: ૨ : આત્મધર્મ : આસો : ૨૪૯પ
આત્મા અને અનાત્માનું સાચું જ્ઞાન
(મોક્ષમાર્ગમાં પાવરધા દિગંબર સન્તોએ બતાવેલો અપૂર્વ માર્ગ)
સમ્યગ્દ્રષ્ટિને રાગ નથી માટે બંધન નથી–એમ કહ્યું.
સમ્યગ્દ્રષ્ટિને રાગ કેમ નથી? કેમકે જ્ઞાનસ્વભાવનો જ તેને
સ્વીકાર છે, તે જ્ઞાનના ભાવમાં રાગ નથી; અને જે જીવ
જ્ઞાનભાવમાં રાગના અંશને પણ ભેળવે છે તે રાગી જીવ
સમ્યગ્દ્રષ્ટિ નથી. –એ વાત અહીં આત્મા અને અનાત્માનું
ભેદજ્ઞાન કરાવીને આચાર્યદેવ સમજાવે છે.
• જ્ઞાનસ્વભાવથી ભરેલું સ્વતત્ત્વ તે આત્મા છે.
• જ્ઞાન સિવાયના બીજા રાગાદિ ભાવો તે અજ્ઞાનમય છે એટલે અનાત્મા છે.
રાગ તે જ્ઞાનમયભાવ નથી માટે તેને અજ્ઞાનમય કહ્યો.
• સાચો આત્મા કોને કહેવો? ને તે સિવાય અનાત્મા કોને કહેવો? તેનું યથાર્થ
ભેદજ્ઞાન જીવે કદી કર્યું નથી.
•રાગના અંશની સાથે પણ જેને એકતાબુદ્ધિ છે, રાગના એક કણને પણ જે
જ્ઞાન સાથે ભેળસેળ કરે છે તે અજ્ઞાની છે, કેમકે તે અનાત્મભાવને આત્મામાં ભેળવે છે.
જે જ્ઞાનમય ભાવ નથી તેને તે જ્ઞાનમય માને છે, તેથી તેને આત્મા અને અનાત્માનું
ભેદજ્ઞાન નથી.
• જ્ઞાની તો આત્માને જ્ઞાનમય જ માને છે; જ્ઞાનમય એક ભાવમાં રાગાદિનો
પ્રવેશ નથી. રાગ એટલે અનાત્મા તેના પરિહાર વડે જ્ઞાનમય આત્માની સિદ્ધિ થાય છે.
એ વાત ગાથા ૨૦૧–૨૦૨ માં કહે છે–
અણુમાત્ર પણ રાગાદિનો સદ્ભાવ વર્તે જેહને,
તે સર્વ આગમધર ભલે પણ જાણતો નહિ આત્મને. ૨૦૧.
નહિ જાણતો જ્યાં આત્મને જ, અનાત્મ પણ નહિ જાણતો,
તે કેમ હોય સુદ્રષ્ટિ જે જીવ–અજીવને નહિ જાણતો. ૨૦૨.