નથી એટલે ‘વર્તમાન પર્યાયમાં દ્રવ્ય ઉલ્લસે છે’ એમ તેને પ્રતિભાસતું નથી, તેથી તેને ભાવનય હોતો નથી.
દ્રવ્ય પોતે પર્યાયપણે ઉલ્લસે છે–એમ જેને ભાસે તે બહારના આશ્રયે પર્યાયની નિર્મળતા થવાનું માને નહિ. મારી
વર્તમાન પર્યાયમાં મારું દ્રવ્ય ઉલ્લસે છે એમ જેને પ્રતિભાસ્યું તેને દ્રવ્યસન્મુખ દ્રષ્ટિ ગઈ ને સમ્યગ્જ્ઞાન થયું અને
તેને ભાવનય લાગુ પડયો; આ સિવાય ભાવનય હોતો નથી કેમ કે ભાવનય તે સમ્યગ્જ્ઞાનનો અંશ છે.
છે; એવા શ્રુતજ્ઞાનને સ્વસન્મુખ કરીને, જેવો સર્વજ્ઞે જોયો તેવો આત્મા પોતાના ખ્યાલમાં આવ્યા વિના જ્ઞાન
સમ્યક્ પ્રમાણ થાય નહિ, તેથી અહીં આચાર્યદેવે આત્માની યથાર્થ ઓળખાણ કરાવી છે.
આત્માનું વર્ણન કરે છે.
છે. આ સામાન્યનય એમ બતાવે છે કે હે જીવ! તારી પર્યાયમાં સદાય તું જ વ્યાપક છો, તારી પર્યાયમાં કોઈ
બીજો આવતો નથી; એટલે તારી પર્યાય પ્રગટવા માટે તારે કોઈ પર સામે જોવાનું રહેતું નથી, પણ તારા દ્રવ્યની
સામે જ જોવાનું રહે છે.
છે, તે ધર્મ છે. આ સિવાય નિર્દોષ આહારના કારણે ધર્મ થાય એમ જેણે માન્યું તેણે પોતાની ધર્મ–પર્યાયમાં
આત્માને વ્યાપક ન માન્યો પણ અચેતન આહારને પોતાની પર્યાયમાં વ્યાપક માન્યો; પણ આહાર તો પરદ્રવ્ય
છે, તે પોતાની પર્યાયમાં વ્યાપતું નથી તો તેના કારણે ધર્મ કેમ થાય? પોતાની પર્યાયમાં પોતાનો આત્મા વ્યાપક
છે તે જ ધર્મનું કારણ છે.
ધર્મને ધરનાર એવા નિજ આત્માને પ્રથમ શ્રદ્ધા–જ્ઞાનમાં નક્કી કરવો ને પછી તેમાં એકાગ્ર થવું તે ધર્મની ક્રિયા
છે. ધર્મી એવો જે આત્મા તેના આધારે જ ધર્મની ક્રિયા થાય છે, આત્મા સિવાય પરના આધારે ધર્મની ક્રિયા
થતી નથી.
છે. સર્વ ગુણ–પર્યાયોમાં આત્મદ્રવ્ય જ એકરૂપે વ્યાપક છે એટલે તે સામાન્ય છે.–આમ સામાન્ય ધર્મથી દ્રવ્યને
જાણવું તે સામાન્યનય છે.
બધા મોતીમાં માળાનો દોરો સળંગ છે; વળી તે માળાનું દરેક મોતી ક્રમસર ગોઠવાયેલું છે, તે આડુંઅવળું થતું
નથી. તેમ આત્મદ્રવ્ય તેની અનાદિ અનંતકાળની બધી પર્યાયોમાં વ્યાપેલું છે, કોઈ પણ પર્યાય આત્મદ્રવ્ય
વગરની હોતી નથી; તેમ જ તે બધી પર્યાયો ક્રમસર છે, કોઈ પર્યાય આડીઅવળી થતી નથી. આ