____________________________________________________________________________
વર્ષ સત્તરમું: અંક ૧૧ મો સંપાદક: રામજી માણેકચંદ દોશી ભાદ્રપદ : ૨૪૮૬
____________________________________________________________________________
ઉત્તમ ક્ષમા ધર્મ
આજ ભાદરવા સુદ ચોથથી દસલક્ષણીપર્વની શરૂઆત થઈ. તે પ્રસંગે બારસ્સ–
અનુપ્રેક્ષામાંથી પૂ. ગુરુદેવે ઉત્તમક્ષમાધર્મ ઉપર પ્રવચન કર્યું...તેનો સાર અહીં આપ્યો છે.
આજે દસલક્ષણધર્મનો પહેલો દિવસ છે. ઉત્તમક્ષમાદિ જે દસ ધર્મો છે તે
સમ્યકત્વપૂર્વકના ચારિત્રના ભેદો છે. સમ્યગ્દર્શન વગર તો ઉત્તમક્ષમાદિ કોઈ પણ ધર્મ હોતો
નથી. જેને ચૈતન્યનું ભાન નથી ને દેહમાં એકત્વબુદ્ધિ છે તેને પ્રતિકૂળતા આવતાં ક્રોધ થયા
વગર રહેશે નહિ. એટલે તેને ક્ષમા હોય નહિ.
આજે ઉત્તમક્ષમાધર્મનો દિવસ છે. ચિદાનંદતત્ત્વના ભાનપૂર્વક તેમાં એકાગ્ર થતાં
જગતના બાહ્યપદાર્થો ઉપરથી રાગ–દ્વેષ છૂટી જાય છે, એટલે ગમે તેવા પ્રતિકૂળ બાહ્ય
સંયોગોના ઢગલા આવી પડે તોપણ તેમને ક્રોધ થતો નથી. વીતરાગભાવ ટકી રહે છે, તેનું
નામ ઉત્તમક્ષમા છે. ‘બારસ્સઅનુપ્રેક્ષા’માં ઉત્તમક્ષમાધર્મનું વર્ણન કરતાં કહે છે કે–
ક્રોધ ઉત્પન્ન થવાને સાક્ષાત્ બાહ્ય કારણ મળવા છતાં જે અલ્પ પણ ક્રોધ કરતો નથી
તેને ઉત્તમક્ષમાધર્મ થાય છે. શાંત–અકષાય ચિદાનંદ તત્ત્વની જ્યાં દ્રષ્ટિ થઈ, ને દ્રષ્ટિ ઉપરાંત
સ્થિરતા થઈ, ત્યાં ધર્માત્મામુનિ ગમે તેવા બાહ્ય કારણો એટલે કે પ્રતિકૂળ સંયોગો ઊભા થાય
તોપણ ક્રોધ થવા દેતા નથી, તેમને ઉત્તમ ક્ષમાધર્મ થાય છે. આવા ધર્મોની આરાધનાના
દિવસો (દસ લક્ષણીપર્વ) આજે શરૂ થાય છે ને ભાદરવા સુદ ૧૪ને દિવસે પૂરા થશે. આ જ
સનાતન જૈનમાર્ગમાં પર્યુષણ છે. ધર્મની આરાધના તો ગમે તે દિવસે થઈ શકે છે પણ આ દસ
દિવસો ખાસ પર્વના છે.–આવા ધર્મની આરાધના કરવા માટે પહેલાં તો અનંતશક્તિસંપન્ન
ચૈતન્ય તત્ત્વ શું છે તે ઓળખવું જોઈએ.
–૨૦૩–