધર્મપત્ની બાલુબેન. (ફાગણ સુદ ૭ સોમવાર)
(૬) ધોળકીઆ હરિલાલ લાલચંદ તથા તેમના ધર્મપત્ની સમરતબેન. (ફાગણ સુદ ૭ સોમવાર)
બ્રહ્મચર્ય લેનારા સર્વે ભાઈ–બહેનોને અભિનંદન
કાંઈ કરે તે બધું થોથાં છે; આત્માને સંસારનું કારણ છે. અનંતકાળથી આત્માની સમજણ કરી નથી તેથી તેને
માટે અનંતી દરકાર અને રુચિ જોઈએ. રુચિ વગર પુરુષાર્થ ઊપડે નહિ.
PDF/HTML Page 7 of 17
single page version
અનંતકાળે મળે છે, તેમાં જો શરીરથી ભિન્ન આત્માની સમજણ કરે તો તે સફળ છે. જો આત્માની સમજણ ન
કરે ને એમ ને એમ જીવન ગાળે તો કાગડા–કૂતરાંના જીવનમાં અને તેના જીવનમાં કાંઈ ફેર નથી.
શરીરથી જુદા આત્માને જાણે છે તે હંસ છે, પણ શરીરથી ભિન્ન આત્માને જે નથી જાણતો તે અજ્ઞાની છે, તેનું
જીવન વ્યર્થ છે.
દયા કે હિંસાની જે શુભાશુભ લાગણીઓ થાય છે તે વિકાર છે. અને શરીર, પૈસા તો પર છે–જુદા છે. બહારમાં
વસ્તુઓ મળે તે પૂર્વનું પ્રારબ્ધ છે, પણ તેમાં રાગ–દ્વેષ કરવા તે પ્રારબ્ધનું ફળ નથી, તે તો પોતે વર્તમાન ઊંધા
પુરુષાર્થથી કરે છે. રાગ–દ્વેષ જો પ્રારબ્ધનું કાર્ય હોય તો તેને ટાળવાનું આત્માના હાથમાં રહે નહિ. આત્મા પરથી
તો જુદો છે ને રાગ–દ્વેષ તેનું સ્વરૂપ નથી, એવા આત્માનું ભાન કરે તેને જન્મ–મરણ રહે નહિ.
બહારમાં આવતું નથી, દીકરો મરતો હોય તેને બચાવવાની ઈચ્છા હોય પણ બચતો નથી. દીકરા ઉપર પ્રેમ હોવા
છતાં ત્યાં ઈચ્છા કામ કરતી નથી. માટે આત્મા તે દીકરાથી અને ઈચ્છાથી જુદો છે, તે જાણનાર છે. એવા
આત્માને ઓળખવો તે ધર્મ છે.
પરમાત્મસ્વરૂપ છે; ક્ષણિક રાગ–દ્વેષ થાય તે તેનું સ્વરૂપ નથી–આવો જે વિવેક કરે તેણે માનવજીવનને સફળ કર્યું
છે. પર ચીજ તો એની નથી, તો તેના વડે આત્માની કિંમત કેમ અંકાય? હું નિર્ધન, ને હું સધન–એવી કલ્પના
આવે તેનો પ્રેમ કરવા અટકે તો મોક્ષસ્થાને પહોંચી શકે નહિ.
તો સફળ છે. મનુષ્યદેહમાં આત્માનું ભાન કરવા માટે તેને મોંઘો કહ્યો છે.
PDF/HTML Page 8 of 17
single page version
જ્ઞાન કરે તો ફરીથી જન્મ–મરણમાં અવતરે નહિ, ને તેને આત્માનો આનંદ પ્રગટે. આવું સમજ્યા વગરનું
મનુષ્યપણું રણમાં પોક મૂકવા સમાન છે. દેહથી ભિન્ન ચૈતન્યતત્ત્વને ઓળખે ને પૂર્વનાં પ્રારબ્ધનાં ફળની પ્રીતિ
છોડે તે ધર્મી છે. બહારમાં પ્રારબ્ધનો સંયોગ હોય પણ ધર્મી તેનો જ્ઞાતા દ્રષ્ટા રહે છે, તેને પોતાનું માનતા નથી.
ભગવાન પાસે મુક્તિ માગે છે. પણ ભગવાન પરમેશ્વર તો કોઈની મુક્તિ કરતા નથી, ને કોઈને રખડાવતા પણ
નથી.
આત્માની તાકાત છે, પણ તેનો ભરોસો કરતો નથી તેથી રખડે છે. પોતાની પ્રભુતાને ઓળખે નહિ ને પરવસ્તુ
વગર મારે ચાલે નહિ એમ માને છે. એક વસ્તુ વગર પણ મારે ચાલે નહિ–એમ માને છે, તો–જ્ઞાની કહે છે કે તું
બધી વસ્તુથી જુદો છે–એ વાત કેમ બેસશે? પોતાની શક્તિનો ભરોસો નથી તેથી પરનો ઓશિયાળો થઈને
રખડે છે. માટે હે જીવ! મોહ રહિત નિર્મોહ આત્મા છે તેની પ્રીતિ કરીને ઓળખાણ કર, તો તું જન્મ–મરણ રહિત
થઈ જઈશ. અનંતકાળમાં ઘણીવાર મનુષ્યદેહ મળ્યો છે પણ અંદરમાં આત્માની સમજણ એકે ય વાર કરી નથી.
અંતરને ભૂલીને બહારમાં ગોતે છે. દોષ ક્ષણિક છે ને દોષરહિત આત્મા ત્રિકાળ છે, એ બે વચ્ચે વિવેક કરવો તે
જ ધર્મ છે, ને એવો વિવેક કરે તેને જ મુક્તિ થાય છે.
લગાવી છે એ સિવાય બીજું કાંઈ જોઈતું નથી–એવા આત્મા જ આ જગતમાં પ્રશંસવા યોગ્ય છે. આત્માના
ભાન વિના બાયડી ઘરબરા છોડીને ત્યાગી થાય તેથી કાંઈ ધર્મી નથી, કેમ કે હજી શરીરથી ભિન્ન ચૈતન્ય તત્ત્વને
જાણ્યું નથી, ને શરીરને પોતાનું માનીને અભિમાન કરે છે, તેની બધી ક્રિયાઓ રાખ ઉપર લીંપણ જેવી છે. –તેને
ધર્મ થતો નથી.
નૂરજહાંનું રૂપ જગતમાં પ્રખ્યાત હતું. એક ફકીર જોવા આવ્યો. જોઈને માથુ ધૂણાવ્યું અને કહ્યું–જગત કહે છે તેવું
સુંદરરૂપ નથી. ત્યારે જહાંગીરે કહ્યું– ‘સાંઈ બાવા! આપકી દ્રષ્ટિ સે નહિ, હમારી દ્રષ્ટિ સે દેખો! ’ જુઓ, જેને
સ્ત્રીનો મોહ છે તેને શરીરના રૂપની પ્રીતિ છે. પણ શરીર તો ચામડું છે, અંદર હાડકાં ને લોહી માંસ સિવાય
બીજું કાંઈ નથી. એમ જ્ઞાની પાસે આત્માના સ્વભાવ સિવાય પુણ્યની કે પૈસાની કાંઈ કિંમત નથી. અજ્ઞાનીને
તેની ઊંધી દ્રષ્ટિમાં પૈસા અને પુણ્ય મીઠાં લાગે છે. એકવાર એક સેકંડ પણ આત્માનું ભાન કરે તો મુક્તિ થયા
વગર રહે નહિ. એકવાર મુક્તિ થાય તેને ફરીથી અવતાર થાય નહિ. અવતાર હોય તે તેનો નાશ કરીને મુક્ત
થઈ જાય, તેને પછી અવતાર હોતો નથી. જેમ ઘીનું ફરીથી માખણ થતું નથી તેમ મુક્તજીવને ફરીથી અવતાર
થતો નથી. શિકાર, પરસ્ત્રી સેવન, દારૂ–માંસનો ખોરાક વગેરે મોટા પાપ કરતો હોય ને બંગલામાં રહેતો હોય,
તેને અત્યારે પુણ્યનાં ફળ દેખાય છે, પણ પાપનાં ફળથી તો તે નરકમાં જાય છે, ને ત્યાં મહા આકરાં દુઃખ
ભોગવે છે.
બાદશાહી તો તારા ચૈતન્યમાં ભરી છે, તેને ઓળખે તો મુક્તિ થયા વિના રહે નહિ.
PDF/HTML Page 9 of 17
single page version
શ્રી જૈનશાસન જયવંત હો! જેના પ્રતાપે જૈનશાસનનો જયકાર વર્તી રહ્યો છે તેવા પૂ. સદ્ગુરુદેવ શ્રી
ભક્તજનોએ વિહારમહોત્સવ કરીને સદ્ધર્મપ્રભાવનાના એ મંગળ પ્રસંગને દીપાવ્યો.
ગામના લોકો હોંશથી વ્યાખ્યાનનો લાભ લેતા હતા.
પોતાના ભક્તિભાવને વ્યક્ત કર્યો હતો.
જેમાં લગભગ સાત હજાર રૂપિયા તે વખતે જાહેર થયા હતા.
કરીને તેમાં રમણતા કરવી તે જ બ્રહ્મચર્ય છે. બ્રહ્મસ્વરૂપ આત્મામાં ચરવું તે જ બ્રહ્મચર્ય છે, તેમાં જ સુખ છે.
વિષયભોગો તો અનંતવાર ભોગવ્યા. પણ તે રહિત આત્મામાં સુખ છે, તેને કદી જાણ્યો નથી. વિષયોમાં
સુખબુદ્ધિ છોડીને આત્માની સમજણનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
કાંઈ સાર નથી.’
નહિ પણ અધર્મ થાય. આત્માની સાચી સમજણ કર્યા વગર બહારની શરીરાદિની ક્રિયાથી ધર્મ માન્યો પણ
આત્માને તો જાણ્યો નહિ. તો ધર્મ ક્યાંથી થાય?
શણગાર્યું હતું. અને અહીં પણ સાંતી બંધ રાખ્યા હતા. બપોરે ૩ થી ૪ વ્યાખ્યાન હતું, તે વખતે ગામલોકોનો
ઉત્સાહ ઘણો હતો.
PDF/HTML Page 10 of 17
single page version
માહ વદ એકમને દિવસે લાખણકાથી ગઢકા તરફ વિહાર કર્યો. વચમાં અડતાલા ગામ આવે છે ત્યાંના
હતો. ખાસ કરીને શિક્ષિત વર્ગ વ્યાખ્યાન સાંભળવા આવતો હતો. અહીં પુ. શ્રી માહ વદ ૧–૨ બે દિવસ રહ્યા
હતા.
બપોરે ૨
તથા રાત્રે ૮ થી ૯ તત્ત્વચર્ચા થતી. વ્યાખ્યાન તેમ જ ચર્ચાનો ગામના ઘણા લોકો લાભ લેતા હતા. માહ વદ ૧૦
ના દિવસે ત્યાંના હરગોવિંદભાઈ ગોપાણી તથા જ જીવનભાઈ પારેખ એ બંનેએ સજોડે પૂ. શ્રી પાસે આજીવન
બ્રહ્મચર્ય પ્રતિજ્ઞા અંગીકાર કરી. આ પ્રસંગે સવારે ખાસ વ્યાખ્યાન વંચાયું હતું અને તેમાં મોક્ષમાળાના
“બ્રહ્મચર્ય સુભાષિત” એ કાવ્યના અર્થ ઘણી સુંદર રીતે સમજાવવામાં આવ્યા હતા.
ભગવાનની પ્રતીત થઈ તેને અનંત ભવ હોય જ નહિ. કેવળી ભગવાન ભવરહિત છે, જેને ભવ વિનાના જીવની
શ્રદ્ધા થઈ તેને લાંબા ભવ હોય જ નહિ. મોક્ષ માટે જીવનો પુરુષાર્થ ન ચાલે એવી વાત જગતના કોઈ જીવને
ભવોભવ સાંભળવા મળશો નહિ.” બપોરે ૩ થી ૪ વ્યાખ્યાન થયું હતું.
જૈન સ્વાધ્યાય મંદિરે પધાર્યા ને ત્યાં માંગળિક સંભળાવીને તેના અર્થો કર્યા. બપોરે ૩ થી ૪ વ્યાખ્યાન તથા
રાત્રે ૮ થી ૯ ચર્ચા થતી હતી.
વીતરાગી જિનબિંબોની પ્રતિષ્ઠાનો આવો મહાન્ અવસર સૌરાષ્ટ્ર દેશમાં હજારો વર્ષે નજરે પડે છે. આ પ્રતિષ્ઠામાં
મૂળનાયક તરીકે શ્રી ચંદ્રપ્રભ સ્વામી હતા. પંચકલ્યાણકમાં વિધિનાયક શ્રી. ઋષભદેવપ્રભુ હતા. પ્રતિષ્ઠામંત્ર
PDF/HTML Page 11 of 17
single page version
થયો હતો. વીંછિયામાં પ્રતિષ્ઠા કરાવનાર તરીકે શેઠ શ્રી નેમિદાસ ખુશાલભાઈ (પોરબંદરવાળા) હતા. અને
પ્રતિષ્ઠાનો વિધિ કરાવવા માટે ઇંદોરથી પ્રતિષ્ઠાચાર્ય સંહિતાસુરી પંડિત શ્રી નાથુલાલજી પધાર્યા હતા. આ
અમૂલ્ય અવસરને મુમુક્ષુઓએ મહાન ઉત્સાહવડે દીપાવ્યો હતો.
બીજો સંવાદ ફાગણસુદ ૨ ને દિવસે બાળકોએ ભજવ્યો હતો. બંને સંવાદમાં કેટલાક પ્રસંગો ખાસ વિશેષ
આકર્ષક હતા.
વર્તમાન તીર્થંકરો, પંચ પરમેષ્ઠિ ભગવંતો વગેરેની સ્થાપના કરીને તેમનું પૂજન કરવામાં આવ્યું હતું. બપોરે
ગર્ભકલ્યાણકની પૂર્વ ક્રિયાનું દ્રશ્ય થયું હતું. બીજી ચોથને દિવસે પણ ગર્ભકલ્યાણકનો પૂર્વ વિધિ થયો હતો તેમાં
માતાજીના ૧૬ સ્વપ્નોનું દ્રશ્ય, દેવ–દેવીઓ દ્વારા સ્તુતિ, દેવોદ્વારા વસ્ત્રની ભેટ અર્પણ, તથા દેવકુમારીઓ
માતાને વિધવિધ તત્ત્વના પ્રશ્નો પૂછે છે ને માતા તેના જવાબ આપે છે–વગેરે દ્રશ્યો થયા હતા.
ઉપર મેરુ પર્વત ઉપર જન્માભિષેક કરવા તેડી જાય છે, બાલપ્રભુજી હાથી ઉપર બિરાજી રહ્યા છે, મેરુ પર્વત પાસે
હતું. અને જ્યારે પ્રભુશ્રીને મેરુ પર્વત ઉપર બિરાજમાન નિહાળ્યા તે વખતે તો મુમુક્ષુ ભક્તજનોના અંતરમાં
કંઈ કંઈ થઈ જતું હતું; અહો, અદ્ભુત દ્રશ્ય છે! આવું દ્રશ્ય જિંદગીમાં જોયું નથી, સાક્ષાત્ જન્મકલ્યાણક જેવું
લાગે છે. અહો! જિનેંદ્રદેવ તો હજી બાળક છે છતાં આટલો મહિમા! ખરેખર આ બધો ચૈતન્યનો મહિમા છે,
અંતરમાં ચૈતન્યદ્રવ્ય જાગ્યું છે તેનો જ આ પ્રતાપ છે.” પછી ઘણા મહાન ઉત્સાહ અને જયકાર નાદ વચ્ચે
પ્રભુશ્રીનો જન્માભિષેક કર્યો. અભિષેક બાદ ઈન્દ્રાણીએ પ્રભુને વસ્ત્રાલંકર પહેરાવ્યાં. એ રીતે જન્માભિષેક કરીને
પાછા ફર્યાં. પ્રભુની રથયાત્રા ઘણી જ શોભતી હતી. પાછા આવ્યા બાદ ઈન્દ્રોએ તાંડવનૃત્ય કર્યું.
રાત્રે ઈન્દ્રોએ ફરીથી “
રાજદરબારમાં દેશોદેશના રાજા–મહારાજાઓ પ્રભુને ભેટ ધરવા આવ્યા હતા. ઈત્યાદિ દ્રશ્યો થયા હતા.
મહારાજા આદિનાથ ભગવાન પરમ વૈરાગ્ય પામે છે. સંસારથી વિરક્ત થઈને પરમ ઉપશમભાવથી અંતરમાં બાર
વૈરાગ્ય ભાવનાઓનું ચિંતવન કરી રહ્યા છે. તરત જ લોકાંતિક દેવો પ્રભુની સ્તુતિ અને વૈરાગ્યની પુષ્ટિ કરવા
આવે છે. લોકાંતિક દેવો પ્રથમ ભગવાનની સ્તુતિ કરીને પછી ભક્તિપૂર્વક તેમના પ્રત્યે કહે છે કે પ્રભો, આપ
સ્વયંબુદ્ધ છો, આપશ્રી આજ ભવમાં કેવળજ્ઞાન પ્રગટ કરીને મુક્ત થનારા છો અને જગતના જીવોને મુક્તિનો
માર્ગ દેખાડનારા છો. અહો, ધન્ય છે પ્રભો! આપની વૈરાગ્યભાવનાને ધન્ય છે. સમસ્ત સંસાર ભાવથી વિરક્ત
PDF/HTML Page 12 of 17
single page version
અનુમોદના છે, આપશ્રીના દીક્ષાકલ્યાણક મહોત્સવનો જય હો જયહો.
આત્મધ્યાનમાં બેઠા ને મનઃપર્યયજ્ઞાન ઊપજ્યું. પછી પ્રભુજી તો વનમાં વિહાર કરી ગયા.
વૈરાગ્યમસ્તીથી નાચી રહેલી પૂ. શ્રી.ની મુદ્રા ભાવુક મુમુક્ષુજનોનાં હૃદયમાં કોતરાઈ ગઈ છે. વ્યાખ્યાનમાં પૂ. શ્રી.
એ મુનિદશામાં આત્માને અંતરની શાંતિના શેરડા હોવાનું જે વર્ણન કર્યું હતું તે સાંભળતાં મુમુક્ષુના હૃદયો
ભાવનાથી નાચી ઊઠતા હતા અને આખી સભા સ્તબ્ધ બની ગઈ હતી.
વિધાનમાં આ ક્રિયા ઘણી મહત્ત્વની છે. મહાપવિત્ર જિનપ્રતિમા ઉપર, મહાપવિત્ર ભાવ વડે, પવિત્ર હસ્તે
સોનાની સળીવડે ‘
સમોસરણ રચાય છે. સમોસરણમાં ચૌમુખે પ્રભુજી બિરાજમાન છે, બારસભા ભરાણી છે અને પ્રભુશ્રીની
દિવ્યધ્વનિ છૂટે છે.
અહો! જીવન કૃતાર્થ થયું. ધન્ય, ધન્ય જિનેન્દ્રકલ્યાણક. ધન્ય તે પંચકલ્યાણકનો મહિમા. હે જિનેન્દ્રો! તમારા
પંચકલ્યાણક મારા આત્માનું કલ્યાણ કરો.
PDF/HTML Page 13 of 17
single page version
જ નિર્વાણકલ્યાણક ઉજવવા દેવો આવ્યા, અગ્નિકુમારદેવોના મુકુટ વડે અગ્નિસંસ્કાર થયો. અને છેવટે શેષભસ્મ
મસ્તકે ચડાવી. ત્યારબાદ નિર્વાણપૂજન થયું.
અને જિનેન્દ્ર દર્શન માટેની ઉત્સુકતા અજબ હતાં.
બોલો શ્રી ચંદ્રપ્રભ ભગવાનનો.... જય હો. ત્યાર બાદ શ્રીચંદ્રપ્રભ ભગવાનની જમણી તરફ શ્રીસીમંધર ભગવાન
એક સિદ્ધ પ્રતિમાનું તથા ઉપરના ભાગમાં શ્રીસુપાર્શ્વનાથ ભગવાનનું સ્થાપન કર્યું. પછી જિન મંદિર ઉપરના બે
કળશ તથા ધ્વજદંડ ચડાવ્યા. એ રીતે શ્રી જિનમંદિરમાં મહા પવિત્ર દેવાધિદેવ ભગવંતોની પ્રતિષ્ઠા થઈ.
ત્યાર બાદ સ્વાધ્યાય મંદિરમાં મહા પરમાગમ શ્રી સમયસારજીની તથા “કારની પ્રતિષ્ઠા પૂ.
એ રીતે વીંછિયા શહેરમાં શ્રી જિનેન્દ્રદેવની પંચકલ્યાણક પ્રતિષ્ઠાનો મહાન અવસર ઉજવાયો.
વીંછિયાના શેઠશ્રી પ્રેમચંદ લક્ષ્મીચંદ અને મુમુક્ષુમંડળને ખરેખર ધન્યવાદ છે. પ્રતિષ્ઠાચાર્ય સંહિતાસૂરી પંડિત શ્રી
નાથુલાલજી સાહેબ ઉત્સાહી અને શાંત સ્વભાવી હતા, તેઓએ શાસ્ત્રવિધિ અનુસાર પ્રતિષ્ઠાવિધિ ઘણી સારી
રીતે કરાવ્યો હતો, અને પંચકલ્યાણક વગેરે દ્રશ્યો વખતે પોતે તે સંબંધી ટૂંક વિવેચન કરીને સમજાવતા હતા;
કાંઈ પણ ભેટનો સ્વીકાર કર્યા વિના, ખાસ ઇંદોરથી આવીને તેઓશ્રીએ આ પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવનો સર્વ વિધિ
શાસન–પ્રભાવનાના સેંકડો મહાન કાર્યો થાઓ. અને શ્રીજિનેન્દ્ર ધર્મચક્ર સર્વત્ર સર્વદા પ્રવર્તો.
PDF/HTML Page 14 of 17
single page version
PDF/HTML Page 15 of 17
single page version
૧૦ શ્રીમહાવીર ભગવાન ૧૧ શ્રીપાર્શ્વનાથ ભગવાન
૧૬ શ્રીઆદિનાથ ભગવાન ૧૭ શ્રીપાર્શ્વનાથ ભગવાન
૨૨ શ્રી મહાવીર ભગવાન (શ્રીમત રાધાબાઈ મલકાપુર)
૨૩ શ્રીવાસુપૂજ્ય ભગવાન અંજડ
૨૪ શ્રીમુનિસુવ્રત ભગવાન કાનપુર
૨૫ શ્રીમહાવીર ભગવાન (શેઠ રાજમલ્લજી
૩૧ શ્રી જિનપ્રતિમા પન્નાના (સરભાગચંદજી સોની
૩૨ શ્રીશાંતિનાથ ભગવાન (શેઠ. ભૈયાલાલ બાબુલાલ
૩૩–૩૫
૩૮ શ્રીચંદ્રપ્રભસ્વામી–ચાંદીના
૪૧ શ્રીમહાવીર ભગવાન
૪૨ શ્રીશાંતિનાથ ભગવાન.
ઉપર મુજબ કુલ ૧૬ ગામના ૪૨ પ્રતિમાજીઓ બિરાજમાન છે:
વડે જ આત્મતત્ત્વ જણાય છે. કરોડોમાં વિરલા જીવો જ
સ્વાનુભવથી જે આત્માને જાણે છે તે આત્મસ્વભાવ
આ જગતમાં જયવંત વર્તો! –એમ કહીને અહીં
અંતરમાં, પણ બહાર ભમે છે. એક શિષ્યને જ્ઞાન
જોઈતું હતું, ને કોઈ પાસે જઈને કહ્યું–મને જ્ઞાન આપો.
ત્યારે તેણે કહ્યું કે અમુક સરોવરના માછલાં પાસે
જઈને કહેજે, તે તને બતાવશે. ત્યારે તે માણસ માછલાં
પાસે જઈને કહે–“મારે જ્ઞાન જોઈએ છે” ત્યારે માછલે
કહ્યું–“પહેલાંં મને તૃષા લાગી છે માટે પાણી આપો,
અરે, તું આ મીઠા પાણીના સરોવરમાં પડ્યો છે, તારી
પાસે પાણી ભર્યું છે ને મારી પાસે કેમ માગ્યું?” ત્યારે
માછલે કહ્યું– ‘હે ભાઈ, તારું જ્ઞાન તો તારા અંતરમાં
પૂરું છે, તેમાંથી જ્ઞાન કાઢને, બહારમાંથી જ્ઞાન આવે
તેમ નથી. પોતામાં જ્ઞાન ભર્યું છે તેને જાણતો નથી, તે
અજ્ઞાની બહારમાં જ્ઞાન ગોતે છે. પણ અંતર
સ્વભાવમાં જ્ઞાન ભર્યું છે તેને ઓળખે તો
સમ્યગ્જ્ઞાનરૂપી ચંદ્ર પ્રગટે ને આત્માની મુક્તિ થાય.
સમજી શકે છે, ને કલ્યાણ થાય છે. અને આત્માને
સમજ્યા વગર તે બાયડી–છોકરાં, ઘરબાર છોડીને
જંગલમાં રહે તો ય તેને કલ્યાણ થતું નથી.
વિસ્તારથી કહેવાતો નથી, લાખો–કરોડોમાં તેને
જાણનારા કોઈક વિરલા જ હોય છે. એવો આત્મા આ
સદાય હોય છે. આત્માને જાણનારા વિરલા જ હોય છે,
પણ તેનો કદી વિરહ પડ્યો નથી. પૂર્વે આત્માને
જાણનારા હતા, અત્યારે છે, ને ભવિષ્યમાં થશે.
જાણવો તે મનુષ્યભવનું કર્તવ્ય છે.
PDF/HTML Page 16 of 17
single page version
પૂર્ણ પરમાત્મદ્રશ રૂપ સ્વરૂપલક્ષ્મી પ્રગટી છે એવા શ્રી વીતરાગદેવની પરંપરામાં રહીને સમ્યગ્દર્શન જ્ઞાન–
ચારિત્રરૂપ વીતરાગ ધર્મનો ઉપદેશ કરનાર જીવ શ્રદ્ધા–જ્ઞાનાદિ અનેક ગુણના ધારી હોવા જોઈએ, અને
અધ્યાત્મવિદ્યામાં પારંગત હોવા જોઈએ. અધ્યાત્મરસદ્વારા પોતાના સ્વરૂપનું અનુભવન જેને ન થયું હોય
એવા જીવો વીતરાગી જિનધર્મનો ઉપદેશ યથાર્થ આપી શકે નહિ, અને એવા વક્તા પાસેથી શાસ્ત્રશ્રવણ
કરવાથી જીવને આત્મલાભ થાય નહિ. માટે યથાર્થ આત્મજ્ઞાની પુરુષને ઓળખીને તેમની પાસે
આત્મસ્વભાવનો ઉપદેશ સાંભળવો યોગ્ય છે.
સ્વભાવની શ્રદ્ધા જ્ઞાન અને એકાગ્રતા વડે રાગ–દ્વેષ મોહને જીતે છે તેને જૈનપણું પ્રગટે છે. જેને પોતાના
શુદ્ધાત્મ–સ્વભાવની પ્રતીત ન હોય તે અન્ય જીવોને શુદ્ધાત્મ સ્વભાવનો ઉપદેશ કઈ રીતે આપી શકે?
જે ત્રિકાળસ્વભાવ છે તે તો શુદ્ધ જ છે, તેમાં કાંઈ જીતવાનું નથી, પણ વર્તમાન અવસ્થામાં દોષ છે તે દોષને
જીતવાના છે. કોઈ પર પદાર્થોને જીતવા નથી–જીતી જ શકાતા નથી, તેમ જ કોઈ પર પદાર્થોની મદદથી પણ
જીતવું નથી–જીતી શકાતું નથી; પણ પોતાની વર્તમાન અવસ્થા પરલક્ષે થતી હોવાથી દોષવાળી છે, તે અવસ્થાને
સ્વભાવ તરફ વાળીને દોષને જીતવા છે, અને તે પોતાથી થઈ શકે છે. પોતાના ત્રિકાળી સ્વભાવના યથાર્થ
શ્રદ્ધા–જ્ઞાનપૂર્વક સ્વસ્વરૂપમાં સ્થિરતા કરીને અવસ્થાના દોષને જીતવાના છે. એ રીતે, જીતનાર આત્મા છે. અને
જીતવાનું પણ પોતામાં જ છે. આ રીતે બન્ને પડખાંને પોતામાં જાણીને ત્રિકાળી સ્વભાવની રુચિના પુરુષાર્થથી
વર્તમાન પર્યાયના દોષને જે જીતે તે જૈન છે. આ રીતે જૈનપણું કોઈ વાડામાં, સંપ્રદાયમાં, વેશમાં કે શરીરની
ક્રિયામાં નથી પણ આત્માસ્વરૂપની ઓળખાણમાં જ જૈનપણું છે. હું મારા ત્રિકાળી સ્વભાવની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન
સ્થિરતાવડે વર્તમાન ક્ષણિક અવસ્થાના દોષને જીતનાર છું એમ જે જીવ આભ્યંતર માર્ગમાં શ્રદ્ધાવાન્ છે તે જ
વીતરાગ ધર્મનો ઉપદેશ આપી શકે.
લાવવાની નથી પણ મારા પરિપૂર્ણ ગુણો વર્તમાન છે તેમાં એકાગ્રતા કરતાં પર્યાયનો વિકાસ થઈને નિર્મળતા
પ્રગટે છે. કોઈ બીજાના કારણે વિકાર થયો નથી અને કોઈ બીજાના અવલંબને તે ટળતો નથી. આમ પોતાની
પરિપૂર્ણ ગુણોની પ્રતીત દ્વારા, અવસ્થાના અવગુણને જાણીને જે ટાળે છે તે જૈન છે. ચોથા ગુણસ્થાને
સમ્યગ્દર્શન પ્રગટતાં વાસ્તવિક જૈનપણું શરૂ થાય છે અથવા તો સમ્યગ્દર્શનની સન્મુખ જે જીવ હોય તેને પણ
જૈન કહેવાય છે; અને તેરમા ગુણસ્થાને જે જિનદશા પ્રગટે છે તે સંપૂર્ણ જૈનપણું છે, તેમને રાગ–દ્વેષ જીતવાના
બાકી રહ્યા નથી. જૈનધર્મ એ વસ્તુનું સ્વરૂપ છે; જગતના જડ–ચેતન પદાર્થોનું યથાર્થ સ્વરૂપ બતાવનાર
જૈનદર્શન તે વિશ્વદર્શન છે. સંપૂર્ણ રાગ–દ્વેષને જીતનાર પોતાના વીતરાગસ્વરૂપનું જેને ભાન છે પણ હજી પૂર્ણ
રાગ–દ્વેષ જીત્યા નથી તે છદ્મસ્થ જૈન છે અને વીતરાગસ્વરૂપના ભાનપૂર્વક જેણે સંપૂર્ણ રાગ–દ્વેષ જીત્યા છે તે
પૂર્ણ જૈન છે. આવા પુરુષો જ જૈનદર્શનના રહસ્યના વક્તા થઈ શકે.
PDF/HTML Page 17 of 17
single page version
શ્રી પૂજા સંગ્રહ