: ૫૨ : આત્મધર્મ : માગશર : ૨૪૯૨
જ્ઞાની અનુભૂતિ.જેમાં બીજાું ઉત્થાન નથી
(કળશટીકા પૃ.–૬૯ ના પ્રવચનમાંથી)
* પહેલાંં ‘રાગનો હું કર્તા’ એવી રાગના કર્તૃત્વની બુદ્ધિમાં અટકતો હતો
તેથી મિથ્યાત્વ હતું, ને જ્ઞાનની અનુભૂતિ ન હતી.
* હવે ‘આત્મા રાગનો કર્તા નથી, રાગ રહિત શુદ્ધસ્વરૂપી આત્મા છે ’
એવા શુદ્ધનયનું શ્રવણ કર્યા પછી, ‘હું રાગનો કર્તા નથી’ એવા અકર્તૃત્વના
વિકલ્પનો કર્તા થઈને તેમાં અટક્યો, તો તે પણ મિથ્યાત્વ છે, ને તેમાંય જ્ઞાનની
અનુભૂતિ નથી.
* ભાઈ, સહજ જ્ઞાનમાં અકર્તાપણાની વૃત્તિનુંય ઉત્થાન ક્્યાં છે?
અકર્તાપણાની વૃત્તિમાં તન્મય થઈને રોકાણો તે ‘જ્ઞાન’ માં આવ્યો નથી,
વિકલ્પમાં જ ઊભો છે.
જેમ રાગના કર્તાપણાના વિકલ્પમાં તન્મયતા તે મિથ્યાત્વ છે.
તેમ રાગના અકર્તાપણાના વિકલ્પમાં તન્મયતા તે મિથ્યાત્વ છે.
* જ્ઞાનમાં રાગનું અકર્તાપણું છે–એ વાત તો સાચી છે. પણ તે અકર્તાપણું
કાંઈ વિકલ્પની અપેક્ષા નથી રાખતું. અકર્તાપણું છે તે, અકર્તાપણાના વિકલ્પથી
જુદું જ છે. જ્ઞાનની સ્વાનુભૂતિમાં જેમ કર્તાપણાનો વિકલ્પ નથી તેમ
અકર્તાપણાનોય વિકલ્પ નથી.
* જ્ઞાનપરિણતિ જ્ઞાનભાવરૂપ થઈને પરિણમી ત્યાં કોઈ વિકલ્પ તેમાં
નથી. આવી જ્ઞાનપરિણતિ પરમ આનંદરૂપ છે. આનંદમય જ્ઞાનપરિણમન થતાં
કર્તાપણું છૂટે છે, પરંતુ ‘અકર્તા છું’ એવા વિકલ્પવડે કાંઈ કર્તાપણું નથી. રાગનો
હું અકર્તા છું’ એવા વિકલ્પમાં અટક્યો તો તે પણ ‘રાગનું કર્તૃત્વ’ જ છે.
* ચૈતન્યની અનુભૂતિ થતાં સત્સ્વભાવ સત્સ્વભાવપણે જ
અનુભવાયો, ત્યાં બીજી કોઈ વૃત્તિનું ઉત્થાન તેમાં નથી. આવી નિર્વિકલ્પ
સ્વાનુભૂતિ તે પરમ સુખ છે. સમ્યગ્દર્શન આવી નિર્વિકલ્પ પ્રતીતરૂપ પરિણમ્યું છે.
* સ્વાનુભૂતિમાં રાગનું કર્તાપણું તો છે જ નહિ; અકર્તાપણું છે–પણ તેનો
વિકલ્પ નથી. વિકલ્પથી પાર સ્વાનુભૂતિ છે; વિકલ્પ સ્વાનુભૂતિથી બહાર છે.