PDF/HTML Page 21 of 21
single page version
ATMADHARMA REGD. NO. B. 4787
ચૈતન્યને અવલંબનારા સંતો જ જગતમાં પરમ સુખી છે.
પરમ જ્ઞાન – વૈરાગ્યસમ્પન્ન સમકિતીની સહજ પરિણતિ
સમ્યગ્દર્શન, સમ્યગ્જ્ઞાન ને સમ્યક્ચારિત્રમાં જે આનંદ છે તે તો
આત્માના આશ્રયે સ્વાધીન છે, તેમાં કોઈ વિષયોનું આલંબન નથી. બાહ્ય
વિષયોના આલંબનવાળું જે ઈન્દ્રિયસુખ છે તે તો પરાધીન છે, તેમાં
વિષયતૃષ્ણા હોવાથી દુઃખ જ છે. આત્માના સ્વાધીન–અતીન્દ્રિય–વિષયાતીત
સુખનો અચિંત્યસ્વાદ સમ્યગ્દ્રષ્ટિના અનુભવમાં આવ્યો છે. વિષયોમાં સુખ
બુદ્ધિવાળા મૂઢ જીવોને તો તેં સુખની ગંધ પણ નથી. સમકિતીને આત્માના
આશ્રયે જે સ્વાધીનસુખ પ્રગટ્યું તે એવું છે કે જગતની ગમે તેવી પ્રતિકૂળતા
પણ તેને વિઘ્ન કે બાધા કરી શકતી નથી. તેમજ જગતના ગમે તેવા અનુકૂળ
વિષયો (ઈન્દ્રાણી કે ચક્રવર્તીનું રાજ તે કોઈપણ) તેને લલચાવીને તે
વિષયોમાં સુખબુદ્ધિ કરાવી શકતા નથી. ચૈતન્યથી બહારના વિષયોમાં જેની
ગંધ પણ નથી એવું પરમ સુખ પોતાના આત્મામાં જ જેણે અનુભવ્યું તે
ધર્માત્મા–જ્ઞાની પરમાં સ્વપ્નેય સુખ કેમ માને? ન જ માને; અને પરમાં સુખ
નહિ માનતા હોવાથી તેમના અંતરમાં આખા જગત પ્રત્યે વૈરાગ્ય છે...તેમને
એક ચૈતન્યતત્ત્વમાં જ પરમ રતિ–પ્રીતિ છે. આ રીતે, સમકિતીની પરિણતિ
સહજપણે જ્ઞાન–વૈરાગ્યસંપન્ન હોય છે. તેથી કહ્યું છે કે સમ્યગ્દ્રષ્ટિને નિયમથી
જ્ઞાન અને વૈરાગ્યની શક્તિ હોય છે. સમ્યગ્દ્રષ્ટિના જ્ઞાન–વૈરાગ્યનું કોઈ
અચિંત્ય સામર્થ્ય છે.
જ્ઞાનકલા જિસકે ઘટ જાગી તે જગમાંહી સહજ વૈરાગી;
જ્ઞાની મગન વિષય સુખમાંહી યહ વિપરીત સંભવે નાંહી.
જેના અંતરમાં જ્ઞાનકળા જાગી છે તે જગતમાં સહજ વૈરાગી હોય છે;
જેણે ચૈતન્યનું અતીન્દ્રિયસુખ ચાખી લીધું છે એવો તે જ્ઞાની વિષયસુખોમાં
મગ્ન રહે–એવી વિપરીત વાત કદી સંભવતી નથી. ચૈતન્યસુખને અનુભવનાર
જ્ઞાની બાહ્ય વિષયોમાં પણ સુખ માને એ વાત અસંભવ છે જ્ઞાનીને ગાઢ
પ્રીતિ પોતાના ચૈતન્યમાં જ છે જેમ ઈન્દ્રિયવિષયોમાં સુખ માનનારા મૂઢ
જીવો તેના કારણરૂપ પુણ્યને શુભરાગને અતિ ગાઢપણે (એકત્વબુદ્ધિથી)
અવલંબે છે. તેમ ચૈતન્યના અતીન્દ્રિયસુખને જાણનારા જ્ઞાની તે સુખના
ધામ એવા પોતાના ચૈતન્યતત્ત્વને અતિ ગાઢપણે (તન્મયપણે) અવલંબે છે.
જેટલું ચૈતન્યતત્ત્વનું અવલંબન તેટલું જ સુખ છે. ચૈતન્યને જાણીને તેને
અવલંબનારા સંતો જ આ જગતમાં પરમ સુખી છે. તેમને નમસ્કાર હો.
(પ્રવચનસાર ઉપરના પ્રવચનમાંથી)
આસો વદ ચોથ
શ્રી દિગંબર જૈન સ્વાધ્યાય મંદિર ટ્રસ્ટવતી મુદ્રક અને પ્રકાશક: હરિલાલ દેવચંદ શેઠ:: આનંદ પ્રિ. પ્રેસ–ભાવનગર.