: 38 : ‘ātmadharma’ 2481 : kāratak :
उपादान निजगुण जहां तहां निमित्त पर होय।
भेदज्ञान परमाण विधि विरला बूझे कोय।। ४।।
arthāt –jyān upādānanī potānī nijashaktithī kārya thāy chhe, tyān bījī chīj nimitta hoy chhe; ām
upādān ane nimitta banne chīj to chhe, paṇ tyān upādānanī potānī yogyatāthī ja kārya thāy chhe, ne nimitta
to temān abhāvarūp–akichitkar chhe,–evī bhedagnānanī yathārtha vidhi koī viralā ja jāṇe chhe, eṭale ke samakīti
ja jāṇe chhe.
[125] ahīn siddha karavun chhe–ātmānun akartāpaṇun.
atyār sudhīmān āchāryadeve e vāt siddha karī ke–“pratham to jīv kramabaddha evā potānā pariṇāmothī
ūpajato thako jīv ja chhe, ajīv nathī; evī rīte ajīv paṇ kramabaddha potānā pariṇāmothī ūpajatun thakun
ajīv ja chhe, jīv nathī; kāraṇ ke jem suvarṇane kaṅkaṇ ādi pariṇāmo sāthe tādātmya chhe tem sarva dravyone
potānā pariṇāmo sāthe tādātmya chhe.”
have ā siddhānt uparathī jīvanun akartāpaṇun siddha karavā māṭe āchāryadev kahe chhe ke “ām jīv potānā
pariṇāmothī ūpajato hovā chhatān tene ajīvanī sāthe kāryakāraṇabhāv siddha thato nathī;×××” kartā thaīne
potānā gnāyakapariṇāmapaṇe ūpajato jīv, karmanā bandhananun paṇ kāraṇ thāy–em banatun nathī, e rīte tenun
akartāpaṇun chhe.
[126] ‘ekano kartā te ‘be’no kartā nathī. (gnāyakanā akartāpaṇānī siddhi.)
prashna:– jo jīv potānā pariṇāmathī ūpaje chhe ne temān tadrūp thaīne tene kare chhe, to ek bhegun bījānun
paṇ kare–temān sho vāndho? ‘ekano govāḷ te beno govāḷ’ eṭale je govāḷ ek gāy charāvavā laī jāy te
bhego be gāy laī jāy, to temān tene shun mahenat? athavā ‘ekanun rāndhavun, bhegun benun rāndhavun.’ tem kartā thaīne
ek potānun kare te bhegun bījānun paṇ kare to shun vāndho? jīv pote gnāyakapaṇe ūpaje paṇ kharo ne karmane bāndhe
paṇ kharo–emān shun vāndho?
uttar:– darek dravya potānī paryāy sāthe tadrūp chhe tethī tene to kare, paṇ par sāthe tadrūp nathī tethī teno te
kartā nathī. par sāthe tadrūp thāy to ja parane kare, parantu em to kadī banī shakatun nathī. eṭale ‘gāyanā govāḷ’
vagere laukik kahevat ahīn lāgu na paḍe. svabhāv–sanmukh thaīne potānā gnāyakabhāvapaṇe je jīv pariṇamyo, te
jīv potānā te gnāyakabhāv sāthe tadrūp chhe, tethī teno to te kartā chhe, parantu rāgādibhāvo sāthe te tadrūp nathī
tethī te kharekhar rāgano paṇ kartā nathī, eṭale karmanā kartāpaṇāno vyavahār paṇ tene lāgu paḍato nathī. āthī
āchāryadev kahe chhe ke ‘jīv potānā pariṇāmothī ūpajato hovā chhatān tene ajīvanī sāthe kāryakāraṇabhāv siddha
thato nathī.’
kyo jīv? ....ke gnānī;
kevā pariṇām? ....ke gnātādraṣhṭānā nirmaḷ pariṇām;–gnānī potānā gnātādraṣhṭānā nirmaḷapariṇāmapaṇe
ūpaje chhe, paṇ ajīv karmonā bandhanun kāraṇ thato nathī; kemake tene potānā gnāyakabhāv sāthe ja ekatā chhe,
rāgādi sāthe ke karma sāthe ekatā nathī, māṭe te rāgādino ne karmano akartā ja chhe. jīv potānā
gnāyakapariṇāmano kartā thāy, ne sāthe sāthe ajīvamān navā karmo bandhāvāmān paṇ nimitta thāy–em banatun nathī.
navān karmomān mukhyapaṇe ahīn mithyātva ādi ekatālis prakr̥itinī vāt levī chhe, –tenun bandhan gnānīne thatun ja
nathī. gnānīne potānā nirmaḷ gnānapariṇām sāthe kāryakāraṇapaṇun chhe, parantu ajīv sāthe ke rāgādi sāthe tene
kāryakāraṇapaṇun nathī, tethī te akartā ja chhe.
[127] vyavahār –kyo? ane kone?
prashna:– ā to nishchayanī vāt thaī, have vyavahār samajāvo.
uttar:– ā nishchayasvarūp samaje tene vyavahāranī khabar paḍe. gnātā jāgyo ane sva–par–prakāshak shakti
khīlī tyāre nimitta ane vyavahār kevā hoy tene te jāṇe chhe. pote rāgathī adhik thaīne gnāyakapaṇe pariṇamato,
asthiratāno je rāg chhe tene paṇ jāṇe chhe te gnānīno vyavahār chhe. paṇ jyān nishchayanun bhān nathī, jāṇanār
jāgyo nathī, tyān vyavahārane jāṇashe koṇ? te agnānī to rāgane jāṇatān temān ja ekatā mānī lye chhe, eṭale
tene to rāg te ja nishchay thaī gayo, rāgathī judo koī