આનંદ; સમ્યક્ત્વ સન્મુખ જીવની પરિણતિનું
જોર; સાધકની પરિણતિ; ઇત્યાદિ સંબંધમાં
ઉત્તરઃ– હા; સાધકદશામાં ધર્મીના જ્ઞાનનો ઉપયોગ પર તરફ પણ હોય છે.
પ્રશ્નઃ– જ્ઞાનનો ઉપયોગ પર તરફ હોય છતાં ધર્મ થાય?
ઉત્તરઃ– હા; પર તરફ ઉપયોગ વખતે પણ, ધર્મીને સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાનપૂર્વક જેટલો વીતરાગ ભાવ થયો છે તેટલો
હોય જ નહિ. પર તરફ ઉપયોગ વખતે પણ ધર્મીને સમ્યગ્દર્શન–રૂપ ધર્મ તો સળંગપણે વર્તે જ છે તેમજ ચારિત્રની
પરિણતિમાં જેટલો વીતરાગી–સ્થિરભાવ પ્રગટયો છે તેટલો ધર્મ પણ ત્યાં વર્તે જ છે.
ઉત્તરઃ– તેમાં ઘણો મહાન તફાવત છેઃ સૌથી પહેલી વાત એ છે કે જ્ઞાનીને સમ્યગ્દર્શન વખતે એક વાર તો
ઉપયોગ પર તરફ જાય ત્યારે પણ ભેદજ્ઞાન–પ્રમાણ તો સાથે ને સાથે વર્તે જ છે; જ્યારે અજ્ઞાની તો એકાંત પરને
જ જાણે છે, પરથી ભિન્ન સ્વતત્ત્વની તેને ખબર જ નથી, એટલે પર તરફ ઉપયોગથી પરને જાણતાં તે પરની
સાથે જ જ્ઞાનની એકતા માને છે, એટલે તેનું જ્ઞાન જ ખોટું છે. જ્ઞાનીને જગતના ગમે તે જ્ઞેયને જાણતી વખતે
પ્રમાણજ્ઞાન સાથે જ વર્તે છે એટલે સમ્યગ્જ્ઞાનનું પરિણમન તેને સદા વર્ત્યા કરે છે. આ રીતે અજ્ઞાનીને તો
એકલો પર તરફનો ઉપયોગ અને અધર્મ જ છે; જ્ઞાનીને પર તરફના ઉપયોગ વખતે સાથે અંશે શુદ્ધતારૂપ ધર્મ
પણ છે.
ઉત્તરઃ– અજ્ઞાનીને તો સ્વ તરફ ઉપયોગ હોતો જ નથી. બધાય જ્ઞાનીઓને એક વાર તો (નિર્વિકલ્પ
તરફ ઉપયોગ હોય છે, ચોથા–પાંચમા ગુણસ્થાને ક્યારેક ક્યારેક ઉપયોગ સ્વમાં થંભી જતાં નિર્વિકલ્પ આનંદની
વિશિષ્ટ અનુભૂતિ થાય છે. મુનિવરોને તો ઉપયોગ વારંવાર સ્વમાં વળ્યા કરે છે. એકસાથે અંતર્મુહૂર્ત કરતાં
વધારે લાંબો કાળ તેમનો ઉપયોગ પરમાં રહેતો નથી. સાતમા અને ત્યાંથી આગળના ગુણસ્થાને તો ઉપયોગની
સ્વમાં જ એકાગ્રતા હોય છે.