ચૈત્ર ૨૪૯૪ : આત્મધર્મ : ૧૩
અતીન્દ્રિય આત્મિક અકર્મિક (શુભ–અશુભ કર્મ રહિત) નિર્દોષ મોક્ષમય ને
બંધરહિત એવો આનંદ પોતામાં અનુભવ્યો છે; અને નિત્ય પદાર્થના નિત્ય સ્વરૂપના
આધારે (અરૂપી ચેતન અસંખ્યપ્રદેશના આધારે) હોવાથી તે આનંદ પણ નિત્ય બાધા
વગરનો થયો. અન્ય પદાર્થનું અવલંબન તે આનંદમાં ન રહ્યું. આવા સ્વાધીન આનંદરૂપ
તમે પોતે જ છો.
અહીં આમ જાણવું કે તમે આવા સ્વપદાર્થના નિર્ણયથી બુદ્ધિપૂર્વક બાધાઓની
કલ્પના નહિ કરો ત્યારે કોઈ વાર અતિ વિવેકથી નિર્વિકલ્પ થશો; કેમકે જે બાહ્ય પદાર્થો
માટે વિકલ્પ હતા તેમની જરૂર જ ભાસી નહિ તેથી ઈન્દ્રિયો–મન તેના વિષયોપ્રત્યે સંકલ્પ–
વિકલ્પવાળા થયા નહિ, ને ઉપયોગ તેમનાથી પાછો વળીને નિજસ્વરૂપમાં એકાગ્ર રહ્યો.
સમસ્ત બાહ્ય પદાર્થોથી જુદા પોતાના દ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાળ–ભાવથી જ મતલબ વાળા હોવાથી
અન્યની ચિન્તાનો વેપાર જ્યારે અટકી જાય છે ત્યારે વીતરાગઉપયોગ નિજસ્વરૂપમાં
જોડાઈને આનંદને વેદે છે. અંધારા પછી શૂન્ય નથી પણ ઉજાસ છે તેમ અન્યની ચિન્તાના
અભાવમાં શૂન્ય નથી પણ પોતાના અસંખ્ય પ્રદેશમાં નિજસ્વરૂપનો આનંદ છે....અનંત
ગુણના સ્વાદનું અત્યંત મધુર આસ્વાદન છે.
આ રીતે એકવાર નિર્વિકલ્પ થઈને ઉપયોગજીવનને જાણ્યું ને નિજસ્વરૂપના
આનંદનો નમૂનો ચાખ્યો; પણ હજી પૂર્ણ વીતરાગતા ને પૂર્ણ આનંદ નથી એટલે કંઈક રાગ
અને દુઃખ પણ થાય છે. પર પદાર્થનું લક્ષ કરીને અશુભ ને શુભ ભાવો થાય છે, અને
તેટલી આકુળતા હોવાથી દુઃખ છે. આમ એક તરફ થોડું દુઃખ, અને બીજી તરફ પોતાના
આત્મપદાર્થને અબાધિત નિર્ણયમાં લીધો હોવાથી તેના અવલંબને અતીન્દ્રિયસુખ, એમ
બંને ધારા મિશ્રરૂપ ચાલશે. તેમ છતાં, પોતાન ચેતનભાવથી જીવવારૂપ સ્વાધીન–જીવન
પસંદ કર્યું હોવાથી શુભ–અશુભભાવોની કે તેના આલંબનરૂપ બાહ્યવિષયોની રુચિ છૂટી
ગઈ છે; તેમાં ક્યાંય પોતાનું જીવન કે સુખ ભાસતું નથી. શરીર વગર, ખોરાક વગર, રાગ
વગર મને મારું આત્મજીવન મળ્યું છે, એટલે સુખ માટે હવે બીજું કાંઈ શોધવાપણું રહ્યું
નહિ. આ શરીર આવ્યું ને છૂટયું–એ કાંઈ મારું જીવન નથી, મારું જીવન તો દેહ વગરનું
અનાદિઅનંત છે, સ્વયંસિદ્ધ પોતાથી જ છે. આવું લાંબુ અને સુખીજીવન આહાર વગર
જીવી શકાય છે, રાગ વગર જીવી શકાય છે. કેમકે સ્વવસ્તુનું અસ્તિત્વ જ એવું છે જે
ચેતનામય ને સુખમય રહ્યા કરે. તેને રહેવા માટે–ટકવા માટે–જીવવા માટે કોઈ બીજાની
જરૂર રહેતી નથી. અનંત સિદ્ધભગવંતો આવું સુખી જીવન સદાકાળ જીવે છે.
આવું સુખીજીવન જે આત્મભાવથી પ્રાપ્ત થાય તેનું નામ ધર્મ.
ધર્મ એટલે સુખ....ને સુખ એટલે આત્માનો ધર્મ.
ધર્મ વડે જ મહા આનંદથી ભરપૂર અમર–જીવન પ્રાપ્ત થાય છે.