આત્મધ્યાન સહિત વનજંગલમાં વિચરવા લાગ્યા. બાર વર્ષ સુધી મુનિઅવસ્થામાં
મૌનપણે જ્ઞાન–ધ્યાન સહિત વિચર્યા; ને વૈશાખ સુદ દશમના રોજ સમ્મેદશિખરની
નજીક ઋજુવાલિકા નદીના તીરે ક્ષપકશ્રેણી માંડીને લોકાલોકપ્રકાશક કેવળજ્ઞાન પ્રગટ
કરીને અરિહંત પરમાત્મા થયા. અને પછી રાજગૃહીમાં વિપુલાચલ પર અષાડ વદ
એકમથી દિવ્યધ્વનિ વડે જગતને મોક્ષમાર્ગનો ઉપદેશ આપ્યો. તે ઉપદેશ ઝીલીને
ગણધરોએ શાસ્ત્રોની રચના કરી; વીતરાગમાર્ગી સંતોની પરંપરાથી તે ઉપદેશ આજે
ચાલ્યો આવે છે. તેમાં કહે છે કે–
ભૂલીને મોહ કર્યો ને દુઃખી થયો; હવે તે મોહને છોડવા માટે આ ઉપદેશ છે.
જેમ કાલે આત્મા ક્્યાં હતો તેનું જ્ઞાન થાય છે તેમ આ ભવ પહેલાંં પૂર્વના ભવોમાં
આત્મા ક્્યાં હતો તેનું પણ જ્ઞાન થઈ શકે છે. આત્માના જ્ઞાનની અચિંત્ય તાકાત છે.
પૂર્વભવના જ્ઞાન કરતાંય આત્માનું અનુભવજ્ઞાન કોઈ અપૂર્વ છે, તે મોક્ષનું સાધક છે.
આનંદસ્વભાવ છે તેનો કા
જીવ! તું આજે જ કર.–આવો અનુભવ તે જ વીરનો માર્ગ છે.
જ્ઞાન જ આત્માનો સમ્યક્સ્વભાવ છે; રાગ કાંઈ આત્માનો સ્વભાવ નથી; તે તો
પરભાવ છે, ને દેહ તો જડ છે. બાપુ! હવે તે પરભાવોના વેદનને રહેવા દે, ને તારા