PDF/HTML Page 1 of 17
single page version
PDF/HTML Page 2 of 17
single page version
ન થઈ શકે. જ્ઞાની તેને કહે છે કે ભાઈ, દરેક જીવ આત્મસ્વભાવને
સમજી શકે છે. જેનામાં સમજણ–શક્તિ છે તેણે ઊંધાઈથી ભૂલ કરી
છે, તે ભૂલ ટાળીને તે પોતે સાચી સમજણ કરી શકે છે. ભૂલ
કરનાર જીવ પોતે છે, ને સાચી સમજણ કરીને ભૂલ ટાળનાર પણ
પોતે છે. જીવ ભૂલે ને જીવ સમજે. કાંઈ જડ સમજતું નથી; માટે,
મને ન સમજાય એવી બુદ્ધિ કાઢી નાંખવી. જેને આત્માનો પ્રેમ હોય
તેને આત્માની સમજણ મુશ્કેલ ન લાગે.
PDF/HTML Page 3 of 17
single page version
કરે એવી ખાસ વિનંતી છે. વી. પી. કરવામાં આત્મધર્મ કાર્યાલયને ઘણી તકલીફો પડે છે. તેથી આ વખતે એમ
નક્કી કર્યું છે કે જે ગ્રાહકોનું લવાજમ રૂબરૂમાં અગરતો મનીઓર્ડર વગેરે દ્વારા ભરાઈ ગયું હશે તેમને જ ત્રણ
ભેટ પુસ્તકો મોકલવામાં આવશે. જે ગ્રાહકોનું લવાજમ વસુલ કરવા માટે તેમને વી. પી. કરવું પડશે તેમને ભેટ
પુસ્તકો મોકલાશે નહિ. માટે આત્મધર્મના ખરા વાંચકોને વિનતિ છે કે પોતાનું લવાજમ તુરત મોકલાવીને
આત્મધર્મ કાર્યાલયના કાર્યને સરળ બનાવે. ત્રણ ભેટ પુસ્તકો નીચે મુજબ છે–
શ્રી સમયસાર ગા. ૩૯૦
થી ૪૦૪ ઉપરના પૂ.
ગુરુદેવશ્રીના અપૂર્વ
પ્રવચનો આમાં
છાપવામાં આવ્યા છે. પૃ.
નકલની કિંમત લગભગ
૧–૪–૦ થશે.
જેઠાલાલ શાહ (
કારતક સુદ એકમ
દરમિયાનમાં પ્રસિદ્ધ થશે.
(૨) બીજું પુસ્તક છે–ચૈતન્યવિલાસ: પં. શ્રી દીપચંદજી શાહ કૃત ચિદ્દવિલાસ નામના હિંદી ગ્રંથનો આ
ખારા તરફથી આ પુસ્તક ભેટ તરીકે આપવાનું છે. છૂટક નકલની કિંમત લગભગ રૂા. ૧–૦–૦ થશે.
PDF/HTML Page 4 of 17
single page version
ધગશ કેમ થાય?
આત્મસ્વભાવ રુચ્યો નથી.
પોકાર કરતો આવ્યો છે, એવો શિષ્ય આત્મસ્વભાવ સમજવાને પાત્ર છે.
શરીરમાં રોગાદિ તે વ્યાધિ છે, અને સ્ત્રી, પુત્રાદિની ચિંતા તે ઉપાધિ છે. એવા આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિરૂપ
મહાઅગ્નિથી આ સંસાર સળગી રહ્યો છે. તેમાં સદાય દુઃખ છે.
ઉત્તર:– હા, અંતર સ્વભાવમાં આવવાની જેને રુચિ થઈ હોય તેને બહારમાં દુઃખ લાગ્યા વગર રહે જ
ખમા ખમા કરતી હોય ને મોટા રાજપાટ હોય તેમાં પણ પાત્ર જીવને દુઃખ ભાસે છે. ક્ષણિક વિકાર અને તેના
સાચું સુખ પ્રગટ્યા પહેલાંં જ દુઃખ અને તેના કારણરૂપ વિકારભાવ પ્રત્યે વૈરાગ્ય આવી જાય છે.
આવ્યા કરે તેમ આ સંસારમાં એક પછી એક સંકલ્પ વિકલ્પની જાળ આવ્યા જ કરે છે. એવો આ સંસાર દુઃખથી
શોભી રહ્યો છે. જેમ ‘સારું ઝેર’ એટલે ઝટ મારી નાંખે તેવું ઝેર; આ સંસારની શોભા એટલે કે દુઃખ; સંસાર
તે પણ વિકારભાવથી દુઃખી છે; પુણ્ય–પાપ બંને દુઃખરૂપ છે. ચૈતન્યપિંડ આત્મસ્વભાવનું વેદન જ સુખરૂપ છે.
તેનાથી ચૌઈન્દ્રિયપણું પામવું દુર્લભ છે. કીડી–મંકોડો થવું પણ અનંત–
PDF/HTML Page 5 of 17
single page version
એમ શિષ્ય ધગશથી પૂછે છે. સુખ અનુભવ્યા પહેલાંં દુઃખનો ત્રાસ લાગે છે તે શુભરાગ છે, તે પણ સ્વભાવની
અપેક્ષાએ તો વિકાર છે. પરંતુ સ્વભાવ સમજ્યા પહેલાંં તેની અંતર ખોજ અને વૈરાગ્ય આવવો જોઈએ.
પણ સંજ્ઞીપણું પામવું અત્યંત દુર્લભ છે. સંજ્ઞીપણું પામ્યા વગર હિત–અહિતનો વિચાર જ થઈ શકે નહિ. અહીં
બહારની વાત નથી પણ આત્મામાં રાગ ઘટીને જ્ઞાનનો ઉઘાડ થાય તે દુર્લભ છે, અને જ્ઞાનના ઉઘાડ અનુસાર
બહારમાં અધિકરણ હોય છે. અહીં ધર્મની દુર્લભતા વર્ણવવી છે; પરંતુ એ ઈન્દ્રિયો કે શરીરની નીરોગતા વગેરેથી
ધર્મ થાય છે–એમ ન સમજવું. આ સંસારમાં સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય થાય તો પણ તેમાં છ પર્યાપ્તિની પૂર્ણતા દુર્લભ છે
અને તેમાં પણ મનુષ્યપણું અત્યંત દુર્લભ છે. તેમાં પણ આર્યક્ષેત્ર, ઉત્તમકુળ અને પાંચ ઈન્દ્રિયોથી પૂર્ણ શરીર તે
મળવું દુર્લભ છે. સંતમુનિઓના દર્શન અને તેમની વાણીનું શ્રવણ કરવાની શક્તિ મળવી દુર્લભ છે. વળી લાંબુ
આયુષ્ય દુર્લભ છે. એ બધું દુર્લભ છે એમ જાણીને ધર્મનું મહાત્મ્ય કરે છે. એ બધું મળવા છતાં જૈનદર્શનનો
સંયોગ મળવો દુર્લભ છે. જૈનદર્શન વગર જીવ ધર્મ પામી શકે નહિ.
શ્રેષ્ઠ ધર્મનુ એટલે કે આત્માના સત્સ્વભાવનું શ્રવણ દુર્લભ છે. તે શ્રવણ પછી ગ્રહણ અને ધારણ કરવું દુર્લભ છે.
ધર્મ સાંભળી જાય પણ અંતરમાં કાંઈ ધારી ન શકે તો સમજી શકે નહિ. જૈનધર્મનું શ્રવણ કરીને તેની ધારણા
પણ કરી રાખે પણ તેની વ્યવહાર શ્રદ્ધા કરવી દુર્લભ છે, ત્યાર પછી કંઈક વૈરાગ્ય, અને વિષય સુખોથી નિવૃત્તિ
એટલે કે તેમાં તીવ્ર ગૃદ્ધિનો ત્યાગ કરવો દુર્લભ છે. અને ક્રોધાદિ કષાયોની મંદતા થવી પણ દુર્લભ છે. આ બધું
ઉત્તરોત્તર દુર્લભ છે, પરંતુ હજી અહીં સુધી ધર્મ નથી, અહીં સુધી તો શુભભાવ છે. આટલે સુધી આવ્યો હોય તે
જીવ તો ધર્મ સમજવાની પાત્રતા વાળો છે. હવે ધર્મની વાત કરે છે.
મહાન દુર્લભ છે. આમાં સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર સમજવા.
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રની પ્રાપ્તિ થતી નથી.
સાથે ચાલુ રહે અને કેવળજ્ઞાન થતાં સુધી તેમાં વચ્ચે વિઘ્ન ન આવે, એવા અપ્રતિહતભાવે બોધિ ટકી રહે તેનું
નામ સમાધિ છે, તે અત્યંત દુર્લભ છે. એ રીતે નિગોદથી શરુ કરીને ઉત્તરોત્તર દુર્લભતા બતાવતાં કેવળજ્ઞાન
સુધીની વાત કરી; વર્તમાનમાં આરાધકભાવ પ્રગટ કરવો તે બોધિ છે, અને ભવિષ્યમાં કેવળજ્ઞાન થતાં સુધી તે
અખંડપણે ટકી રહે એ સમાધિ છે.
સુખની મને કિંચિત્ પ્રાપ્તિ થઈ નથી, હું દુઃખ જ પામ્યો છું. અહીં પાત્ર શિષ્યને એટલું ખ્યાલમાં આવી ગયું છે કે
હું અનાદિથી છું અને મારી પર્યાયમાં અનાદિથી દુઃખ જ છે. હું મારો સ્વભાવ સમજ્યો નથી તેથી જ દુઃખ છે. તે
દુઃખ ટાળીને પરમાનંદમય સુખ પ્રગટ કરવાનો ઉપાય બોધિ અને સમાધિ છે એટલે કે મારા પરમાનંદ–
સ્વભાવની શ્રદ્ધા–જ્ઞાન–ચારિત્ર રૂપ રત્નત્રયની અખંડપણે આરાધના તે જ મારા પરમાનંદ સુખનો ઉપાય છે.
PDF/HTML Page 6 of 17
single page version
‘હવે શાસ્ત્રનું જ્ઞાન થઈ થયું છે માટે વાંધો નથી’ એમ માનીને અંતરમાં સ્વભાવનો પુરુષાર્થ ન કરે, સ્વભાવના
અંતર–વલણપૂર્વક જ્ઞાન ધ્યાનની સાવધાનીનો પુરુષાર્થ ન કરે અને પરિણામમાં સ્વચ્છંદી–પ્રમાદી થાય તેવા જીવો
બિચારા ચાર ગતિમાં ભટકે છે. શુદ્ધ ચિદ્રૂપ સ્વભાવને જ્ઞાન–ધ્યાનમાં પકડવાનો પુરુષાર્થ તો કરતા નથી અને
પામીને વારંવાર જાગૃતિથી સ્વભાવની સાવધાનીનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. સારાંશ એ છે કે–જીવને સમ્યગ્દર્શનાદિ
નહિ હોવાથી તે સંસારમાં જ ભટકી રહ્યો છે ને દુઃખ જ ભોગવી રહ્યો છે, તેને કિંચિત્ સુખ મળ્યું નથી. માટે
પરમાનંદમય સુખની પ્રાપ્તિનો ઉપાય બોધિ અને સમાધિ છે તેનો પ્રયત્ન કરવો યોગ્ય છે.
સ્વાભાવિક વૈરાગ્ય હોય છે. સ્વભાવના ભાન વગર બહારમાં ત્યાગ કરી દીધો હોય–એ કાંઈ વૈરાગ્ય નથી.
સ્વભાવના ભાન વગર કષાયની મંદતા કરીને ત્યાગી થાય તોપણ તે સહજ વૈરાગ્ય નથી અને તેનો ત્યાગ તે
માને છે તેને વૈરાગ્ય કેવો?
વૈરાગ્ય હોય છે. ચોથા ગુણસ્થાનથી જ સહજ વૈરાગ્ય હોય છે. સમ્યગ્દર્શન તે સહજ વૈરાગ્યરૂપી મહેલનો પાયો
છે અને મુનિ તો, તે સહજ વૈરાગ્યરૂપી મહેલની ટોચ ઉપરના મણિ સમાન છે. તેમની પરિણતિ પોતાના સહજ
સ્વભાવમાં ઘણી ઢળી ગઈ છે. સ્વભાવથી જ સ્વભાવમાં આવીને જેમની પરિણતિ પરથી ઉદાસ થઈ ગઈ છે
એવા વૈરાગ્યના શિરોમણિ મુનિવરોને એક અંતરતત્ત્વ જ ઉપાદેય છે.
માળાને એક બાજુ મૂકી દે. આ લોકોને દેખાડવા માટેનો દંભ છે; એ તો પાપભાવ છે. જે લોકોને દેખાડવા
માટેનો દંભ ન કરે પણ પોતાના પરિણામમાં જ કષાયની મંદતા કરીને શુભભાવથી ત્યાગી થયો હોય, ને તેનાથી
ધર્મ માનતો હોય એવા જીવને પણ સાચો વૈરાગ્ય નથી. જે જીવને અંતરમાં એક શુદ્ધાત્મા સિવાય બીજા શેમાંય
ઉપાદેય બુદ્ધિ નથી તેને જ સાચો વૈરાગ્ય હોય છે. એવા સહજ વૈરાગ્યરૂપી મહેલની ટોચ ઉપરના મણિ સમાન
મુનિવરોને શુદ્ધાત્મા જ ઉપાદેય છે. શુદ્ધાત્માને ઉપાદેયપણે જાણવો તે જ ધર્મ છે.
શરણભૂત નથી, પોતે અંતરતત્ત્વ છે ને બધાય પરદ્રવ્યોથી ઉદાસીન છે. મુમુક્ષુ જીવોને સાચા દેવ–ગુરુના ગુણોની
તે પ્રત્યે પ્રમોદભાવ ને ભક્તિ ન જાગે તો તે જીવ શુષ્ક છે, તેને ખરેખર ગુણની રુચિ નથી. પરંતુ દેવ–ગુરુ
પ્રત્યેનો જે પ્રમોદ ભાવ થાય તે પણ રાગ છે, તે રાગને જો શરણભૂત માને તો અજ્ઞાન છે. જો પરને શરણભૂત
માનશે તો પરથી ઉદાસીન થઈને પોતાના સ્વરૂપનો આદર ક્યાંથી કરશે? અને દેવ–ગુરુ પ્રત્યેના શુભરાગને જો
પોતાનું કર્તવ્ય માનશે કે તેનાથી કલ્યાણ માનશે તો તે રાગનો
PDF/HTML Page 7 of 17
single page version
તાકાત કોઈ સંયોગમાં નથી. પણ સ્વભાવમાં તેવી તાકાત છે. અનુકૂળતા કે પ્રતિકૂળતામાં રાગ–દ્વેષ કર્યા વગર
જ્ઞાતા–દષ્ટાપણે રહીને શાંતિનું વેદન કરવાની તાકાત ચૈતન્યમાં જ છે. એટલે ગમે તે વસ્તુના અભાવમાં પણ
પોતે પોતાની શાંતિનું વેદન કરવા સમર્થ છે. એટલે બધી વસ્તુઓ વગર જ આત્માને ચાલે છે. પૈસા વિના
ચાલતું નથી–એમ અજ્ઞાની માને છે, પણ તે વાત બરાબર નથી. જગતમાં આત્મા છે, ને પૈસા છે, પણ આત્મા
પૈસાપણે નથી અને પૈસા આત્માપણે નથી. એટલે ત્રણેકાળે આત્મા પૈસા વિના જ ટકી રહેલો છે આત્મા
પોતાના સ્વભાવથી જ છે. પૈસા છે માટે આત્મા છે–એમ નથી. આત્મા પોતાના સ્વભાવથી ટકેલો છે, ને પૈસા
પૈસાથી ટકેલાં છે. એકનો બીજામાં અભાવ છે. પણ પરવસ્તુ વગર મારે ચાલે નહિ–એવી અજ્ઞાનીની કલ્પના છે
તે જ દુઃખ છે. આત્મા અનાદિથી છે, ને આત્મામાં પરનો અભાવ અનાદિથી છે. પરવસ્તુ અનાદિથી છે. પણ
આત્મામાં તેનો અભાવ છે; એટલે આત્માને સદાય પરવસ્તુ વગર જ ચાલે છે.
તે કલ્પના વગર અનાદિથી અજ્ઞાનીને ચાલ્યું નથી. પરથી હું ટક્યો નથી, પણ મારાથી જ ટક્યો છું; મારો
સ્વભાવ મારાથી પરિપૂર્ણ છે ને પરથી શૂન્ય છે એટલે મારે મારા સ્વભાવ વગર ન ચાલે એમ માને તો તો
પોતાના સ્વભાવને ઓળખીને તેનો આશ્રય કરે ને પરાશ્રય ટાળીને મુક્ત થાય.
તો જે હોય તે માથું મારે કે આમ કરો તો ધર્મ થાય, ને તેમ કરો તો ધર્મ થાય પણ પરથી ભિન્ન આત્માના ભાન
વગર ધર્મ થાય નહિ. અને જેને પોતાને આત્માની ઓળખાણ થઈ ન હોય તે ધર્મનું સાચું સ્વરૂપ કહી શકે નહિ.
મારામાં અનાદિ છે; તો પછી પુત્ર હતો ને તેનો વિયોગ થયો–એમ ત્રણકાળમાં નથી. કેમકે પુત્રનો ત્રણે કાળે
મારામાં વિયોગ જ છે.
સાધ્ય ચલાવે છે. પણ એક પદાર્થને બીજા પદાર્થ વગર ન ચાલે એવી માન્યતા તે કુમાર્ગ છે. હું પરથી ભિન્ન
ત્રિકાળ સ્વાધીન પરિપૂર્ણ છું–એવી પ્રતીતિ તે સુમાર્ગ છે, તે માર્ગે ચૈતન્યનો પ્રકાશ છે.
ચૈતન્યતત્ત્વની પ્રીતિ છે તે ઉત્કૃષ્ટ સ્થાન પામવાને પાત્ર છે. પર વસ્તુ વગર જ મારે ચાલે છે–એમ પ્રતીતિ થઈ
ત્યાં “આ સંયોગ મને અનુકૂળ, ને અમુક પ્રતિકૂળ” એવી કલ્પનાને સ્થાન ન રહ્યું. બધા પદાર્થોનો હું જ્ઞાતા છું
એવો અભિપ્રાય થયો. પર વગર મારે ન ચાલે એવી ઊંધી માન્યતાને લીધે જીવને સ્વભાવ તરફ જવામાં
અનાદિથી મહાન વિઘ્ન થઈ રહ્યું છે. પર ચીજ વગર મારે ન ચાલે એવી
PDF/HTML Page 8 of 17
single page version
તેનામાં તાકાત છે. ગમે તેવા સંયોગ વખતે સમાધાન કરવાની તાકાત આત્મામાં છે પણ તેનો જેને વિશ્વાસ
મિથ્યાત્વનો નાશ કરે તો અલ્પકાળે મુક્તિ થાય.
ન ચાલે” એવી કલ્પનાનોય ત્રિકાળી સ્વભાવમાં અભાવ છે પણ એક સમયના પર્યાયમાં તેનો સદ્ભાવ છે.
વિકાર તે ત્રિકાળ સ્વભાવમાં નથી પણ અવસ્થામાં છે. એ વિકારી અવસ્થા વગર અનાદિથી એક સમય ચલાવ્યું
નથી, તે જ સંસાર છે. એ સિવાય બહારના પદાર્થોમાં સંસાર નથી. જ્યારે એમ શરૂઆત કરે કે મારા ત્રિકાળ
સ્વભાવમાં પરવસ્તુનો અભાવ છે, ને વિકારનો પણ અભાવ છે, –આવી શ્રદ્ધા થઈ ત્યારે વિકાર વગર મારે
ચાલી શકે એવો મારો જ્ઞાનસ્વભાવ છે–એવું ભાન થયું. એટલે વિકાર વગરના સ્વભાવની પ્રતીત થઈ
વગરનો જ્ઞાનમૂર્તિ આત્મા ત્રિકાળ ધુ્રવ છે તેનો મહિમા ભાસતો નથી. વિકાર છે તે ત્રિકાળસ્વભાવ નથી પણ
ક્ષણિક વિભાવ છે. ત્રિકાળ સ્વભાવની અંતરદ્રષ્ટિથી પરિણમવું તે ધર્મ છે. અજ્ઞાની તો માને છે કે વિકાર વગર
મારે ચાલે નહિ, એટલે તેને વિકારની રુચિ ને ત્રિકાળ સ્વભાવનો અનાદર છે તે અધર્મ છે, તેને ત્રિકાળ
સ્વભાવના અનાદરનું મિથ્યાત્વ છે. ધર્મીને ત્રિકાળ સ્વભાવનો આદર છે ને ક્ષણિક વિકારનો અનાદર છે, તેમને
અલ્પ શુભાશુભ ભાવ થાય તેને તે સ્વભાવથી બહિર ભાવ જાણે છે, તેથી વિકાર થાય છતાં તેને સાચી શ્રદ્ધા–
જ્ઞાનરૂપ ધર્મ થાય છે. માટે આત્માર્થીઓએ ત્રિકાળ ચૈતન્ય સ્વભાવની રુચિ ને પ્રતીતિ કરવી જોઈએ. તેના
વિશ્વાસે સ્વભાવનો વિકાસ થશે ને વિકારનો વિનાશ થશે.
જેને આત્મકલ્યાણની દરકાર છે, ભવભ્રમણનો ડર છે એવા આત્માર્થી સિવાય બીજા
જીવોને આ વાત બેસે તેમ નથી. આવા મનુષ્ય અવતારમાં આવ્યો અને પરમ દુર્લભ એવી
સત્યવાણી સાંભળવાનો જોગ મળ્યો; જો અત્યારે સ્વભાવની રુચિથી આ વાત નહિ સાંભળે
અને નહિ સમજે તો ક્યારે સાંભળશે? અનંત કાળે પણ આવી વાત સાંભળવા મળવી
મુશ્કેલ છે.
એકતાની શ્રદ્ધા કરવી ને પછી જ્ઞાનને સ્વરૂપમાં સ્થિર કરીને વીતરાગભાવ પ્રગટ કરીને
સંપૂર્ણ એકતા કરવી, એ સિવાય બીજું કાંઈ કરવા જેવું નથી. આમાં જ મોક્ષમાર્ગ અથવા
ધર્મ જે કહો તે આવી જાય છે. કોઈ પણ પરને લીધે જ્ઞાન ખીલે એમ જેણે માન્યું છે તેણે
રાગ સાથે જ જ્ઞાનની એકતા કરી છે, એવો અજ્ઞાની જીવ દરેક સંયોગ વખતે જ્ઞાન અને
આત્માની એકતાને તોડે છે, તે અધર્મ છે. જ્ઞાન સાથે આત્માની એકતાની અને રાગાદિથી
જ્ઞાનની એકતા વધતી જાય છે ને રાગ તૂટતો જાય છે, તે ધર્મ છે.
PDF/HTML Page 9 of 17
single page version
નિયમસારની આ ૩૮મી ગાથામાં હેય–ઉપાદેય તત્ત્વનું કથન છે. પોતાનો શુદ્ધ આત્મસ્વભાવ જ ઉપાદેય
ઉત્તર:– સહજ જ્ઞાનસ્વરૂપી જીવ તો સ્વતત્વ છે, તે કાંઈ પરદ્રવ્ય નથી. અહીં જીવના શુદ્ધ સ્વભાવને
પરદ્રવ્ય કહ્યું છે. ‘હું જીવ છું’ એવો વિકલ્પ તે આત્માનું સ્વરૂપ નથી, તેથી તે પરદ્રવ્ય છે, અને હેય છે.
આત્મતત્વ જ્ઞાનસ્વરૂપ છે; હું જીવ છું’ એવો જીવસંબંધી વિકલ્પ તે આત્મતત્વમાં નથી, અને તે વિકલ્પવડે
આત્મતત્વ અનુભવમાં આવ શકતું નથી, માટે તે વિકલ્પ હેય છે. જીવ પોતે પરદ્રવ્ય નથી પણ જીવતત્વ સંબંધી
અપેક્ષાએ જીવતત્વને હેય કહ્યું છે–એમ સમજવું.
અનુભવાતું નથી, માટે તે હેય છે.
વિકલ્પમાં જ જેની બુદ્ધિ અટકી છે તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે; એ વિકલ્પ વડે આત્મ તત્વ અનુભવમાં આવી શકતું નથી,
માટે તે વિકલ્પ હેય છે. વિકલ્પ રહિત થતાં જે સહજ આત્મતત્વનો અનુભવ થાય છે તે સહજ આત્મતત્વ જ
ઉપાદેય છે. અહીં વિકલ્પમાત્રને પરદ્રવ્યમાં ગણેલ છે; પોતાના શુદ્ધ સ્વભાવ સંબંધી વિકલ્પ કરવો તે પણ
સ્વદ્રવ્યનો સ્વભાવ નથી.
પણ ‘હું અબંધ છું’ એવો વિકલ્પ પોતાનું સ્વરૂપ નથી, તે પરદ્રવ્ય છે, માટે હેય છે.
ઉત્તર:– સંવરતત્વના લક્ષે વિકલ્પ થાય છે. સંવરતત્ત્વ અને તેના લક્ષે થતો વિકલ્પ એ બંનેને એક
દશા પ્રગટતી નથી. અહીં એકરૂપ આત્મસ્વભાવનું જ ગ્રહણ કરાવવું છે, તેમાં કોઈ પ્રકારના ભેદનો કે વિકલ્પનો
સ્વીકાર નથી. સંવર તો એક નિર્મળ પર્યાય છે. અહીં પર્યાયદ્રષ્ટિ જ છોડાવવી છે, માટે સંવરતત્ત્વ પણ હેય છે
અર્થાત્ તેનું લક્ષ કરવા જેવું નથી. પુણ્ય–પાપને અટકાવું એવા વિકલ્પથી પુણ્ય–પાપ અટકાતા નથી, પણ એકદમ
આત્મસ્વભાવના લક્ષે જ પુણ્ય–પાપ અટકે છે; માટે એકરૂપ આત્મસ્વભાવ જ ઉપાદેય છે. આત્મસ્વભાવના લક્ષે
એકાગ્ર થતાં સંવર–નિર્જરાને મોક્ષ થઈ જાય છે.
મોક્ષપર્યાય ઉપર જેનું લક્ષ છે તેને કદી મોક્ષદશા થતી નથી. પર્યાયદ્રષ્ટિ છોડીને આખા દ્રવ્ય સ્વભાવને દ્રષ્ટિમાં ન
સ્વીકારે ત્યાંસુધી ધર્મ થતો નથી. હું મોક્ષ કરું–એવો વિકલ્પ તે પરદ્રવ્ય સ્વરૂપ છે. હું આત્મા, અને મારો મોક્ષ
કરું’ એવા વિચાર વડે આત્મ–
PDF/HTML Page 10 of 17
single page version
જ ઉપાદેયપણે અંગીકાર કરીને ત્યાં એકાગ્ર થતાં મોક્ષદશા સહજ થાય છે.
સિવાય સાતે તત્ત્વો હેય છે. માટે, આચાર્યદેવ કહે છે કે હે ભવ્ય! તારે ઉપાદેયસ્વરૂપ તો એક આત્મસ્વભાવ છે
એમ તું સમજ, તેની ઓળખાણ કર.
અને એનો જ અંગીકાર કરવાનો છે; શુદ્ધ જીવને અંગીકાર કરવાથી શુદ્ધભાવ પ્રગટે છે. અંગીકાર કરવો એટલે
તેની શ્રદ્ધા કરવી, તેનું જ્ઞાન કરવું અને તેમાં લીન થવું. જ્યાં સાત તત્વના ભેદની શ્રદ્ધા છે ત્યાં એક સ્વતત્ત્વ
અનુભવાતું નથી, ને એક સ્વતત્ત્વની શ્રદ્ધામાં સાત તત્વના વિકલ્પો નથી. સાત તત્ત્વના વિચારમાં ક્રમ પડે છે
અને રાગ થાય છે. એક સ્વતત્ત્વની શ્રદ્ધામાં ભેદ નથી, રાગ નથી માટે પોતાનું એક શુદ્ધ સ્વરૂપ જેમ છે તેમ
જાણીને તેમાં ઠરવું, તે જ ધર્મ અને મોક્ષમાર્ગ છે.
ઓળખે તો સાચું જ્ઞાન પ્રગટે. સત્સમાગમ વિના તે કદી જણાય તેમ નથી. આ શરીર તો આત્માનું નથી, પણ
અંદર જે રાગ–દ્વેષ, પુણ્ય–પાપ, ક્રોધ–ભક્તિ વગેરે ભાવો થાય છે તે પણ વિકાર છે, તે આત્માનું સ્વરૂપ નથી.
સમજે તો તેને જન્મમરણ રહે નહિ. જેમણે રાગદ્વેષ ટાળી પૂર્ણ પરમાત્મ દશા પ્રગટ કરી એવા ભગવાન અરિહંત
સર્વજ્ઞદેવના શ્રીમુખથી દિવ્યધ્વનિ છૂટે છે, તેમાં આત્મસ્વભાવની વાત આવે છે, તે સમજીને જે આત્માને
અનુભવે છે તેને જન્મ–મરણનો નાશ થાય છે.
મહિમા અનુભવમાં આવે, પણ વાણીદ્વારા કહેવાય તેવો નથી. જે સ્વરૂપે આત્મા છે તે સ્વરૂપે તેને જ્ઞાનથી
જાણવો–માનવો ને અનુભવવો તે જ ધર્મ છે. એ સિવાય બહારમાં ક્યાંય ધર્મ નથી. ભાઈ રે, ધર્મ તો અંતરની
ટળે એવો ધર્મ તેનાથી જુદો છે. ધર્મ તો એવો છે કે જીવ જો એક સેકંડ પણ તેનું સેવન કરે તો મુક્તિ થઈ જાય.
પરમાત્મા થઈ જાય છે. ક્ષણિક પુણ્ય–પાપના ભરોંસે આત્માનું કલ્યાણ થાય નહિ. અને આ શરીર જડ છે, તેના
ભરોંસે આત્માનું હિત થાય નહિ. પણ પોતામાં પરમાત્મા થવાની તાકાત છે તેને ઓળખીને તેના ભરોંસે
અંતરની શક્તિ પ્રગટીને પોતે પરમાત્મા થાય છે. માટે હે જીવ! અંદરમાં પરમાત્મસ્વભાવ છે તેનો વિશ્વાસ કર.
શરીર, પૈસા કે પુણ્ય–પાપ ક્ષણિક છે તેના ભરોંસે તારું કલ્યાણ થતું નથી, માટે તારું સ્વરૂપ શું છે તેની
ઓળખાણ તો કર.
PDF/HTML Page 11 of 17
single page version
છે, તો તે કેવો છે? તે ઓળખવાની દરકાર કરવી જોઈએ. મનુષ્યદેહ અનંતકાળે મળે છે, તેમાં આત્માને
સમજવાની દરકાર કરવી જોઈએ. સત્સમાગમે વારંવાર તેનો પરિચય કરીને સમજવું જોઈએ. તેની ઓળખાણ
કરવી તે જ મનુષ્યદેહમાં આવ્યાનું ખરુ ફળ છે. બાકી પુણ્ય કરીને સ્વર્ગમાં જાય કે પાપ કરીને નર્કમાં જાય–તે
કાંઈ નવું નથી.
દરકાર કરીને તેને સમજવા માગે તે જીવને સત્સમાગમે જ્ઞાનમાં સમજાય છે. અનંતા જીવો તે સમજીને મુક્ત
થયા છે, અત્યારે પણ આત્માને સમજનારા છે, ને ભવિષ્યમાં અનંતા થશે. પુણ્ય અને પાપ તો આખી દુનિયા
કરે છે, પણ આત્માની સમજણ કરનારા કોઈક વિરલા જ હોય છે. પરમાં સુખ માને ને સુખ માટે પરની
ઓશિયાળ માને તે તો માગણ છે, કોઈ લાખો રૂપિયા માગે, કોઈ હજાર માગે, કોઈ સો માગે; ઝાઝું માગે તે
મોટો માગણ છે ને થોડું માગે તે નાનો માગણ છે. અને એમ સમજે કે અહો! હું આત્મા છું, મારે કાંઈ જોઈતું
નથી, મારું–સુખ મારામાં છે, મારે તો હવે આત્મા સમજવો છે–એમ જે ભાવના કરે છે તે મોટો બાદશાહ છે.
ભલે ગૃહસ્થદશામાં હોય છતાં અંતરમાં આત્માનું ભાન કરે તે ધર્માત્મા છે, ને તેને જન્મ–મરણનો અંત થઈ જશે.
જેમ પર્વત પર વીજળી ૫ડે ને બે કટકા થઈ જાય, પછી તે ફરીથી સંધાતા નથી, તેમ જે જીવ એક સેકંડ પણ
મારી” એમ લોકો માનતા નથી, તેમ ધર્મી જીવ આ શરીરાદિને કે પુણ્ય–પાપના ભાવોને પોતાનું સ્વરૂપ માનતા
નથી; તે ધર્મી જીવો આત્મસ્વભાવને જાણે છે, પણ વાણી દ્વારા કહેવો કઠણ છે.
જે જાણે છે તે જીવ છે.
પુણ્ય–પાપ તે આસ્રવ છે.
તે પુણ્ય–પાપમાં અટકવું તે બંધન છે.
તે પુણ્ય–પાપ રહિત ચૈતન્યમૂર્તિ આત્મા પ્રજ્ઞાબ્રહ્મસ્વરૂપ છે, તેની ઓળખાણ કરીને ઠરવું તે સંવર–નિર્જરા
મળે કે સ્વર્ગ મળે –તે દુર્લભ નથી, આત્માની સમજણ જ દુર્લભ છે. આ માનવજીવનમાં એવા આત્માની સમજણ
કરવા જેવી છે.
કહે છે કે આ આત્મસ્વભાવનો મહિમા જગતમાં જયવંત વર્તે છે.
જીવો પોતાની ચૈતન્ય જાતનો મહિમા ભૂલીને પરમાં સુખના ઝાંવા નાંખી રહ્યા છે, પણ પરમાં ક્યાંય સુખ નથી
પરપદાર્થ પ્રત્યેની ઈચ્છા તે દુઃખ છે. સુખ તો આત્મામાં છે, તેને ઓળખે તો સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગ્જ્ઞાન અને સમ્યક્
ચારિત્રનું સુખ પ્રગટે છે. સુખનો દેનાર આત્મા છે, તેની શ્રદ્ધા જ્ઞાન કરવી તે ધર્મ છે. લોકો ક્રિયા ક્રિયા કરે છે,
પણ આત્માની સાચી
PDF/HTML Page 12 of 17
single page version
જેમ બીજનો ચંદ્ર ઊગ્યા પછી ક્રમે ક્રમે તે પૂરો થાય છે તેમ આત્માની સાચી સમજણ એક સેકંડ પણ
આગળ વધીને પૂર્ણ સિદ્ધદશા થશે, ને વિકાર ટળી જશે.
ટાળીને વીતરાગ થઈ ગયા. જે પુણ્ય રહિત છે તેમને નમસ્કાર કરે અને પાછો પોતે પુણ્યની ભાવના કરે, તે તેણે
ખરેખર અરિહંત કે સિદ્ધને નમસ્કાર કર્યા નથી. પુણ્ય–રહિત વીતરાગ પુરુષને નમસ્કાર કરનાર પુણ્ય માગે નહિ.
ધર્મીને પુણ્ય–પાપભાવ થાય, પણ દ્રષ્ટિમાં એમ છે કે મારે આ પુણ્ય જોઈતાં નથી. મારું પુણ્યરહિત સ્વરૂપ છે, તે
મારી ચીજ નથી. –એમ ધર્મીને ઓળખાણ છે.
પ્રગટી છે તે જોઈએ છે. એ રીતે અરિહંતને નમસ્કાર કરનાર જીવને પુણ્યની ભાવના હોતી નથી. તેમજ મુનિને
તો બહારમાં દાગીના, લૂગડાં, ઘરબાર કાંઈ નથી, છતાં તેમને નમસ્કાર કરે છે. ખરેખર ત્યાં નમસ્કાર કરનારની
એવી ભાવના છે કે હે પ્રભો, આપની પાસે ઘરબાર, વસ્ત્ર, દાગીના કાંઈ ન હોવા છતાં અંતરમાં કાંઈક અપૂર્વ
ચીજ છે તે મારે જોઈએ છે. મારી પાસે પૈસા ઘરબાર, દાગીના છે પણ તેમાં સુખ નથી, એ બધાં પુણ્યનાં ફળ છે
પણ તેમાં સુખ નથી, આપના આત્મામાં રાગ–દ્વેષ ટળીને સમ્યગ્દર્શન જ્ઞાન–ચારિત્ર પ્રગટ્યા છે, તેમાં ખરેખર
તેની પહેલાંં સમજણ કરવી જોઈએ.
આ શુદ્ધભાવ–અધિકાર ચાલે છે. આત્માનો સ્વભાવ એ જ શુદ્ધ ભાવ છે, ને તે જ આદરણીય છે. એ શુદ્ધ
જાણીને, તેની રુચિ કરવી તે સમ્યગ્દર્શન છે. સ્વભાવ શું અને પરભાવ શું–એ જાણ્યા વગર સ્વભાવની રુચિ
થાય નહિ. ને પરનો મહિમા ટળે નહિ. અને ત્યાં સુધી જીવને ધર્મ થાય નહિ.
મહિમા જાણ્યો નથી તેથી વિકારથી ને પરથી પોતાનો મહિમા માની રહ્યો છે. શુભભાવ કરે ત્યાં તો મેં ઘણું કર્યું
એમ માની લે છે, અને ધાર્યા પ્રમાણે બહારમાં અનુકૂળતા દેખે ત્યાં તો જાણે કે હું આનાથી ભરપૂર છું–પણ તે
અજ્ઞાનીને ખબર નથી કે જ્ઞાન–સુખથી ભરપૂર તો પોતાનો સ્વભાવ જ છે, ને તે જ પોતાને શરણભૂત છે,
બહારની કોઈ વસ્તુ જરાય શરણભૂત નથી અને વિકાર પણ શરણભૂત નથી. જેને પોતાના સ્વભાવની વિકારથી
ને પરથી ભિન્નતા નથી ભાસતી, ને વિકારમાં તથા પરમાં જ એકાકારપણું માની રહ્યો છે તે પોતાના શુદ્ધ ભાવને
ઉપાદેય જાણતો નથી; તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે. અને જે જીવ પોતાના શુદ્ધ ભાવને વિકારથી ને પરથી જુદો જાણીને
ઉપાદેય માને છે તે ધર્માત્મા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે.
PDF/HTML Page 13 of 17
single page version
છે, એને તો ભૂલી જ જાય છે, અને વર્તમાનમાં અશુભ છોડીને શુભ પરિણામ કરે ત્યાં તો પોતે ભરપૂર હોય
એમ અજ્ઞાનીને લાગે છે. પણ શ્રીગુરુ કહે છે કે–ભાઈ, પુણ્ય તારું સ્વરૂપ નથી. પુણ્ય કર્યા તેથી તારા આત્માની
મોટાઈ નથી. તારો આત્મા તો પુણ્ય–પાપ રહિત અત્યારે જ એકરૂપ જ્ઞાનભાવે ભરપૂર છે, એમાં જ તારું સુખ
છે, એ જ તારે ઉપાદેય છે. તું એને ભૂલીને, પુણ્ય–પાપમાં તારું એકત્વ માની રહ્યો છે અને તેમાં સુખ માને છે,
પણ ભાઈ! એ ઊંધી માન્યતાથી તો કરોડો કાળા વીંછીના ડંખની વેદના કરતાં ય વધારે દુઃખની વેદના તું
ભોગવી રહ્યો છે. માટે શુદ્ધ સ્વભાવના અભ્યાસ વડે તે માન્યતા છોડ.
સમુદ્રના પાણીમાં ક્યાંક મેલું મોજું દેખાય, પણ કાંઈ આખો સમુદ્ર મેલો નથી. ક્ષણિક મેલું મોજું આખા સમુદ્રને
મેલો કરવા સમર્થ નથી. મેલાં મોજાં વખતે પણ સમુદ્ર તો નિર્મળ છે. તેમ આ આત્મા ચૈતન્યસમુદ્ર છે. તેની
વર્તમાન દશામાં જે મલિનતા દેખાય છે તે ક્ષણિક છે, આખું આત્મસ્વરૂપ મેલું નથી, આત્મસ્વરૂપ શુદ્ધ એકરૂપ
છે. ક્ષણિક વિકાર થાય છે તે ભાવ આખા શુદ્ધ સ્વરૂપને મલિન કરવા સમર્થ નથી. વિકાર જેટલો જ આત્મા
માનવો તે અજ્ઞાન છે; ને શુદ્ધ આત્મ સ્વરૂપને માનવું તે સમ્યગ્જ્ઞાન છે.
છે. તેમ આ આત્મા સહજ ચૈતન્યરૂપ છે તેમાં વર્તમાન જે વિકારભાવ દેખાય છે તે તેના મૂળ સ્વરૂપમાં નથી. જો
એકલા આત્માને મૂળસ્વરૂપે જુઓ તો, તેના દ્રવ્યમાં–ગુણમાં કે વર્તમાન વર્તતા ભાવમાં પણ વિકાર નથી.
આત્માનું મૂળ સ્વરૂપ શુદ્ધ છે તે ઉપાદેય છે. જેમ સમુદ્રનો એવો સ્વભાવ છે કે મેલને પોતામાં રહેવા દે નહિ પણ
ઊછાળીને બહાર ફેંકી દે. તેમ આ આત્મસ્વરૂપમાં વિકારભાવોનો પ્રવેશ થઈ શકતો નથી. આત્મા અંર્તતત્ત્વ છે
ને વિકાર બર્હિતત્ત્વ છે; અંતરતત્ત્વમાં બર્હિ તત્ત્વનો પ્રવેશ નથી. આત્માનો સ્વભાવ વિકારનો નાશ કરવાનો
છે. આવો આત્મસ્વભાવ જ અમૃતરૂપ છે, એની ઓળખાણ સિવાય બીજા જેટલા ભાવો કરે તે બધાય ઝેરરૂપ
સંસાર સ્વરૂપ છે.
ઝગમગતા કોલસાને હાથમાં લઈને એમ માને કે હું અગ્નિના લહાવા લઉં છું. મને બહુ આનંદ આવે છે. પણ
અગ્નિથી પોતાનો હાથ બળી જાય છે તેનું તેને ભાન નથી. તેમ પુણ્ય –પરિણામના વેદનથી તો આકુળતારૂપી
અગ્નિમાં આત્મા બળી રહ્યો છે, પણ અજ્ઞાની તેમાં શાંતિ માને છે.
છે. બહારના પદાર્થોથી તો પોતે ખાલી છે, ને અંતરમાં શુદ્ધ આનંદઘન સ્વભાવથી ભરેલો છે, તે જ ઉપાદેય ને
શરણભૂત છે. પણ એના ભાન વિના, બહારની ક્ષ્ણિક વસ્તુઓથી પોતાને ભરેલો માને છે, પોતાને માલ વગરનો
માને છે. પણ બહારના પદાર્થોમાંથી કદી જીવની શાંતિ આવે તેમ નથી. વળી કંઈક પુણ્ય પરિણામ કરે તેનાથી
પોતાને ભરપૂર માને છે ક્ષણિક પરિણામમાં જ અર્પાઈ જઈને તેમાં જ આત્માનું સર્વસ્વ માની બેઠો છે; પણ
ક્ષણિક પુણ્ય પરિણામ રહિત આખી વસ્તુ જ્ઞાનકંદ છે તેને જાણતો નથી.
પોતાને ભરપૂર પૂરો માને છે, પણ તેનાથી જુદું સ્વરુપ છે તેને માનતો નથી. જ્યાં જ્યાં દ્રષ્ટિ મૂકે છે ત્યાં ત્યાં
ભર્યો ને પૂરો જ માને છે, અધૂરો માનતો નથી. અંતરમાં પોતાનો સ્વભાવ પૂરો છે તેથી ઊંધો પડીને બહારમાં
પણ પોતાની પૂર્ણતા માને છે. પોતે પૂરો છે પણ દ્રષ્ટિમાં ગૂલાંટ મારી છે તેથી બહારમાં પૂર્ણતા માની બેઠો છે.
બહારમાં પૂર્ણતા માનનારો પોતે જ પૂરો છે, પણ જ્યાં પૂર્ણતા છે ત્યાં ન માનતાં,
PDF/HTML Page 14 of 17
single page version
માન્યતા કર, એ સિવાય બીજું કાંઈ તારે ગ્રહણ કરવા જેવું નથી. પર્યાયમાં રાગાદિ હોવા છતાં તે ગ્રહણ કરવા
જેવા નથી. આવી શ્રદ્ધા કરવી તે ધર્મ છે. રાગાદિમાં આત્મા નથી, છતાં ત્યાં ખોટી કલ્પના કરીને પોતાપણું માની
રહ્યો છે, તે અસત્ માન્યતા જ અધર્મ છે. અને જે પોતાનો સ્વભાવ સત્ છે તેને જ માન્યતામાં સ્વીકારવો તે
સત્ની માન્યતા છે, ને તે ધર્મ છે.
થતી નથી? પહેલાંં તેમાં સુખ માનતો હતો ને? ક્યાં ગઈ તારી સુખની કલ્પના? માટે હે અજ્ઞાની, તું સમજ કે
એ કોઈ પણ બહારના પદાર્થો તને શરણભૂત નથી; તેમાં સુખની જે કલ્પના કરી હતી તે કલ્પના પણ શરણભૂત
નથી. અને જેના ફળમાં તે સંયોગ મળ્યા છે તે પુણ્ય પણ તને શરણભૂત નથી. એ બધાય તારાથી બાહ્યતત્ત્વો છે,
ને તારો એકરૂપ ચૈતન્યસ્વભાવ તે અંતરતત્ત્વ છે ને તે જ શરણભૂત છે. એ સ્વભાવની ઓળખાણ આચાર્યદેવ
આ ગાથામાં કરાવે છે.
ઉપાદેય છે. જ્યાં સુધી તેનો અનુભવ ન થાય ત્યાં સુધી, તેના લક્ષે વારંવાર તેનું શ્રવણમનન કરવું જોઈએ, ને
તેના મહિમાનું વારંવાર ચિંતવન કરવું જોઈએ. અનાદિથી પર્યાય જેટલો માનીને પોતે તેના મહિમામાં અટક્યો
છે ને વિકારનો જ અનુભવ કર્યો છે, તેને બદલે સ્વભાવનો મહિમા કરે તો વિકારરહિત શુદ્ધભાવનો અનુભવ
થાય છે, ને વિકારનો મહિમા છૂટી જાય છે. સુખી થવાનો માર્ગ આ જ છે.
અજ્ઞાનબુદ્ધિ છે, કેમ કે ‘હું જીવ છું, અજીવ નથી’ એવા વિકલ્પો તે આત્મા નથી. વિકલ્પ તો મલિન તરંગ છે,
શુભરાગ છે તેને આત્મા માનવો તે તો ચપટી ધૂળવાળા એક તરંગને જ આખો દરિયો માની લેવા જેવું છે. તે
વિકલ્પને બાદ કરતાં જે એકલું ચૈતન્ય દળ રહી જાય છે તે આત્મસ્વભાવ છે. ડાહ્યો માણસ એક મેલા મોજાને
દેખીને આખા દરિયાને મલિન માની લેતો નથી, પણ તે જાણે છે કે આખો દરિયો સ્વચ્છ છે, આ મલિન મોજું
તેનું સ્વરૂપ નથી. દરિયો તે મલિનતાને ઊછાળીને બહાર ફેંકી દેશે. તેમ જીવ–અજીવાદિના જે વિકલ્પ ઊઠે છે તે
મલિન મોજાં સમાન ક્ષણિક વિકાર છે, આખો આત્મા વિકારવાળો નથી. આત્માનો સ્વભાવ તે વિકારરૂપ થઈ
ગયો નથી. –આમ જ્ઞાની જાણે છે. ‘હું જીવ છું ને પ્રયત્ન વડે મારી મોક્ષદશા પ્રગટ કરું’ એવા વિકલ્પ ઊઠે તે
વિકાર છે, જ્ઞાની તેને સ્વભાવમાં પ્રવેશવા દેતા નથી પણ ભેદજ્ઞાનના બળે તેને જુદા ને જુદા જ રાખે છે; તેથી
ચૈતન્ય સ્વભાવના જોરે તે વિકારને ઊછાળીને બહાર ફેંકી દે છે. પણ અજ્ઞાની તો વિકારને અને આત્માને
એકમેક જ જાણે છે તેથી તે કદી વિકારથી મુક્ત થતો નથી.
મલિનતા દરિયામાં પેસી શકે નહિ કેમ કે દરિયાનો સ્વભાવ એવો છે કે તે મેલને પોતામાં પેસવા દે નહિ; તેમ–
આ આત્મા પરમ પારિણામિક ભાવરૂપ ચૈતન્ય સમુદ્ર છે, વિકારી અવસ્થા તે મેલાં મોજાં સમાન છે. મેલી
અવસ્થા એક જ સમય પૂરતી છે, તે મલિનતા આત્માના સ્વભાવમાં ભેગી થતી નથી. આત્માનો સ્વભાવ કદી
વિકારી થઈ જતો નથી. આત્માનો સ્વભાવ વિકારથી છૂટા જ રહેવાનો છે. જ્ઞાની જાણે છે કે શુભ–રાગના બધા
વિકલ્પો મારા સ્વભાવની ચીજ નથી, પણ અંતરમાં જે સદા એકરૂપ જ્ઞાયકભાવ છે તે જ હું છું ને તે જ મારે
આદરણીય છે; તેની શ્રદ્ધા કરીને તેમાં જ એકાગ્ર થવા જેવું છે. આમ પોતાના અંતર સ્વભાવની પ્રતીતિવડે તેમાં
જ આદરબુદ્ધિ થાય તેનું નામ શુદ્ધભાવનું ગ્રહણ છે ને તે જ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર છે, તે જ ‘નિયમસાર’ છે.
જેણે એવા શુદ્ધાત્માનું ગ્રહણ કર્યું છે તે સમ્યગ્દ્રષ્ટિ છે, ને તેને બંધન થતું
PDF/HTML Page 15 of 17
single page version
PDF/HTML Page 16 of 17
single page version
લગભગ ૫૦ લેખો છે. જિજ્ઞાસુ વાંચકોને આ પુસ્તક ખાસ
અભ્યાસ કરવા જેવું છે. પૃ. ૨૪૦ લગભગ. પાકું પૂઠું, છૂટક
નકલની કિંમત લગભગ ૧–૪–૦ થશે.
સ્વામીના ખાસ આધ્યાત્મિક વિશિષ્ટતાઓથી ભરપૂર પ્રવચનો આ
પુસ્તકમાં છપાયા છે. દરેક જિજ્ઞાસુ જીવોએ આ પુસ્તક ખૂબ મંથન
કરવા યોગ્ય છે. આ પ્રવચનોમાં પાને પાને આત્માના પરિપૂર્ણ
સ્વાધીન સ્વભાવનું અચિંત્ય માહાત્મ્ય ઝળકે છે. પરિપૂર્ણ આત્મિક
સ્વભાવનાં ગાણાં ગાતું અને તેની સ્વતંત્રતાનો માર્ગ દર્શાવતું આ
શાસ્ત્ર આત્માના સાચા સ્વરાજ્યનું સ્વરૂપ જાહેર કરે છે.
PDF/HTML Page 17 of 17
single page version
બાળપોથી પ્રસિદ્ધ થઈ છે.
આ બાળપોથીમાં નાના
નાના ૨૮ પાઠો દ્વારા,
બાળકો પણ હોંશપૂર્વક
વાંચે–સમજે એ રીતે નીચેના
વિષયોનું સંકલન કર્યું છે.
શાસ્ત્ર, પંચપરમેષ્ઠી,
અને સંસારી, ભગવાન
મહાવીરનું જીવન ચરિત્ર,
દેવદર્શન, હિંસાદિ પાપોના
ત્યાગનો ઉપદેશ, ક્રોધાદિ
ત્યાગનો ઉપદેશ, ધૂનસંચય,
દેવ–શાસ્ત્ર–ગુરુને વંદન,
આત્મદેવનું વર્ણન વૈરાગ્ય
અને ભાવનાઓ.