: ૩૨: આત્મધર્મ માહ: ૨૪૯૦
તેને બંધન છે જ નહીં. જેમ અંધકારને અને પ્રકાશને ભિન્નતા છે, તેમ અંધકાર જેવા
આસ્રવોને અને પ્રકાશ જેવા ચૈતન્યને અત્યંત ભિન્નતા છે. જેટલો પરાશ્રિત વ્યવહાર છે તે
બધોય આસ્રવોમાં જાય છે, તે ચૈતન્યસ્વભાવથી ભિન્ન છે; ને જે સ્વાશ્રિત નિશ્ચય છે–સ્વાશ્રયે
થયેલી નિર્મળ પર્યાય છે. –તેને ચૈતન્યસ્વભાવ સાથે એકતા છે. આવા ભેદજ્ઞાનથી જ્યાં
ચૈતન્ય જ્યાં ચૈતન્ય સાથે એકતારૂપ ને રાગાદિથી ભિન્નતારૂપ પરિણમન થયું ત્યાં હવે બંધન
શેમા રહે? બંધન તો જ્યાં આસ્રવ હોય ત્યાં થાય, પણ જ્યાં આસ્રવોથી છૂટીને
ચૈતન્યભાવમાં વળ્યો ત્યાં બંધન થતું નથી.
* જુઓ, આ ભેદજ્ઞાન કરવું તે મૂળ વાત છે. ભેદજ્ઞાન વગર કઈ તરફ ઝૂકવું ને કોનાથી છૂટવું–
તેની ખબર પડે નહિ, રાગને ઊંડે ઊંડે સાધન માને તેનું વલણ આસ્રવ તરફ જ છે, તે
આસ્રવોથી છૂટો પડતો નથી, આસ્રવોથી ભિન્ન ચૈતન્યને તે જાણતો નથી.
* અરે જીવ! આવા ભેદજ્ઞાનની એવી દ્રઢતા કર કે ત્રણ લોકમાં આસ્રવનો અંશ પણ
ચૈતન્યસ્વભાવપણે ન ભાસે; આવું દ્રઢ ભેદજ્ઞાન થાય એટલે પરિણતિ અંતરમાં વળ્યા વગર
રહે નહિ. પરિણતિ જ્યાં અંતરમાં વળી ત્યાં પવિત્રતા પ્રગટી, સ્વપર–પ્રકાશપણું પ્રગટ્યું અને
અતીન્દ્રિયસુખ પ્રગટ્યું, એટલે દુઃખનું કારણ ન રહ્યું, આ ભેદજ્ઞાનનું કાર્ય છે.
* ભાઈ, તારે ભગવાન થવું છે? તો ભગવાન થવાનું કારણ શુ્રં રાગ હોય? રાગ તો
ભગવાનથી વિરુદ્ધભાવ છે, તે તો ભગવાન થવાનું કારણકેમ હોય? રાગથી જુદો પડીને
ચૈતન્યસ્વભાવ તરફ વળવું તે જ ભગવાન થવાનું કારણ છે. ભગવાન ચૈતન્ય તો આનંદનું
ધામ છે, તેમાંથી કદી દુઃખની ઉત્પત્તિ થાય નહિ. રાગમાંથી તો આકુળતા અને દુઃખની ઉત્પત્તિ
થાય છે, તો તે ચૈતન્યનો સ્વભાવ કેમ હોય? અંતરના વેદનથી ચૈતન્યને અને રાગને અત્યંત
જુદા પાડી નાખ!
* પહેલાં અજ્ઞાનદશા હતી ત્યારે–अपनेको आप भूलके हैरान हो गया.... પરંતુ હવે જ્યાં
ભેદજ્ઞાન થયું ત્યાં–अपनेको आप जानके आनंदी हो गया.... ભેદજ્ઞાન થયું ત્યાં અજ્ઞાન
ટળ્યું, જ્ઞાનમાં પ્રવર્ત્યો ને આસ્રવોથી નિવર્ત્યો, દુઃખનું કારણ દૂર થયું ને સુખનું વેદન પ્રગટ્યું;
આ બધાનો કાળ એક જ છે.
* આચાર્યદેવ જ્ઞાનના મહિમાંથી કહે છે કે અહો! પરમપરિણતિને છોડતું અને ભેદનાં કથનોને
તોડતું જે આ પ્રત્યક્ષ સ્વસંવેદનરૂપ ભેદજ્ઞાન ઉદય પામ્યું છે, તે જ્ઞાનમાં હવે વિભાવ સાથે
કર્તાકર્મની પ્રવૃત્તિનો અવકાશ જ નથી, અને તેને બંધન પણ નથી. જુઓ, આ જ્ઞાન!! જ્ઞાન
પરભાવોથી છૂટયું; અહા, છૂટકારાના પંથે ચડેલા આ જ્ઞાનને બંધન કેમ હોય? મતિ–શ્રુત
ક્ષાયોપશમિકજ્ઞાન હોવા છતાં સ્વસંવેદન તરફ વળ્યાં ત્યાં તે પ્રત્યક્ષ છે, અને તે જ્ઞાનને બંધન
નથી, તેમાં વિકારનું કર્તૃત્વ નથી. ચૈતન્યના મધ્યબિંદુથી તે જ્ઞાન ઊછળ્યું છે, તેને કેવળજ્ઞાન
લેતાં હવે કોઈ રોકી શકે નહિ.