‘AtmA gnAyak chhe.’
kramabaddhaparyAyanun vistArathI spaShTIkaraN ane
anek prakAranI viparIt kalpanAonun nirAkaraN
[samayasAr gA. 308 thI 311 tathA tenI TIkA upar pU. gurudevanAn khAs pravachano]
pU. gurudeve A pravachanomAn saLangapaNe ek bAbat upar khAs bhAr mUkyo chhe ke : gnAyak sAme
najar rAkhIne ja A kramabaddhaparyAyano yathArtha nirNay thAy chhe. kramabaddhaparyAyano nirNay karanAranI draShTi
kAL sAme nathI hotI, paN gnAyakasvabhAv upar hoy chhe. gnAyak sanmukhanI draShTinA apUrva puruShArtha vagar
kharekhar kramabaddhaparyAyano nirNay thato nathI ne tene nirmaL kramabaddhaparyAy thatI nathI. A vAt darek
mumukShue barAbar lakShamAn rAkhavA jevI chhe.
“bhAI re! A mArga to chhUTakArAno chhe,–ke bandhAvAno? AmAn to gnAnasvabhAvano nirNay karIne
chhUTakArAnI vAt chhe; A vAtano yathArtha nirNay karatAn gnAn chhUTun ne chhUTun rahe chhe. je chhUTakArAno mArga chhe tenA
bahAne je svachhandane poShe chhe,–athavA to tene ‘rogachALo’ kahe chhe, te jIvane chhUTakArAno avasar kyAre
Avashe?” –pU. gurudev
[kundakund bhagavAnAn mUL sUtro]
दवियं जं उप्पज्जइ गुणोहिं तं तेहिं जाणसु अणण्णं।
जह कडयादीहिं दु पज्जएहिं कणयं अणण्णंमिह।। ३०८।।
जीवस्साजीवस्स दु जे परिणामा दु देसिया सुत्ते।
तं जीवमजीवं वा तेहिमणण्णं वियाणाहि ।। ३०९।।
ण कुदोचि वि उप्पणणो जह्मा कज्जं ण तेण सो आदा।
उप्पादेदि णकिंचि वि कारणमवि तेण ण स होइ।। ३१०।।
कम्मं पडुच्च कत्ता कत्तारं तह पडुच्च कम्माणि।
उप्पज्जंति य णियमा सिद्धी दु ण दीसए अणणा।। ३११।।
[amRutachandrAchAryadevanI TIkA]
जीवो हि तावत्क्रमनियमितात्म–
रिणामैरुत्पद्यमानो जीव एव नाजीवः, एवमजीवोऽपि
क्रमनियमितात्परिणामैरुत्मपद्यमानोऽजीव एव न
जीवः, सर्वद्रव्याणां स्वपरिणामैः सह तादात्म्यात्
कंकणदिपरिणमैः कांचनवत्। एवं हि
जीवस्यस्वपरिणामैरुत्पद्यमानस्याप्यजीवेन सह
कार्यकारणभावो न सिध्यति, सर्व द्रव्याणां द्रव्यांतरेण
सहोत्पाद्योत्पादकभावाभावात्; तदसिद्धौ चाजीवस्य
जीवकर्मत्वं न सिध्यति, तदसिद्धौ च
कर्तृकर्मणोरनन्यापेक्षसिद्धत्वात् जीवस्याजीवकर्तृत्वं न
सिध्यति। अतो जीवोऽकर्ता अवतिष्ठते।
[gujarAtI harigIt]
je dravya Upaje je guNothI tethI jAN ananya te,
jyam jagatamAn kaTakAdi paryAyothI kanak ananya chhe. 308
jIv ajIvanA pariNAm je darshAviyA sUtro mahIn,
te jIv agar ajIv jAN ananya te pariNAmathI. 309
Upaje na AtmA koIthI tethI na AtmA kArya chhe,
upajAvato nathI koIne tethI na kAraN paN Thare. 310
re! karma–Ashrit hoy kartA, karma paN kartA taNe
AshritapaNe Upaje niyamathI, siddhi nav bIjI dIse. 311
[TIkAno gujarAtI anuvAd]
pratham to jIv kramabaddha evA potAnA pariNAmothI
Upajato thako jIv ja chhe, ajIv nathI; evI rIte ajIv
paN kramabaddha potAnA pariNAmothI Upajatun thakun ajIv ja
chhe. jIv nathI; kAraN ke jem (kankaN Adi pariNAmothI
UpajatA evA) suvarNane kankaN Adi pariNAmo sAthe
tAdAtmya chhe tem sarva dravyone potAnA pariNAmo sAthe
tAdAtmya chhe. Am jIv potAnA pariNAmothI Upajato
hovA chhatAn tene ajIvanI sAthe kAryakAraNabhAv siddha thato
nathI, kAraN ke sarva dravyone anya dravya sAthe utpAdya–
utpAdakabhAvano abhAv chhe; te (kAryakAraNabhAv) nahi
siddha thatAn, ajIvane jIvanun karmapaNun siddha thatun nathI; ane
te (–ajIvane jIvanun karmapaNun) nahi siddha thatAn, kartA–
karmanI anyanirapekShapaNe (–anya dravyathI nirapekShapaNe,
svadravyamAn ja) siddhi hovAthI, jIvane ajIvanun kartApaNun
siddha thatun nathI. mATe jIv akartA Thare chhe.
[–samayasAr gujarAtI bIjI AvRutti]