PDF/HTML Page 1 of 17
single page version
PDF/HTML Page 2 of 17
single page version
engagest thyself in Vyavahara
(good and bad actions, etc.)
which is the cause of Samara-
paribrahmana (transmigratory
condition) know thy Shuddha
Atman, which is devoid of all
Pra-pancha ( worldly turmoils )
and is described by the word
Brahma, and make thy mind
steady-
5 sabhAmAn adhyAtma upadesh.
6 be mitro vachche gambhIr samvAd
7 puNyane AdaravA yogya ane pApane tyAgavA
9 mahAn upakArI bhagavAn kundakund AchArya.
11 shudhdha, shubh ane ashubhano vivek
12 jainadharma
13 mokShanI kriyA
14 dharma sAdhan
PDF/HTML Page 3 of 17
single page version
grAhakoe patravahevAr karatI vakhate potAno grAhak nambar avashya jaNAvavA vinanti chhe.
mANekachand doshIne AmantraN ApavAmAn Avyun hatun ane te pariShadamAn temaNe te viShay upar potAnA vichAro
jaNAvyA hatA, te prasange temaNe potAnun bhAShaN lekhIt taiyAr karelun hatun. te A patramAn anukULatA pramANe
PDF/HTML Page 4 of 17
single page version
gnAn jotI jAgI ur antar ruchi bADhI puni sham damakI mahimA– –
bhAgarchAndi shav lAlach lAgyo, pahunch nahIn hai jahun jamakI mahimA– –
sarvathI bhinna chhun em samajyo. 1
jyoti jAgI. svarUpanI ruchi vRuddhi pAmI
PDF/HTML Page 5 of 17
single page version
pote parane mArI ke jIvADI shakato nathI, chhatAn hun parane mArI ke jIvADI shakun em mAnyun eTale potAne parano
kartA mAnyo temAn ja svabhAvanI hinsA chhe. loko paranI dayA pALavI tene ahinsA kahe chhe te kharekhar to ahinsA
loko jaD sharIr ane chaitanya AtmAne judAn pADavAn tene hinsA kahe chhe, paN te vyAkhyA kharI nathI.
potAnA shudhdha gnAyak sharIre abhed chhe, te puNya pApanI vRutti vinAno chaitanya gnAnamUrti chhe, tevA svarUpane na
mAnatA puNya–pApane potAnA mAnyAn teNe chaitanya AtmAne tenA gnAyak sharIrathI judo pADyo, (judo mAnyo)
te ja svahinsA chhe; athavA to potAne bhUlIne jeTalI paramAn sukh buddhi mAnI teTalI svahinsA ja chhe. paranI hinsA
koI karI shakatun nathI.
shubh
AtmA svatantra vastu chhe. je vastu hoy te trikAL potAnA AdhAre Take; tethI AtmA potAnA svabhAvathI
mAnavAn eTale ke svabhAvane na mAnavo–(svabhAvano ghAt karavo) te hinsA chhe ke ahinsA?
svabhAvane kAI paN lAbh mAnavo te ja chaitanyanA svabhAvanun khUn (mAnyatAmAn) karyun chhe; ane te ja potAnI
te ja sAchI ahinsA chhe.
uttar:– yogIndradeve ek vakhat kahyun chhe ke, aho! anAdinA sAthe rahelA bAndhavono (vikAr agnAnano)
chhe. te ja ahinsA chhe.
PDF/HTML Page 6 of 17
single page version
sabhAmAn nishchayamokShamArgano upadesh Ape te ‘upAdhyAy’ parameShTI chhe. evI vyAkhyA paramAtma prakAshanI
सम्यक् श्रध्धान झानानुं चरणरूपामेदरत्नत्रयात्मक निश्चय मोक्ष मार्गं चये कथयन्ति ते भवन्त्यु
पाध्यायास्तानहं बन्दे।।
(chhoDavA lAyak) chhe; em je upadesh Ape chhe, tathA shudhdhAtma svabhAv je samyak shradhdhA, samyaggnAn, samyak
anucharaN (svarUp sthiratA) rUp abhed ratnatray batAvanAro nishchay mokShamArgano je upadesh Ape chhe te
‘upAdhyAy’ chhe, tene hun vandu chhun.
shrI samayasAramAn te sambandhe nIche pramANe kahyun chhe:–
‘darshan, gnAn, chAritra traNe AtmAnI ja paryAyo chhe, koI judI vastu nathI; tethI sAdhu puruShoe ek
AtmAnun svarUp jaNAy chhe, tenun shraddhAn tathA AcharaN thAy chhe, ane mithyAgnAn shraddhAn tathA AcharaN dUr
thAy chhe. ane paramparAe mokShanI prApti thAy chhe; mumukShue Ano nirantar abhyAs karavo yogya chhe.’
vaLI te ja pAne, teoe TIkA pUrNa karatAn antim mangaL kavit rUpe karyun chhe, temAn trIjun pad nIche pramANe chhe:–
samyagdraShTi, mithyAdraShTionI sabhAne shrI samayasAr samajAve chhe, tethI mithyAdraShTio samyagdraShTi thaI jAy chhe:–
shrI samayasAramAn pahelI 38 gAthAo
mithyAdraShTi puruShonI sabhA chhe. temane batAve chhe. nRitya karanArA jIv–ajIv padArtho chhe, ane bannenun ekapaNun,
kartAkarmapaNun Adi temanA svAng chhe. temAn teo paraspar anek rUp thAy chhe; ATh ras rUp thaI pariName chhe, te
nRitya chhe. tyAn samyagdraShTi jonAr jIv–ajIvanA bhinna svarUpane jANe chhe. te to A sarva svAngone karmakRut jANI
shAnt rasamAn ja magna chhe, ane mithyAdraShTi jIv–ajIvano
PDF/HTML Page 7 of 17
single page version
batAvI, temano bhram maTADI, shAnt rasamAn temane lIn karI samyagdraShTi banAve chhe.’
shrI samayasAranI hindI vachanikA karavI ke nahIn te panDit jyachandrajIe vichAryun hatun. te vichArI jaNAve chhe
je nakAl karyo teno sAr nIche mujab chhe.
siddhi thashe evo teno Ashay thaI gayo hoy to shudhdhAtmA sanmukh karavA mATe tene A shAstra sambhaLAvavun
lok sAmAnya artha samaje chhe. paN khulAsAvAr na samaje to pakShapAt thaI jAy. tethI A vachanikAmAn nay
vibhAgano artha spaShTa khullo karavAmAn Avyo chhe, ke jethI bhram TaLe.
syAdvAdanA marmanI vAt kahevAvALA guruonI vyuchchhiti dekhAy chhe; mATe shrI samayasAranI vachanikA visheSh
artharUp thAy to sarve vAnche–bhaNe ane kAI bhram thayo hoy to maTI jAy. A shAstranun yathArtha gnAn thaI jAy to
arthamAn viparyay thaI shake nahIn.
lok samaje chhe. shubhano ja pakSha pakaDavAmAn Ave to shubhathI mokShamArga mAne, ane tetho to mithyAtva ja draDh thayun.
vyavahAr shubhAshubharUp chhe, te bandhanun kAraN chhe. temAn to prANI anAdi–kALathI pravarte chhe; shudhdhanayarUp kadI thayo
nahIn, tethI teno upadesh sAmbhaLI temAn lIn thAy to vyavahAranun avalamban chhoDe tyAre bandhano abhAv karI shakAy.
(2) jainadharmanun yathArtha svarUp samaje to anya darshanIonun sAmbhaLI bhram thAy nahIn.
(3) khullA spaShTa artha samaje.
(4) A upadesh sAmbhaLI temAn lIn thAy to samyagdarshan
PDF/HTML Page 8 of 17
single page version
samay prAbhRut navI AvRutti pA. pathI9 shrImadrAyachandra shAstramALAmAn prasiddha thayel shrI samayasAranI panDit
manoharalAlanI prastAvanA jemAn panDit jyachandrajInA vichAronun avataraN karyun chhe. (pAnAn 4 thI 7) tyAn paN A
pramANe jaNAvyun chhe,
uttar:–sahaj shudhdha gnAnAnand svabhAv, nirvikalpa, udAsIn nitya niranjan shudhdhAtma samyak shradhdhA–gnAn
mArun lakShaN chhe; hun svasamvedanathI jANI shakAy tevo chhun. prApta karavA lAyak chhun. mArI avasthAthI bharapur chhun.
mithyAshalya rAg dveSh krodhAdi tamAm vibhAv pariNAmathI rahit hun chhun, em shudhdha nishchayanay vaDe traNe jagatamAn
traNe kALamAn kRut kArit ane anumat chhe, em sarva jIvoe nirantar bhAvanA karavI e ja kartavya chhe. (hindI
samayasAr pAnun papa7 thI 567)
karavAmAn Ave tyAre samajI shake tevA jIvo shrI samayasAranA je nav adhikAro chhe. te jANI potAnA vishudhdha
to ApaNane dharma thAy?
rAkhIe to te shubh bhAv vaDe puNya bandhAy–dharma thAy nahIn kemake dharma to abandh chhe.
nirjarA thAy em shAstromAn kahyun chhe. mATe tamArA moTAbhAInI bhUl thatI to nahIn hoyane?
vAt sAchI paN te samyak (yathArtha) ke asamyak? em mane pUchhayun, tyAre men vichArI javAb
Apyo ke te samyak tap ja hovo joIe.
pote roTalA ApaNI chhatI shaktithI svavashe chhoDIe tethI dharma thAy, samyaktap thAy. jene
khAvA na maLe ane tethI paravashe roTalA na khAy tene dharma na thAy.
kahe chhe tene bhagavAne samyak tap kahyo nathI. ane tenI vyAkhyA ‘
PDF/HTML Page 9 of 17
single page version
ummarane DahApaN sAthe sambandh nathI, tethI tene pUchhun chhun.
rahit’ thAy.
chetanAmay chhe ane IchchhA mArun svarUp nathI.’ em nakI karavun joIe. ane te nakkI karatAn
rAg mishrit vichAr Ave paN te rAg mAro nathI, evI pratIti karI tethI anshe pAchho pote
pharI shake chhe.
‘astinAsti’ barAbar samajAy ane jyAn sudhI banne paDakhAn na samajAy tyAn sudhI potAnun
astitva (haiyAti) barAbar samajAy nahIn.
PDF/HTML Page 10 of 17
single page version
tyAre pote parapaNe nathI, eTale jaDapaNe nathI; ‘IchchhA’ paNe nathI em paN nakkI karyun.
prashna pUchhyo te barAbar chhe, paN mArun kathan krame krame sAmbhaLasho to temAn tame mAgelo khulAso
AvI jashe, mATe have mAro viShay AgaL chalAvun?
ane ‘nAsti’ svarUp pratham nakkI karavun joIe, ane potAnun asti svarUp nakkI karatAn
vichAramAn nakkI karyA pachhI jIv jyAre potAnun lakSha par uparathI pAchhun haThAvI potAnA trikALI
‘asti’ svarUp taraph lakSha vALe chhe tyAre tene potAnA svarUpanI pratIti pragaTe chhe, ane hun
trikALI shudhdha akhanD chetan svarUp chhun, evI pratIti chhatAn rAg (IchchhA) hovA chhatAn te uparanun
svAmitva abhiprAyamAnthI nIkaLI jAy chhe. kem samajyA?
vItarAg paramAnand param samarasI bhAvathI AtmAmAn nishchay sthiratArUp samyakchAritra e traNe svarUpe
pariNat thayel AtmAne, je jIv mokShanun kAraN nathI jANato, te ja puNyane AdaravAyogya jANe chhe ane
pApane tyAgavAyogya jANe chhe.
ghUnTaN karyA kare, tyAre tene samyagdarshan pragaTe chhe. tevA samyagdraShTi jIvane gRudhdhi paNun na hoy,
chovIsh kalAk sudhI AhAr vagere nahIn levAnI pratignA kare chhe. te vakhate tenI mAnyatA nIche
pramANe hoy chhe.
pramANe) evo hoy chhe ke, teTalo vakhat AhAr–pANI sAthe sanyog tene hoto nathI. AhAr–pANIno sanyog na
thayo tethI dharma paN thato nathI, tem bandh paN thato nathI.
PDF/HTML Page 11 of 17
single page version
samyak tap chhe.
svarUp samajAy. mATe tame barAbar vichAr karI tamAro nirNay jaNAvasho. pachhI ApaNe maLIshun.
pahelo mitra :–
dvArA je shubh vikalpa thayo, teno je nakAr varte chhe, ane je AhAr levAnun ashubh bhAvane rokyo te shubhAshubh
IchchhAno nirodh anshe thayo, ane tethI te samyak tap thayo, em barAbar samajAyun, paN ek prashna UThe chhe ke:–
apekShAe e bAr bhed vyavahAr shAstromAn jaNAvavAmAn Ave chhe.
PDF/HTML Page 12 of 17
single page version
Aje bhagavAnashrI kundakundAchAryadevane ‘AchArya padavI’ maLavAno mAngalik divas chhe. teonA vakhatamAn
kShetramAn jyAn sAkShAt tIrthankar shrI sImandhar svAmI birAjamAn chhe temanI pAse gayA ane teonI sAkShAt vANI
ATh divas sudhI sAmbhaLIne bharat kShetre pAchhA AvyA. A vikram samvatnA pratham saikAmAn banyun hatun.
shrIpravachan sAr, shrI panchAstikAvya, niyamasAr, aShTapAhuD vagere shAstronI rachanA karI. te shAstro ghaNA bhavya
jIvonA uddhAranun kAraN thAy chhe. ane bhaviShyamAn paN thashe.
shAsanano kharekhar uddhAr karyo chhe. evA mahAn upakArI shrI kund kund prabhunA ‘AchArya pad’ no mAngalik divas
Aje chhe. Aje shAsanano mahAn divas chhe. jene svabhAvanun mahAtmya Avyun tene nimittanun–dev–guru–shAstronun
bahumAn AvyA vagar rahej nahIn gurugam vinA dharma samajAy nahIn kAraNake, jagatane sat vastuno anAdithI
aparichay chhe. ajANapaNun chhe. pratham sat samajavA mATe sat nimitta joIe. upakArano Arop to vartamAn
nimitta upar ja hoy. jevI jenI yogyatA hoy tene te yogya sanyog (nimitta) maLyA vagar rahe ja nahIn. ane
jyAre pote samaje tyAre nimittano upakAr (vItarAg thatA sudhI) gAyA vagar rahe nahIn.
apUrva rIte karyun chhe. Atma vastumAn karmanA nimittano sang lyo to bandh–mokSha evI avasthAnA bhed paDe chhe. paN
jo ekalI vastune ja lakShamAn lyo to vastu to gnAyak svabhAve ja chhe. teoshrIe kahyun chhe ke, – –
pariNAmik shabda loko na samajI shake mATe AchAryadevano sahaj shabda gnAyak Avyo chhe te ekalA gnAyak
svabhAvanun chhaThThI gAthAmAn apUrva varNan karyun chhe. tyAnthI samayasAranI sharUAt thAy chhe.
hatA tyAnthI ja teno (apramatta pramattanA bhedano nakAr Avyo chhe) hun to trikAL ek rUp gnAyak chhun evA
joramAn vartamAn sthitino paN
PDF/HTML Page 13 of 17
single page version
rahe ja nahIn.
alpakALe sahej UghaDI jAy chhe. dravya draShTie vastu svabhAv apariNAmI chhe. paryAy draShTie paranA lakShe je
shubhA–shubh bhAv thAy chhe paN tethI svabhAv te rUp thaI jato nathI.
alpa kALamAn mukti ja chhe.
samyaktva pUrvak je dev, guru, shAstranI bhakti kare chhe tene mukhya to puNya ja thAy chhe, sAkShAt mokSha thato
bhAv bhakti to nathI, laukik bAhya bhakti hoy chhe. (jevo shubh bhAv hoy tevo) tene puNyano ja bandh chhe,
karmano
bhAv bhakti tene kadI thaI nathI. bhAv bhakti to samyagdraShTine ja hoy chhe, ane bAhya (laukik) bhaktinun phaL
to sansAr chhe, tethI te gaNatrImAn nathI, te nisAr chhe. bhAv ja kAraN thAy ane bhAv bhakti mithyAdraShTine hotI
nathI. gnAnI jIv ja jinarAjanA dAs chhe, tethI samyaktva vinA bhAv bhaktinA abhAvathI jin svAmI jIv
pAmyo nathI. e nisandeh chhe. A sansArI jIv anAdi kALathI AtmagnAnanI bhAvanAthI rahit chhe, A jIv
svAmI na pAmyo. mithyAdraShTipaNun rahe tyAn sudhI jinarAj svAmI maLyA kahevAy ja nahIn.
kAraN nathI. rAganun uday AvatAn jo bhakti na kare to pApAnurAg thAy, eTalA mATe–ashubharAg chhoDavA mATe
gnAnI bhaktimAn pravarte chhe; vA mokShamArgamAn bAhya nimitta mAtrapaNun jANe chhe, parantu tyAn ja upAdey paNun mAnI
santuShTa thato nathI, paN shudhdha upayogano udyamI rahe chhe.
PDF/HTML Page 14 of 17
single page version
prashna–shAstramAn shubh–ashubhane samAn kahyA chhe, mATe amAre to visheSh jANavun yogya nathI.
uttar–je jIv shubhopayogane mokShanun kAraN mAnI upAdey mAne chhe. tathA shudhdhopayogane ALakhato nathI,
ashubhano paraspar vichAr karIe to shubhabhAvomAn kaShAy mand thAy chhe, tethI bandh paN hIn thAy chhe, tathA ashubh
bhAvomAn kaShAy tIvra thAy chhe ane tethI bandh paN ghaNo thAy chhe. e pramANe vichAr karatAn siddhAntamAn ashubhanI
apekShAe shubhane bhalo paN kahe chhe.
kAmAdik vA kShudhAdik rahe, to tenA arthe jethI thoDun pAp lAge te karavun paN shubhopayogane chhoDI nishank pAparUp
pravartavun to yogya nathI. vaLI tun kahe chhe ke–– ‘gnAnIne IchchhA nathI, ane shubhopayog IchchhA karavAthI thAy chhe.’
paN jem koI puruSh kinchitmAtra paN potAnun dhan ApavA Ichchhato nathI, parantu jyAn ghaNun dravya jatun jANe, tyAn
IchchhApUrvak alpadravya ApavAno upAy kare chhe; tem gnAnI kinchitmAtra paN kaShAy rUp kArya karavA Ichchhato nathI.
udyam kare chhe. e pramANe A vAt siddha thaI ke jyAn shudhdhopayog thato jANe tyAn to shubh kAryano niShedh ja chhe,
paN jyAn ashubhopayog thato jANe, tyAn to shubh kArya upAy vaDe angIkAr karavA yogya chhe.
कदाचिज्झानिनोऽपि भवतीति
uttar:–yathArthapaNAnI apekShAe to gnAnIne ja sAchI bhakti chhe, agnAnIne nahIn; tathA rAg bhAvanI
shubh bandhanun kAraN jANavAthI tevo anurAg nathI. have bAhyathI kadAch gnAnIne ghaNo anurAg thAy chhe to
kadAchit agnAnIne paN thAy chhe. em jANavun.
akhanD bhanDAr, vishvano dharma chhe. anubhav teno AdhAr chhe. yukitavAd teno AtmA chhe. e dharmane
chhe. vastuo anAdi anant chhe, tethI tenun svarUp prakAshak tattvagnAn paN anAdi anant chhe.
PDF/HTML Page 15 of 17
single page version
Atmasiddhi shAstramAn nIche pramANe kahe chhe:–
pariNAm upar badho AdhAr chhe;’
(1) jIvane samyakdarshan thayun chhe ke kem te jIvane potAne khabar paDe nahIn, kevaLagnAnIne ja khabar paDe;
shudhdhapaNe pragaTashe.
bhaviShyamAn mokShano lAbh thashe, kemake te ‘sAmAyak vagere kriyAo’ samvar nirjarArUp chhe.
nathI; arthAt samakit thayun chhe ke nahi te AtmA pote jANe; jem koI padArtha khAvAmAn Avye tenun phaL Ape chhe,
temaj samakit Avye bhrAnti TaLye tenun phaL pote jANe; gnAnanun phaL gnAn Ave ja. padArthanun phaL padArtha lakShaN
pramANe Ave ja. AtmAmAnthI karma javun–javun thayAn hoy tenI potAne khabar kem na paDe? arthAt khabar paDe ja.
samakitInI dashA chhAnI rahe nahIn. kalpit samakit mAne te pittaLanI hIrA–kanThIne sonAnI hIrAkanThI mAne tenI
peThe.’ (juo, shrImad rAjachandra moTun pustak–upadesh chhAyA–pA.–548.)
gnAnanI paryAyane yathArthapaNe jANato nathI. A sambandhamAn gAthA 75 mAn nIche pramANe kahyun chhe:–‘have pUchhe chhe ke
AtmA gnAnasvarUp arthAt gnAnI thayo em kaI rIte oLakhAy? tenun chihna kaho. tenA Uttararup gAthA kahe chhe:–
‘have pratham samyagdraShTi sAmAnyapaNe svane ane parane A pramANe jANe chhe. em gAthAmAn kahe chhe:–
PDF/HTML Page 16 of 17
single page version
khoTI chhe; em keTalAk shAstrothI batAvyun chhe, te ahIn visheSh batAvavAmAn Ave chhe.
mAtra chhe. te shakti to AtmAmAn parokSha chhe ja; vaLI tenI vyakti karmasanyogathI mati shrutAdi gnAnarUp chhe, te
kathanchit anubhavagochar hovAthI pratyakSha paN kahevAy chhe, (gujarAtI samayasAr pAnun–35.) e rIte to pote
darshan avinAbhAvI hovAthI samyagdarshanane paN chhadmastha jANe chhe. shudhdha nayanA viShayarUp AtmAno anubhav
karo, em upadesh chhe. A upadesh paN chhadmasthane jo samyaggnAnanI khabar na paDatI hoy to vRuthA jAy.
ke, em je prakAre mArA gnAnano nijavibhav chhe, te samasta vibhavathI darshAvun chhun. jo darshAvun to svayamev (pote
ja) potAnA anubhav pratyakShathI parIkShA karI pramAN karavun AgaL jatAn jaNAve chhe ke, AchArya Agamanun sevan,
yuktinun avalamban, parApar guruno upadesh ane svasamvedan e chAr prakAre utpanna thayel potAnA
gnAnavibhavathI ekatva–vibhakta shudhdhaAtmAnun svarUp dekhADe chhe, tene sAmbhaLanArA he shrotAo! potAnA
svasamvedan pratyakShathI pramAN karo. A uparathI siddha thAy chhe ke, potAne samyakatva thayun chhe, te svasamvedan pratyakShathI
pramAN
न द्वैतमेव।। ९।।
astane prApta thAy chhe, ane nikShepono samUh kayAn jato rahe chhe te ame jANatA nathI. AthI adhik shun kahIe?
dvait ja pratibhAsatun nathI.
A uparathI paN siddha thAy chhe. chothe guNasthAne paN AtmAne potAne potAnA samyaggnAnano shudhdha anubhav
PDF/HTML Page 17 of 17
single page version
noT:–kevaLagnAnI ane chhadmastha vachche pher mAtra eTalo ja chhe ke kevaLI pratyakSha jANe chhe, chhadmastha
samyaggnAn pratyakSha ane parokSha em be prakAranA hoy chhe; eTale samyaggnAn je pragaT kare tene ‘karoti kriyA’
hoy ja nahIn.
to chorAshInA janmamaraNamAn pharI Avo uttam manuShya deh maLavo durlabh chhe.
upar chhe. temanA pitA bhAI chhaganalAl jashavIr–ejansInA penshanar chhe. bhAI lAbhashankar tathA temanA patnI
pUjya mahArAj sAheb ahIn padhAryA tyArathI hameshAn temanA upadeshano lAbh le chhe.’