ક્રિયાઓ કરી, ત્યારે તેમને મુક્તિ પ્રાપ્ત થઈ ને?
ક્રિયા દેખાય છે. શું ભગવાન દુઃખ સહન કરી કરીને મુક્તિ પામ્યા? કે આત્માના આનંદનો અનુભવ કરતાં
તે સુખરૂપ હોય કે દુઃખરૂપ હોય? ભગવાને દુઃખરૂપ લાગે તેવા ઉપવાસ નહોતા
કર્યા, પણ અતંરના ચૈતન્ય સમુદ્રમાં ડૂબકી મારીને આત્મિક આનંદરસના
સ્વાદના અનુભવમાં એવા લીન થતા કે આહારનો વિકલ્પ ઊઠતો નહિ અને
તેથી બહારમાં આહારાદિ પણ સહેજે ન હતા. એવી અંતર ક્રિયા અને એવા
ઉપવાસ ભગવાને કર્યા હતા. અજ્ઞાનીઓએ અંતરમાં આત્માની ક્રિયાને ન
ઓળખી અને બહારમાં આહારનો સંયોગ ન થયો તે વાતને વળગી પડ્યા, ને
તેમાં જ ધર્મ માની લીધો. આહાર તો જડ છે, પર વસ્તુ છે. પર વસ્તુનું ગ્રહણ કે
થશે ક્યાંથી? શુદ્ધ ચૈતન્યતત્ત્વને જાણીને–માનીને તેના જ અનુભવમાં એકાગ્ર થવું તે ધર્મી જીવોની ક્રિયા છે; એ
ક્રિયા કરવાથી મુક્તિ થાય છે. એ સિવાય શરીરની કોઈ ક્રિયાથી કે વિકારીભાવરૂપ ક્રિયાથી ધર્મ કે મુક્તિ થતી
નથી.
છે તેને ન માને અને ન અનુભવે તો જીવનું અજ્ઞાન ટળે નહિ. હે જીવ! ત્રિકાળી શુદ્ધ સ્વભાવને સમજ્યા વગર
તું શ્રદ્ધાને ક્યાં એકાગ્ર કરીશ? અને જ્ઞાનને ક્યાં થંભાવીશ? નિર્વિકલ્પ શુદ્ધસ્વભાવ સાથે એકતા અને વિકારથી
જુદાપણું–આવી શ્રદ્ધા–જ્ઞાન અને અનુભવ કર્યા પછી વિકાર થાય તેને જીવ પોતાના સ્વરૂપ તરીકે ન અનુભવે;
એટલે શુભાશુભ વિકાર વખતેય શુદ્ધસ્વભાવની શ્રદ્ધા–જ્ઞાનરૂપ ધર્મ જળવાઈ રહે છે. અને સાધક જીવ સદાય એ
જ રીતે સ્વભાવમાં એકતારૂપે ને વિકારથી જુદાપણે પરિણમતા થકા શુદ્ધતાની પૂર્ણતા કરીને કેવળજ્ઞાન પ્રગટ
કરે છે.
જ્ઞાનીઓ પાસેથી સાંભળીને એકવાર પણ પોતાની પ્રભુતાનો મહિમા ઓળખે તો
પોતે પ્રભુ થયા વગર રહે જ નહિ. જીવ જ્યાં ગયો ત્યાં તેણે પુણ્યની અને
પરાશ્રયની વાત સાંભળી છે ને તેમાં ધર્મ માન્યો છે. પણ તે પુણ્ય તો ક્ષણિક વિકાર
છે, તે સિવાયનો ત્રિકાળી ચિદાનંદ આત્મા છે, તેને લક્ષમાં લેવો તે સમ્યગ્દર્શન છે.
જુઓ તો ખરા! પોતે જ પરમાત્મા છે, તેને તો માનતો નથી અને બહારમાં ભટકે
છે. આચાર્ય ભગવાન ફરમાવે છે કે મુમુક્ષુઓને પોતાના પરમાત્માને છોડીને બીજી
કોઈ વસ્તુ ઉપાદેય નથી. અત્યારે જ હું કૃતકૃત્ય પરિપૂર્ણ છું, મોક્ષદશા નથી ને પ્રગટ
કરું –એવા બે પ્રકારો મારા એકરૂપ સ્વરૂપમાં પડતા નથી;–આવી અંર્તદ્રષ્ટિ વગર
જીવનું કલ્યાણ થાય નહિ.