કરીને આવા પરમાર્થસ્વભાવને દ્રષ્ટિમાં લેતાં શુદ્ધ આત્માનો અનુભવ થાય છે.
પણ વિકલ્પ થાય છે, તે ગુણભેદના વિકલ્પમાં રોકાતાં શુદ્ધઆત્માનો અનુભવ થતો નથી. શુદ્ધનય તો ભેદના
વિકલ્પથી રહિત છે, શુદ્ધનયથી આત્માનો અનુભવ કરે ત્યારે તેમાં વિકલ્પ હોતો નથી. માટે ગુણભેદનો વિકલ્પ
કરે તો જ આત્માને માન્યો કહેવાય–એમ નથી, પણ ગુણભેદના વિકલ્પથી પણ જુદો પડીને એકાકાર
આત્મસ્વભાવને શુદ્ધનયથી સ્વીકારે તેણે આત્માને જાણ્યો છે. શુદ્ધનયથી આવા આત્માની દ્રષ્ટિ પ્રગટ્યા પછી
ભેદનો વિકલ્પ ઊઠે તે માત્ર અસ્થિરતાનો વિકલ્પ છે, તે વખતે ય ધર્મીની દ્રષ્ટિમાં તો અભેદસ્વભાવનો જ
સ્વીકાર છે.
સ્વભાવથી તો આત્મા ત્રિકાળ રાગ–દ્વેષ–મોહ વિનાનો છે જ, અને જ્યાં તે સ્વભાવને લક્ષમાં લઈને પર્યાયે તે
સ્વભાવની સમીપતા કરી ત્યાં પર્યાય રાગ–દ્વેષ–મોહથી દૂર થઈ એટલે તે પર્યાયમાં પણ અસંયુક્તપણું પ્રગટ્યું.
‘હું રાગ–દ્વેષ–મોહથી સંયુક્ત નથી, હું તો શુદ્ધ જ્ઞાનસ્વરૂપ છું’–એમ શુદ્ધનયથી પોતાના સ્વભાવને પકડીને તેનો
અનુભવ કર્યો ત્યાં પર્યાય પર સાથે સંયુક્ત ન થઈ પણ સ્વભાવમાં સંયુક્ત થઈ એટલે આત્મા સંયુક્ત થયો.
પોતાની પર્યાયને પરસંગથી ખસેડીને, જ્ઞાયકસ્વભાવ તરફ વાળીને પર્યાયમાં રાગ–દ્વેષ–મોહથી અસંયુક્તપણું જે
પ્રગટ કરે તેણે જ ખરેખર અસંયુક્ત આત્મસ્વભાવને જાણ્યો છે. આ રીતે પર્યાયમાં પરિણમન સહિતની આ
વાત છે. જે જીવ શુદ્ધનયથી આત્મસ્વભાવને સ્વીકારે તેને પર્યાયમાં પણ શુદ્ધતાનું પરિણમન થયા વિના રહે જ
નહિ.
પૂછનાર શિષ્યને આચાર્યદેવ આ વાત સમજાવે છે. જે શિષ્ય આ વાત સાંભળવા આવ્યો છે તેને હજી અનુભવ
થયો નથી પણ તે શુદ્ધાત્માના અનુભવનો કામી છે, જગતના માન–આબરૂનો કે વિષય–કષાયનો કામી નથી,
રાગનો ને વ્યયહારનો કામી નથી પણ અંતરમાં આત્માનો અનુભવ થઈને ભવભ્રમણ કેમ મટે તેનો જ કામી છે.
તે વ્યવહારને તો જાણે છે, રાગથી ને પરાશ્રયથી ધર્મ મનાવનારા એવા કુદેવ–કુગુરુ–કુશાસ્ત્રની શ્રદ્ધા છૂટીને તેને
સાચા દેવ–ગુરુ–શાસ્ત્રની શ્રદ્ધા થઈ છે અને હવે શુદ્ધનય કેવો છે તે જાણવા માંગે છે. આવા પાત્ર શિષ્યને
સંબોધીને ‘
તૈયારીવાળા શિષ્યને શુદ્ધનયનો ઉપદેશ પરિણમી જાય છે અને અંતરમાં તેને શુદ્ધઆત્માનો અનુભવ થાય છે.
વગર અસંયુક્ત આત્માને માન્યો કહેવાય નહિ; કેમ કે અસંયુક્ત આત્મસ્વભાવને સ્વીકારનારી તો પર્યાય છે, તે
પર્યાય પોતે જો મોહથી જુદી પડીને અસંયુક્ત ન થાય તો ત્રિકાળી મોહરહિત એવા અસંયુક્ત આત્માને તેણે કઈ
રીતે સ્વીકાર્યો? જે જીવ આત્માને કર્મના સંગવાળો કે ભેદના વિકલ્પવાળો અશુદ્ધ જ અનુભવે છે તેને અમે
આત્મા કહેતા નથી પણ પુણ્ય કહીએ છીએ; તે જીવના અનુભવમાં આત્મા નથી આવ્યો પણ પુણ્યના વિકલ્પને
જ આત્મા માનીને તે અનુભવે છે. પુણ્યના ક્ષણિક વિકલ્પને જ આત્મા માનીને જે અનુભવે છે તે મિથ્યાદ્રષ્ટિ છે.
શુદ્ધનયથી આત્માનું પરમાર્થ સ્વરૂપ જાણ્યા વિના તે મિથ્યાદ્રષ્ટિપણું ટળે નહિ ને ધર્મ થાય નહિ. નિશ્ચયથી
આત્મા પરના સંબંધ વગરનો, વિકાર વગરનો ને ભેદ વગરનો એકાકાર