‘પરથી મને લાભ થાય અથવા કર્મ મને રખડાવે’
એ માન્યતા જ જન્મ મરણનું કારણ છે.
પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવનું વ્યાખ્યાન. લાઠી ચૈત્ર સુદ ૧૪
ત્રિકાળ અબાધિત સિદ્ધાંત છે કે એક તત્ત્વની બીજા તત્ત્વમાં દ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાળ–ભાવે નાસ્તિ છે. ‘આત્મા
છે’ એમ કહેતાં અનંત પરની (રાગ–દ્વેષ અને કર્મ એ પણ પર છે તેની પણ) આત્મામાં નાસ્તિ છે–એમ થયું. જે
પરપણે પોતે નથી તે પોતાને લાભ–નુકશાન કેમ કરી શકે? જે આત્માને પરથી કાંઈપણ લાભ નુકશાન માને
તેને પરથી જુદા આત્મતત્ત્વની શ્રદ્ધા જ નથી.
પ્રશ્ન:– ઉપર કહ્યું કે એક તત્ત્વની બીજા તત્ત્વમાં નાસ્તિ છે, પણ જો આત્મામાં કર્મ ન હોય તો આત્મા
રઝળે કેમ?
ઉત્તર:– કર્મની તો આત્મામાં ત્રિકાળ નાસ્તિ જ છે. પણ આત્માની ક્ષણિક વિકારી માન્યતા છે કે ‘પરથી
મને લાભ થાય અથવા તો કર્મ મને રખડાવે’ એ માન્યતા જ જન્મ–મરણનું કારણ છે. પોતાની ઊંધી માન્યતાથી
જ આત્મા રઝળ્યો છે. કર્મે રઝળાવ્યો નથી. આત્માના સ્વભાવમાં જન્મ–મરણની નાસ્તિ છે, આત્માને લાભ
કરનાર પોતાનો અંતર સ્વભાવ અને નુકશાન કરનાર ક્ષણિક વિકારી પર્યાય છે. નુકશાન ક્ષણિક પર્યાયમાં છે.
સ્વરૂપમાં નુકશાન નથી. આત્માને પરથી તો લાભ–નુકશાન છે જ નહીં.
પ્રશ્ન:– જો પરથી નુકશાન નથી અને સ્વરૂપમાં નુકશાન છે નહીં; તો નુકશાનનું કારણ કોણ?
ઉત્તર:– પોતાનો સ્વતંત્ર સ્વભાવ ન માનતાં કોઈ પર હોય તો મને લાભ થાય, વૃષભનારાચ
સંહનનવાળું શરીર હોય તો કેવળજ્ઞાન થાય એવી ઊંધી માન્યતાનો ક્ષણિક અવસ્થા પૂરતો વિકારી ભાવ
નુકશાનનું કારણ છે. તો પણ ક્ષણિક અવસ્થા પૂરતા રાગ–દ્વેષ તે ત્રિકાળી સ્વભાવને નુકશાન કરવા સમર્થ નથી.
પ્રશ્ન:– આત્માને સંસાર પરિભ્રમણ કેમ છે?
ઉત્તર:– પર મને લાભ–નુકશાન કરે એવી ‘નાસ્તિની અસ્તિ’ અને મને મારું સ્વરૂપ જ લાભ કરે છે
એવી ‘અસ્તિની શ્રદ્ધાની નાસ્તિ’ એ માન્યતા જ પરિભ્રમણનું કારણ છે.
રાગદ્વેષ ક્ષણિક છે, બે સમયના રાગ–દ્વેષ કદી ભેગા થતા નથી. એક સમયના રાગ–દ્વેષ બીજે સમયે નાશ
પામે છે, અને ત્રિકાળ સ્વભાવ તો નિરંતર પડ્યો જ છે. ક્ષણિક રાગદ્વેષ ભાવ ત્રિકાળ સ્વરૂપનો નાશ ન કરી
શકે–અને ત્રિકાળ સ્વરૂપ તે ક્ષણિક વિકારનો નાશ કરનાર છે, એ ત્રિકાળ સ્વરૂપની દ્રષ્ટિ તે જ સમ્યગ્દર્શન!
નિત્યના જોરે અનિત્યનો નાશ થઈ શકે છે, પણ અનિત્ય કદી નિત્યને નુકશાન પહોંચાડી શકતું નથી.
પ્રભુ! તારી પ્રભુતાની વાત એકવાર કાને તો પડવા દે? તેં તારી પ્રભુતા જાણી નથી, અને અનાદિનું જોર
ક્ષણિક ભાવ ઉપર રાખ્યું છે. નિત્ય સ્વરૂપ ઉપર જોર જ નથી લાવ્યો એ જ જન્મ–મરણની જડ અર્થાત્ મૂળીયું છે.
સ્વભાવમાં જન્મ–મરણ નથી અને જન્મ–મરણનું કારણ એવા રાગ–દ્વેષ ભાવ પણ સ્વભાવમાં નથી.
જન્મનું કારણ આત્માનો સ્વભાવ નથી તેમજ જન્મનું કારણ પરવસ્તુ પણ નથી; જન્મ–મરણનું કારણ ક્ષણિક
અવસ્થામાં ભ્રાંતિ હતી તે હતું, તે ભ્રાંતિ તૂટી કે ભવ અને ભવનો ભાવ મારા સ્વરૂપમાં નથી. એવી શ્રદ્ધામાં
જ્યાં ભ્રાંતિનો નાશ થયો ત્યાં જન્મ–મરણ છે જ નહીં.
જગત માને કે ન માને પણ આ ત્રિકાળ સત્ય છે; સત્ય કોઈને આશ્રયે ટકયું નથી, પણ વસ્તુનો સ્વભાવ
જ એવો છે. સમકિતીને હા આવી છે સ્વભાવની અને ના આવી છે વિભાવની! હું સચ્ચિદાનંદ શાંતિ સ્વરૂપ
અનંતગુણોના પિંડરૂપ એક છું–તે એકરૂપની જેને શ્રદ્ધા છે તેને જન્મ–મરણના નાશની શંકા રહેતી નથી, અર્થાત્
તેને જન્મ–મરણ હોતાં જ નથી.
પ્રભુ! તારા પ્રભુત્ત્વની હા તો પાડ! આ ટાણે તારા સ્વરૂપને નહીં સમજ તો આંખો મીંચાતા ક્યાં ચાલ્યો
જઈશ! સાચી સમજણનાં આવાં ટાણાં દુર્લભ છે. માટે આ ટાણે સ્વરૂપને ઓળખી લે!