: ૧૪ : આત્મધર્મ : ચૈત્ર : ૨૪૯પ
ઋષભદેવ–સ્તુતિ
આ ઋષભદેવ તીર્થંકરની સ્તુતિ છે.
અનંતા તીર્થંકરો થયા તેમના જેવો સર્વજ્ઞસ્વભાવી આત્મા છે; તેની ઓળખાણપૂર્વક
સર્વજ્ઞપદને સાધવા જે તૈયાર થયો તે જીવને, સર્વજ્ઞપદ પામેલા તીર્થંકરો પ્રત્યે બહુમાનનો ભાવ
આવે છે.
જ્યાં સુધી સર્વજ્ઞ જેવી સ્વવસ્તુની કિંમત ન આવે ને રાગની કિંમત ભાસે ત્યાંસુધી
સર્વજ્ઞની સ્તુતિ સાચી ન થાય. સર્વજ્ઞ જેવા પોતાના આત્માને જાણીને રાગથી જુદો પડ્યો તે
જીવે સર્વજ્ઞની પરમાર્થસ્તુતિ કરી, તે અરહિંતનો સાચો અનુયાયી થયો.
અહો, શુદ્ધચિદાનંદતત્ત્વની વાર્તા સાંભળવા માટે સ્વર્ગના ઈન્દ્રો પણ ત્યાંથી આ મનુષ્યલોકમાં
ભગવાનના સમવસરણમાં આવે છે. દેવોના ઈન્દ્રના વૈભવ કરતાંય આ ચૈતન્યતત્ત્વ મહિમાવંત છે; તેની
કથા સાંભળતા ઈન્દ્રોને ઈન્દ્રપદનો વૈભવ પણ તૂચ્છ લાગે છે. જેની કથા પણ દુર્લભ–તે ચૈતન્યના
અનુભવની તો શી વાત! એને તો કોઈ વિરલા જ જાણે છે; ને તે સાંભળનારા પણ વિરલા જ હોય છે.
અહા, ચૈતન્યતત્ત્વની કથા વીતરાગરસથી ભરેલી છે, તેમાં રાગનો પોષાક રસ નથી.
સામાન્ય પ્રાણીઓને તે નીરસ લાગે છે કેમકે તેમને તો રાગનો પ્રેમ છે, ચૈતન્યરસની એને ખબર
નથી. જેને ચૈતન્યના શાંતરસની ખબર નથી તે રાગાદિ વિકારરૂપી અગ્નિમાં સેકાઈ રહ્યા છે છતાં
અજ્ઞાનથી તેમાં સુખ માને છે. બાપુ! રાગ તો આકુળતાની ભઠ્ઠી છે.
ભગવાનની સ્તુતિ કરનાર અંર્તચક્ષુવડે પોતામાં જ ભગવાનને નીહાળીને પોતે પણ ભગવાન
જેવો થઈ જાય છે. ને બહારમાં ભગવાનને ભક્તિપૂર્વક નીહાળતાં જે પુણ્યફળ આવે છે તે પણ અપાર છે.
હે સર્વજ્ઞ પ્રભો! આપની સ્તુતિ કરનાર જ્ઞાનનું જ બહુમાન કરે છે ને રાગનો આદર
કરતો નથી. વીતરાગને ભજે તે રાગને કેમ આદરે? આપની સર્વજ્ઞતાને ઓળખતાં રાગ અને
જ્ઞાનનું પૃથક્કરણ થાય છે.
આ સર્વજ્ઞભગવાનની સ્તુતિમાં પણ ભેગો ધર્મ છે. –કઈ રીતે? તે કહેવાય છે. ભગવાન જેવો
પોતાનો આત્મા અતીન્દ્રિય આનંદથી ભરેલો જે પ્રત્યક્ષ સ્વસંવેદનરૂપ છે તેનું ભાન કરતાં જે
વીતરાગભાવ પ્રગટ્યો તે ધર્મ છે, ને તે ભગવાનની પરમાર્થભક્તિ છે. સર્વજ્ઞની પરમાર્થસ્તુતિનો સંબંધ
પોતાના સર્વજ્ઞસ્વભાવની સાથે છે, રાગ સાથે કે પર સાથે એનો સંબંધ નથી.
ભગવાનનો આત્મા પણ પહેલેથી ભગવાન ન હતો, પહેલાં તો તે પણ અજ્ઞાનીપણે
સંસારમાં હતો; પછી આત્માનું ભાન કર્યું કે અહો! હું તો ચૈતન્યવસ્તુ છું, રાગથી ને દેહથી અત્યંત
ભિન્ન મારું સ્વરૂપ છે. –આવું અપૂર્વ ભાન કરીને તે આત્મા સાધક થયો; પછી અનુક્રમે આગળ
વધતાં ભગવાને છેલ્લા અવતારમાં આત્મસાધના પૂર્ણ કરી. આવા ભગવાનને ઓળખીને ભક્તિ
કરનારને ભેદજ્ઞાન થયા વિના રહે નહીં.