14 Atmadharma 192
AchArya bhagavAn chhelle kahe chhe ke A niyamasArashAstra men nijabhAvanA arthe rachyun chhe. paramasvabhAvI
evA shuddha nij Atmatattvano ghaNAghaNA prakAre mahimA karIne AchAryadeve A shAstramAn tenI bhAvanAnI dhUn
machAvI chhe. shuddhaAtmAnI bhAvanAnun jevun josadAr kathan A shAstramAn chhe tevun ja anrtapariNaman jemanA
AtmAmAn vartI rahyun chhe–evA vItarAgI santonun A kathan chhe.
shAstranun tAtparya ‘nij bhAvanA’ chhe; eTale chha dravyonun ke vibhAvaparyAyonun kathan Ave tyAn paN tene
jANIne bhAvanA to nijatattvanI ja karavAnI chhe. parathI ane vibhAvothI bhinna evA nijatattvane ja potAnI
nirmaL paryAyonA kAraNarUpe eTale ke kAraNaparamAtmArUpe bhAvavo. tenI bhAvanAthI mokShamArgarUp kArya thaI jAy
chhe. A sambandhI ghaNun vivechan agAu AvI gayun chhe.
jIv upayogasvarUp chhe. te upayoganI paryAyonA prakAr varNavIne AchAryadev jIvanun svarUp oLakhAve chhe.
gnAnaupayoganA prakAranun varNan purun thaI gayun chhe; darshanaupayoganI svabhAvaparyAyanun varNan thaI gayun chhe ane have
14mI gAthAmAn tenI vibhAvaparyAyo jaNAve chhe. e rIte ‘upayog’ nA badhA prakAronun varNan pUrun karIne pachhI
paryAyanA bhedo kaheshe.
(gAthA 14)
chakShu, achakShu, avadhi–
traN darshan vibhAvik chhe kahyAn;
nirapekSha, svaparApekSha
e be bhed chhe paryAyanA.
kevaLadarshan to svabhAvaparyAy chhe; chakShudarshan, achakShudarshan ne avadhidarshan e traNe vibhAvadarshan chhe,
paryAyo be prakAranI hoy chhe–ek nirapekSha ane bIjI sva–paranI apekShAvALI.
gAthA 10 thI 13 sudhI upayoganA prakAranun je varNan karyun te paN paryAyo ja hatI, temAn je
svabhAvaupayog hatA te to nirapekShaparyAy hatI, ane matignAnAdi je vibhAvaupayog hatA te sva–paraapekShit
paryAy hatI. parantu temAn to gnAn, darshan ane shraddhAnI paryAyonI ja vAt hatI. have AkhA dravyanI svabhAvaparyAy
ane vibhAvaparyAy batAvavA mATe A gAthAthI tenA bhaNakArA sharU karyA chhe. pandaramI gAthAmAn TIkAkAr
‘kAraNashuddha paryAy’ ne khullI karashe.
darshanaupayog to sAmAnya pratibhAsarUp chhe; vibhAvagnAnanI jem vibhAvadarshanamAn ‘samyak’ ane
‘mithyA’ evA be prakAro nathI. vibhAvagnAnanA to sAt prakAr hatA, tyAre vibhAvadarshanamAn to traN ja prakAr
chhe–chakShu, achakShu ane avadhi. chakShuindriyanA viShayane jANatAn pahelAn chakShudarshan thAy chhe, chakShu sivAyanI
IndriyonAke mananA viShayane jANatA pahelAn achakShudarshan thAy chhe. avadhignAnanA upayog pahelAn
avadhidarshanaupayog thAy chhe. parantu manaparyayagnAnanI pahelAn manaparyay nAmano koI darshanaupayog hoto nathI.
A rIte vibhAvadarshanaupayoganA traN prakAr chhe. svabhAvadarshanaupayoganA kAraN ane kArya evA be prakAronun
varNan pUrve thaI gayun chhe.
A rIte jIvanA lakShaNabhUt gnAn ane darshan upayoganA samasta prakAronun varNan karyun. have ‘paryAy’ nI
vyAkhyA tathA tenA be prakAro batAvIne pachhI pandaramI gAthAmAn jIvadravyanI paryAyanun adbhut varNan karashe.
(atyAr sudhI ‘upayogaguN’ nI kAraN ane kAryaparyAyonun varNan hatun. have ‘jIvadravya’ nI paryAyonun varNan
Avashe.)
paryAy eTale shu? ke ‘परि समन्तात् भेदमेति गच्छतीति पर्य्यायः’ arthAt je sarva taraphathI bhedane pAme
te paryAy chhe. paryAyanA be prakAro–ek svabhAvaparyAy ane bIjI vibhAvarUp ashuddhaparyAy.
temAn, svabhAvaparyAy chhae dravyane hoy chhe, te artha paryAyarUp chhe, vANI ane manathI agochar chhe, ati
sUkShma chhe, AgamapramANathI svIkAravA yogya chhe ane chha prakAranI vRuddhi–hAni sahit chhe. ahIn jIvano adhikAr
hovAthI jIvanA guNaparyAyanun varNan mukhya chhe, eTale chha dravyonA guN–paryAyono vistAr ahIn nathI karyo. jIv
sivAyanA