Atmadharma : 227 : 17 :
3. upachAramAtra kaho ke vyavahAramAtra kaho–banne ek ja chhe.
4. vyavahAranay svadravya–paradravyanA kAraN–kAryane koInA koImAn meLavI nirUpaN kare chhe. mATe evA
ja shraddhAnathI mithyAtva chhe, jethI teno tyAg karavo.
pa. vaLI nishchayanay tene ja (vastusvarUpane) yathAvat nirUpaN kare chhe tathA koIne koImAn meLavato
nathI tethI evA ja shraddhAnathI samyaktva thAy chhe, mATe tenun shraddhAn karavun.
A gAthA ane tenI TIkA shAntabhAve dhyAnamAn levAmAn Ave to nimittakartApaNun mAtra upachAr ja chhe
em anantagnAnIo kahe chhe evun nakkI thAy chhe. sa0 sAr gA0 106 mAn e upachAr kaI rIte chhe te
draShTAntadvArA kahe chhe:–
जोधेहिं कदे जुद्धे रायेण कदंति जंपदे लोगो।
ववहारेण तह कदं णाणावरणादि जीवेण।। १०६।।
yoddhA kare jyAn yuddha tyAn e nRup karyun loko kahe,
em ja karyAn vyavahArathI gnAnAvaraN Adi jIve. 106
artha:– yoddhAo vaDe yuddha karavAmAn AvatAn ‘rAjAe yuddha karyun,’ em lok (vyavahArathI) kahe chhe tevI
rIte ‘gnAnAvaraNAdi’ karma jIve karyu’ em vyavahArathI kahevAy chhe.
TIkA–jem yuddha pariNAme pote pariNamatA evA yoddhAo vaDe yuddha karavAmAn AvatA, yuddha pariNAme
pote nahi pariNamatA evA rAjAne ‘rAjAe yuddha karyun’ evo je upachAr karavAmAn Ave chhe te paramArtha nathI,
tem gnAnAvaraNAdi–karma pariNAme pote pariNamatA evA pudgaladravya vaDe gnAnAvaraNAdi karma karavAmAn AvatAn,
gnAnAvaraNAdi karma pariName pote nahi, pariNamatA evA AtmAne ‘AtmAe gnAnAvaraNAdi karma karyun, evo
je upachAr karavAmAn Ave chhe te paramArtha nathI.
A gAthAmAn bhagavAn kundakundAchAryadeve ‘upachAr’ ne ‘vyavahAr’ kahyo chhe, ane bhagavAn
amRutachandrAchArye ‘te upachAr chhe ane paramArtha nathI em draShTAnt ane siddhAnt bannemAn kahyun chhe. tyAr pachhI
gAthA 107mAn uparanAn kAraNothI shunn nakkI thayun te nIchenA shabdomAn kahe chhe.
उप्पादेदि करेदि य बंधदि परिणाम एदि गिण्हदिय।
आदा पुग्गल दव्वं ववहारणयस्स वत्तव्वं।। १०७।।
artha:– AtmA pudgal dravyane upajAve1 chhe, kare2 chhe, bAndhe3 chhe, pariNamAve4 chhe ane grahaNpa kare chhe–e
vyavahAranayanun kathan chhe.
TIkA–A AtmA kharekhar, vyApya vyApak bhAvanA abhAvane lIdhe, prApya, vikArya ane nirvatya–evA
pudgal dravyAtmak (pudgal dravyasvarUp) karmane grahato nathI, pariNamAvato nathI, upajAvato nathI, karato nathI,
bAndhato nathI, ane vyApyavyApakabhAvano abhAv hovA chhatAn paN, “prApya, vikArya ane nirvartya–evA
pudgal dravyAtmak karmane AtmA grahe chhe, pariNamAve chhe, upajAve chhe, kare chhe athavA bAndhe chhe” evA je vikalpa
te kharekhar upachAr chhe.
bhAvArtha:– vyApya vyApakabhAv vinA kartAkarmapaNun kahevun te upachAr chhe; mATe AtmA pudgal dravyane grahe
chhe, pariNamAve chhe, upajAve chhe ItyAdi kahevun te upachAr chhe.
A gAthAmAn paN nimittakartApaNun vyavahArakarttApaNun chhe em kahyun chhe, ane te ‘kharekhar upachAr chhe’
em shrI amRutachandrAchArye kahyun chhe.
A viShayane vadhAre spaShTa karavA mATe A upachAr kaI rIte chhe te draShTAnt ApIne gAthA 108 kahI chhe
je nIche mujab chhe:–
यथा राजा व्यवहारात् दोषगुणोत्पादक इत्यालपितः।
तथा जीवो व्यवहाराद् द्रव्यगुणोत्पादको भणितः।। १०८।।
artha:– jem rAjAne prajAnA doSh ane guNano utpanna karanAr vyavahArathI kahyo chhe, tem jIvane pudgal
dravyanA dravya–guNano (paryAyano) utpanna karanAr vyavahArathI kahyo chhe. 108