: ૩૪ : આત્મધર્મ: ૭૪
એટલે તેને કદી ધર્મ થતો નથી, ને અનંતુ દુઃખ મટતું નથી.
કોઈ કોઈને સુખ કે દુઃખ આપી શકતો જ નથી, છતાં મેં પરનું કર્યું ને પર મારું કરે એમ જે માને છે તે
જીવ મિથ્યાત્વના પાપનું સેવન કરીને અનંત સંસારમાં રખડે છે. જ્ઞાની તો એમ જાણે છે કે હું દ્રષ્ટા છું, હું મારા
સ્વભાવને જ દેખું છું. કોઈ પરનો કર્તા નથી, પુણ્યનો કર્તા નથી, હું તો દ્રષ્ટાસ્વરૂપ મારા આત્માને દેખું જ છું.
અહીં સાધક જીવને સ્વભાવ તરફ ઢળવું છે તેથી પરનો દ્રષ્ટા છું એ વાત ન લીધી પણ હું દેખનાર આત્માને જ
દેખું છું–એમ કહ્યું. આ દેખવામાં જ સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રરૂપ મોક્ષમાર્ગ સમાઈ જાય છે. આ જ આત્મધર્મની
શરૂઆતનો ઉપાય છે.
(૧૧) ધર્મી જીવ કહે છે કે હું દેખું જ છું એટલે કે હું દ્રષ્ટાપણે જ થાઉં છું, રાગાદિ વિકારપણે હું થતો નથી.
વળી મને દેખવા માટે કોઈ પુણ્યનું સાધન નથી, હું કોઈ રાગના સાધનવડે દેખતો નથી પણ દેખતા વડે જ દેખું છું.
પુણ્ય પરિણામને ધર્મનું સાધન ન માનવું પણ દ્રષ્ટા સ્વભાવવડે જ દ્રષ્ટા શક્તિ પ્રગટે છે એમ માનવું તે જ ધર્મ છે.
બહારમાં કાંઈ પણ પર વસ્તુ લેવા–દેવાની ક્રિયા આત્મા કરી શકતો જ નથી. અજ્ઞાની લોકો આ વાત કાને પડતાં
ભડકે છે અને કહે છે કે ‘એવું કહેનારા ગાંડાની ઈસ્પિતાલમાં મોકલવા જેવા છે.’ અહો, શું થાય? એ તો એના
પોતાના ભાવની જાહેરાત કરે છે–એના મિથ્યાત્વનું જોર જ એમ પોકારી રહ્યું છે. અરે ભાઈ, આ વાત સમજનારા
તેં માનેલી ઈસ્પિતાલમાં નથી જવાના, પણ તે તો સિદ્ધની ઈસ્પિતાલમાં જવાના છે. અને જેઓ સત્યને નહિ
સમજે તથા સત્યનો વિરોધ કરશે તેઓ પોતાની જ્ઞાનશક્તિ હારી જઈને ગાંડા થઈને નિગોદમાં જવાના.
(૧૨) પ્રશ્ન:– જો કાંઈક બીજાની સેવા વગેરે પરમાર્થના કામ કરીએ તો કાંઈક કર્યું કહેવાય, એકલા
પોતાનું કરે ને બીજાનું કાંઈ ન કરે–એમાં શું? પોતાનું પેટ તો કૂતરાંય ભરે છે!
ઉત્તર:– પરનું કાંઈક કરવું તે પરમાર્થ–એ વાત જ તદ્ન ખોટી છે. લોકોને મોટો ભ્રમ ઘરી ગયો છે કે
પરનાં કામ કરવા તે પરમાર્થ છે. પણ પરમાર્થની એવી વ્યાખ્યા નથી. પરમાર્થ પરમ પદાર્થ એટલે
(પરમ+અર્થ) પરમ પદાર્થ–ઉત્કૃષ્ટ પદાર્થ; તો આત્મા છે, તેને ઓળખવો
ધર્મી જીવ કોને કહેવો?
(૧) જડ પદાર્થોનું કામ હું કરી શકું એમ જે માને તે જીવ ધર્મી નથી.
(૨) શરીરની ક્રિયા હું કરી શકું એમ જે માને તે જીવ ધર્મી નથી.
(૩) જડ કર્મોનો ઉદય મને વિકાર કરાવે એમ જે માને તે જીવ ધર્મી નથી.
(૪) આત્માની દશામાં દયા, વ્રત, પૂજા, ભક્તિ વગેરે જે પુણ્ય ભાવ થાય તે મારું સ્વરૂપ છે એમ જે
માને તે જીવ ધર્મી નથી.
(પ) આત્મામાં જે ઉપશમ વગેરે સમ્યગ્દર્શન કે કેવળજ્ઞાન વગેરે અવસ્થા છે તે એક સમય પૂરતી છે,
તેના જેટલો આત્માને જે માને તે જીવ ધર્મી નથી.
(૬) જડથી જુદો, વિકારથી જુદો અને એક સમયપૂરતી અવસ્થાની અપેક્ષાથી રહિત જે સહજ પરમ
પારિણામિક ચૈતન્યતત્ત્વ છે તેની જે શ્રદ્ધા કરે તે જીવ ધર્મી છે, તે જીવ અત્યંત નિકટભવ્ય છે.
જેણે ધર્મ કરવો હોય તેણે, આત્મામાં શું ચીજ છે તે જાણવું જોઈએ. શુદ્ધ જીવતત્ત્વને ઉપાદેય કરવાથી
શુદ્ધભાવ પ્રગટે છે, તે જ ધર્મ છે. તેથી આચાર્યદેવ કહે છે કે–જે અત્યંત નિકટ ભવ્ય જીવ છે, જેને બંધનથી છૂટવું
છે ને આત્મસ્વભાવની પ્રાપ્તિ પ્રગટ કરવી છે તેને નિજકારણપરમાત્મારૂપ શુદ્ધજીવતત્ત્વ જ આદરવા યોગ્ય છે.
(નિયમસાર પ્રવચનો ગાથા ૩૮)
અમૃતવાણી
મુનિરાજ અત્યંત નિસ્પૃહ કરુણા બુદ્ધિથી કહે છે અરે પ્રાણીઓ! આત્માનો શુદ્ધ સ્વભાવ સમજ્યા વગર
અનંત કાળમાં બીજા બધા ભાવો કર્યા છે; એ કોઈ ભાવો ઉપાદેય નથી. આત્માનો નિશ્ચય સ્વભાવ જ ઉપાદેય
છે, એમ તમે શ્રદ્ધા કરો. નિયમસાર–પ્રવચનોમાંથી