આસોઃ ૨૪૮૪ઃ પઃ
– પરમ શાંતિ દાતારી –
અધ્યાત્મ ભાવના
ભગવાનશ્રી પૂજ્ય પાદસ્વામી રચિત ‘સમાધિશતક’
ઉપર પરમ પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવશ્રી કાનજીસ્વામીના અધ્યાત્મભાવના
–ભરપૂર વૈરાગ્યપ્રેરક પ્રવચનોનો સાર.
(વીર સં. ૨૪૮૨ જેઠ વદ ૧ રવિવાર; સમાધિશતક ગા. ૨૯)
જ્ઞાનાનંદસ્વરૂપ આત્માને જાણીને તેની જ વારંવાર ભાવના કરવાથી આત્મા પરમ પદને પામે છે, માટે તે
ભાવના કરવા જેવી છે–એમ કહ્યું. ત્યાં હવે કોઈ પ્રશ્ન કરે છે કે પ્રભો! આપે કહી તેવી ભાવના કરવી તો કઠણ–
કષ્ટદાયક લાગે છે, બાહ્ય પદાર્થોની ભાવના સુગમ લાગે છે; આ રીતે આત્માની ભાવના તો ભયનું સ્થાન લાગે છે, ને
બહારના વિષયોમાં નિર્ભયતા લાગે છે; તો આત્મામાં પ્રવૃત્તિ કઈ રીતે થાય!! તેને આચાર્યદેવ ઉત્તર આપે છે કે અરે
જીવ! જ્યાં તું કષ્ટ અને ભય માને છે એવા તારા ચૈતન્યપદ સમાન બીજું કોઈ ઇષ્ટ અને નિર્ભય સ્થાન નથી, અને
બાહ્ય પદાર્થોને તું નિર્ભયતાનું કારણ માને છે તેના જેવું ભયસ્થાન બીજું કોઈ નથી.–
मूढात्मा यत्र विश्वस्तस्ततो नान्यद्भयासपदम्।
यतो भीतस्ततो नान्यदभयस्थानमात्मनः।।२९।।
મૂઢ જીવ વિશ્વસ્ત છે જ્યાંં,
તે જ ભયનું સ્થાન છે;
ભયભીત છે જે સ્થાનથી,
રે! અભયનું તે સ્થાન છે.
અરે મૂઢ જીવ! ચૈતન્યને ચૂકીને બહારમાં શરીર, લક્ષ્મી, કુટુંબ વગેરેને અભયસ્થાન માનીને તું વિશ્વાસ કરી
રહ્યો છે, તે તો ભયસ્થાન છે, બહારમાં તને કોઈ શરણ નથી. અંતરમાં ચૈતન્ય સ્વભાવ જ પરમ શરણ છે; તેને
ભયસ્થાન માનીને તું તેનાથી દૂર ભાગે છે પણ અરે મૂઢ! તારા આત્મા જેવું અભયસ્થાન જગતમાં કોઈ નથી.
અરે! તારું ચૈતન્ય તત્ત્વ ભયનું સ્થાન નથી, તે મુંઝવણનું સ્થાન નથી, દુઃખનું સ્થાન નથી; તારું
જ્ઞાનીને જ્ઞાનનું પ્રમાણરૂપ પરિણમન–સમ્યગ્જ્ઞાનપણું–ભેદજ્ઞાન–તો નિરંતર વર્તી જ રહ્યું છે, તેમજ દ્રષ્ટિ તો
નિશ્ચયનયના વિષયરૂપ શુદ્ધઆત્મા ઉપર જ સદાય પડી છે, હવે તેને જે વિકલ્પ ઊઠે છે તે પહેલાંના જેવો નથી, પહેલાં
અજ્ઞાનદશામાં તો તે વિકલ્પસાથે જ એક્તા માનીને ત્યાં જ અટકી જતો; અને ભેદજ્ઞાનદશામાં તો તે વિકલ્પને પોતાના
સ્વભાવથી જુદો જ જાણે છે, એટલે તેમાં અટકવાનું બનતું નથી, પણ શુદ્ધસ્વભાવ તરફ જ જોર રહે છે. આવી
સાધકજીવની પરિણતિ હોય છે.