: ૨૫૮ : : આત્મધર્મ : ૮૪
નં. વિષય અંક–પૃષ્ઠ નં. વિષય અંક–પૃષ્ઠ
(૬) ઉપાધ્યાય ભગવાન ૭૩–૩ (૧૦) સમ્યગ્દ્રષ્ટિ બાલિકા ૭૩–૧૪
(૭) સાધુ ભગવાન ૭૩–૩ (૧૧) મહાવીર પ્રભુજી ૭૯–૧૩૦
(૮) મહાવીર ભગવાન ૭૩–૧૦ (૧૨) દસલક્ષણ ધર્મ ૮૩–૨૩૦
(૯) સિદ્ધ ભગવાન ૭૩–૧૦ “ લેખ ૧૭૪ પાના ૨૬૦ “
ગૃહસ્થોનો ધર્મ
(શ્રી પદ્મનન્દીપચીસી: ઉપાસક–સંસ્કાર–અધિકાર ઉપર પૂ. ગુરુદેવશ્રીના પ્રવચનોમાંથી પહેલાં પ્રવચનનો ટૂંક સાર)
[વીર સં. ૨૪૭૬ શ્રાવણ વદ ૧૨. શ્લોક ૧ થી ૬]
શ્રી પદ્મનંદી આચાર્ય દિગંબર સંત મુનિ હતા, તેમણે જંગલમાં આ શાસ્ત્રની રચના કરી છે; આમાં
શ્રાવકના ધર્મનું વર્ણન કર્યું છે. ગૃહસ્થદશામાં રહેલા સમ્યગ્દ્રષ્ટિ શ્રાવકને રાગરહિત ધર્મના સંસ્કાર કેવા હોય, ને
શુભરાગની ભૂમિકા કેવી હોય તેનું આમાં વર્ણન છે.
આ ચોવીસીમાં સૌથી પ્રથમ ચારિત્રધર્મ અંગીકાર કરીને શ્રીઋષભનાથ પ્રભુએ ‘વ્રતતીર્થ’ ચલાવ્યું, અને તેમને
સૌથી પ્રથમ વિધિપૂર્વક આત્મજ્ઞાન સહિત આહારદાન આપીને શ્રી શ્રેયાંસકુમારે ‘દાન તીર્થ’ પ્રવર્તાવ્યું. એથી તે બંને
મહાત્માઓને આ અધિકારની શરૂઆતમાં મંગળ તરીકે યાદ કર્યા છે. તે બંને મહાત્માઓ તે જ ભવે મોક્ષ પામ્યા છે.
બીજા શ્લોકમાં ધર્મનું સ્વરૂપ બતાવ્યું છે; સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રની એકતા તે ધર્મ છે–તે જ મોક્ષમાર્ગ
છે. તે મોક્ષમાર્ગ પૂર્ણપણે તો મુનિવરોને હોય છે. ગુહસ્થોને ચારિત્ર સહિત પૂર્ણ મોક્ષમાર્ગ હોતો નથી, છતાં તેને
પણ સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાન સહિત અંશે ચારિત્રરૂપ એકદેશ મોક્ષમાર્ગ હોય છે; એટલે ગૃહસ્થને પણ ધર્મ હોય છે.
વેપારધંધામાં પડેલા ગૃહસ્થને બિલકુલ ધર્મ હોઈ શકે નહિ–એમ નથી. એ ખાસ ધ્યાન રાખવું કે ગૃહસ્થને જે
શુભરાગ હોય તે કાંઈ ધર્મ નથી. ધર્મ તો સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર જ છે, તેથી ગૃહસ્થને પણ રાગરહિત,
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રના જેટલા અંશો છે તે જ ધર્મ છે, જે રાગ છે તે ધર્મ નથી. ગૃહસ્થદશામાં ધર્મીને
જિનેન્દ્રદેવની પૂજા, મુનિ વગેરેની ભક્તિ, શાસ્ત્રસ્વાધ્યાય સંયમ, તપ અને દાન, વગેરે શુભભાવ આવ્યા વગર
રહેતા નથી તેથી તેને પણ ઉપચારથી ગૃહસ્થનો ધર્મ કહેવાય છે. પણ ખરેખર તેમાં જે રાગ છે તે ધર્મ નથી.
ખરેખર ગૃહસ્થનો ધર્મ તો તેને જે સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન તથા અંશે વીતરાગભાવ છે તે જ છે.
સમ્યક્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્રને જ મોક્ષમાર્ગ જાણીને, તેવા મોક્ષમાર્ગમાં જે ગમન કરતા નથી ને રાગને ધર્મ માને છે
તેવા જીવોને સંસાર જ દીધૅ થાય છે, તેમને મોક્ષ ઘણો દૂર છે. ને જે જીવો રાગને મોક્ષમાર્ગ તરીકે નથી માનતા, રાગરહિત
શુદ્ધાત્મસ્વભાવની શ્રદ્ધા, જ્ઞાન, ચારિત્રને જ મોક્ષમાર્ગ જાણીને તેમાં પ્રવર્તે છે તેને મોક્ષ અત્યંત નજીક છે ને સંસારનો
અંત આવવાની તૈયારી છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિ ગૃહસ્થ હોય તો તે પણ મોક્ષમાર્ગે ચાલનારો છે. તેને મોક્ષ નજીક વર્તે છે.
જેવું સમ્યગ્દર્શન મુનિવરોને હોય છે તેવું જ સમ્યગ્દર્શન શ્રાવકોને પણ હોય છે. સમ્યગ્દર્શનધર્મમાં તેમને ફેર નથી.
ભાન નથી, ને વ્રતાદિના શુભ રાગથી ધર્મ માને છે તે ત્યાગી હોય તોપણ ધર્મી નથી પણ અધર્મી જ છે.
આ કાળમાં ધર્મી ગૃહસ્થો ધર્મનું કારણ છે; ધર્મી ગૃહસ્થો જિનમંદિર બંધાવે છે, અને જ્યાં જિનમંદિર હોય
ત્યાં મુનિઓ આવીને વસે છે. તેમજ મુનિઓને આહારદાન આપીને શ્રાવકો તેમને ધર્મસાધનમાં સ્થિત કરે છે.
એ રીતે વીતરાગી દેવ–ગુરુના ભક્ત ગૃહસ્થો પણ નિમિત્ત તરીકે ધર્મનું કારણ છે.
આ રીતે આત્મભાન સહિતનો આવો શ્રાવકધર્મ પણ ઉત્તમ છે. માટે ગૃહસ્થપણામાં રહેલા જીવોએ
પોતાની ભૂમિકા અનુસાર સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન સહિત રાગની મંદતા કરીને ગૃહસ્થધર્મને દીપાવવો જોઈએ.