PDF/HTML Page 1 of 21
single page version
PDF/HTML Page 2 of 21
single page version
થઈ જાય છે.
કર્મને તારું સવળું વીર્ય શું ન તોડી શકે? તારા પુરુષાર્થ પાસે
કોઈ કર્મનું બિલકુલ જોર નથી; જેમ વીજળીના પડવાથી
પર્વતના ભાંગીને ભૂકકા થઈ જાય છે તેમ આત્માના પુરુષાર્થ
વીર્ય કેમ ન છોડી શકે?
રહેલા કર્મને નિમિત્ત કહેવાય; પણ તે કર્મ આત્માને કાંઈ કરતા
નથી. ગમે તે ક્ષેત્રે કે ગમે તે કાળે આત્મા જ્યારે પુરુષાર્થ કરે
ત્યારે થઈ શકે છે.
PDF/HTML Page 3 of 21
single page version
૨. પુણ્ય–પાપના વિકારી ભાવો અને તેના ફળ સ્વરૂપ સંયોગી નાશવાન પદાર્થોની પ્રાપ્તિ–તેનો જેને
૪. પર પદાર્થ તરફ લક્ષ તે રાગ છે.
૯. પરનું હું કરી શકું, પર મારું કરી શકે, એવી માન્યતા મિથ્યાત્વ છે.
૧૦. મોક્ષનું કારણ વીતરાગતા, વીતરાગતાનું કારણ અરાગી ચારિત્ર, ચારિત્રનું કારણ સમ્યગ્જ્ઞાન અને
૧૨. જ્યાં જ્યાં જાણપણું ત્યાં ત્યાં હું, એવો દ્રઢભાવ સમ્યક્ત્વ છે.
૧૩. પરિણામ જ સંસાર અને પરિણામ જ મોક્ષ છે માટે સમયે સમયે પરિણામ તપાસ.
૧૪. વિસ્મય કરનારનો (આત્માનો) વિસ્મય ન આવે ત્યાં સુધી પરનો વિસ્મય ટળે નહિ.
૧પ. આત્મા ત્રિકાળ પરિપૂર્ણ છે એવો ખ્યાલ જ્યાં સુધી ન આવે ત્યાં સુધી પરમાં એકત્વ બુદ્ધિ ટળતી નથી.
૧૬. અનંત પ્રતિકૂળતા હોવા છતાં અનંત એકાગ્રતા થઈ શકે છે.
૧૭. ચાર અઘાતિ કર્મો સંયોગ આપે, જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, અંતરાય આત્મામાં ઉણપ આપે છે
ત્રિકાળી સ્વાવલંબી સ્વભાવ ઉપર દ્રષ્ટિ નથી. શુભ ભાવ ઉપર દ્રષ્ટિ હોવાથી તે પુણ્ય બાંધે પણ આત્માનો
સ્વભાવ બીલકુલ ઉઘડતો નથી.
નિમિત્તાદિની અપેક્ષાએ આ ઉપચાર કર્યો છે’ એમ જાણવું; અને એ પ્રમાણે જાણવાનું નામ જ બન્ને નયોનું
ગ્રહણ છે. પણ બન્ને નયોના વ્યાખ્યાનને સમાન સત્યાર્થ જાણી ‘આ પ્રમાણે પણ છે તથા આ પ્રમાણે પણ
છે’ એવા ભ્રમરૂપ પ્રવર્તવાથી તો બન્ને નયો ગ્રહણ કરવા કહ્યા નથી.
PDF/HTML Page 4 of 21
single page version
તેમની પાસેથી માગવું પણ શું? અને જેઓ પોતે જ રાગ અને દ્વેષ
ભાવથી રિબાઈ રહ્યા છે એવાઓ બિચારાં અન્યનું શું હિત કરશે?
માટે––
શાંત, જ્ઞાન સ્વભાવથી તું ભરપૂર છો, તેમાં બાહ્યવૃત્તિથી મોજાંઓ
ઉપાડી ડોળપ લાવવાની ટેવ છોડ!
ભાવમાં સમાઈ જાઉં છું. તમારાથી પણ ભાવે નિવૃત્ત થાઉં છું,–છૂટો
પડું છું.
ઉપકાર જ છે કે મને તત્કાળ છૂટો થઈ જવામાં સહાયભૂત બનો
છો; કારણ કે મારું સ્વરૂપ તમારાથી જુદું છે એમ મેં જાણી લીધું છે.
મળે.
પ્રબળ કરી પરમઆનંદમય નથી બની શકતો!
ખૂટવાપણું નહિ આવે, એમ દ્રઢ વિશ્વાસ રાખી સમય વીતાવ્યે જા.
સંભાળી લેશે. અચિંત્ય આત્મસ્વરૂપ સહજ સુગમતાએ પામી
ચૂકેલા સિધ્ધ ભગવંતો! તમને કોટી પ્રણામ!!!
PDF/HTML Page 5 of 21
single page version
જેને આત્માની સ્વતંત્રતા જોઈએ છીએ તેને પ્રથમ તો ‘કર્મ અને પરાધીન ભાવથી આત્માની સ્વતંત્રતા
નિજ જાતનો (સ્વરૂપનો) તે ભાવ નથી. એક તત્ત્વ બીજા તત્ત્વનો આશ્રય માગે તે ભાવ શુધ્ધ નથી. આત્મા
જ્ઞાન સ્વભાવી વસ્તુ પોતાના સુખ માટે પરનો આધાર માગે તે બધો ભાવ દુઃખ રૂપ છે અને પરવસ્તુ તેમાં (તે
ભાવમાં) નિમિત્ત છે. મારા નિરાકૂળ સુખમાં પુણ્ય–પાપના કોઈ પણ ભાવ મદદગાર નથી એવા નિર્ણય વગર
સુખ પ્રગટે નહીં.
સુખદાયક કે દુઃખદાયક નથી; પરને માટે જે પાપભાવ તે સુખદાયક નથી, અને જે દયા–દાનાદિના શુભભાવ થાય
તે ભાવ પણ આત્માના સહજ સુખને માટે મદદગાર નથી.
આત્મા શુધ્ધ છે, તેમાં દયા, વ્રતાદિના શુભભાવ પણ ઝેર છે–પરાધીનતા છે, માટે તે રહિત શુધ્ધ
છોડવાનું તો સાધારણ જનતા (નાનું બાળક) પણ કહી રહી છે, તે અપૂર્વ નથી. અનંતકાળે અચિંત્ય મનુષ્ય દેહ
મળ્યો તેમાં જો સ્વાધીન તત્ત્વની શ્રધ્ધાના બીજડાં ન રોપ્યાં તો તેણે કાંઈ અપૂર્વ કર્યું નથી. પુણ્ય તો દરેક પ્રાણી
અનંતવાર કરી ચૂક્યો છે. અહીં તો આચાર્ય દેવ અનંતકાળે નહીં સમજાયેલ એવું સ્વરૂપ બતાવે છે. અંદર જે
શુભલાગણી તે રાગ છે–વિકાર છે, તે વડે ધર્મ માનનાર આત્માના સ્વરૂપનું ખૂન કરે છે. એવી જોર પૂર્વક વાત
આવી ત્યારે શિષ્યે પ્રશ્ન કર્યો:–
આત્મા શુધ્ધ છે, દેહ, મન, વાણીથી નિરાળો છે, પુણ્ય–પાપના ક્ષણિક ભાવોથી પણ ભિન્ન છે. તેની
જીવ જેને આત્માની.
આત્માની ઉપાસનાનો જ પ્રયાસ કરવાની શું કામ વાત કરો છો? શુભ ક્રિયા કેમ નથી બતાવતા? કારણ કે
આત્માની શુધ્ધતા તો પ્રતિક્રમણાદિથી જ થાય છે. અમે તો આત્મગુણમાં પ્રેરણાકારક (નિમિત્ત) દેવ, ગુરુના
PDF/HTML Page 6 of 21
single page version
અમારા આત્માનો ઉદ્ધાર થઈ જશે. પણ તમે એમાંનું કાંઈ ન કહેતાં પહેલેથી જ શુધ્ધ આત્માને સમજવાની વાત
કેમ કરો છે?
આત્મામાં–પુણ્ય–પાપ તે હું અને શરીર, મન, વાણી મારાં એવી માન્યતામાં સમ્યક્શ્રધ્ધાનું વજન નથી એટલે
તેવો આત્મા ચોરાશીમાં પરિભ્રમણ કરી રહ્યો છે. ‘હું પુણ્ય–પાપ રહિત શુધ્ધ નિર્મળ છું’ એવી આત્માની
શ્રધ્ધાના મહત્તાના વજનના ભાર વિના આત્મા ક્યાં ઊડી જશે તેનો પત્તો નથી.
નિર્ણયમાં તો વજન રાખ, ભાર તો રાખ! પરમાં હોંશ અને હરખનો એકવાર નકાર તો કર! આત્માના હરખ
તો લાવ!
કન્યા મળી જશે.
અમને આકરો લાગે છે.
પ્રતિક્રમણાદિ (આત્માના ભાન વગર) કરવા તે અમારે અમૃતકુંભ છે. વ્યવહાર શ્રધ્ધા, નવકાર મંત્ર, દેવ–ગુરુની
ભક્તિ, વ્રત, તપ, એનાથી અમારે આત્માની શુધ્ધતા પ્રગટી જશે એવો શિષ્યનો તર્ક છે.
હોવાથી આઠે બોલ
થા! એમ આચાર્યે ઉપદેશ કર્યો છે. શુભ ભાવને શુભ તો અમે પણ કહીએ છીએ, પણ શુભભાવને ધર્મનું
કારણ માનતા નથી.
PDF/HTML Page 7 of 21
single page version
પણ ઝેર છે” એવી શ્રધ્ધાનું જોર લાવવું પડશે. એ શ્રધ્ધા વગર પુણ્ય–પાપનું હળવાપણું ટળીને મોક્ષનું વજન
આવશે ક્યાંથી?
તેમ શ્રધ્ધા તો અવશ્ય કર! તેની શ્રધ્ધા માત્રથી તું જન્મમરણ રહિત થઈ જઈશ.
આત્મા પોતે જ અમૃતકુંભ છે, તેનો સ્વભાવ તો નિર્દોષ વીતરાગ છે. જે શુભ–અશુભ ભાવ દેખાય છે તે
જ્ઞાન સ્વભાવ છે, એવા જ્ઞાનાદિ અનંત ગુણો છે, તે બધા ગુણોનો દરિયો ચૈતન્ય પોતે છે. તે સ્વરૂપ તો
અમૃતકુંભ છે. પણ પરથી– પુણ્યથી લાભ થાય એવી માન્યતાએ ઝેર કરી દીધું છે.
મૂર્તિ ખીલી જશે. આ રીતે શુધ્ધ સ્વરૂપની સેવનાની પહેલી જરૂર છે. શુભભાવ આત્માની શુદ્ધિનું નિમિત્ત
શુધ્ધની શ્રધ્ધા વગર અંશે પણ નથી–બોલવા માત્ર પણ નથી. સમ્યગ્દ્રષ્ટિને જે દ્રવ્યરૂપ પ્રતિક્રમણાદિ છે તેઓ
સર્વ અપરાધરૂપી વિષના દોષોને ઘટાડવામાં સમર્થ હોવાથી અમૃત કુંભ છે એમ વ્યવહારે કહ્યું છે.
ત્યારે પાપની તો વાત જ નથી. હિંસાદિ પરિણામ તો નીતિવંતને હોય જ નહીં–એ કહેવાની અમારે જરૂર નથી,
તે લૌકિક નીતિ તો અનંત વાર કરી છે. અમારે તો તને ધર્મ બતાવવો છે, તારી જન્મ મરણની ભૂખ ભાંગવી છે,
અનંતકાળથી તેં ધર્મનો ઉપાય લીધો નથી.
પ્રતિક્રમણ આદિ શુભ ભાવ તેઓ આત્માની શુધ્ધતાનું નિમિત્ત કારણ હોવાથી તેને વ્યવહારે અમૃત કુંભ કહ્યા છે.
પ્રતિક્રમણાદિ શુભ ભાવને વ્યવહારે અમૃત કુંભ કહ્યા છે. મારામાં ઠરી શકતો નથી એટલે શુભભાવ આવે છે
એવા ભાન સહિતના શુભભાવને પણ ભગવાને નિશ્ચયથી ઝેર કહ્યા છે. શુધ્ધ દ્રષ્ટિના જોર સહિત તે જીવ
હોવાથી તે શુભ ભાવ ટળી જઈને શુધ્ધમાં તે આવવાનો
PDF/HTML Page 8 of 21
single page version
શુધ્ધનું લક્ષ નથી પણ શુભનું કર્તાપણું છે.
કોઈપણ પર વસ્તુ આત્માની સ્વતંત્રતામાં મદદગાર થાય નહીં સ્વતંત્રતા બહારથી આવે નહીં, સ્વતંત્રતા
આત્મામાં જ છે. જો આત્માની સ્વતંત્રતા ન સમજો તો પરાધીનતાની બેડીમાં જકડાયેલા જ છો. આત્માના
સ્વતંત્ર સ્વરૂપના ભાન વિના કદી સ્વતંત્ર થવાની યોગ્યતા જ ન હોઈ શકે.
સાથે કેવળજ્ઞાન લેવાની સંધિ લઈને જાય છે. તેથી તે જ્યાં જશે ત્યાં પૂર્ણનો પુરુષાર્થ ઉપાડી પૂર્ણ થઈ જવાના!
ભાનસહિત શુભમાં પાપ ટાળવાની અંશે તાકાત છે. જ્ઞાનીને પણ વીતરાગ થયા પહેલાંં શુભ ભાવ સર્વથા છૂટે
નહીં, પણ શ્રધ્ધામાં પુણ્યભાવ તે મોક્ષમાર્ગ કે તેનું કારણ નથી. એવી શુધ્ધની દ્રષ્ટિ હોવાથી તેના શુભમાં અશુભ
ટાળવાની તાકાત અંશે છે; જેને અપ્રતિક્રમણ પ્રતિક્રમણ રહિત ત્રીજી ભુમિકાનું ભાન નથી તેને તો શુભભાવ
એકલા ઝેર છે–તેથી તો એકલું બંધન છે. અપ્રતિક્રમણ–પ્રતિક્રમણના ભેદ રહિત ત્રીજી ભૂમિકાની શ્રધ્ધા કરીને જો
ઠર્યો તો તે સાક્ષાત્ અમૃત જ છે, પણ જો ઠરી ન શક્યો અને શ્રધ્ધા રાખીને શુભમાં જોડાયો તો પણ તે વ્યવહારે
અંદરની સમજણમાં છે. સમજણ વગરનો ત્યાગ કોનો? તેણે તો ઊલટો (પુણ્ય–પાપ રહિત જે) આત્મા તેને
અને સર્વ ક્ષેત્રે સત્ય તો એક જ પ્રકારે છે.
PDF/HTML Page 9 of 21
single page version
ઉપદેશમાં “પહેલી જરૂર આત્મ–શ્રધ્ધાની છે.” એ વાત પ્રથમ જ હોય, નહીતર ઉપદેશકે કહી દેવું જોઈએ કે “અહીં
ધર્મની વાત જ નથી, પણ પુણ્યની વાત છે.” ધર્મ વસ્તુ શું છે તેની સમજણ કરવી નથી અને બહારમાં મોટાઈ
મૂકવી નથી, તે બધા પુણ્યથી ધર્મ માને છે અને મનાવે છે–તે માન્યતાનું ફળ સંસાર છે.
એકલો વ્યયવહાર હોઈ શકે નહીં. આત્માની શ્રધ્ધા વગર ગમે તેટલા શુભભાવ કરે તોપણ તે એકલો પોતાનો
ગુન્હેગાર જ છે, તે બંધનમાં જકડાયેલો જ છે.
શ્રધ્ધા વગર દેરાસર, પૂજા, ભક્તિ બધો આત્માનો ગુન્હો છે. જ્ઞાનીને સાચી વસ્તુના વલણના ભાવે જેવા ઊંચી
જાતના શુભભાવ થાય તેવા અજ્ઞાની નહીં કરી શકે! ઈન્દ્ર, ચક્રવર્તી, વાસુદેવ આદિ લૌકિક મોટા પદો પણ સાચા
ભાન વગર હોઈ શકે નહીં.
પણ–શુધ્ધના ભાન વગર એકલા શુભને તો વ્યવહાર પણ કહ્યો નથી.
ત્યાગ કહેવાય છે–તે પણ વ્યવહાર છે.
માટે વ્યવહાર છે; જ્ઞાનની પર્યાય પણ વ્યવહાર છે.
લઈને હું નહીં કે પરને કારણે મારી પર્યાય નહીં” એમ તે નબળી પર્યાયને છોડતો જાય છે––એ જ નિર્જરા છે.
PDF/HTML Page 10 of 21
single page version
[
તેનાં એ બધાંય કાર્યો અસત્ય છે. ” (પાનું–૬)
અપેક્ષાએ તેનો નિષેધ નથી, પણ ધર્મ અપેક્ષાએ તેનો નિષેધ અનંત જ્ઞાનીઓએ કર્યો છે, કેમકે તે વિકાર હોઈ
આત્માના ગુણનો ઘાતક છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિને પણ નીચલી અવસ્થામાં રાગ–દ્વેષ ટાળતાં અશુભ ટળી શુભભાવ રહી
જાય–પણ તેને તે ધર્મ કદી માને નહીં.
અભિલાષી જીવોએ પ્રથમ પોતાનું સ્વરૂપ સમજવું જોઈએ.
બીજા દ્રવ્યથી લાભ–નુકસાન થતાં જ નથી; અને એક દ્રવ્યનું પરિણમન બીજું દ્રવ્ય કરી શકતું નથી. બીજી ક્રિયા
જીવના ભાવની છે. જો જીવનો ભાવ અશુભ હોય તો પાપ થાય અને જીવ તે વખતે પોતાનો લોભ–કષાય જો
ઓછો કરે તો પુણ્ય થાય.
૨૦૦૦) વિહારથી સદુપદેશનો ધોધમાર પ્રવાહ વહ્યો છે, અને ઘણા મુમુક્ષુ જીવોએ તેનો લાભ લીધો છે.
તેમાં આપવામાં આવી ન હતી, એથી લોભ–કષાય પાતળો પાડવાનાં કાર્ય તરીકે દાન પ્રભાવના, આદિનો પ્રવાહ
જે સતત્ ચાલુ રહ્યો છે તેની વિગત અહીં આપવામાં આવે છે:–
PDF/HTML Page 11 of 21
single page version
PDF/HTML Page 12 of 21
single page version
સદ્ગુરુદેવશ્રી જ્યાં બિરાજે ત્યાં જેમનાથી બની શકે તેઓ લાભ લેવા જાય છે; તથા દરેક ગામના મુમુક્ષુઓએ
સ્વાગત, પ્રભાવના તથા મહેમાનોની સરભરા વગેરેને અંગે યથાશક્તિ ખર્ચ કર્યું હતું.
PDF/HTML Page 13 of 21
single page version
જ થાય કે જીવોને અસત્ ઉપદેશથી લાભ થાય, પણ એ તદ્ન અસત્ય છે. સત્ ઉપદેશથી લોકો સાચા વ્રત વગેરે
કરતાં અટકી જાય એમ માનવું તે પણ તેટલું જ અસત્ય છે. જે લોકો આત્માનું યથાર્થ સ્વરૂપ ન સમજતા હોય
તેમને સાચા વ્રતાદિ હોય એમ કેમ કહી શકાય? તેઓ જે વ્રત વગેરે કરે છે તે સાચા છે એમ કહી ઉત્તેજન
આપવું એ તો એમના અજ્ઞાનને પોષણ આપવા બરાબર છે; તે કાર્ય ધર્મનું કેમ કહી શકાય? વ્રતાદિ કરનાર જો
જ્ઞાનીઓ હોય અને તેઓ જો વ્રતાદિ (કે જે શુભ ભાવ છે તે) મૂકી દેશે તો તેઓ વીતરાગ થઈ જશે. જે
વ્રતાદિના શુભભાવ આવ્યા વગર રહેશે નહીં.
(૧૦) પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવના આ વખતના મંગળીક વિહારમાં નીચે મુજબ છ ભાઈઓએ સજોડે
પ્રશંસા પાત્ર છે, તેનો દાખલો ભાઈ લાભશંકર છગનલાલ ઉંમર વર્ષ ૩૩ અને તેમના પત્ની કમળા બેને ઉંમર
વર્ષ ૩૦ એ બ્રહ્મચર્યવ્રત લઈને બેસાડયો છે, તે માટે તેમને અભિનંદન ઘટે છે એમ કહ્યા વગર ચાલતું નથી.
ભાઈ મોહનલાલ કાળીદાસ આ સંસ્થાના એક અગ્રકાર્યકર છે.
જ્યાં પધારે ત્યાં સંખ્યાબંધ ભાઈઓ અને બહેનો તેમનું વ્યાખ્યાન સાંભળવા આવે છે. બપોરનો ધોમ તડકો,
શિયાળાની સખ્ત ઠંડી કે ચોમાસાનો વરસાદ એ કોઈ પણ જિજ્ઞાસુઓને બાધક લાગતાં નથી. નાનાં કે મોટાં
ગામોમાં જે મકાને પૂ. સદ્ગુરુદેવ ઊતરતા તે જગ્યા વ્યાખ્યાન સાંભળનારાઓ માટે નાની પડતી.
લેનાર શું કાર્ય કરવા માગે છે અને તે કેવી રીતે તેણે પાળવું તે, તે યથાર્થ સમજી શકે.
PDF/HTML Page 14 of 21
single page version
,,
(૧૭) ભગવાનગણધરદેવ સ્વાધ્યાયને ઉત્તમ તપ ગણે છે સ્વાધ્યાય, શાસ્ત્રવાંચન અને જ્ઞાનચર્ચામાં જે
(ઉપવાસની પ્રતિજ્ઞા લેતાં જે બે મિનિટ લાગે તે સિવાયના વખતમાં) બાહ્ય કાર્યોમાં રહ્યા કરે છે. ભગવાને
કહેલા ઉપવાસ તો સમ્યગ્જ્ઞાનીને જ હોય છે, અને તેનું કાર્યક્ષેત્ર જ્ઞાનીઓ જ જાણે છે.
ધર્મસ્થાનકે રહીએ તો ૧૧ મું પૌષધવ્રત થાય.” એમ ઘણાએ માને છે, પણ “શ્રી આત્મધર્મ” ના બીજા તથા
ચોથા અંકમાં “બે મિત્રો વચ્ચે સંવાદ” એ મથાળા નીચે સમ્યક્ તપનું સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું છે, તે બારીકીથી
વાંચવામાં આવે તો તે સાચું તપ નથી એમ પરીક્ષકને લાગ્યા વગર રહે નહીં.
સાલમાં પીપળી તાબે બજાણાના ભાઈ શીવલાલભાઈએ પણ એક સાથે ૩૦ ઉપવાસ કરેલા હતા. તથા–સાં–
૧૯૯૬ માં ભાઈ કપુરચંદ હરજીવને ૧પ ઉપવાસ એક સાથે કર્યા હતા. આ ઉપરાંત ઘણા મુમુક્ષુઓ પૌષધ,
ઉપવાસ, એક વખત ભોજન, વગેરે પોતપોતાની શક્તિ અનુસાર તપ કરે છે.
અને ન દેખાય તેવા સૂક્ષ્મ ત્રસ જીવો હોય છે તે સર્વેનો નાશ થાય છે. અહિંસાવ્રત પાળવા માંગનારાઓમાં આ
વિવેક આવે તે ઈચ્છવા યોગ્ય છે. ધર્મના પ્રસંગે થતાં જૈનોના જમણવારમાં આવા જૂના લોટમાંથી થતાં મીઠાઈ
ફરસાણ વગેરેનો ઉપયોગ જ્યાં જ્યાં થતો હોય ત્યાં ત્યાં તે બંધ થવો જોઈએ.
PDF/HTML Page 15 of 21
single page version
(૬) પાપડ વગેરે વસ્તુઓ તૈયાર થયા પછી ચોવીસ કલાકથી વધારે વખત રહે ત્યારે તેમાં સડો થઈ
(૮) હાલ જે પ્રકારે દૂધ મેળવવામાં આવે છે તેમાં પરંપરા સડો થઈ જાય છે તેથી તે પદ્ધત્તિ બદલી
ઘરગથ્થુ ભાષા તેઓ પ્રકાશે છે. શાસ્ત્રની પરિભાષાનો ઓછામાં ઓછો ઉપયોગ તેઓશ્રી કરે છે, તેને પરિણામે
જૈનધર્મના તત્ત્વજ્ઞાનનો ઘણો પ્રચાર થયો છે. પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુ દેવે અધ્યાત્મ રસનો ધોધમાર વરસાદ
વરસાવ્યો છે, તેથી જૈન ધર્મના તત્ત્વનો બહોળો પ્રચાર થયો છે.
એક દિવસ કરતાં વધારે રોકાવાનું થાય ત્યાં સવારે અને બપોરે વ્યાખ્યાન તથા રાત્રે શંકા–સમાધાન એ પ્રમાણે
કાર્યક્રમ રહેતો. વઢવાણ શહેરમાં એ ત્રણ કાર્યક્રમ ઉપરાંત બપોરે એક કલાક શ્રી પ્રવચનસારની શ્રીમાન્
અમૃતચંદ્રાચાર્યની સંસ્કૃત ટીકાના ગુજરાતી અર્થ ભાઈ હિંમતલાલ જેઠાલાલ શાહ (જેઓ હાલ પ્રવચનસારનું
ગુજરાતી અનુવાદન કરી રહ્યા છે તેઓ) કરતા અને પૂ. મહારાજ સાહેબ તેના ભાવો સમજાવતા. વઢવાણ
કેમ્પમાં સવારે પદ્મનંદીસૂત્રનું વ્યાખ્યાન અને બપોરે શ્રી મોક્ષમાર્ગપ્રકાશકનું વ્યાખ્યાન તથા રાત્રે શંકા–સમાધાન
એ પ્રમાણે કાર્યક્રમ હતો. તે ઉપરાંત બાકીના વખતમાં જુદે જુદે વખતે અનેક ભાઈઓ આવતા અને જ્ઞાનચર્ચા
ચાલતી. મોટા શહેરોમાં તે ઉપરાંત સવારમાં વહેલી જ્ઞાનચર્ચા ચાલતી. એ પ્રમાણે શ્રુતગંગાનો ધોધમાર વરસાદ
વરસાવતા શ્રી સદ્ગુરુ દેવે સાં. ૧૯૯૯ના જેઠ સુદ ૧૦ ના રોજ રાજકોટની ભૂમિને તેમના પૂનિત પગલાં વડે
પવિત્ર કરી, અને ત્યાં સાં. ૨૦૦૦ ના ફાગણ વદ ૨ સુધી બિરાજી ફાગણ વદ ૩ ને રવિવારના રોજ રાજકોટથી
વિહાર શરૂ કર્યો. રાજકોટનો કાર્યક્રમ નીચે પ્રમાણે હતો.
વ્યાખ્યાન, ત્યાર પછી શ્રી અષ્ટપાહુડનું વાંચન તથા રાત્રે શંકા–સમાધાન. આ પ્રમાણે આખો દિવસ તેઓશ્રીએ
તેમના વિશાળ અનુભવ જ્ઞાનનો લાભ આપી તે જ્ઞાનજળવડે અનેક મુમુક્ષુઓને રાજકોટમાં પવિત્ર કર્યા. શ્રી
પ્રવચનસારના પહેલા બે અધ્યાય વ્યાખ્યાનમાં સમજાવ્યા પછી બપોરે પણ શ્રી સમયસારનું વ્યાખ્યાન ચાલતું.
પર્યુષણમાં સવારે શ્રી સમયસાર તથા બપોરે શ્રી પદ્મનંદીસૂત્રમાંથી દાન અધિકારના વ્યાખ્યાન ચાલતા. શ્રી
પંચાસ્તિકાયનું વાંચન પૂરૂં થયા પછી શ્રી સર્વાર્થસિદ્ધિનું વાંચન શરૂ થયેલું, અને શ્રી નિયમસારનું વાંચન પૂરૂં
થયા પછી તે વખતે પણ શ્રી સર્વાર્થસિદ્ધિનું વાંચન થતું.
તેટલા દિવસ વ્યાખ્યાન બંધ રહેલ હતું, તે દિવસોમાં તેમની પાસે વાંચન તો ચાલુ રહેલું.
PDF/HTML Page 16 of 21
single page version
ઉત્તમ પ્રકારે સિંચન થયું અને લોકોની ધર્મભાવના જાગ્રત થઈ અને વૃદ્ધિ પામી.
અદ્ભુત પ્રભાવશાળી અને કલ્યાણકારિણી વાણી અનેક જીવોને આકર્ષે એ સ્વાભાવિક છે. ભાઈઓ, બહેનો,
વૃદ્ધો, યુવાનો, કેળવાયેલા, વકીલો, ડોકટરો, અમલદારો તવંગરો, ગરીબો, જૈનો, જૈનેતરો તે સાંભળવા આવતા
અને તેનો લાભ લેતા.
‘ભાવ’ ઉપર હાલ ખાસ ખેંચાયું છે.
ચાલે છે એટલે કુલ ૧૮ ઘડી (લગભગ ૭ કલાક) તેઓ હંમેશાંં ઉપદેશ સાંભળે છે. માટે સામાન્ય શક્તિના
માણસોએ તત્ત્વજ્ઞાનના શ્રવણ વાંચનમાં બને તેટલો લાંબો વખત રહેવું જ જોઈએ; અને તત્ત્વજ્ઞાનની દ્રઢતા માટે
રુચિ વધારવી જ જોઈએ. તત્ત્વજ્ઞાનના આ કાર્યક્રમથી ઘણા ભાઈઓ અને બહેનોની ધર્મ તરફની રુચિ વધી છે.
(૧) સમયસાર (૨) પ્રવચનસાર (૩) પંચાસ્તિકાય (૪) પદ્મનંદિ (પ) નિયમસાર (૬)
અર્થ પ્રકાશિકા (૧૨) રાજ વાર્તિક (૧૩) દ્રવ્ય સંગ્રહ–મોટું (૧૪) દ્રવ્યસંગ્રહ નાનું (૧પ) છહઢાલા (૧૬)
ભગવતી આરાધના (૧૭) ગોમટ્ટસાર (૧૮) શ્રી ધવલ (૧૯) શ્રી જયધવલ (૨૦) મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશક
(૨૧) શ્રી જૈનસિદ્ધાંત દર્પણ (૨૨) શ્રી પરમાત્મ પ્રકાશ વગેરે તત્ત્વજ્ઞાનના હિંદી પુસ્તકો મોટી સંખ્યામાં
વેચાયા છે. (૨૩) ગુજરાતી સમયસાર–પ્રત ૨૦૦૦ (૨૪) સમયસારનું હરિગીત બે આવૃત્તિ–પ્રત ૩૦૦૦
(૨પ) સમયસાર ગૂટકા બે આવૃત્તિ ૩૦૦૦ (૨૬) આત્મલક્ષ્મી ૧૦૦૦ (૨૭) આત્મ પ્રભા–૧૦૦૦ (૨૮)
સર્વ સામાન્ય પ્રતિક્રમણ આવશ્યક ૧૦૦૦ (૨૯) અનુભવ પ્રકાશ ૧૦૦૦ (૩૦) આત્મસિદ્ધિ પર પ્રવચનો
૧૦૦૦ વગેરે પ્રકાશનો સોનગઢથી પ્રસિદ્ધિ પામ્યાં છે. (૩૧) આત્મસિદ્ધિ પર પ્રવચનોની એક આવૃત્તિ ખપી
ગઈ છે અને બીજી આવૃત્તિ ૧૦૦૦ છપાઈને બહાર પડી ગઈ છે. (૩૨) સત્તા સ્વરૂપ ગુજરાતીમાં પ્રત ૧૦૦૦
આ સાલના ચૈત્ર સુદ–૧૩ ના રોજ પ્રસિધ્ધ થયું છે, અને તેનો લગભગ ત્રીજો ભાગ ખપી ગયો છે. (૩૩)
કલોલથી પ્રસિધ્ધ થયેલ ‘શ્રી મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશક’ ની પ્રથમ આવૃત્તિ વેચાઈ ગઈ છે, નવી આવૃત્તિ થોડા
વખતમાં બહાર પડશે. (૩૪) શ્રી પ્રવચનસાર ગુજરાતીમાં છપાવવાનું કાર્ય શરૂ થઈ ગયું છે. (૩પ) ‘શ્રી
અપૂર્વ અવસર’ ઉપરના પ્રવચનો છપાય છે. અને તે થોડા વખતમાં પ્રસિધ્ધ થશે. (૩૬) “શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર”ની
આવૃત્તિઓ મોટી સંખ્યામાં વેચવામાં આવી છે. (૩૭) “શ્રી સમયસાર પર પ્રવચનો” ચાર વોલ્યુમમાં બહાર
પડશે, તેનો પહેલો ભાગ પ્રત ૨૦૦૦ છપાય છે. (૩૮) સ્તવન મંજરી (૩૯–૪૦) આધ્યાત્મિક પત્રાવલી
ભાગ ૧–૨. (૪૧) સમવસરણ સ્તુતિ (૪૨) પૂજા સંગ્રહ (૪૩) જૈન સિધ્ધાંત પ્રવેશિકા (૪૪) દ્વાદશાનુપ્રેક્ષા
(૪પ) શ્રી જિનેન્દ્ર સ્તવનાવલી એ પ્રમાણેના પુસ્તકો પ્રસિદ્ધિ પામ્યાં છે. (૪૬) શ્રી બેચરલાલ કાળીદાસ
જસાણી તરફથી નાની ડાયરીના આકારની શ્રી આત્મસિદ્ધિ છપાવવામાં આવી છે, અને તે મુમુક્ષુ ભાઈ–
બહેનોને સ્વાધ્યાય માટે ભેટ આપવામાં આવે છે. (૪૭) ‘શ્રી આત્મધર્મ માસિક’ બહાર પડે છે, તેમાં
તત્ત્વજ્ઞાનના વિષયો પ્રસિધ્ધ થાય છે, તે ઘણું લોકપ્રિય થયું છે, અને તેના ગ્રાહકો લગભગ ૧૦૦૦ થઈ ગયા
છે. (૪૮) શ્રી આત્મધર્મ માસિકના ગ્રાહકોને વવાણીઆના દેસાઈ વ્રજલાલ વલમજી અને ચંદુલાલ વલમજીએ
તેમના પિતાશ્રી દેસાઈ વલમજી રામજીના સ્મરણાર્થે પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુ દેવના શ્રી સમયસારજી ગાથા ૧૧
ઉપરના પ્રવચનોનું ‘સંજીવની’ નામનું પુસ્તક ભેટ આપ્યું છે. (૪૯ થી પ૧) શ્રી ધવળ, શ્રી જયધવળ તથા
શ્રી ત્રિલોક પ્રજ્ઞપ્તિ પણ ઘણી ખપી છે.
PDF/HTML Page 17 of 21
single page version
સંપ્રદાય નથી, પણ વિશ્વનું સ્વરૂપ પ્રતિપાદન કરે છે.” એમ તેઓને જણાયું છે. જૈન ધર્મ આંધળી શ્રધ્ધાથી માની
લેવાનો નથી, પણ પ્રયોજનભૂત બાબતોમાં પરીક્ષા કરી સત્યાસત્યનો નિર્ણય કરી તેને સ્વીકારવો જોઈએ એમ
તેમને ખાતરી થઈ છે. જૈન ધર્મ એક ખરેખરું વિજ્ઞાન (
दानश्चेति गृहस्थानां षट्कर्माणि दिने दिने।।
(૩૪) સોનગઢ સ્વાધ્યાય મંદિર ટ્રસ્ટ હસ્તક નીચેના મકાનો ધર્મના પ્રચાર માટે બંધાવવામાં આવ્યાં છે–
(૨) શ્રી ખુશાલ અતિથિ ગૃહ–જેમાં બહાર ગામથી આવતા મુમુક્ષુઓને રહેવા તથા જમવા માટે સગવડ
(૪) શ્રી સમવસરણ
(૭) શ્રી માનસ્થંભ બનાવવાનું કાર્ય થોડા સમયમાં હાથમાં લેવામાં આવશે.
રસોડાનો પ્રબંધ કરવાનો છે. શ્રી જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર ટ્રસ્ટે શ્રી ખુશાલ અતિથિગૃહનો કેટલોક ભાગ એ
સમિતિને વપરાશ માટે આપ્યો છે. તે સમિતિના સભ્યની વાર્ષિક ફી. રૂા. પ/–છે. સમિતિને રસોડે જમતા ભાઈ–
બહેનો જે કાંઈ રકમ આપે તેનો સ્વીકાર કરવામાં આવે છે. એ રકમ અને સભ્યોની વાર્ષિક ફીની રકમમાંથી આ
ખર્ચ ઉપડી જાય છે. ખાસ તહેવારો અને પર્યુષણના દિવસોનું ખર્ચ જુદા જુદા મુમુક્ષુ ભાઈ–બહેનો જુદે જુદે
વખતે આપે છે, અને તે પ્રસંગે આવતા ભાઈઓ ભેગામળી ગામદીઠ યોગ્ય લાગે તે રકમો પણ આપે છે.
દાખલ થનારા ભાઈઓએ ત્રણ વર્ષ બ્રહ્મચર્ય પાળવાનું હોય છે, આ સંસ્થા ધાર્મિક હોવાથી તેમાં વ્યવહારિક
શિક્ષણનો પ્રબંધ નથી. જૈનધર્મના તત્ત્વજ્ઞાનની આ પ્રકારના શિક્ષણની કાઠિયાવાડમાં આ એક જ સંસ્થા છે.
સાહેબ વિહારમાં હોવાથી તે સાલમાં વર્ગ ખોલી શકાયો નહોતો. ચાલુ સાલમાં આ વર્ગ ખોલ્યો હતો, અને તેમાં
૬૦ વિદ્યાર્થીઓએ લાભ લીધો હતો.
PDF/HTML Page 18 of 21
single page version
પ્રશ્ન– આ વિષયને વધારે સ્પષ્ટપણે કહેવામાં આવે તો સારું માટે જણાવો.
ઉત્તર–
૨–– અનંતાનંત પુદ્ગલ દ્રવ્યો, તમામ પ્રકારના
સમભાવ છે. વસ્તુઓ, ગુણો અને તેની અવસ્થાઓ જેમ છે તેમ જાણવાં અને તે પ્રત્યે રાગ–દ્વેષ ન કરવો તેનું
નામ સાચો વિશ્વપ્રેમ છે.
ઉત્તર––તે લેખના નીચેના ફકરામાં તે વિષય આવે છે––
જેના અંતરંગમાં આકુળતા છે તે દુઃખી છે તથા જેને આકુળતા નથી તે સુખી છે. વળી આકુળતા થાય છે
પરિણમાવવા ઈચ્છે છે, અને તે સર્વ દ્રવ્યો અન્ય પ્રકારે પરિણમે છે ત્યારે આને આકુળતા થાય છે.
પરિણમે તો પણ આની આકુળતા સર્વથા દૂર થતી નથી. સર્વ કાર્ય આની ઈચ્છા અનુસાર જ થાય, અન્યથા ન
થાય ત્યારે જ આ નિરાકુળ રહે, પણ એમ તો થઈ જ શકતું નથી, કારણકે કોઈ દ્રવ્યનું પરિણમન કોઈ દ્રવ્યને
આધીન નથી, પણ પોતાના રાગાદિ ભાવ દૂર થતાં નિરાકુળતા થાય છે; અને તે કાર્ય બની શકે એમ છે, કારણકે
રાગાદિ ભાવો આત્માના સ્વભાવ ભાવ તો છે નહીં પણ ઔપાધિક ભાવ છે.’
કેવળી જીવોને હોતો નથી તેથી તેઓ પૂરા અને ખરા વિશ્વપ્રેમી છે.
ઉત્તર:–સિધ્ધ ભગવાનના ધ્યાન વડે જીવોને સ્વદ્રવ્ય–પરદ્રવ્ય તથા ઉપાધિક–સ્વાભાવિક ભાવનું વિજ્ઞાન
દર્શાવવા માટે સિધ્ધ પ્રતિબિંબ સમાન છે. એ પ્રકારે સિધ્ધ ભગવાન ‘વિશ્વ પ્રેમી’ છે.
PDF/HTML Page 19 of 21
single page version
દ્વેષ થયા વગર રહેશે જ નહીં; માટે જીવ જો પોતાનું સ્વરૂપ સમજે તો જ જગતના સર્વ પદાર્થો પ્રત્યે યથાર્થ ભાવ
રાખી શકે તેને જ ‘વિશ્વપ્રેમ’ કહી શકાય.
ઉત્તર:–ના, ન બની શકે. બધા જીવો પ્રત્યે સરખા રાગવાળો પ્રેમ ન જ બની શકે–એટલું જ નહીં પણ
એમ કદી કરી શકે નહીં, પરંતુ સર્વનું સ્વરૂપ જેવું છે તેવું જાણી તેમના પ્રત્યે રાગદ્વેષ ન કરે તે જ તેમના પ્રત્યે
ખરો (અકષાયી) પ્રેમ છે.
તેમને ‘અકષાયી કરુણાસાગર’ કહ્યા છે.
ઉત્તર:– છદ્મસ્થ સમ્યગ્દ્રષ્ટિ જીવો.
પ્રશ્ન:– છદ્મસ્થ વીતરાગી ન હોય તેને તો ‘રાગ’ હોય છે તો પછી તે ‘વિશ્વ પ્રેમ’ કેમ કહી શકાય?
ઉત્તર:– તેઓ પરનું ભલું કે બુરું હું કરી શકું તેમ માનતા નથી, તેથી પોતાના હિત માટે જ્યારે પોતે
જે શુભ ભાવો તેમને થાય છે તેના તે માલીક થતા નથી તેથી તે અપેક્ષાએ તેમને ‘અપૂર્ણ વિશ્વપ્રેમ’ છે એમ કહી
ઉત્તર:– ના, તેમને ન હોઈ શકે. ‘આત્માનું હિત મોક્ષ જ છે. ’ એમ યથાર્થપણે નક્કી કરે તેને ‘વિશ્વપ્રેમ’
૨પ. જ્ઞેય–જ્ઞાયક સંબંધને એકરૂપ માનવા તે અભિપ્રાયની ભૂલ છે ને તે જ બંધનું કારણ છે. રાગાદિક છે
મારાં છે. કર્મ મારા આત્મજ્ઞાનને અટકાવે છે. દ્રષ્ટિ ફરક છે.
PDF/HTML Page 20 of 21
single page version
જોયાં ત્યારે જ લાગ્યું કે ‘સા વિદ્યા યા વિમુક્ત યે’એ સૂત્રને અનુરૂપ એવું જ શિક્ષણ અહિં અપાય છે.
પોતાની જાતને હોશિયાર માનતા પ્રેક્ષકો અભ્યાસ કરતાં વિદ્યાર્થીઓને પૂછાતાં પ્રશ્નોના જવાબ આપતાં જોઈને
આપમેળે શરમાતાં હતાં.
ગ્રહણ શક્તિનો વિચાર કરી શીખવતા.
બપોરના વ્યાખ્યાનમાં, સાંજના ભક્તિમાં અને અમુક વિદ્યાર્થીઓ તો રાત્રિની ચર્ચામાં પણ ભાગ લેતાં.
સમજણશક્તિ અને ખંત માટે બહુમાન ઉપજતું અને બીજાઓને તેવી શક્તિ મેળવવાનું દિલ થતું હતું.
સદ્દવિદ્યા પ્રાપ્ત કરી.
આપી શકાયા નથી. આવતે અંકે આપી શકાશે ત્યારે આ વર્ગની મહત્તાનો સાચો ખ્યાલ આવી શકશે.