પણ નથી માનતો. તેથી શત્રુને દેખીને એકતાબુદ્ધિનો દ્વેષ ને મિત્રને દેખીને એકતાબુદ્ધિનો રાગ તેને થાય છે, તેને
અનંતો વિષમભાવ છે. જ્ઞાની જાણે છે કે મારા આત્મસ્વભાવમાં વિકાર નથી, પરને કારણે વિકાર થતો નથી,
મારી વર્તમાન દશાની નબળાઈથી રાગ–દ્વેષ થાય છે, તેટલો હું નથી. આવી માન્યતાથી જ્ઞાનીને સમભાવ છે.
સમભાવ ન હોય.
એમ માન્યું એટલે ભગવાન ઉપર રાગભાવ અને બીજા ઉપર દ્વેષભાવ એવો વિષમભાવ તેના અભિપ્રાયમાં જ
આવી ગયો.
જાણનારું જે વર્તમાન જ્ઞાન છે તે જ્ઞાનના આધારે પણ નથી કેમ કે હું તે ક્ષણિક જ્ઞાન જેટલો નથી પણ ત્રિકાળી
સ્વતંત્ર વિકારરહિત પૂરો જ્ઞાનસ્વભાવ છું. આ રીતે પરની દ્રષ્ટિ છોડીને, વિકારની દ્રષ્ટિ છોડીને અને પર્યાયની
દ્રષ્ટિ પણ છોડીને પોતાના એકરૂપ સ્વભાવને જ્ઞાની દેખે છે અને બીજા આત્માઓને પણ તેવા જ દેખે છે તેથી
જ્ઞાનીને બધાય ઉપર સમભાવ છે; પોતાનો કે પરનો પર્યાય દેખીને તેમને પર્યાયબુદ્ધિના રાગદ્વેષ થતા નથી કેમ
કે તેમને પર્યાયમાં એકતાબુદ્ધિ નથી, પર્યાય જેટલો જ આત્મા તેઓ માનતા નથી.
આત્માની પ્રતીતિ કરીને તેના આશ્રયે જે સમભાવ પ્રગટ્યો તેનો કર્તા આત્મા પોતે છે, બીજો કોઈ સમભાવ
કરાવનાર નથી. ક્ષણિક પર્યાય જેટલો જ આત્માને ન માનતાં આત્માના ત્રિકાળી સ્વભાવને માનવો તેને શાસ્ત્રો
દ્રવ્યદ્રષ્ટિ કહે છે, તે જ સમભાવ છે, તે જ ધર્મ છે. અનાદિ અનંત જ્ઞાન–મૂર્તિ આત્મા છે તે જ હું છું, વર્તમાન
હાલતમાં જે રાગ–દ્વેષ થાય તે મારું કાયમનું સ્વરૂપ નથી, બીજો કોઈ તે રાગદ્વેષ કરાવતો નથી, મારા પુરુષાર્થની
સ્વભાવના આશ્રયે ધર્મી જીવ કોઈને પણ શત્રુ કે મિત્ર માનતા નથી, પણ બધાય આત્માઓને પોતાના જેવા
પરિપૂર્ણ ચૈતન્યમૂર્તિ જ માને છે, તેથી તેને સર્વે ઉપર સમભાવ જ છે.
પોતાના સ્વભાવને તે રાગથી જુદો ને જુદો જ અનુભવે છે, તેથી જ્ઞાનીને ખરેખર રાગ થતો જ નથી. પણ
સ્વભાવની એકતા જ વધે છે.
પ્રગટ્યો. ત્રણ કાળમાં કોઈ કોઈનું ભલું કે બૂરું કરવા સમર્થ નથી, સ્વભાવથી બધાય આત્માઓ સમાન છે.
આવી શ્રદ્ધા જ્યાં સુધી જીવ ન કરે ત્યાં સુધી તેને સાચી સમતા ન હોય– એટલે કે ધર્મ ન હોય. કોઈ શરીરના
કટકા કરી નાખે છતાં. ‘ભગવાનની મરજી પ્રમાણે થાય’ એમ માનીને શુભ ભાવ રાખે. ક્રોધ ન કરે, તોપણ તેને
ખરેખર સમભાવ નથી, ક્ષમા નથી. ભગવાન મને સમભાવ રખાવે એમ જે માને છે તેને આત્માની પ્રતીતિ
નથી. અથવા કોઈ જીવ ભગવાનને તો કર્તા ન માને પણ સંયોગોથી મને લાભ કે નુકશાન થાય એમ માને તો
વગર સાચી સમતા હોતી નથી.