સંસારસમુદ્રથી તરવા માટે મુમુક્ષુનું વહાણ
આ ભવસમુદ્રની મધ્યમાં, મોક્ષને સાધવા માટે મુમુક્ષુને એક સ્વદ્રવ્ય જ શરણરૂપ છે,
બાકી બધા દ્રવ્યો અશરણ–અધ્રુવ છે. આ માટે પંખીનું દ્રષ્ટાંત આપતાં આચાર્યદેવ કહે છે કે: જેમ
મધદરિયામાં વહાણ ઉપર બેઠેલા પંખીને તે વહાણ સિવાય બીજું કોઈ શરણ નથી, બીજો કોઈ
આધાર નથી, એટલે આકાશમાં તે ગમે તેટલા ચક્કર લગાવે પણ અંતે તો થાકી થાકીને તે વહાણ
ઉપરજ આવીને બેસે છે, વહાણ સિવાય બીજું કોઈ તેને શરણ કે આશ્રયરૂપ નથી. આકાશમાં
ચક્કર લગાવે પણ ત્યાં તેને કોઈ આશ્રયસ્થાન નથી, આશ્રયસ્થાન તો એક વહાણ જ છે. નીચે
ચારેકોર પાણીને ઉપર આકાશ–તેમાં વહાણ સિવાય કોઈ જ શરણ નથી. એટલે બીજી ગતિનો
નિરોધ કરીને તે વહાણ ઉપર જ આવીને બેસે છે. જરાક ઊડે તો તે વહાણની આસપાસ જ ઊડે
છે, વહાણનો આશ્રય છોડીને દૂર જતું નથી. ને અંતે તો વહાણ ઉપર જ આવીને બેસે છે. તેમ
અહીં ભવસમુદ્રને તરવામાં મુમુક્ષુજીવ તે પંખી છે ને શુદ્ધઆત્મા તે વહાણ છે... મુમુક્ષુની પરિણતિ
ફરીફરીને શુદ્ધાત્મામાં એકાગ્ર થાય છે. કેમકે આ ભવસમુદ્રની મધ્યમાં મોક્ષને સાધવા માટે
મુમુક્ષુને એક પોતાનો શુદ્ધાત્મા જ ધ્રુવ શરણરૂપ છે. બાકી બધા સંયોગરૂપ ભાવો અધુ્રવ અને
અશરણ છે. મોક્ષના મુસાફર મુમુક્ષુને નિજ શુદ્ધાત્મરૂપી વહાણ સિવાય બીજું કોઈ શરણ નથી,
બીજો કોઈ આધાર નથી. એટલે અસ્થિરતાથી કદાચ વિકલ્પ થાય ને બર્હિભાવરૂપી ગગનમાં ઉડે
તોપણ સ્વદ્રવ્યના જ અવલંબનની બુદ્ધિ હોવાથી અંતે તો પરિણતિ શુદ્ધાત્મામાં જ આવીને ઠરે છે
શુદ્ધાત્મા સિવાય બીજું કાંઈ શરણરૂપ કે આશ્રયરૂપ નથી. વિકલ્પ આવે તો તે આકાશમાં ચક્કર
લગાવવા જેવા છે, તે આશ્રયરૂપ ભાસતા નથી. શુદ્ધાત્મા જ આશ્રયરૂપ વહાણ જેવો છે. આ રીતે
મોક્ષને માટે બીજી ગતિનો નિરોધ હોવાથી મોક્ષાર્થીની પરિણતિ સ્વદ્રવ્યનું જ અવલંબન કરે છે.
વિકલ્પ ઊઠે ત્યારેય શ્રદ્ધામાંથી શુદ્ધાત્માનું અવલંબન છૂંટતું નથી ને પરિણતિ શુદ્ધાત્માની
આસપાસ જ રહે છે, શુદ્ધાત્માંથી દૂર જતી નથી. એટલે તે મુમુક્ષુજીવરૂપી પંખી શુદ્ધાત્મારૂપી
વહાણમાં બેસીને અલ્પકાળે ભવસમુદ્રથી પાર થઈને મોક્ષપુરીમાં પહોંચે છે.