: મહા : ૨૪૯૬ : ૨૯ :
તરંગો ઊપજે–વિણસે છે, તેમ જીવવસ્તુ પોતે દ્રવ્યપણે નિત્ય હોવા છતાં તેનામાં
પર્યાયરૂપ તરંગો ઉત્પાદ–વ્યયને પામે છે; આવું જીવનું અસ્તિત્વ છે.
જીવનાં છ કારકો જીવમાં, ને પુદ્ગલકર્મના છએ કારકો પુદ્ગળમાં. બંનેનું
અત્યંત જુદાપણું છે;–એ વાત ૬૨મી ગાથામાં કહી છે. અનાદિ–અનંત એવા જીવને
પર્યાયમાં કોઈ ભાવની અપેક્ષાએ સાદિ–સાંતપણું હોવામાં વિરોધ નથી, તેમજ કોઈ
ભાવની અપેક્ષાએ સાદિઅનંતપણું પણ સંભવે છે. પરંતુ પરચીજનું અસ્તિત્વ તો
આત્મામાં એકસમય પણ સંભવતું નથી, તેનું તો સદાય ભિન્નપણું જ છે.
ભાઈ! તું તારા અસ્તિત્વમાં દેખ...તારા અસ્તિત્વમાં કયા ભાવો તને હિતરૂપ
છે? ને કયા ભાવો હિતરૂપ નથી? તેને જો. પરના અસ્તિત્વમાં તારું કાંઈ નથી, ને તારા
અસ્તિત્વમાં પરચીજ નથી. આત્માને દ્રવ્યઅપેક્ષાએ સાદિસાંતપણું છે; ક્ષાયિકભાવ–
અપેક્ષાએ સાદિઅનંતપણું છે. આવા ભાવોવાળું આત્માનું અસ્તિત્વ છે.
વસ્તુનો ભાવ વસ્તુમાં હોય છે, બહાર નથી હોતો. સોનાનો ભાવ કાંઈ રૂપિયામાં
નથી. સોનાનો ભાવ તો સોનામાં જ છે, સોનાની જે પીળાશ–ચીકાશ–વજન છે તે તેનો
ભાવ છે, તેમ આત્માનો ભાવ આત્મામાં છે; જ્ઞાન–સમ્યગ્દર્શન–સુખ વગેરે આત્માના
ભાવો છે; વસ્તુના ભાવો વસ્તુથી જુદા હોતા નથી. આત્માનો કોઈ ભાવ શરીરમાં ન
રહે; આત્મામાં જ હોય. ઉદયભાવના ૨૧ પ્રકાર કે ક્ષાયિકભાવના ૯ પ્રકાર, એ બધા
ભાવો જીવથી પોતાથી છે, કોઈ બીજાને લીધે નથી. નિમિત્ત અપેક્ષાએ ચારભાવોને
કર્મકૃત વ્યવહારે કહ્યા, પણ નિશ્ચયથી જીવના ભાવમાં કર્મનું કારકપણું નથી. જીવનાં
કારક જીવમાં, ને કર્મનાં કારક કર્મમાં–એમ બંનેનું સર્વત્ર જુદાપણું છે. જીવની
અવસ્થામાં ઔદયિક ક્ષાયિક વગેરે ભાવો થાય તેમાં કર્મના ઉદય–ક્ષય વગેરે નિમિત્ત
હોવા છતાં, પોતાના તે ભાવનો કર્તા જીવ પોતે જ છે, બીજો તેનો કર્તા નથી કેમકે તે
ભાવો જીવના જ અસ્તિત્વમાં છે–એમ જાણવું.
* ભગવત ધર્મ સૂક્ષ્મ છે, અર્થાત્ સર્વજ્ઞનો વીતરાગધર્મ સૂક્ષ્મ છે; રાગ તો સ્થૂળ
પરિણામ છે, તેના વડે ભગવત્ ધર્મ પમાતો નથી. સૂક્ષ્મ એવો ભગવત્ ધર્મ–વીતરાગ
ધર્મ તે તો સૂક્ષ્મ–અતીન્દ્રિય જ્ઞાનવડે જ પમાય છે.
* રે જીવ! રત્નત્રયના સુંદર પુષ્પોથી ખીલેલા તારા ચૈતન્ય બાગમાં
પાંચઈન્દ્રિયવિષયોરૂપી ઊંટડાને તું છૂટો ન મુકીશ, નહિતર તે ઊંટડા તારા ઉત્તમ
ચૈતન્યબાગને ઉજ્જડ કરી નાંખશે. સમ્યક્ત્વ સહિતના ઉત્તમ વૈરાગ્યરૂપી વાડથી તારા
ચૈતન્યબાગની રક્ષા કરજે.