: આસો : ૨૪૮૨ આત્મધર્મ (‘બ્રહ્મચર્ય અંક’–બીજો.) : ૨૩૯ :
બ્રહ્મચર્ય
અને તત્ત્વજ્ઞાન
[બ્રહ્મજીવનો અદ્ભુત આહ્લાદ ક્યારે આવે?]
(૧) બ્રહ્મચર્ય એટલે આત્મસ્વરૂપમાં રમણતા.
બ્રહચારી એટલે આત્માનો રંગી ને વિષયોનો ત્યાગી.
વિષયોનો ત્યાગી તે જ થઈ શકે કે જે તેમાં સુખ ન માનતો હોય.
વિષયોમાં સુખ તે જ ન માને કે જેને વિષયોથી નિરપેક્ષ એવા આત્મસુખનું લક્ષ થયું હોય.
(૨) જેમ એક સ્પર્શેન્દ્રિયના વિષયમાં સુખ નથી તેમ પાંચ ઈન્દ્રિયો સંબંધી કોઈપણ વિષયોમાં
આત્માનું સુખ નથી; સુખ તો આત્મામાં જ છે.–આમ જાણીને સર્વ વિષયોમાંથી સુખબુદ્ધિ ટળે ને અસંગી
આત્મસ્વભાવની રુચિ થાય–ત્યારે જ વાસ્તવિક બ્રહ્મચર્યજીવન હોય. જેટલો આત્મિકસુખનો અનુભવ છે તેટલે
અંશે બ્રહ્મચર્યજીવન છે. બ્રહ્મસ્વરૂપ આત્મામાં જેટલે અંશે ચર્યા (પરિણમન) હોય તેટલે અંશે બ્રહ્મચર્યજીવન છે.
જેટલી બ્રહ્મમાં ચર્યા હોય તેટલો પર વિષયોનો ત્યાગ હોય છે.
જે જીવ પરભાવોથી કે પરવિષયોથી સુખ માનતો હોય તે જીવને બ્રહ્મચર્યજીવન હોય નહિ, કેમકે તેને
વિષયોના સંગની ભાવના પડી છે.
(૩)–આથી બ્રહ્મચર્યને અને તત્ત્વજ્ઞાનને મેળ સિદ્ધ થયો. જે જીવને તત્ત્વજ્ઞાન હોય, આત્માની રુચિ
હોય તે જીવ કદી કોઈપણ પરવિષયમાં સુખ માને નહિ, રુચિમાં–શ્રદ્ધામાં–ભાવનામાં તો તેણે પોતાના
આત્મસ્વભાવનો સંગ કરીને સર્વ પરવિષયોનો સંગ છોડી દીધો છે. ને પછી સ્વભાવની રુચિના જોરે આગળ
વધતાં જેમ જેમ રાગાદિ પરપરિણતિ ટળતી જાય છે તેમ તેમ તેના નિમિત્તભૂત બાહ્યવિષયો પણ સહેજે છૂટતા
જાય છે. આ ક્રમથી આત્મિક–બ્રહ્મચર્યજીવનમાં આગળ વધતાં વધતાં પરિપૂર્ણ અતીન્દ્રિયસુખને પામીને તે જીવ
પોતે બ્રહ્મસ્વરૂપ પરમાત્મા થઈ જાય છે.
(૪) શરીરના સ્પર્શમાં જેને સુખની માન્યતા ટળી ગઈ હોય તે જ તેનાથી વિરકત થઈને
બ્રહ્મચર્યજીવન જીવી શકે. હવે જેને શરીરના સ્પર્શવિષયમાંથી સુખબુદ્ધિ ટળી ગઈ હોય તે જીવને શબ્દ–રૂપ–રસ–
ગંધ–વર્ણ વગેરે વિષયોમાંથી પણ સુખબુદ્ધિ અવશ્ય ટળી ગઈ હોય. જેને એકપણ ઈન્દ્રિયમાંથી સુખબુદ્ધિ
ખરેખર ટળે તેને પાંચે ઈન્દ્રિયોમાંથી સુખબુદ્ધિ જરૂર ટળી જાય. હવે પાંચે ઈન્દ્રિયના વિષયોમાંથી સુખબુદ્ધિ તેને
જ ટળે કે જેણે સત્પુરુષોના સમાગમે પાંચે ઈન્દ્રિયના વિષયોથી પાર અતીંદ્રિય આત્મસુખ લક્ષગત કર્યું હોય. આ
રીતે જેણે આત્માના અતીન્દ્રિયસુખનો સ્વાદ લક્ષગત કર્યો હોય તે જ ઈન્દ્રિયવિષયોથી વિરકત થઈને બ્રહ્મ–
જીવનનો ખરો આહ્લાદ લઈ શકે.
(૫) બીજી રીતે કહીએ તો સમ્યગ્દ્રષ્ટિસંતો જ બ્રહ્મજીવનની ખરી મોજ માણે છે; કેમકે સમ્યગ્દર્શન
સ્વદ્રવ્યને વિષય કરનાર છે; સ્વદ્રવ્યને જે વિષય ન કરે ને પરદ્રવ્ય સાથે જ વિષય કરે તેને કદી વિષયોની
આકુળતા મટે નહિ ને બ્રહ્મજીવનનો આનંદ આવે નહિ.
મારા અસંગ ચૈતન્યતત્ત્વને કોઈ પરદ્રવ્યનો સંગ જરાપણ નથી, પરદ્રવ્યના સંગથી મારામાં સુખ નથી
પણ પરદ્રવ્યના સંગ વગર જ મારા સ્વભાવથી મારું સુખ છે–એમ જે જીવે પોતાના અતીન્દ્રિય આત્મસ્વભાવની
રુચિ અને લક્ષ કર્યું છે ને સર્વે ઈન્દ્રિયવિષયોની રુચિ છોડી દીધી છે તે ભવ્ય જીવ આત્મિકઆહ્લાદથી ભરપૂર
એવું બ્રહ્મજીવન જીવે છે, ને એવા સમકિતી ધર્માત્મા ભગવાન–સમાન છે એમ જ્ઞાનીઓ કહે છે.
–આ રીતે, ખરેખર આત્મસ્વભાવની રુચિની સાથે જ બ્રહ્મચર્ય વગેરે સર્વે ગુણોનાં બીજડાં પડેલા છે.
માટે સાચું બ્રહ્મજીવન જીવવાના અભિલાષી જીવોનું પહેલું કર્તવ્ય એ છે કે, અતીન્દ્રિયઆનંદથી ભરપૂર અને સર્વે
પરવિષયોથી ખાલી એવા પોતાના આત્મસ્વભાવની રુચિ કરવી.....તેનું લક્ષ કરવું....તેનો અનુભવ કરીને તેમાં
તન્મય થવાનો પ્રયત્ન કરવો.